مٹھن کوٹ
| مٹھن کوٹ | |
|---|---|
| ملک |  پاکستان |
| صوبا | پنجاب |
| ضلع | راجن پور |
| قدیم شہر دی بنیاد | 1713ء |
| نويں شہر دی بنیاد | 1862ء |
| آبادی | |
| • کل | ۱۲۰,۵۰۴ |
| لسانیت | |
| • بولی | پنجابی |
| منطقۂ وقت | پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5) |
| رمز ڈاک | 33600 |
| رموز رقبہ | 0604 |
| شرح خواندگی | 40% |
| ویب سائٹ | http://kotmithan.info |
کوٹ مٹھن یا مٹھن کوٹ، پنجاب، پاکستان دے ضلع راجن پور دے جنوب وچ 17 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع اے۔
کوٹ مٹھݨ خاص طور تے خواجا غلام فرید دی جائے مدفن ہوݨ دی وجہ نال مشہور اے ۔ جیہڑے پنجابی زبان دے نامور صوفی شاعر سن ۔ مٹھݨ کوٹ ماضی قریب وچ اک شاندار تجارتی بندرگاه رہیا اے ایہ شہر اِنڈس دریا دے لہندے کنڈھے اُتے آباد اے ۔ جد کہ ایہدے عین سامنے اِنڈس دریا دے چڑھدے کنڈھے اُتے چاچڑاں شریف واقع اے ۔
کوٹ مٹھن خاص کر خواجہ غلام فرید دی جائے مدفن دی وجہ توں مشہور اے۔ اوہ نامور پنجابی صوفی شاعر سن۔ اوہناں نوں ہفت بولی شاعر وی کہیا جاندا اے کیونکہ انہاں نے پنجابی توں علاوہ اردو، سندھی، فارسی، سنسکرت تے انگریزی وچ وی نظماں کدرے نيں۔ ایويں کل ملیا کے ست زباناں بندیاں نيں۔ ایہ شہرماضی نیڑے وچ اک شاندار تجارتی بندرگاه رہیا اے . ایہ شہر دریائے اِنڈس دے مغربی کنارے اُتے آباد اے. جدوں کہ اس دے عین سامݨے اِنڈس دریا دے مشرقی کنارے اُتے چاچڑاں شریف واقع اے۔
تریخ
[سودھو]کوٹ مٹھݨ 1713ء وچ معروض وجود آیا۔ مٹھݨ نامی شخص نے اپݨے پیرو مرشد حضرت خواجا شریف محمدؒ دی ہدایت اُتے کوٹ مٹھݨ آباد کیتا ۔ مٹھݨ کوٹ دا صدر مقام سیت پور سی۔ ایہ علاقا مٹھݨ دی علمداری وچ سی جیہڑا اوہنے پٹا (لیز) اُتے حاصل کیتا سی۔ 1862ء وچ دریائے اِنڈس وچ طغیانی دے باعث کوٹ مٹھݨ شہر دریا برد ہو گیا تے ایہدے آثار مٹ گئے ۔ کوٹ مٹھݨ قدیم ، موجودا شہر توں دو یا تِن کلو میٹر لمے چڑھدے پاسے ول آباد سی ۔
نہڑ لودھی دے دورِحکومت وچ کوٹ مٹھن 1713ء وچ معروض وجود آیا۔نہڑ لودھی دی سلطنت دا بانی گورنر ملتان بہلول لودھی دا چچا اسلام خان سی. مٹھن خان نامی شخص نے اپنے پیرو مرشد حضرت خواجہ شریف محمدؒ دی ہدایت اُتے کوٹ مٹھن آباد کيتا۔مٹھن کوٹ دا صدر مقام سیت پور سی. مٹھن خان دا تعلق جتوئی قوم توں سی مٹھن خان مٹھن والی یا یارے والی سیت پور (ضلع مظفر گڑھ) دا رہن والا سی۔ مٹھن خان دے والد دا ناں کالن خان سی۔ کوٹ مقامی بولی وچ چار دیواری اُتے مشتمل احاطے نوں کہندے نيں۔ ایہ علاقہ مٹھن خان دی علمداری وچ سی یا اس نے پٹا (لیز) اُتے حاصل کيتا سی۔اس لئی اسنوں " کوٹ مٹھن خان" کہیا جاندا سی۔ وقت دے نال نال ایہ ناں کوٹ مٹھن بݨ گیا۔ 18ویں صدی دے دوسرے عشرے وچ ایہ شہر مظفر سدوزئی دے قبضے وچوں نکل کے سکھاں دے قبضے وچ آ گیا۔ 1849ء وچ انگریزاں نے سکھ راج دا خاتمہ کرکے اس خطے اُتے قبضہ کر ليا۔ 1862ء وچ دریائے سندھ وچ طغیانی دے باعث کوٹ مٹھن شہر دریا برد ہو گیا تے اس دے آثار تک مٹ گئے۔ کوٹ مٹھن قدیم موجوده شہر توں دو یا تن کلو میٹر جنوب مشرق دی طرف آباد سی۔
نواں کوٹ مٹھݨ
[سودھو]1849ء وچ کوٹ مٹھن انگریزاں دی مکمل عملداری وچ آ گیا۔ انگریزاں نے اپنی حکومت نوں مستحکم کرن لئی خطے وچ انتظامی اصلاحات نافذ کيتياں۔ کوٹ مٹھن نوں تحصیل دا درجا ملیا۔ کوٹ مٹھن نوں تحصیل دا درجا 1862 ء تک حاصل رہیا۔ 1862ء وچ انڈس دریا وچ سیلاب دے باعث ایہ شہر دریا برد ہوئے گیا۔ سیلاب دی وجہ توں تحصیل ہیڈ کواٹر راجن پور منتقل کر دتا گیا۔ جب سیلاب دا پانی اُتریا تاں اس وقت دے اسسٹنٹ کمشنر لین بروس نے موجوده جگہ اُتے باقاعده منصوبہ بندی نال کوٹ مٹھن جدید دی بنیاد رکھی۔ موجوده شہر اک ٹیلے اُتے آباد کيتا گیا جس دے اطراف وچ سڑک تعمیر کيتی گئی جسنوں "کنگن سڑک "سرکل روڈ کہندے نيں۔[۱]
محل وقوع
[سودھو]کوٹ مٹھݨ دے چڑھدے پاسے اِنڈس دریا ، اُبھے چڑھدے پاسے ونگ ، اُبھے پاسے کوٹلا نصیر، اُبھے لہندے پاسے ریلوے اسٹیشن ، لہندے پاسے بنگلا دھینگن ، لمے لہندے پاسے بستی پھلی اے۔
کوٹ مٹھن دے مشرق وچ دریائے سندھ شمال مشرق وچ ونگ قصبا، شمال وچ ميں کوٹلا نصیر، شمال مغرب وچ ریلوے اسٹیشن مغرب وچ بنگلا دھینگن جنوب مغرب وچ بستی پھلی، جنوب وچ دریائے انڈس اے۔
کوٹ مٹھݨ یا مٹھݨ کوٹ
[سودھو]کوٹ مٹھن تے مٹھن کوٹ اک شہر دے ای دو نام نيں تے دوویں رائج الوقت نيں۔ ابتدائی اک سو پینتی سال تک ایس شہر دا نام کوٹ مٹھن رائج رہیا۔ 1849ء اس شہر دا انتظام انگریزاں نے سنبھالیا۔ انگریزاں نے ایس شہر دے نام نوں انگریزی وچ mithan kot لکھیا۔ جد انگریزاں دے ماتحت علاقےآں وچ انتظامی اصلاحات ہوئیاں تے کوٹ مٹھن نوں تحصیل دا درجا ملیا تے ایہدا ضلع ڈیرا غازی خاں سی۔ انگریز حکومت نے سرکاری دستاویزات، مہراں تے سپاہیاں دیاں پٹیاں اُتے تحصیل مٹھن کوٹ درج کیتا۔ 1869ء وچ سیکرٹری پنجاب نے پنجاب بھر دی تریخ مرتب کرݨ دا حکم دتا تے ڈیرا غازی خاں دی تریخ اوس ویلے دے اسسٹنٹ کمشنر مسٹر بروس لین نے مرتب کيتی ۔ اپنی تحقیق وچ مسٹر بروس لین نے ایس شہر دا نام Mithan kot لکھیا ۔ بعد وچ ہتھو رام نے ایہدا ترجما کیتا تے اوہنے ایس شہر دا نام کوٹ مٹھن لکھیا ۔ 1871ء وچ محکما مال دی مثل حقیقت دا اردو وچ ترجما ہويا اس وچ اس شہر دا نام کوٹ مٹھن درج اے۔ 1883ء لالا حکم چند نے تواریخ ڈیرہا غازی خاں دے نام نال اک کتاب تصنیف کيتی ۔ اپݨی کتاب وچ لالا حکم چند نے جتھے جتھے انگریزی وچ اس شہر دا نام مٹھن کوٹ لکھیا تے اس شہر دا نام اردو وچ کوٹ مٹھن لکھیا۔ تریخی حوالےآں نال ثابت ہُندا اے ایس شہر دے دوویں نام انیہویں صدی دی ابتدا وچ عام ہو گئے تے ہُن تک دوویں نام درست تسلیم کیتے جاندے نيں۔
کوٹ مٹھن وچ بزرگان دین دے مزارات
[سودھو]کوٹ مٹھن وچ کئی بزرگان دین دے مزارات نيں جیہناں نے نہ صرف دین اسلام دی ترویج و ترقی دے لئی گراں قدر خدمات سر انجام دتیاں نيں بلکہ نسل انسانی دی بہتری دے لئی اپنی زندگی وقف کر دتی۔
سلطان العاشقین حضرت خواجہ غلام فرید ررحمۃاللہ تعالٰی علیہ
[سودھو]ولادت
[سودھو]حضرت خواجہ غلام فرید دی ولادت ریاست بہاولپور دے قصب چاچڑاں شریف وچ 26 ذیعقده 1261ھ بمطابق 1845ء وچ بروز منگل ہوئی.آپ دے والدین الطرفین قریشی نيں۔ آپ اپنی کتاب منقب محبوبیہ وچ رقم طراز نيں کہ آپؒ قرشی تے حضرت ابوبکر دی اولاد وچ نيں۔ آپ دے شجرہ نسب دے بارے وچ اکثر ماہرہ فریدیت آپ نوں فاروقی سمجھدے نيں۔ اُتے سند توں تصدیق نئيں ہوئی۔ آپ دی والده نے حضرت بابا فرید گنج شکرؒ نال بے حد عقیدت رکھدیاں سن۔ آپ دی والده نے بابا فریدؒ نال عقیدت لئی آپ دا نام غلام فریدؒ رکھیا۔ آپ دے والد دا نام حضرت مولانا خدا بخش المعروف محبوب الہیٰ سی۔ آپ دا تریخی نام خورشید عالم سی۔ آپ دے اس ناں دے 1261 عدد بݨدے نيں۔ 1261ھ آپ دی ولادت دا سال اے۔ خورشید عالم دے معنی نيں ساری دنیا دا سورج۔ جد آپ دی عمر پنج ورھے ہوئی تاں آپ دی والده ماجده دار فانی توں کوچ کر گئياں۔ آپ نے ست سال دی عمر وچ قرآن حفظ کر ليا سی۔
ہور ناں
[سودھو]آپؒ کئی ناواں توں مشہور و معروف نيں ۔آپ خواجہ غلام فریدؒ،خورشید عالم،پیر فرید، فریدؔ، خواجہ صاحب،گھوٹ فرید،روحی دا گھوٹ،پیر فقیر( کافی وچ ) عوام الناس وچ زدوعام نيں
تعلیم و تربیت
[سودھو]جد آپ دی عمر اٹھ سال دی ہوئی تاں آپ دے والد ماجد ملک عدم چلے گئے. والد ماجد دی وفات دے بعد آپ اپنے وڈے بھائی تے پیرو مرشد خواجہ فخر جہاں دی کفالت وچ آ گئے۔ ااوہناں نے آپ دی پروش تے تربیت کیتی۔ آپ نے سلوک دیاں ابتدائی منزلاں اوہناں دے زیر سایہ طے کيتياں۔ آپ نے اوہناں توں ظاہری علوم تے باطنی علوم سِکھے۔ آپ نے قرآن کریم دی تعلیم میاں محمد بخش توں حاصل کيتی۔ فارسی آپ نے میاں حافظ خواجہ جی تے میاں احمد یار خواجہ توں پڑھی۔ آپ دی شخصیت اُتے آپ دے وڈے بھائی تے پیر و مرشد فخر جہاں دی تربیت دا گہرا اثر سی۔
شجرہ نسب
[سودھو]آپ دا شجرہ نسب حضرت عمر فاروق ؓ نال ملدا اے۔ اس لئی آپ نوں فاروقی تے قریش وی کہیا جاندا اے۔
آباؤ اجداد
[سودھو]یحییٰ بن مالکؒ خواجا صاحب دے جد بزرگوار سن ۔وہ محمد بن قاسم دے لشکر کےہمراہ برصغیر تشریف لائے۔یحیی بن مالکؒ ،ناصر بن عبدالله بن عمر ؓکے پوتے سن ۔ ٹھٹھہ شہر وچ سکونت اختیار کيتی۔جلدہی اپنے اخلاص توں لوکاں نوں گرویده کر ليا۔نہ صرف عوام وچ وه منفردپہنچان رکھتےتھے بلکہ حکومت وقت اُتے وی اوہناں دا کافی اثرورسوخ سی۔ یحیی بن مالکؒ دی آمده نسلاں نے اس وچ وادھا کيتا۔ عیسیٰ ابن یوسف وه پہلے فردتھےجنہاں نے سیاست ترک کر کے فکروعرفان دی زندگی اپنائی۔ رشدہدایت دے اس چشمے توں بے شمار لوک سیر ہوئے۔ عیسی ابن یوسفؒ یحیٰ بن مالکؒ دی ستويں پشت اُتے سن۔ فیر اس خاندان نے نہ صرف صوفیان برصغیر وچ ناں پیدا کيتا بلکہ فکرو عرفان تے رشد و ہدایت دے ایداں دے چراغ جلائے جیہناں دی روشنی توں دنیا منور ہوئی۔
کوٹ مٹھن آمد
[سودھو]آپ دے جد امجد بزرگ ملک بن یحیٰؒ نے عرب توں ٹھٹھا وچ سکونت کییتی۔ بعد وچ مظفر گڑھ تشریف لیائے۔ فیر چاچڑاں وچ رہائش پزیر ہوئے۔ آخری آرام گاه دے طور تے کوٹ مٹھن نوں منتخب کيتا۔
نظریہ تصوف
[سودھو]آپ سلسلہ چشتیہ مسلک دے پیروکار سن۔ آپ دا نظریہ تصوف"ہمہ اوست" سی۔ یعنی آپ توحیدِ وجودی دے قائل سن تے آپ دا تمام کلام ہمہ اوست دا مظہر اے۔ آپ وحدت الوجود تے وحدت الشہود دے فلسفے اُتے اِنّا کاربند رہے کہ عوام الناس وچ "سلطان العاشقین" مشہور ہوئے گئے سلطان العاشقین دا مطلب اے عاشقاں دے سلطان۔ عشق حقیقی دا مقام جو آپ نوں عطا ہويا وه بوہت گھٹ لوکاں نوں نصیب ہویا اے۔
گوشہ نشینی
[سودھو]1882ءماں جدوں آپؒ دے بھائی تے پیر و مرشد حضرت خواجہ فخر جہاں دا وصال ہويا تاں آپ نوں گہرا صدمہ ہويا۔ حضرت خواجہ فخر جہاں دی رحلت توں بعد آپ مسند خلافت اُتے جلوه افروز ہوئے۔ جلد ہی آپ گوشہ نشین ہوگئے تے روہی وچ اللّٰه نال لو لا لیا۔ گوشہ نشینی دے باوجود رشد و ہدایت دا سلسلہ ترک نہ کيتا۔ آپ عبادت، ریاضت تے مجاہدات ہمہ وقت مشغول و مصروف رہے۔ آپؒ روہی دے لق و دق تے ویران صحرا وچ تپسیا دی اگ توں کندن بن گئے۔ ایہ اوه زمانہ سی جدوں آپ نے اپنی شاعری دے ذریعے وجود واحدانیت دے اسرار و حقائق تے تجلی توں دنیا نوں روشناس کروایا۔ آپ 18 برس چولستان نوں رونق افروز بخشدے رہے انہاں دے کلام وچ وصل دے لئی بیقراری، عشق دی درماندگی، ہجر دا سوز، انتظار دا کرب، محبوب دی نظر التفات دی آرزو، انسانی و ثقافتی حوالےآں, محبوب دے لئی اپنے شدت جذبات دا اظہار، قدرت دی کاریگری، اپنی ذات دی نفی، راه عشق حقیقی وچ خود نوں فنا کرنے دے تذکرے جگہ جگہ ملدے نيں.
بیعت و خلافت
[سودھو]جب خواجہ صاحبؒ دی عمر 12 سال ہوئی تووہ اپنے بھائی حضرت خواجہ فخر جہاں دے دست مبارک اُتے بیعت ہوئے۔ آن دی آن وچ اسرارو اہرار دے علوم عیاں ہوگئے تے آپ نے صدیاں دا سفر سماعتاں وچ طے کرليا۔ سلوک دیاں منزلاں طے ہونے لگاں تے معرفت دا سفر مختصر تے آسان ہوئے گیا۔ آپؒ خواجہ فخر جہاںؒ دے جان نشین بن گئے۔ 4 فروری 1872ء وچ آپؒ دے وڈے بھائی تے پیر و مرشد خواجہ فخر جہاں سائیںؒ خالق حقیقی توں جا ملے۔ اوہناں دی رحلت توں بعد آپ خلافت دی مسند اُتے جلوہ افروز ہوئے تے رشد و ہدایت دا سلسلہ اگے ودھایا۔ نواب صادق محمد خان رابع عباسی چاچڑاں پہنچ کے آپ دی دستار بندی کی۔عوام الناس وی جوق در جوق آپ دی بیعت تے حلقہ ارادت وچ داخل ہون لئی جمع ہو گئے۔ علامہ رشید اس واقعہ نوں قلم بند کردے ہوئے لکھدے نيں کہ ہزاراں نئيں بلکہ لکھاں بندگان خدا حلقہ ارادت وچ داخل ہوکے آپ دے دست مبارک اُتے بیعت ہوئے۔
شادی خانہ آبادی
[سودھو]جب خواجہ غلام فریدؒ دی عمر 26 سال ہوئی تاں آپ دی شادی راجن پور دے ماڑھا خاندان وچ ہوئی۔ آپ دی پہلی بیگم دا ناں متحرمہ حضرت بی بی زہرہؒ سی۔ پہلی متحرمہ ذوجہ دے بطن توں اک بیٹا تے بیٹیسی۔ متحرمہ بی بی زہره دے وصال توں بعد آپ دی دوسری شادی ملتان دے بھیڑی پوتراں وچ ہوئی۔ آپ دی دوسری بیگم دا ناں متحرمہ بی بی ہوتاںؒ سی۔متحرمہ بی بی ہوتاںؒ توں کوئی اولاد نہ تھی۔حضرت خواجہ غلام فریدؒ دی تیسری شادی چولستان وچ ہوئی۔
کلام فرید
[سودھو]خواجہ غلام فرید نے اپنے قلم نال پنجابی زبان نوں بامِ عروج تک پہنچا دتا. آپ ہفت بولی شاعر سن. آپ نوں پنجابی توں علاوه اردو، سندھی، فارسی، ہندی، عربی تے مارواڑی بولی اُتے مکمل عبور سی. آپ وقتن فوقتن اوہناں زباناں وچ سخن فرماؤندے سن۔ آپ نے پنجابی وچ اپنی شاعری وچ دی مشہور صنف "کافی" توں استفادہ کيتا جو صرف عربی دے ادب وچ ملدی اے .کافی دے مجموعے نوں دیوان فرید کہندے نيں۔ اوہناں نے کل 271 کافیاں تخلیق کيتياں۔ ماہر فریدیات نے اوہناں کافیاں دی سند تسلیم کيتی۔ بعض افراد دے مطابق آپ نے دوہڑے وی لکھے لیکن ماہر فریدیات اوہناں نوں خواجہ صاحب ؒ دا کلام منن توں انکاری نيں تے اس نوں خود دا وادھا کہندے نيں۔ اوہناں نے جس بلند پائے دی شاعری تخلیق کيتی اج تک کوئی دوسرا شاعر اس معیار تک نئيں پہنچ سکیا۔ اوہناں دی شاعری نوں دنیائے ادب دا عظیم ترین سرمایہ قرار دتا جاندا اے۔ اوہناں دا کلام ہر ذی شعور نوں دیوانہ تے دیوانہ نوں فرزانہ بنا دیندا اے۔ اوہناں دا کلام عرب و عجم، خواندہ تے نا خواندہ، خاص و عام، ہر رنگ و نسل، چھوٹے وڈیاں تے متفرق خطہ ارض، ہروقت تے ہر موسم وچ، بولی توں آشنا تے غیر آشنا وچ یکساں مقبول و معروف اے۔ آپ نے اپنی شاعری وچ جو لفظاں استعمال کیتے اوہ سچے جذبےآں دے عکاس نيں ۔ آپ دے کلام وچ عشق دے جذبےآں دا انداز اظہار سنن والےآں دے دل اُتے اثر کردا اے۔ اوہ اپنے کلام وچ امیر خسرو ورگے راگ رس، قآنی ورگے زودِ بیاں رکھدے نيں، رومی ورگی تڑپ کُٹ کُٹ کے روحِ شاعری وچ بھری اے۔ سعدی ورگا مشاہدا، اسلوب تے انداز اشعار نال ٹپکدا اے۔ آپ دے کلام وچ سرمد ورگا اندازِ سخن اے۔
علم موسیقیت
[سودھو]اوہناں نے کافیاں دے نال نال اوہناں گائیگیاں لئی راگ تے راگنیاں وی دیوان فرید وچ درج کیتیاں نيں۔ معلوم ہُندا اے کہ آپ علم موسیقیت وچ یکتا تے نابغہ روزگار سن ۔آپ دے کلام وچ 39 قسماں راگ و راگنیاں دا تذکرہ ملدا اے۔ اوہناں دے علم موسیقیت تے فن شاعری دے بارے وچ جناب نشتر گوری لکھدے نيں جے خواجہ صاحب دے کلام اُتے غور کيتا جائے تاں معلوم ہُندا اے کہ آۤپ نے سنگیت دی تمام رمزاں تے لے تال دی تمام خوبیاں توں استفادہ کيتا اے۔ اکثر کافیاں وچ لفظاں دی تکرار توں ایسی اسيں صوتی تے ہم آہنگی پیدا ہُندی اے ہويا تے پانی دی لہراں اپنے نغمے بھُل جاواں۔ شعر و شاعر دے اس فن نوں "Alliteration" کہندے نيں۔اور آپ نے ایہ کمال شاعری دی سب توں مشکل صنف کافی وچ حاصل کيتا اے۔ اس توں آپ دی شاعرانہ ہنر دی وسعتاں دا اندازہ کيتا جا سکدا اے۔
ہور لکھتاں
[سودھو]آپ نے دیوان فرید توں علاوه ہور کئی کتاباں وی لکھیاں۔ کتاباں دے ناں ایہ نیں، ارشادات فریدی، فائدے فریدیہ، مناقب محبوبیہ تے دیوان فرید (اردو)
وصال
[سودھو]زندگی دے آخری ایام وچ آپ نوں ذیابطیس دا مرض لاحق ہويا۔ وقت دے نال نال مرض ودھدا گیا۔ آپ دا وصال 6ربیع الثانی بمطابق 24 جولائی 1901ء نوں چاچڑاں وچ ہويا، آپ نے 56 سال اس دار فانی وچ بسر کیتے۔ آپ دا اک بیٹا حضرت خواجہ محمد بخش عرف نازک کریم تے اک بیٹی سی۔ آپ دا روضہ مبارک کوٹ مٹھن وچ مرجع خلائق اے ۔آپ دا عرس مبارک ہر سال 5-6-7 ربیع الثانی نوں منعقد ہُندا اے۔ آپ دے عرس وچ طول وارض تے قرب و جوار توں لکھاں عاشقانِ فرید شرکت کر کے فیض حاصل کردے نيں۔
مذہبی خدمات
[سودھو]آپ نہ صرف خود شریعتِ مطہرہ دے پابند سن بلکہ اپنے عقیدت منداں نوں عمل پیرا ہونے دی تلقین کردے سن ۔ آپ دی ادبی خدمات دی طرح مذہبی خدمات بے بدل نيں. آپ نے سادہ زندگی گزاری تے خدمت خلق وچ مصروف عمل رہے۔آپ نے اپنے اخلاق و کردار توں ہر فرد نوں اپنا دیوانہ بنا دتا۔ آپ مساکین تے غریباں دی مدد کرنے وچ کدی سستی ننيں۔ آپ نے چاچڑاں وچ مدرسہ فریدیہ قائم کيتا۔ اس مدرسے توں بے شمار طلباء نے ظاہری تے باطنی علوم توں اکتساب حاصل کيتا۔ آپ نے بہت سارے غیر مسلماں نوں مشرف بہ اسلام کيتا۔
آستان عالیہ
[سودھو]جتھے آپ دا جسد خاکی آسوده خاک اے اس عمارت نوں آستان عالیہ, آستان فرید، خنگاه، دربار فرید کہندے نيں ہن آستانہء عالیہ نوں شہر دا مرکز تسلیم کر ليا گیا اے .اس پہلے گول منڈی نوں مرکز منیا جاندا سی. کوٹ مٹھن توں ہور شہراں دا فاصلہ گول منڈی توں ناپیا جاندا سی.اب دربار فرید دے داخلی دروازے توں دیگرشہراں دے فاصلے نوں ناپیا جاندا اے .
معروف شخصیت
[سودھو]کوٹ مٹھن وچ کئی نابغہ روزگار ہستیاں وجود وچ آئیاں جنہاں نے اپنے کارنامےآں،تخلیقا ت اورہنر توں کوٹ مٹھن کانام نہ صرف اندرون ملک بلکہ بیرونی ملکاں وچ روشن کيتااورکوٹ مٹھن دی پہنچان بنے۔ان روشن ضمیر قلم کاراں کےبارے وچ مختصراً تعارف، کارنامےآں دے بارے وچ عاجزانہ تحریر پیش خدمت اے۔
ڈاکٹر شکیل احمد پتافی
[سودھو]ڈاکٹر شکیل احمد پتافی معروف شاعر، محقق، تریخ دان،تحقیق دان بہترین لکھاری تے اعلٰی منتظم نيں.ڈاکٹر صاحب نے 9 دسمبر1963ء وچ وراڈنمبر 8 کوٹ مٹھن وچ اکھ کھولی۔آپ نے کئی کتاباں لکھتاں کيتیاں نيں جنہاں وچ اک کتاب "پاکستان وچ غالب شناسی" 2014ء نوں اردو ادب دا سب توں وڈا اعزاز "بابائے اردو مولوی عبدالحق"ایوارڈ ملا۔ اخبارات , رسالے و جریدے وچ آپ دے مضامین، تحقیقی کاوشاں و تجزیےوقتاًفوقتاً چھپدے رہتےنيں۔ ڈاکٹر صاحب اس وقت گورنمنٹ ڈگری کالج راجن پور وچ پرنسپل دے فرائض سر انجام دے رہے نيں۔ ڈاکٹر صاحب اپنے آپ وچ علم دی یونیورسٹی نيں۔
کمال فرید ملک
[سودھو]تریخ پیدائش. ندارد. جائے پیدائش. کوٹ مٹھن نام کمال فرید ملک ہور نام: کمال، ملک صاحب، کمال
حالات زندگی
[سودھو]دنیا وچ چند ایسی ہستیاں ضرور موجود رہندیاں نيں جنہاں دی وجہ طاقت دا پلڑا برابر رہندا اے۔ کوٹ مٹھن وچ مزاحمتی سیاست متعارف کروان دا سہرا کمال فرید ملک دے سر اے۔ آپ دی سیاسی تربیت آپ دے والدصابر فرید ملک نے کی۔جو خودبھی اک منجھے ہوئے سیاست دان نيں غلام صابر ملک مدت ملازمت توں اختتام دے بعد کوٹ مٹھن وچ رچ بس گئے ۔کوئی سیاسی پشت پنہائی نہ ہونے دے باوجود ذاتی محنت توں چیئرمین بننے دا اعزازحاصل کيتا۔ایہ کوٹ مٹھن دی سیاست وچ اک نواں رحجان سیاور اس رحجان نوں کمال فرید ملک نے پختہ کيتا۔ کوٹ مٹھن چاراں اطراف توں سرداراں توں گھرا ہويا اے اس سےان دی طاقت اوراثرورسوخ دا اندازہ لگایا جا سکدا اے کمال فرید ملک نے انہاں نوں طاقتاں نوں للکاریا۔ کمال فرید ملک نے ویہويں صدی دے آخری عشرے دے ابتدا وچ سیاسی سفرشروع کیتی، 1995ء دا سال اوہناں دے سیاسی سفر وچ سنگ میل ثابت ہويا۔پاکستان پپلز پارٹی دور حکومت وچ انہاں دی براہ راست رسائی ایوان صدر تک ہوگئی۔اس وقت دے صدرمملکت فاروق احمد لغاری جدوں وی کوٹ مٹھن آندے تاں قصر فرید وچ بیٹھک کردے تے ملاقات وچ کوریجگان کےنال کمال فرید ملک وی شرکت کردے۔اس دور وچ کثیر تعداد وچ اہل فرید نوں سرکاری ملازمتاں ملیاں۔سٹیڈیم تعمیر ہويا نکاسی آب کانظام درست ہويا۔نشتر گھاٹ پل پختہ تعمیر تے بیراج دی منظوری ملی۔اس منصوبہ دی ابتدائی رقم مبلغ چوالیس کروڑ فنڈز جاری وی ہوئے گئے سن لیکن حکومت کیتی تبدیلی دے نال ایہ منصوبہ ختم ہوئے گیا۔کمال فرید ملک مرحوم نوں دوسری مرتبہ 2000ء وچ خدمت کاموقع ملا۔وہ ملت پارٹی دے پلیٹ فارم توں سٹی ناظم منتخب ہوئے گئے۔ان دے سابق صدرفاروق لغاری دے نال درینہ تعلقات سن فاروق لغاری ملت پارٹی دے سربراہ سن سابق صدر پرویز مشرف کےنال فاروق لغاری دے نیڑےی تعلقات سن ۔ نظام نظامت انہاں نوں دے دور وچ متعارف ہويا سی۔نظام نظامت دانیال عزیز دی اختراع تھی۔فاروق لغاری ضلع راجن پور وچ اثرو رسوخ بڑھانا چاہ رہے سن اس لئی انہاں نے ذاتی دوستاں نوں اگے لیانے کافیصلہ کيتا۔ کمال فرید ملک نوں تحصیل راجن پور وچ انہاں نوں سب سےزیادہ اہمیت ملی۔ان دے تجویز کردہ منصوبےآں اُتے ضلعی ناظم دی کارووائی محض رسمی ہُندی تھی۔اس دور نظامت وچ کوٹ مٹھن وچ سب توں زیادہ ترقیاتی کم ہوئے۔پختہ گلیاں تعمیر،اندرون شہرکارپٹ گلیاں دی تعمیر،گورنمنٹ رورل ہیلتھ سنٹر وچ شعبہ حادثات و ایمرجنسی دا قیام،آفتاب سٹیڈیم دی زیب و آرائش،خواجہ فرید پارک دی تعمیر ، گولائی مارکیٹ دی تعمیر و نو ،فلڈلائیٹ دی سہولت،نکاسی آب دا جدید نظام،کھیلاں دی سر گرمیاں کاآغاز، صحافت دے دفتر کاانتظام جو لاری اڈا اُتے میاں کرنل طفیل خواجہ کےچوبارے اُتے سی۔پی ٹی سی ایل دی مقامی ایکسچینج دی اپ گریشن تے بجلی دے کھمباں اُتے نصب آیات کریمہ،حدیث مبارک تے اقوال زريں دے بورڈاور ہور کئی منصوبے پایہ تکمیل نوں پہنچے انہاں دا ابتدائی خاکہ پہلےبنا لی گیاتھا۔جدوں ملت پارٹی ق لیگ وچ ضم ہوئے گئی قومی سطع اُتے چٹھہ دی جگہ چوہدریاں نے تاں ق لیگ وچ اختلافات ہوئے گئے بعض جگہاں پردڑاڑ پڑگئی جنہاں وچ راجن پوربھی شامل اے 2002 دے عام انتخابات وچ ضلعی ناظم نصراللہ خان دریشک تے سٹی ناظم نے ریاض خان مزاری دی حمایت کی۔نصراللہ خان دریشک نے تاریخی کامیابی حاصل کيتی تے ضلع بھر وچ اپنی گرفت مضبوط کر لئی اُتے کوٹ مٹھن اُتے نصراللہ خان دریشک نوں کوٹ مٹھن اُتے کامیابی نہ ملی۔2006کے بلدیاتی الیکشن وچ نصراللہ خان دریشک دا گروپ کمال فرید کونہ ہرا۔ کمال فریدملک اپوزیشن کردے رہےتا نکہ 2008 دے الیکشن وچ پاکستان پپلز پارٹی نے الیکشن جیت نہ لیا۔کمال فریدملک اک فیر عروج پا لیا۔اس بار انہاں دی طرز سیاست مختلف سی۔ کمال فرید ملک نے1995 توں میر بلخ شیرمزاری توں الحاق کيتا سی ہرگرم سرد موسم وچ مشکلات کےباجوداس الحاق کومرتےدم تک قائم رکھیا۔
اہم کارنامہ
[سودھو]کمال فریدملک کادا اہم 2010ء دے سیلاب توں کوٹ مٹھن شہر کوبچانے دی تدبیر دے نال نال عملی طور جدوجہد کی۔اگرچہ اوہ مصیبت ٹال نہ سکے لیکن کئی دناں تک روکے رکھیا۔ان دی محنت تے اس خدمت کااعتراف انہاں دے ناقدین وی کردے نيں۔ان دی شب و روز دی محنت، شہریاں دی اپنی مدد آپ دے تحت جدوجہد تے انتھک کوششاں دے بعد شہر دا تن چوتھائی حصہ سیلاب دی نظر کِداں ہويا اس دی رودادکمال فرید ملک بی بی سی اردوکے نمائندےعصمت اللہ کوبیان کردے نيں
ادھا شہر پانی وچ تے ادھا خشدی ميں۔اس منظر نوں دیکھ کے کچھ کہندے نيں کہ مٹھن کوٹ نئيں بچایا جاسکیا۔کچھ کہندے نيں کہ بچا لیا گیا۔سمجھ وچ نئيں آرہیا کہ وچ کیہ کہاں۔کس توں پوچھاں۔راجن پور وچ کِسے نے دسیا کہ کوٹ مٹھن نوں جے کسی اک شخص نے پوری طرح ڈوبنے توں بچایا تاں اوہ کمال فرید اے ۔جو دو مرتبہ شہر دا ناظم رہ چکيا اے۔
کمال فرید میوزیم دی عمارت توں متصل اپنے گھر وچ مل گئے۔انہاں نے عجیب داستان سنائی۔
پہلی وارننگ سانوں پچیس جولائی نوں ملی۔جس دے بعد اساں ہیلپ فاؤنڈیشن دے رضاکاراں تے مقامی انتظامیہ دی مدد توں دریا توں نصف کیلومیٹر دے فاصلے اُتے قائم مرکزی پشتے نوں مضبوط کرنا شروع کيتا۔ نال ہی نال نواحی علاقےآں توں لوکاں نوں نکالنے دے کم دا وی آغاز ہوئے گیا۔ تن دن بعد ميں نے محکمہ آبپاشی تے ورکس والےآں نوں خبردار کيتا کہ جے ایہ پشتہ ٹوٹا تاں اس طرف توں ٹوٹے گا جو حصہ نہر دے بند توں جا کے جڑدا اے ۔لہذا اس جانب توں ممکنہ رساؤ نوں ہرممکن طور اُتے روکنا آپ دی زمہ داری اے ۔انہاں نے کہیا کہ بے فکر ہوجاواں انشااللہ کچھ نئيں ہوئے گا۔‘
دو اگست دی رات نوں سامنے والے پشتے وچ چالی فٹ دا شگاف پے گیا۔ انتظامیہ نے شہر خالی کرن دی وارننگ جاری کردتی۔لیکن اساں انتظامیہ توں درخواست کيتی کہ سانوں دوسری دفاعی لائن قائم کرنے دا وقت دے داں۔جے ناکام ہوگئے تاں بے شک شہر خالی کرالاں۔مینوں یقین سی کہ نويں دفاعی لائن شہر نوں بچا لے گی کیونجے جدوں تہتر تے چھیاسی وچ سیلاب آیا سی تاں اسوقت کوئی حفاظتی بند نئيں سی فیر وی اک عارضی پشتے دے ذریعے پانی نوں روک دتا گیا سی۔
ميں نے زمانہ طالب علمی دے اپنے اس تجربے نوں کم وچ لاندے ہوئے رات بارہ بجے کم شروع کيتا۔صرف دو ٹریکٹر سن ۔تین بجے سانوں زمین کھودنے والی اک مشین وی انتظامیہ دی جانب توں مل گئی۔صبح ساڈھے اٹھ بجے تک دو سو دے لگ بھگ شہریاں نے جان توڑ پائی تے ساڈھے چار کیلومیٹر طویل پنج فٹ اُچی ڈیفنس لائن بنا لی۔اسکے بعد ہور مٹی ڈالنے دے لئی انتظامیہ نے اک بلڈوزر بھیج دتا لیکن اوہ متحرک ہونے توں پہلے ہی خراب ہوئے گیا۔
تین اگست نوں دریا نے اوریجنل پشتے دے اُتے توں پنجاہ فٹ چوڑی آبشار دی صورت وچ چھلانگ لگائی۔لیکن دوسری حفاظتی لائن ہونے دے سبب اوہ پانی پسپا کر دتا گیا۔دو دن تے رات اسيں پہرہ دیندے رہے۔
پنج اگست نوں اطلاع ملی کہ اوریجنل پشتے دا اوہ حصہ جو نہر دے بند توں جڑا ہويا اے تے محکمہ آبپاشی تے ورکس دے کنٹرول وچ اے اوتھے توں پانی دا رساؤ شروع ہوئے گیا اے ۔اس دوران وزیرِ اعلیٰ شہباز شریف اوتھے تشریف لائے۔انہاں دے جانے دے پندرہ منٹ بعد ہی اس حصے وچ شگاف پے گیا تے پانی دے دھارے نے شہر دی طرف ودھنا شروع کر دتا۔مینوں یاد آیا کہ جدوں اٹھائیس جولائی نوں ميں نے آبپاشی تے ورکس دے اہلکاراں نوں اس حصے دی کمزوری دے بارے وچ خبردار کيتا سی تاں انہاں نے کہیا سی کہ آپ بے فکر ہوجاواں کچھ نئيں ہوئے گا۔واقعی ایہ گل سچ ثابت ہوئی۔وہ بے فکر ہوگئے تے کچھ نئيں کيتا۔نتیجہ ہن پانی دی شکل وچ شہر دی طرف ودھ رہیا سی۔
بلاخر شہر خالی کرنے دا حکم دے دتا گیا۔کاش آپ اس وقت ایتھے ہُندے۔ہزاراں لوک راجن پور دی طرف بھج رہے سن ۔مگر سانوں اچھی خبر ایہ ملی کہ راجن پور توں وی سینکڑاں گاڑیاں ، ٹرالیاں تے موٹر سائکلاں مٹھن کوٹ دی طرف دوڑ رہیاں نيں تاکہ ایتھے دے شہریاں نوں جِنّی جلد ممکن ہوئے دور لے جایا جاسکے۔
جب ایہ بھگدڑ جاری سی ۔سانوں اطلاع ملی کہ اک صاحب نے اپنا اِٹاں دا بھٹہ بچانے دے لئی اسيں توں بغض رکھنے والے اک ہور آدمی دے نال مل کے ساڈی تیار کردہ دوسری دفاعی لائن وچ شگاف ڈال دتا اے ۔اس ناگہانی توں نمٹنے دے لئی سانوں مٹھن کوٹ بائی پاس کٹنا پيا۔ تاکہ پانی دا رخ دوبارہ دریا دی جانب ہوئے جائے۔گو شہر دا مرکزی حصہ جس وچ مزارات تے اس توں جڑے ہوئے محلے سن بچ گئے۔لیکن صد افسوس دے اسيں نويں آبادی دے چھ سو گھراں تے بستی محب علی، بستی گنو کھانی، بستی میانی ، کوٹلہ حسین تے بستی شاہ پور سمیت ویہہاں بستیاں نوں نہ بچا سکے۔ان دے سب مکانات تباہ ہوگئے۔اب آپ خود فیصلہ کیجئے کہ ایہ سیلاب آیا سی یا لیایا گیا سی۔
حالانکہ میرا تعلق پیپلز پارٹی توں اے لیکن افسوس وفاق توں کوئی نئيں آیا۔چیف منسٹر ضرور آئے۔مسلم لیگ ق دی ماروی میمن پشتہ دیکھنے صرف تن منٹ دے لئی تشریف لاواں تے ٹی وی دے ٹاک شو وچ اپنے مشاہدات اُتے تیس منٹ بولاں۔ہم ناکام نئيں ہوئے سانوں ناکام کيتا گیا اے۔
ہر اِٹ دے بدلے وچ لہو اپنا دتا اے
اس شہر دی بنیاد زبانی نئيں رکھی۔‘
اس توں بعد کمال فرید نوں چپ لگ گئی۔آدمی اک وقت وچ اک ہی کم کر سکدا اے ۔یا تاں بولدا رہے یا فیر آنسو ضبط کرلے۔[۲] مرد مومن تے زندگی وچ مایوس نہ ہون والا 2013 وچ خالق حقیقی توں جا ملیا۔ اج لوک اوہناں دی خدمت، ایثار، محنت تے شہر دی ترقی وچ اوہناں دے کردار دے متعرف نيں۔ اوہناں دے اس جذبے دے اعتراف وچ چلڈرن پارک ناں تبدیل کرکے کمال فرید پارک رکھ دتا گیا۔
کوٹ مٹھن وچ بزرگان دین دے مزارات
[سودھو]کوٹ مٹھن وچ کئی بزرگان دین دے مزارات نيں جیہناں نے نہ صرف دین اسلام دی ترویج و ترقی لئی گراں قدر خدمات سر انجام دتی نيں بلکہ نسل انسانی دی بہتری لئی اپنی زندگی وقف کر دتی۔
تریخی عمارتاں
[سودھو]1878ء وچ بݨݨ والی سابقا تھاݨا کوٹ مٹھن دی عمارت اپݨی اصل حالت وچ موجود اے۔ ایہ عمارت نیم پختا تے ٹائلز دیاں اِٹاں نال بݨی ہوئی اے ۔ کندھ تے چھت نوں توڑی تے مِٹی دے مکسچر نال لِپیا ہویا اے۔ اُتے چݨائی کيتی گئی اے۔ ماضی وچ عمارت دی مرمت ہُندی رہی اے پر عمارت دے رقبے ، نقش ے ،احاطے تے خدوخال وچ کوئی تبدیلی نئيں کيتی گئی ۔ ہُن ایہ عمارت غیر مصرف تے بند پئی اے[۳]
تفریح مقامات تے سیر گاہاں
[سودھو]کوٹ مٹھن وچ تِن پارک نيں ۔ تفریح لئی لوک اِنڈسدریا دی سیر کردے نيں ۔
کوٹ مٹھن وچ تن پارک نيں. جدوں کہ تفریح کےلئی لوک انڈس دریا دی سیر کردے نيں.خاص کر مون سون وچ نہر قادره تے انڈس دریا وچ لوک جوق در جوق ساونی مناؤن آؤندے نيں۔
دریائے انڈس
[سودھو]کوٹ مٹھن توں اک کلومیٹر چڑھدے پاسے اِنڈس دریا وگدا اے ۔ایس توں کچھ فاصلے پیشتر مقام پنج دریا اک دوسرے وچ ضم ہو کے اک دریا دی شکل اختیار کر لیندے نيں ۔ اِنڈس دریا چٹھدے پاسیوں وگدا ہویا لمے پاسے صوبا سندھ وچ داخل ہو جاندا اے ۔ کوٹ مٹھن توں اک کلومیٹر مشرق دی جانب انڈس دریا وگدا اے جدوں کہ اس توں کچھ فاصلے پیشتر مقام پنج دریا اک دوسرے وچ ضم ہو کے اک دریا دی شکل اختیار کر لیندے نيں۔ انڈس دریا کوٹ مٹھن دے مشرق توں جنوب دی طرف وگدا ہويا صوبا سندھ وچ داخل ہوجاندا اے۔
سرکاری دفاتر
[سودھو]کوٹ مٹھن وچ درج کئی سرکاری، نیم سرکاری دفاتر موجود نيں جیہناں دی تفصیل، محل وقوع تے پتا ذیل وچ درج اے۔
گورنمنٹ ہائیر سیکنڈری اسکول بوائز
[سودھو]کوٹ مٹھن وچ ثانوی تعلیم لئی سکول موجود اے۔ جیہدا ناں گورنمنٹ ہائر سیکنڈری سکول فار بوائز اے۔ اس سکول وچ یک جنس نظام تعلیم اے۔ گرمیاں تے سردیاں کےوکھ وکھ اوقات تدریس نيں۔اج مختلف شعبہ ہائے زندگی دے نامور لوک اس مدرسے توں فارغ التحصیل نيں۔
گورنمنٹ گرلز کالج
[سودھو]گورنمنٹ گرلز کالج کوٹ مٹھن نشترگھاٹ روڈ اُتے واقع اے 2015ء وچ تدریس دا عمل شروع ہويا لیکن حالے تک باقاعدگی توں تدریس دا سلسلہ شروع نئيں ہويا۔اس کالج وچ نظام تدریس یک جنس یعنی صرف خواتین دی تعلیم کےلئی مختص اے ۔لڑکیوں دی ثانوی تعلیم دے لئی واحد ذریعہ گورنمنٹ گرلز کالج کوٹ مٹھن اے۔ گرمیاں تے سردیاں لئی وکھ وکھ اوقات تدریس نيں۔ اس کالج وچ طالبات لئی ہاسٹل دی سہولت موجود اے۔ اس کالج وچ تعلیمی تے تدریسی توسیع کيتی جاسکدی اے۔
بجلی دی فراہمی
[سودھو]واپڈا وفاق دے زیر انتظام شہر وچ بجلی دی فراہمی تے اس دی روانی وچ تعطل دور کرن، خرابی دی دوری بجلی دی چوری روکنے, بل بجلی دی ادائیگی دے لئی حکومت کیتی مدد کرنے دا ذمہ دار اے . اس دا دفتر سرکل روڈ یعنی کنگن سڑک دے جنوبی کنارے اُتے نزد امام بارگاه واقع اے۔
سرکاری ہسپتال
[سودھو]صحت عامہ دے لئی اک سرکاری ہسپتال وی قائم کيتا گیا اے .عوام الناسنوں صحت دی سہولت فرہم کرنااس دتی ذمہ داری اے . اس ہسپتال دا پورا ناں دیہی مرکز صحت کوٹ مٹھن اے .حادثات دی صورت وچ ایمرجنسی دی سہولت موجود اے ہسپتال وچ صرف بنیادی سہولتاں موجود نيں.علاج معالجے، حادثات لئی مرہم پٹی، وبائی امراض دی روک سیم، دور افساده علاقےآں دے لئی اک عدد ایمبولیس، زچہ و بچہ اورجنم گاہ تے طبعی نسخہ جات دی سہولت موجود اے۔ ایہ ہسپتال ریلوے روڈ اُتے بالمقابل گورنمنٹ ہائر سیکنڈری سکول بوائز واقع اے۔
مقامی سیاست
[سودھو]2012ء وچ کوٹ مٹھن نوں میونسپلٹی دا درجہ ملیا۔ 2015ء وچ ہون والے انتخابات وچ آزاد نمائندے منتخب ہوئے بعد وچ اوہناں نے مسلم لیگ (ن) وچ شمولیت اختیار کر لئی۔
انتظامیہ
[سودھو]انتظامی طور تے پنجاب پولیس دی ذمہ داری اے کہ اوہ قانون دی حاکمیت لئی اقدامات کرے۔ اعلا مقامی افسر ایس ایچ او ہُندا اے۔ پولیس دی ذمہ داری انسداد جرائم تے امن و امان اے۔ ایتھے دے اطراف دے خارجی یا داخلی رستےآں اُتے پولیس چوکیاں بنیاں ہوئیاں نيں۔ پولیس اسٹیشن دی نويں عمارت شہر دی شمالی طرف سڑک راجن پور، نزد طاہر کالونی جدید تقاضاں اُتے بنی ہوئی اے۔
گورنمنٹ ہائیر سیکنڈری اسکول بوائز
[سودھو]کوٹ مٹھن وچ ثانوی تعلیم دے لئی اسکول موجوداے ۔ جس دا نام گورنمنٹ ہائیر سیکنڈری اسکول بوائز اے۔ اس اسکول وچ یک جنس نظام تعلیم اے ۔
گورنمنٹ گرلز کالج
[سودھو]گورنمنٹ گرلز کالج کوٹ مٹھن نشترگھاٹ روڈ اُتے واقع اے 2015ء وچ تدریس دا عمل شروع ہویا۔
سرکاری ہسپتال
[سودھو]صحت عامہ دے لئی اک سرکاری ہسپتال وی قائم کیتا گیا اے ۔
ریلوے اسٹیشن
[سودھو]کوٹ مٹھن ریلوے سٹیشن 1972ء وچ قائم ہویا۔ ریلوے سٹیشن کوٹ مٹھن دی حدود وچ واقع اے تے فعال اے ۔ ایہ ریلوے سٹیشن ڈیرا غازی خاں تے کشمور نوں ملاوݨ واسطے قائم کیتا گیا۔