یاس یگانہ چنگیزی
یاس یگانہ چنگیزی | |
---|---|
تاریخ پیدائش | 17 اکتوبر 1884 [۱]
|
تاریخ وفات | 4 فروری 1956 (72 سال)[۱]
|
عملی زندگی | |
مادر علمی | کلکتہ یونیورسٹی |
پیشہ | شاعر |
ترمیم |
یاس یگانہ چنگیزی(پیدائش: 17 اکتوبر 1884ء – وفات: 4 فروری 1956ء) ہندوستان نال تعلق رکھنے والے اردو دے ممتاز شاعر سن ۔یگانہ چنگیزی دا اصل ناں مرزا واجد حسین سی ۔ پہلے یاسؔ تخلص کردے سن لیکن بعد وچ یگانہ ؔہو گئے۔ انہاں دے اجداد ایران توں ہندوستان آئے تے سلطنت مغلیہ دے دربار توں وابستہ ہوئے گئے۔ پرگنہ حویلی عظیم آباد وچ جاگیراں ملیاں تے اوتھے سکونت پزیر ہوئے۔ اسکول دے زمانے توں انہاں نے شاعری دا آغا کیتا تے بیتاب عظیم آباد ی توں دے شاگرد ہوئے۔ سنہ 1903ء وچ کلکتہ یونیورسٹی توں انٹرنس دا امتحان پاس کیتا تے اس دے بعد معاش دی جستجو وچ مصروف ہوئے گئے، جس وچ انہاں نوں در در دی خاک چھاننی پئی۔ چونکہ انہاں دی شادی لکھنؤ وچ ہوئی سی، اس لئی اوہ لکھنؤ وچ جا بسے لیکن اوتھے وی مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ اس وچ کوئی شبہ نئيں کہ اوہ اپنی شاعری وچ یگانہ سن ۔ انہاں نے ہمیشہ اوہ راہ ترک کر دتی جو پہلے توں مستعمل سی، اس لئی لکھنؤ اسکول وچ آتش دے بعد یگانہ ہی سب توں منفرد شاعر نيں، جنہاں دی آواز سب توں وکھ محسوس ہوئے تی اے۔ یاس یگانہ دا کلام انہاں دے مختلف مجموعےآں تے اس زمانے دے رسالےآں وچ بکھرا ہويا سی ۔ انہاں اوراقِ لخت لخت نوں ناں ور محقق مشفق خواجہ نے اکٹھا کر 2003ء وچ کلیاتِ یگانہ شائع کی، جس نے یگانہ دی شاعرانہ شخصیت دی بازیافت وچ اہم کردار ادا کیتا اے۔
ذاتی زندگی
[سودھو]یگانہؔ چنگیزی 27 ذی الحجہ 1301ھ مطابق 17 اکتوبر 1884ء نوں پٹنہ دے محلے مغل پورہ وچ پیدا ہوئے۔ پنج چھ سال دی عمر وچ مکتب وچ داخل ہوئے۔ فارسی دی چند کتاباں پڑھنے دے بعد عظیم آباد (پٹنہ) دے محمڈن اینگلو عربک اسکول وچ ناں لکھوایا گیا۔ اسکول وچ ہمیشہ اول رہے۔ پڑھنے وچ اچھے سن، اس لئی ہر سال وظیفہ تے انعام پاندے رہے۔1903ء وچ انٹرنس پاس کیتا۔ 1904ء وچ مٹیا برج، کلکتہ گئے، جتھے شہزادہ مرزا مقیم بہادر دے صاحب زاداں شہزادہ محمود یعقوب علی مرزا تے شہزادہ محمد یوسف علی مرزا دی انگریزی تعلیم دے استاد مقرر ہوئے۔ لیکن کلکتہ دی آب و ہوا راس نئيں آئی تے کچھ دناں بعد وطن واپس چلے آئے۔ علاج دے سلسلے وچ لکھنؤ آئے تے لکھنؤ دی فضا ایسی راس آئی کہ اچھے ہوکے وی واپس جانا گوارا نئيں کیتا۔ لکھنؤ ہی وچ 1913ء وچ شادی کرکے ايسے نوں اپنا وطن بنالیا۔
لکھنؤ دا قیام
[سودھو]یگانہؔ دا لکھنؤ دا قیام وڈا ہنگامہ خیز تے معرکہ آرا رہیا، جس دا اثر انہاں دے فن اُتے وی پيا۔ معرکہ آرائیاں نے وی انہاں دے فن نوں جلا بخشی۔ شروع وچ لکھنؤ دے شاعر توں انہاں دے تعلقات خوشگوار سن ۔ اِنّا ہی نئيں اوہ عزیزؔ، صفیؔ، ثاقبؔ و محشرؔ وغیرہ دے نال مشاعراں وچ شرکت کردے سن ۔ جدوں عزیزؔ دی سرپرستی وچ رسالہ ’’معیار‘‘ جاری ہويا تے معیار پارٹی وجود وچ آئی تاں یگانہؔ وی اس پارٹی دے مشاعراں وچ غالبؔ دی زمیناں وچ غزلاں پڑھدے سن ۔ انہاں طرحی مشاعراں دی جو غزلیں’’معیار‘‘ وچ چھپی نيں، انہاں وچ وی یگانہؔ دی غزلاں شامل نيں۔ لیکن ایہ تعلق بہت دناں تک قائم نہ رہ سکیا تے لکھنؤ دے اکثر شاعر توں یگانہؔ دی چشمک ہوئے گئی۔ اس سلسلے وچ مالک رام بہ بولی یگانہؔ تحریر کردے نيں کہ :
” | اب اس وچ میرا کیتا قصور ! ایہ خدا دی دین اے، میرا کلام پسند کیاجانے لگیا۔ باہر دے مشاعراں وچ وی اکثر جانا پڑدا۔ میری ایہ ہر دل عزیزؔی تے مقبولیت انہاں تھڑدلاں توں دیکھی نہ گئی۔[۲] | “ |
یگانہؔ توں اہلِ لکھنؤ دی چشمک دا معاملہ کچھ ایويں سی کہ "معیار" پارٹی دے مشاعراں وچ انہاں دے کلام اُتے خندہ زنی کيتی جاندی سی تے بے سروپا اعتراض کیتے جاندے سن مگر ایہ سب کچھ زبانی ہُندا سی ۔ اصلی تے تحریری جنگ دا آغاز خود یگانہؔ نے کیتا۔ اس دے بعد اک دوسرے دے خلاف لکھنے دا سلسلہ چل پيا، جس دی انتہا ’’شہرتِ کاذبہ‘‘ نامی یگانہؔ دی کتاب اے۔ لکھنؤ دے شاعر غالبؔ دے وڈے قائل سن، لہٰذا یگانہؔ دے لئی ہن ایہ گل وی ناگزیر ہوئے گئی کہ اوہ غالبؔ دی وی مخالفت کرن۔ غالبؔ دی مخالفت دے سلسلے وچ انہاں نوں اَنھّا مخالف نئيں کہیا جا سکدا کیوں کہ انہاں نے خود کہیا اے کہ :
” | یہ کس نے آپ نوں بہکا دتا کہ وچ غالب دا مخالف ہون، اوہ یقینا بہت وڈا شاعر اے۔ صاحب ! غالبؔ دی صحیح قدر و منزلت میرے توں زیادہ کون سمجھے گا۔ مینوں غصہ اس گل اُتے آندا اے کہ لوک اس دے جائز مقام توں زیادہ اسنوں دینا چاہندے نيں ۔ تے فیر قسم ایہ اے کہ ایہ وی اوہ لوک نئيں، جو اس دا صحیح مقام سمجھدے ہون، بلکہ اوہ جو تقلیداً اسنوں وڈا سمجھدے نيں ۔۔۔ تاں صاحب ! وچ غالبؔ دے خلاف نئيں سی، تے نہ ہاں لیکن وچ اس دی جائز جگہ توں زیادہ اس دے حوالے کردینے اُتے تیار نئيں ۔[۳] | “ |
یگانہؔ نے اس مخالفت دے چلدے اپنے آپ نوں ’’آتشؔ دا مقلد‘‘ کہنا شروع کر دتا تے اپنے مجموعۂ کلام ’’نشترِ یاس‘‘ دے سرورق اُتے اپنے ناں توں پہلے ’’خاک پائے آتشؔ ‘‘ لکھیا اورجب اس دے اک سال بعد ’’چراغِ سخن‘‘ شائع ہويا تاں انہاں نے اپنے آپ نوں ’’آتشؔ پرست‘‘ دے درجے تک پہنچیا دتا۔ ايسے بنیاد اُتے انہاں نے آتشؔ تے غالبؔ دا تقابلی مطالعہ کیتا تے ایہ ثابت کرنے دی کوشش کيتی کہ آتشؔ، غالبؔ توں وڈا شاعر اے۔ ایہ مضمون رسالہ ’’خیال ‘‘ وچ نومبر 1915ء وچ شائع ہويا تے ایہ سلسلہ اک لمبی مدت تک جاری رہیا۔ اس غالبؔ شکنی دی انتہا اوہ رسالہ اے، جو انہاں نے 1934ء وچ ’’غالبؔ شکن‘‘ دے ناں توں شائع کیتا۔ اس رسالے نوں دوبارہ ہور اضافاں دے نال 1935ء وچ چھاپا۔ اس مخالفت کيتی وجہ توں یگانہؔ دا چنگا خاصا وقت ضائع ہوئے گیا کیوں کہ اس مخالفت توں نہ تاں شعرائے لکھنؤ دا کچھ ہويا تے نہ ہی غالبؔ نوں کچھ نقصان پہنچیا بلکہ یگانہؔ ہی خسارے وچ رہے کہ اپنی شاعری اُتے پوری طرح توجہ نہ دے سکے ۔
ان سب مخالفتاں تے معرکہ آرائیاں دے باوجود یگانہؔ دا اک گروپ سی، جنہاں توں انہاں دے اچھے مراسم سن ۔ 1919ء وچ انہاں نے ’’انجمن خاصانِ ادب‘‘ دے ناں توں اک ادبی انجمن قائم کيتی۔ اس انجمن دے صدر: بیخودؔ موہانی، سکریٹری: یگانہؔ تے جوائنٹ سکریٹری: عبد الباری آسی سن ۔ اس انجمن دے اعزازی رکن تے سرپرستاں وچ فصاحتؔ لکھنوی تے سید مسعود حسن رضوی ادیبؔ جداں لکھنوی اہل قلم وی شامل سن ۔
قیام دکن
[سودھو]زندگی دے دوسرے مشاغل دے نال نال یگانہؔ دی ملازمت دا سلسلہ وی ناہمواری دا شکار رہیا۔ اک عرصے تک اوہ ’’اودھ اخبار‘‘ توں وابستہ رہے۔ لیکن حتمی طور توں ایہ نئيں دسیا جا سکدا کہ کدوں توں کدوں تک، البتہ ’’اودھ اخبار‘‘ دے مدیراں وچ یگانہؔ دا ناں شامل اے۔1924ء وچ یگانہؔ اٹاوہ چلے گئے، جتھے انہاں نوں اسلامیہ ہائی اسکول وچ ملازمت مل گئی۔ مارچ 1925ء دے آس پاس اوہ اٹاوہ نوں چھڈ کے علی گڑھ چلے گئے، اوتھے اک پریس وچ انہاں نوں ملازمت مل گئی۔ 1926ء وچ انہاں نے لاہور دا رخ کیتا تے ’’اردو مرکز‘‘ توں وابستہ ہوئے گئے۔ ایتھے دا ماحول انہاں نوں راس آیا۔ ایتھے دے ادیباں توں انہاں دے بہتر مراسم رہے۔ کئی کتاباں اوررسالےآں دے چھپنے دی سبیل پیدا ہوئی۔ اقبالؔ دے ایتھے وی انہاں دا آنا جانا رہندا سی ۔ اقبالؔ وی یگانہؔ دے وڈے قائل سن ۔ 1928ء وچ یگانہؔ ’’اردو مرکز‘‘ توں علاحدہ ہوئے گئے لیکن قیام لاہور ہی وچ رہیا۔ لاہور دے بعد انہاں نے حیدرآباد دکن دا رخ غالباً 1928ء وچ کیہ۔ حیدرآباد وچ انہاں دا قیام انہاں دے لئی کافی آسودگی لے کے آیا۔ جتھے انہاں دا تقرر نثار احمد مزاج دے توسط توں محکمہ رجسٹریشن وچ ’’نقل نویس‘‘ دی حیثیت ہوئے گیا۔ ایتھے انہاں دی آمدنی پچیس تیس روپے ماہوار سی تے کدی کدی زیادہ وی ہوجاندی سی۔1931ء وچ یگانہؔ محکمۂ رجسٹریشن وچ باقاعدہ ملازم ہوئے گئے۔ ایہ جگہ سب رجسٹرار ورگی۔ اس طرح اوہ ’’عثمان آباد‘‘، ’’لاتور‘‘ تے ’’یادگیر‘‘ وچ اپنی خدمات انجام دیندے رہے تے 1942ء وچ 55 برس دی عمر وچ ملازمت توں سبکدوش ہوئے۔ سبکدوشی دے بعد اک لمبے عرصے تک حیدرآباد ہی وچ قیام رہیا۔ 1946ء وچ اوہ بمبئی گئے تے اوتھے اپنے وڈے بیٹے آغا جان نوں ملازمت دلوائی۔ حیدرآباد وچ نواب معظم جاہ نے انہاں نوں اپنے دربار توں وابستہ کرناچاہیا لیکن یگانہؔ راضی نہ ہوئے۔ سبکدوشی دے بعد یگانہؔ بار بار حیدرآباد روزگار دی امید توں آندے رہے لیکن انہاں نوں مایوسی ہی نصیب ہوئی۔
مجموعہ ہائے کلام
[سودھو]یگانہؔ دا پہلا مجموعۂ کلام ’’ نشترِ یاس‘‘ 1914ء وچ شائع ہويا۔ اس دا وڈا حصہ انہاں دے ابتدائی تے روايتی کلام اُتے مشتمل اے۔ انہاں دا دوسرا مجموعہ ’’ آیاتِ وجدانی‘‘ دے ناں توں 1927ء وچ منظر عام اُتے آیا۔ یگانہؔ دی قدر و منزلت دا دار و مدار وڈی حد تک ايسے مجموعے اُتے اے۔ ’’آیاتِ وجدانی‘‘ دے بعد انہاں دا تیسرا مجموعہ ’’ترانہ‘‘ دے ناں توں ست سال بعد 1933ء وچ شائع ہويا۔ 1934ء وچ ’’آیاتِ وجدانی‘‘ دا دوسرا اڈیشن منظر عام اُتے آیا۔ 1945ء وچ اس مجموعے دا تیسرا اڈیشن وی آگیا۔ اس اشاعت دا کم پہلی اشاعتاں توں بہتر سی ۔ 1946ء وچ جدوں یگانہؔ بمبئی گئے تاں اس وقت انہاں دی ملاقات سید سجاد ظہیر توں ہوئی سی۔ انہاں دے لئی یگانہؔ نے اپنے تمام مجموعےآں وچ شامل کلام نوں ’’گنجینہ‘‘ دے ناں توں مرتب کر دتا۔ ایہ مجموعہ کمیونسٹ پارٹی دے اشاعتی ادارے توں 1947ء وچ شائع کیتا گیا۔ اس دے علاوہ انہاں نے چند کتابچے وی لکھے سن ۔ مثلاً ’’ شہرتِ کاذبہ‘‘ جسنوں خرافاتِ عزیزؔ دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ ايسے طرح انہاں نے ’’غالبؔ شکن‘‘ وی شائع کيتا، جس توں لکھنؤ دے ادبی حلفےآں وچ وڈی اٹھا پٹک ہوئی ۔
شاعرانہ خصوصیات
[سودھو]یگانہؔ اک کلاسیکی غزل گو شاعر سن ۔ حالانکہ انہاں نے قطعات و رباعیات وی کہی نيں لیکن انہاں دی اصل پہچان انہاں دی غزلاں ہی نيں۔ انہاں نے غزل دے موضوعات دے دائرے نوں اک نويں جہت تے اونچائی عطا کيتی تے ایداں دے مضامین نظم کیتے جو پہلی بار حقیقت پسندانہ کیفیت دے نال غزل دے افق اُتے نمودار ہوئے۔ اوہ خود اپنی ذاتی زندگی وچ ، جس طرح دے شیريں و تلخ تجربات توں گزرے سن تے زندگی دے اتار چڑھاؤ دا جس طرح تجربہ کیتا سی، اس توں انہاں دے دل و دماغ نے جو تاثرات قبول کیتے سن، انہاں نوں واقعات نے انہاں دی غزلاں نوں اصلیت پسندی تے تابناکی بخشی۔ انہاں دی غزل گوئی انہاں دے مزاج دی آئینہ دار اے۔ اوہ اک خود دار تے صاف گو انسان سن، ایہی وجہ اے کہ انہاں دی شاعری وچ وی اس دی جھلک صاف دکھادی دیندی اے ۔
زور کلام
[سودھو]یگانہؔ دی شاعری وچ جو چیز سب توں پہلے دل اُتے اثر کردی اے، اوہ اے انہاں دا زورِکلام۔ بندش دی چستی دے علاوہ بلند بانگ مضامین دے لئی ایداں دے لفظاں لے آندے نيں، جو پوری طرح مفہوم نوں ذہن نشین کرانے دے نال نال خیالات نوں وی جلا دیندے نيں۔ دوسری چیز جو انہاں دی شاعری وچ دلکشی پیدا کردی اے اوہ اے ’’طنز‘‘ ، انہاں دی شاعری دا ایہ عنصر کدرے کدرے اِنّا تیز تے تیکھا ہُندا اے کہ زور بیان دا لطف دوبالا کردیندا اے ۔
انسان دا انسان فرشتے دا فرشتہ
انسان دی ایہ بوالعجبی یاد رہے گی
پکاردا رہیا کس کس نوں ڈوبنے والا
خدا سن کِنے مگر کوئی آڑے آنہ گیا
کِداں کِداں خدا بنا ڈالے
کھیل بندے دا اے خدا کیتا اے
حال دونے دا اے غیر،اب سامنا مشکل دا اے
دل نوں میرا درد اے تے مینوں رونا دل دا اے
جو خاک دا پتلا، اوہی صحرا دا بگولہ
مٹنے پہ وی اک ہستی برباد رہے گی
’’دردِدل دے واسطے پیدا کیتا انسان نوں ‘‘
زندگی فیر کیوں ہوئی اے دردِ سر میرے لئی
تخیل دی بلندی
[سودھو]یگانہؔ دے کلام وچ تخیل دی بلند پروازی تے فکر دی بالیدگی دیکھدے ہی بندی اے۔ اوہ حقائق نوں عالمِ بالا توں چُن دے لاندے نيں تے نہایت صفائی و سادگی دے نال اشعار وچ سمو دیندے نيں۔ بندش ایسی ہُندی اے کہ لفظاں و تراکیب وچ مطلب ومفہوم الجھنے نئيں پاندا۔ انہاں دے کلام وچ زیادہ تر حوصلہ تے ہمت افزائی دی لہراں موجزن نظر آندی نيں۔ مصیبتاں وچ گِھرجانے دے باوجودبھی انسان نوں ہمت کِسے وی صورت وچ ہارنا نئيں چاہیے ۔
مصیبت دا پہاڑ آخر کِسے دن کٹ ہی جائے گا
سانوں سر مار دے تیشے توں مرجانا نئيں آندا
بزم دنیا وچ یگانہؔ ایسی بیگانہ روی
ميں نے منیا عیب اے لیکن ہنر میرے لئی
رات دن شوقِ رہائی وچ کوئی سر پٹکے
کوئی زنجیر دی جھنکار توں دیوانہ بنے
واہ کس ناز توں آندا اے ترا دور شباب
جس طرح دور چلے بزم وچ پیمانے کا
باز آ ساحل پہ غوطے کھانے والے بازآ
ڈُب مرنے دا مزہ دریائے بے ساحل وچ اے
بلند ہوتو کھلے تجھ پہ راز پستی کا
وڈے وڈھیاں دے قدم ڈگمگائے نيں کیہ کيتا
خودی
[سودھو]یگانہؔ اک خود دار،حق گو تے بے باک انسان سن تے ایہی خصوصیات انہاں دے کلام وچ وی دکھادی دیندی نيں۔ انہاں دی خودداری کدرے کدرے ’’اناپرستی‘‘ توں جا ملدی اے، جسنوں بعض ناقدین نے انہاں دی ’’کجروی‘‘ توں تعبیر کیتا اے۔ اپنے دور وچ انہاں نوں اوہ مقبولیت حاصل نئيں ہوسکی ،جس دے اوہ مستحق سن ۔ انہاں دی زندگی کشمکش، آزمائش تے اتار چڑھاؤ توں عبارت سی، اس دے باوجود انہاں دی شاعری وچ زندگی توں فرار، مایوسی تے پست ہمتی دی کوئی جگہ نئيں اے۔ زندگی دے ہر مرحلے نوں طئے کرنے دی انہاں وچ وڈی جرأت سی۔ میرا خیال اے شاید ايسے وجہ توں انہاں دے کلام وچ مایوسی، قنوطیت تے حرماں نصیبی نئيں پائی جاندی۔
حالے تک زندگی تلخ دا مزا نہ ملا
کمال صبر ملیا صبر آزمانہ ملا
بہار آئے گی فیر یاس ناامید نہ ہو
حالے تاں گلشن ناپائدار باقی اے
دل اے حوصلہ اے اک ذرا سی ٹھیس دا مہماں
وہ آنسو کیتا پیے گا جس نوں غم کھانا نئيں آندا
سراپا راز ہاں وچ کیہ بتاؤں،کون ہاں،کیا ہاں
سمجھدا ہاں مگر دنیا نوں سمجھانا نئيں آندا
رہائی دا خیالِ خام اے یا کان بجتے نيں؟
اسیرو،بیٹھے کیتا ہوئے گوش بر آوازِ در ہوکے
پیر ٹوٹے نيں مگر اکھ اے منزل دی طرف
کان ہن تک ہوس بانگ درا کردے نيں
تشبیہات و استعارات
[سودھو]یگانہؔ دے کلام نوں دیکھدے ہوئے ایہ کہیا جاسکدا اے کہ انہاں نوں فارسی ترکیباں دے استعمال توں کافی لگاؤ سی ۔ تشبیہات دی جدت توں اوہ طرزِبیان وچ تازگی پیدا کردے نيں۔ انہاں دے مصرعے نہایت چست ہُندے نيں۔ انہاں دے ایتھے لفظاں دی بندش توں اشعار وچ اک خاص کیفیت پیدا ہوجاندی اے۔ مثلاً:
وحشت آباد عدم اے اوہ دیارِ خاموش
کہ قدم رکھدے ہی اک اک توں بیگانہ بنے
حسن اوہ حسن کدی جس دی حقیقت نہ کھلے
رنگ اوہ رنگ جو ہر رنگ وچ شامل ہوئے جائے
چشمِ نامحرم توں، غافل،روئے لیلیٰ اے نہاں
ورنہ اک دھوکھا ہی دھوکھا پردۂ محمل دا اے
دیوانہ وار دوڑ دے کوئی لپٹ نہ جائے
اکھاں وچ اکھاں ڈال دے دیکھیا نہ کیجیے
سیمابی کیفیت
[سودھو]یگانہؔ نے صرف اپنا تخلص ہی یاس توں یگانہؔ (1920–21 وچ ) نئيں کیتا بلکہ 1932ء تک پہنچدے پہنچدے، اس وچ چنگیزی دا اضافہ وی کر ليا۔ اس دے بارے وچ خودلکھدے نيں کہ:
” | جس طرح چنگیز نے اپنی تلوار توں دنیا دا صفایا کر دتا سی ،اسی طرح جدوں توں ميں نے غالبؔ پرستاں دا صفایا کرنے دا تہایہ کیہ اے ،ایہ لقب اختیار کیتا اے۔[۴] | “ |
یہ تبدیلی صرف تخلص تک ہی محدود نئيں سی بلکہ اس دے نال نال نظریات و افکار وچ وی تبدیلی دی دلالت اے۔ اہلِ لکھنؤ توں انہاں دے معرکے نے انہاں نوں تے خود سر تے اُتے اعتماد بنا دتا۔ انہاں نوں معرکےآں دے باعث انہاں دے لہجے وچ تیزی آئی۔ ایتھے یگانہؔ دے کلام توں کچھ ایداں دے شعر دیکھدے چلاں، جنہاں توں انہاں دے لہجے دا انوکھا پن ہی نئيں بلکہ تیکھا پن وی سامنے آجائے توشاید کوئی مضائقہ نہ ہوئے۔
کون دیندا اے نال مرداں دا -
حوصلہ اے تاں بنھ ٹانگ توں ٹانگ
موت منگی سی خدائی تاں نئيں منگی سی -
لے دعا کرچکے ہن ترک دعا کردے نيں
کلامِ یاس توں دنیا وچ فیر اک اگ لگی -
یہ کون حضرتِ آتَشؔ دا اسيں زباں نکلیا
دن چڑھے سامنا کرے کوئی
شمع کیتا شمع دا اجالا کیا
صبر کرنا سخت مشکل اے، تڑپنا سہل اے
اپنے بس دا کم کرلیندا ہاں آساں دیکھ کے
مندرجہ بالا اشعار یگانہؔ دی یگانہ روی نوں ظاہر کرنے دے لئی کافی نيں۔ بولی و بیان دے اعتبار توں انہاں دا کلام انہاں دے کِسے ہمعصر توں کم تر نئيں اے۔ روگٹھ محاوراں دا استعمال، طرزِ ادا، کلام وچ روانی تے بے ساختگی یگانہؔ دی خاص پہچان بن گئے سن ۔
رباعی
[سودھو]یگانہ نے اپنی رباعیاں وچ وی اک طرح دی جدت پیدا کرنے دی کوشش کيتی اے تاکہ ہور شاعر توں انہاں دا رنگ وکھ رہے۔ اس فراق وچ انہاں نے ایسی بندشاں تے محاورے استعمال کیتے جو منجھے ہوئے نئيں سن یا جنہاں اُتے بولی دی صفائی نے حالے تک جلا نئيں کيتی سی۔ لیکن ایہ گل طئے اے کہ یگانہؔ نوں رباعی دے فن اُتے کامل عبور سی ۔ اوہ اس گل توں وی بخوبی واقف نيں کہ رباعی دے چوتھے مصرعے وچ خیال دی تان ٹوٹتی اے۔ ایہی وجہ اے کہ انہاں دی رباعیاں سانوں اپنی طرف متوجہ کرلیندی نيں۔ انہاں نے غالبؔ دے کلام اُتے وی رباعی وچ اظہار خیال کیتا سی ۔ یگانہؔ دی رباعیاں دے مجموعے دا ناں ’’ ترانہ ‘‘ اے، جسنوں کافی سراہا گیا اے۔ انہاں دی رباعیاں دی اک خاص گل ایہ اے کہ انہاں نے تمام تر رباعیاں نوں عنوان دے کے رقم کیتا اے۔ مثلاً : ’’ تحفۂ درد‘‘ ملاحظہ ہو:
دل نوں پہلے ٹٹول لیندا ہاں
فیر تحفۂ درد مول لیندا ہاں
آثارِ زلال و درد و مستی و خمار
اکھاں اکھاں وچ تول لیندا ہاں وچ
’’ حسن دو روزہ ‘‘
سورج نوں گہن وچ نئيں دیکھیا شاید
کیوں، چاند نوں گہن وچ نئيں دیکھیا شاید
اے حسن دو روزہ پہ اکڑنے والو -
یوسف نوں کفن وچ نئيں دیکھیا شاید
’’ٹیڑھے مرزا‘‘
شاہاں توں مری کلاہ ٹیڑھی ہی رہی
بد مغزاں توں رسم و راہ ٹیڑھی ہی رہی
ٹیڑھے مرزا نوں کون سیدھا کردا
سیدھی نہ ہوئی نگاہ ٹیڑھی ہی رہی
غالب شکنی
[سودھو]یگانہؔ نے غالبؔ شکنی دے باعث وڈی بدنامی مول لی لیکن ایہ بدنامی ایداں دے ہی نئيں سی بلکہ انہاں نے بہت ساریاں رباعیاں اس سلسلے وچ کہی سن۔ انہاں دی اس رنگ دی وی چند رباعیاں پیش نيں تاکہ حقیقت دا اندازہ کیتا جاسکے ۔
غالبؔ دے سوا کوئی بشر اے کہ نئيں
اوراں دے وی حصے وچ ہنر اے کہ نئيں
مردہ بھیڑاں نوں پوجتا اے ناداں
زندہ شیراں دی کچھ خبر اے کہ نئيں
اللہ ری ہويا وہو وچ خلعت و زر مرزا کا
سر اے تے انگریز دا در ہاں کیوں نہ ہاں
مورکھاں دے دیوتا غالبؔ اے
باؤلے پنڈ اونٹھ وی پرمیشر
وفات
[سودھو]یگانہ دا انتقال 4 فروری 1956ء دی صبح لکھنؤ وچ ہويا۔
حوالے
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]- اردو دا منفرد شاعر یاس یگانہ چنگیزی
- [۱] Pak Tea House: Afzal Mirza, "Mirza Yagana Changezi"، 7 جولائی 2008. Accessed 30 جولائی 2012.
- [۲] Urdu poetry of Yagana Changezi
- [۳] Google books: K. C. Kanda, Masterpieces of Urdu Rubaiyat۔
- 1884 دے جم
- 17 اکتوبر دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1956 دیاں موتاں
- 4 فروری دیاں موتاں
- 1883 دے جم
- اردو شاعر
- ویہويں صدی دے بھارتی شاعر
- ویہويں صدی دے بھارتی مرد مصنفاں
- ویہويں صدی دے مرد مصنفاں
- بھارتی اردو شاعر
- ہندوستانی شیعہ شخصیتاں
- بھارتی مرد شاعر
- بہار (بھارت) دے شاعر
- پٹنہ دے مصنفاں
- کلکتہ یونیورسٹی دے فضلا
- لکھنوی شخصیتاں
- لکھنؤ دے مصنفاں