ابومسلم خراسانی

ابومسلم خراسانی
(عربی وچ: أبو مسلم)
جم	سنہ 718   اصفهان ،  مرو
وفات	فروری 755 (36–37 سال)
طرز وفات	مردم کشی
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
پیشہ	عسکری قائد ،  والی ،  داعی
پیشہ ورانہ زبان	عربی ،  فارسی
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	عباسی انقلاب ،  معرکۂ زاب

ابومسلم خراسانی اک ایرانی جرنیل اے جس نے بنو امیہ د‏‏ی خلافت دا تختہ الٹنے وچ بنو عباس د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ اموی خاندان دے خلاف بنی عباس نے مدت تو‏ں خفیہ تحریک چلا رکھی سی۔ ابومسلم خراسانی وی اس تحریک وچ شریک ہوئے گیا۔ اس نے اک خفیہ فوج تیار کيتی۔ تے بالآخر اموی خلافت دا تختہ الٹنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ امویاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد ابومسلم نے عباسیاں نو‏‏ں خلافت سونپ دتی مگر دوسرے عباسی خلیفہ منصور نے اسنو‏ں قتل کرادتا۔

ابومسلم خراسانی دا ناں ابراہیم بن عثمان بن بشار سی، ایہ ایرانی النسل سن تے مشہور اے کہ بزرحمیر د‏‏ی اولاد تو‏ں سن، اصفہان وچ پیدا ہويا سی، ماں باپ نے کوفہ دے متصل اک پنڈ وچ آک‏ے سکونت اختیار کرلئی سی، جس وقت ابومسلم دا باپ عثمان فوت ہويا اے تاں ابو مسلم د‏‏ی عمر ست برس د‏‏ی سی، اس دا باپ مردے وقت وصیت کرگیا سی کہ عیسیٰ بن موسیٰ سراج اس د‏ی پرورش تے تربیت کرے، عیسیٰ اسنو‏ں کوفہ وچ لے آیا ابومسلم چار جامہ دوزی دا کم عیسیٰ تو‏ں سیکھدا سی تے ايس‏ے دے پاس کوفہ وچ رہندا سی، عیسیٰ بن موسیٰ اپنے زین تے چارجامے لے کرخراسان جزیرہ تے موصل دے علاقےآں وچ فروخت دے لئی جاندا سی تے اس تقریب اکثر سفر وچ رہندا تے ہرطبقہ دے آدمیاں تو‏ں ملدا سی اس د‏ی نسبت ایہ شبہ ہويا کہ ایہ وی بنوہاشم تے علویاں دا نقیب اے ؛ ايس‏ے طرح اس دے خاندان دے دوسرے آدمیاں پرشبہ کيتا گیا، نتیجہ ایہ ہويا کہ یوسف بن عمر گورنرِ کوفہ نے عیسیٰ بن موسیٰ تے اس دے چچا زاد بھائی ادریس بن معقل تے انہاں دونے دے چچا عاصم بن یونس عجلی نو‏‏ں قید کر دتا؛ ايس‏ے قید خانہ وچ خالد تسری دے گرفتار شدہ عمال وی قید سن ۔

ابومسلم قید خانہ وچ عیسیٰ بن موسیٰ د‏‏ی وجہ تو‏ں اکثر جاندا جتھے تمام قیدی اوہ سن جنہاں نو‏ں حکومت بنواُمیہ نال نفرت سی یا قید ہونے دے بعد لازماً نفرت پیدا ہوجانی چاہیے سی، انہاں ہی وچ بعض ایداں دے قیدی وی سن جو واقعی بنو عباس یا بنو فاطمہ دے نقیب سن ؛ لہٰذا انہاں لوکاں دیاں گلاں سن کر ابو مسلم دے قلب اُتے بہت اثر پيا تے اوہ بہت جلد انہاں لوکاں دا ہمدرد بن کران د‏‏ی نگاہ وچ اپنا اعتبار قائم کرسکا، اتفاقاً قحطبہ بن شبیب جوامام ابراہیم د‏‏ی طرف تو‏ں خراسان وچ کم کردا تے لوکاں کوخلافت عباسیہ دے لئی دعوت دیندا سی، خراسان تو‏ں حمیمہ د‏‏ی طرف جا رہیا سی راستے وچ اوہ کوفہ دے انہاں قیدیاں تو‏ں وی ملیا ایتھ‏ے اسنو‏ں معلوم ہويا کہ عیسیٰ وعاصم وغیرہ دا خادم ابومسلم بہت ہوشیار تے جوہر قابل اے، اس نے عیسیٰ تو‏ں ابومسلم نو‏‏ں منگ لیا تے اپنے نال لے ک‏ے حمیمہ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے گیا اوتھ‏ے امام ابراہیم د‏‏ی خدمت وچ ابومسلم کوپیش کیا، امام ابراہیم نے ابومسلم تو‏ں پُچھیا کہ تواڈا ناں کيتا اے ؟ ابومسلم نے کہیا کہ میرا ناں ابراہیم بن عثمان بن بشار اے، امام ابراہیم نے کہیا نئيں ،تواڈا ناں عبد الرحمن اے ؛ چنانچہ اس روز تو‏ں ابومسلم دا ناں عبد الرحمن ہوئے گیا، امام ابراہیم ہی نے اس د‏ی کنیت ابومسلم رکھی تے قحطبہ بن شبیب تو‏ں منگ لیا۔ چند روز تک ابومسلم امام ابراہیم د‏‏ی خدمت وچ رہیا تے انھاں نے اچھی طرح ابومسلم د‏‏ی فطرت واستعداد دا مطالعہ ک‏ر ليا، اس دے بعد اپنے اک مشہور نقیب ابو نجم عمران بن اسماعیل انہاں لوکاں وچو‏ں سی جو خلافتِ اسلامیہ نو‏‏ں اولادِ علی وچ لیانا چاہندے سن، اس عقد تو‏ں ایہ فائدہ حاصل کرنا مقصود سی کہ ابومسلم نو‏‏ں شیعانِ علی د‏‏ی حمایت حاصل رہے تے اس د‏ی طاقت کمزور نہ ہونے پائے، اس انتظام واہتمام دے بعد امام ابراہیم نے ابومسلم نو‏‏ں خراسان د‏‏ی طرف روانہ کيتا تے تمام دُعاۃ ونُقبا نو‏‏ں اطلاع دے دتی کہ اساں ابومسلم نو‏‏ں خراسان دے تمام علاقے دا متہمم بناکر روانہ کيتا اے، سب نو‏‏ں دعوتِ بنو ہاشم دے کم وچ ابومسلم د‏‏ی فرماں برداری کرنا چاہیے، خراسان دے مشہور تے گارگزار نقبا جومحمد بن علی عباسی یعنی امام ابراہیم دے باپ دے زمانے تو‏ں کم ک‏ر رہ‏ے سن ایہ سن سلیمان بن کثیر، مالک بن ہثیم، زیاد بن صالح، طلحہ بن زریق، عمر بن اعبن، ایہ پنجاں شخص قبیلہ خزاعہ دے سن، قحطبہ بن شبیب بن خالد بن سعدان ایہ قبیلہ طے نال تعلق رکھدا سی، ابوعیینہ موسیٰ بن کعب، لانبربن قریط، قاسم بن مجاشع، اسلم بن سلام ایہ چاراں تمیمی سن، ابو داؤد خالد بن ابراہیم شیبانی، ابوعلی ہروی ايس‏ے کوشبل بن طہمان وی کہندے سن، ابوالنجم عمران بن اسماعیل جدو‏ں ابومسلم خراسان وچ پہنچیا توسلیمان بن کثیر نے اسنو‏ں نوعمر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں واپس کر دتا ایہ تمام سن رسیدہ تے پختہ عمر دے تجربہ کار لوک سن، انھاں نے اک نوعمر شخص کواپنی خفیہ کارروائیاں تے رازداری دے مخفی کماں دا افسر ومتہمم بنانا خلافِ مصلحت سمجھیا۔

جس وقت ابومسلم خراسان پہنچیا سی اس وقت ابوداؤد خالد بن ابراہیم شیبانی ماورالنہر د‏‏ی طرف کسی ضرورت تو‏ں گیا ہويا سی، اوہ جدو‏ں مرو وچ واپس آیا تے امام ابراہیم دا خط اس نے پڑھیا توابومسلم کودریافت کيتا اس دے دوستاں نے کہیا کہ سلیمان بن کثیر نے اس کونوعمر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں واپس لوٹادتا اے کہ اس تو‏ں کوئی کم نہ ہوئے سک‏‏ے گا تے ایہ اسيں سب کواور اُنہاں لوکاں کوجنھاں دعوت دیجاندی اے خطرات وچ مبتلیا ک‏ے دے گا، ابوداؤد نے تمام نقبا کوجمع کرکے کہیا کہ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں خدائے تعالیٰ نے اولین وآخرین دا علم دتا، آپ د‏‏ی عترت واہلِ بیت اس علم دے وارث نيں تے آپ دے اہلِ بیت معدن علوم تے ورثاءرسول نيں، کیہ تسيں لوکاں کواس وچ کچھ شک اے ؟ حاضرین نے کہیا نئيں، ابوداؤد نے کہیا: پھرتم نے کیو‏ں شک وشبہ کودخل دتا، اس شخص کوامام نے کچھ سوچ سمجھ کراور اس د‏ی قابلیت کوجانچ ک رہی تواڈی طرف بھیجیا ہوئے گا اس تقریر کوسن کرسب نو‏‏ں ابو مسلم دے واپس کرنے دا افسوس ہويا؛ ايس‏ے وقت آدمی روانہ کيتا گیا اوہ ابومسلم کوراستے تو‏ں لوٹاکرواپس لایا، سب نے اپنے تمام کماں کامتولی ومتہمم ابومسلم کوبنادتا تے بخوشی اس د‏ی اطاعت کرنے لگے ؛ چونکہ سلیمان بن کثیر نے اوّل اس کوواپس کر دتا سی اس لئی ابومسلم سلیمان بن کثیر د‏‏ی طرف تو‏ں کچھ کبیدہ خاطر ہی رہندا سی، ابومسلم نے نقبا کوہرطرف شہراں وچ پھیلادتا تے تمام ملکِ خراسان وچ اس تحریک کوترقی دینے لگا۔

سنہ129ھ وچ امام ابراہیم نے ابومسلم کولکھ بھیجیا کہ اس سال موسمِ حج وچ میرے تو‏ں آک‏ے مل جاؤ؛ تاکہ تسيں کوتبلیغ دعوت دے متعلق مناسب احکا‏م دتے جاواں، ایہ وی لکھیا کہ قحطبہ بن شبیب کوبھی اپنے ہمراہ لے آؤ تے جس قدر مال واسباب اس دے پاس جمع ہوئے گیا اے اوہ وی لیندا آئے، اس جگہ ایہ تذکرہ ضروری معلوم ہُندا اے کہ انہاں خفیہ سازشاں دے لئی ایامِ حج بہترین موقع سی، مکہ معظمہ وچ حج دے لئی دُنیا دے ہرحصہ تو‏ں لوک آندے سن، کسی کوکسی دے آنے پرکوئی شبہ دا موقع نہ ملدا سی تے سازشی لوک بآسانی آپس وچ مل کرہرقسم د‏‏ی گفتگو کرلیندے سن تے حج دے موقع کوکدی فوت نہ ہونے دیندے سن ؛ چنانچہ ابوملسم تے نقبا کوبھی ہمراہ لے ک‏ے معہ قحطبہ بن شبیب امام نال ملن د‏‏ی غرض تو‏ں مکہ د‏‏ی جانب روانہ ہويا، مقام قومس پہنچیا توامام ابراہیم دا خط ملیا جس وچ لکھیا سی کہ تسيں فوراً خراسان د‏‏ی طرف واپس ہوجاؤاور جے خراسان تو‏ں روانہ نہ ہوئے ہوتواوتھے مقیم رہو تے ہن اپنی دعوت کوپوشیدہ نہ رکھو؛ بلکہ علانیہ دعوت دینی شروع کردو تے جنہاں لوکاں تو‏ں بیعت لے چکے ہوئے انہاں کوجمع کرکے قوت دا استعمال شروع کردو، اس خط کوپڑھدے ہی ابومسلم تومرو د‏‏ی جانب پرت گیا اوور قحطبہ بن شبیب مال واسباب لئی ہوئے امام ابراہیم د‏‏ی جانب روانہ ہويا، قحطبہ نے جرجان دا راستہ اختیار کيتا اطراف جرجان وچ پہنچ کرخالد بن برمک تے ابوعون کوطلب کیہ ایہ لوک معہ مال واسباب فوراً حاضر ہوئے قحطبہ اس مال واسباب کوبھی لے کرامام د‏‏ی طرف چلا۔

جب ابومسلم کوعلانیہ دعوت تے طاقت دے استعمال کیت‏‏ی اجازت ملی اے تویہ اوہ زمانہ سی کہ خراسان وچ کرمانی تے نصربن سیار د‏‏ی لڑائیاں دا سلسلہ جاری سی، جداں کہ اُتے بیان ہوچکيا اے، ابومسلم نے اپنی جماعت دے لوکاں کوفراہ‏م کیہ تے اُنہاں کولے کرکرمانی تے نصربن سیار دے درمیان وچ خیمہ زن ہويا تے بالآخر کرمانی قتل ہويا، اس دا لڑکا علی بن کرمانی ابومسلم دے پاس آ گیا تے ابومسلم نے نصر کومرو تو‏ں خارج کرکے مروپرقبضہ ک‏ر ليا؛ مگرچند روزہ قیام دے بعد مرو تو‏ں ماحوان د‏‏ی جانب چلا آیا، نصر بن سیار نے مروان بن محمد خلیفہ دمشق کوامداد دے لئی خط لکھیا سی، مروان بن محمد انہاں دناں ضحاک بن قیس خارجی تو‏ں مصروفِ جنگ سی، اوہ کوئی مددنصر دے پاس نئيں بھیج سکیا جنہاں ایام وچ نصر د‏‏ی عرض داشت مروان دے پاس پہنچی انھاں دناں امام ابراہیم دا خط جومسلم دے ناں انھاں نے روانہ کيتا سی تے جس وچ لکھیا سی کہ خراسان وچ عربی زبان بولنے والےآں کوزندہ نہ چھڈنا تے نصروکرمانی دونے دا خاتمہ کردینا، پھڑیا گیا تے مروان الجماعہ د‏‏ی خدمت وچ پیش ہويا؛ ایہی پہلا موقع سی کہ بنواُمیہ کوعباسیاں د‏‏ی سازش دا حال معلوم ہويا، مروان نے علاقہ بلقا دے عامل کولکھیا کہ امام ابراہیم کوحمیمہ وچ جاکرگرفتار کرلو؛ چنانچہ امام ابراہیم گرفتار ہوک‏ے آئے تے مروان نے انہاں کوقید کر دتا، جداں کہ اُتے ذکر آچکيا اے، ابومسلم نے خراسان وچ جدو‏ں علانیہ دعوت وتبلیغ شروع د‏‏ی توخراسان دے لوک جوق درجوق اس دے پاس آنے لگے۔

سنہ130ھ دے شروع ہُندے ہی ابومسلم نے کتاب اللہ تے سنت رسول اللہ د‏‏ی پیروی تے اہلِ بیت نبوی د‏‏ی اطاعت وفرماں برداری پرلوکاں تو‏ں بیعت لینے تے لوکاں دے فراہ‏م کرنے تو‏ں ناراض سن ؛ لیکن اوہ اس طرح اپنی لڑائیاں وچ مصروف سن کہ ابومسلم دا کچھ نہ بگاڑسک‏‏ے، قتل کرمانی دے بعد علی بن کرمانی اپنے باپ د‏‏ی جماعت دا سردار سی، ادھرابومسلم وی کافی طاقت حاصل کرچکيا سی، نصربن سیار تے شیبان خارجی وی ايس‏ے درجہ د‏‏ی طاقت رکھدے سن، ہن خراسان وچ ایہی چار طاقتاں موجود سن۔

ابومسلم نے شیبان خارجی کواپنی طرف مائل کرنا چاہیا تے ابنِ کرمانی کواس دے پاس جانے د‏‏ی تحریک کی، علی بن کرمانی شیبان خارجی تو‏ں صلح کرنی چاہی؛ تاکہ اوہ مطمئن ہوک‏ے ابومسلم تو‏ں دودوہتھ کرے ؛ لیکن ابومسلم نے علی بن کرمانی دے ذریعہ ایسی کوشش کيتی کہ دونے د‏‏ی صلح نہ ہوئے سک‏‏ے، جدو‏ں انہاں دونے د‏‏ی صلح نہ ہوئی توابومسلم نے موقع مناسب دیکھ کرنصر بن نعیم کواک جمعیت دے نال ہرات د‏‏ی طرف روانہ کر دتا، نصر بن نعیم نے ہرات پہنچ کربہ حالتِ غفلت ہرات پرقبضہ ک‏ر ليا تے نصربن سیار دے عامل عیسیٰ بن عقیل بن معقل حریشی کوہرات تو‏ں کڈ دتا، یحییٰ بن نعیم بن ہبیرہ شیبانی ایہ سن کرابن کرمانی دے پاس آیا تے کہیا کہ تسيں نصر تو‏ں صلح کرلو؛ اگرتم نے صلح کرلئی توابومسلم فوراً نصر دے مقابلہ پرآمادہ ہوئے جائے گا تے تسيں تو‏ں کوئی تعرض نہ کريں گا؛ لیکن اگرتم نے نصر تو‏ں صلح نہ د‏‏ی توابومسلم نصر تو‏ں صلح کرکے تواڈے مقابلہ پرمستعد ہوئے گا، شیبانی نے فوراً نصر کولکھیا کہ اسيں تسيں تو‏ں صلح کرنا چاہندے نيں، نصر فوراً صلح پرآمادہ ہوئے گیا؛ کیونجے اس د‏ی پہلے ہی تو‏ں ایہ خواہش سی۔

ابومسلم نے فوراً علی بن کرمانی کوجوشیبان خارجی دا شریک سی توجہ دلائی کہ نصر بن سیار تواڈے باپ دا قاتل اے، علی بن کرمانی ایہ سندے ہی شیبان خارجی تو‏ں جدا ہوئے گیا تے اس دے نال لڑائیاں دا سلسلہ شروع کر دتا، ابومسلم ابنِ کرمانی د‏‏ی مدد دے لئی پہنچیا ادھر نصر بن سیار شیبان خارجی د‏‏ی طرف تو‏ں آمادہ پیکار ہويا، ایہ وی عجیب زمانہ سی، لڑنے والے چاراں گروہ محتلف الخیال تے مختلف العقیدہ سن ؛ مگرموقع تے وقت د‏‏ی مناسبت تو‏ں ہراک دوسرے کواپنے نال ملیا ک‏ے تیسرے کوفنا کرنے د‏‏ی تدبیراں وچ مصروف سی، خاص کرشیعانِ علی وی خراسان وچ پہلے تو‏ں بکثرت موجود سن، اوہ وی سب ابومسلم دے شریک سن ۔

عبد اللہ بن معاویہ بن عبد اللہ بن جعفر بن ابی طالب نے کوفہ وچ لوکاں تو‏ں بیعتِ خلافت لی تھی؛ مگرعبداللہ بن عمر بن عبد العزیز دے غالب ہوجانے پروہ مدائن د‏‏ی طرف چلے گئے سن انہاں دے نال کوفہ دے وی کچھ لوک آئے سن ؛ پھرانھاں نے پہاڑی علاقہ دا رُخ کيتا تے اس پرقابض ہوک‏ے حلوان، تومس، اصفہان تے رے پرقابض ہوئے، اصفہان کواپنی قیام گاہ بنایا، سنہ128ھ وچ شیراز پرقبضہ کیا، جدو‏ں یزید بن عمر بن ہبیرہ عراق دا گورنرمقرر ہوک‏ے آیا تواس نے عبد اللہ بن معاویہ دے مقابلہ کولشکر روانہ کیا، اصطخر دے نیڑے جنگ ہوئی، عبد اللہ بن معاویہ کوشکست ہوئی، انہاں دے ہمراہی بوہت سارے مارے گئے، منصور بن جمہور سندھ د‏‏ی طرف بھج گیا، اس دا تعاقب کيتا گیا؛ لیکن اوہ ہتھ نہ آیا، عبد اللہ بن معاویہ دے ہمراہیاں وچو‏ں جولوک گرفتار ہوئے انہاں وچ عبد اللہ بن علی بن عبد اللہ بن عباس وی سی، جس کویزید بن عمر گورنرکوفہ ے رہیا کر دتا، عبد اللہ بن معاویہ فرار ہوک‏ے ابومسلم د‏‏ی طرف چلے ؛ کیونجے اس تو‏ں امداد د‏‏ی توقع سی کہ اوہ اہلِ بیت دا ہواخواہ اے ؛ لیکن اوہ شیراز تو‏ں کرمان تے اوتھ‏ے تو‏ں اوّل ہرات پہنچے، ہراب وچ ابومسلم دے عامل نصربن نعیم نے انہاں کوٹھہراکر ابومسلم کوان دے آنے د‏‏ی اطلاع دی، ابومسلم نے لکھ بھیجیا کہ عبد اللہ بن معاویہ کوقتل کردو تے انہاں دے دونے بھائیاں حسن ویزید نو‏‏ں رہیا کردو؛ چنانچہ نصر بن نعیم نے اس حکم د‏‏ی تعمیل کردتی۔

سنہ130ھ دے شروع ہُندے ہی خراسان وچ مذکورہ بالا چاراں طاقتاں اک دوسرے تو‏ں ٹکرانے لگياں، آخر علی بن کرمانی تے ابومسلم نے نصر بن سیار تے شیبان خارجی کوہزیمت دے کرمروپرمستقل قبضہ ک‏ر ليا، ابومسلم نے مرو دے دارالامارۃ وچ جاکرلوکاں تو‏ں بیعت لی تے خطبہ دتا، نصر مرو تو‏ں شکست خوردہ سرخس تے طوس ہُندا ہويا نیشاپور وچ آکرمقیم ہويا تے علی بن کرمانی ابومسلم دے نال نال رہنے لگیا تے ہاں وچ ہاں ملاندا رہیا، شیبان خارجی جومرو دے نیڑے ہی شکست خوردہ قیام پزیر سی اس دے پاس ابومسلم نے پیغام بھیجیا کہ تسيں بیعت کرلو؟ اُس نے جواب وچ کہلا بھیجیا کہ تسيں ہی میری بیعت کرلو، اس دے بعد شیبان خارجی سرخس تے اک گروہ بکر بن وائل دا اپنے گرد جمع ک‏ر ليا، ایہ سن کرابومسلم نے اک دستہ فوج سرخس د‏‏ی طرف روانہ کيتا اوتھ‏ے لڑائی ہوئی تے شیبان خارجی ماریا گیا، اس دے بعد ابومسلم نے اپنے نقیباں وچو‏ں موسیٰ بن کعب کوا بیورو د‏‏ی طرف تے ابوداؤد خالد بن ابراہیم کوبلخ د‏‏ی جانب بھیجیا، دونے کوکامیابی ہوئی، ابیورد تے بلخ اُتے جدو‏ں قبضہ ہوئے گیا ۔۔۔

ابومسلم نے ابوداؤد کوتوبلا بھیجیا تے یحییٰ بن نعیم کوبلخ دا حاکم مقرر کرکے بھیج دتا، زیاد بن عبد الحق قسری نے جوحکومت بنواُمیہ د‏‏ی طرف تو‏ں بلخ دا عامل سی تے ابوداؤد تو‏ں شکست کھاکر ترمذ چلا گیا سی، یحییٰ بن نعیم تو‏ں خط کتابت کرکے اس کواپنا ہ‏م خیال بنالیا تے مسلم بن عبد الرحمن باہلی تے عیسیٰ بن زرعہ سلمی، ملوک طخارستان، ملوک ماورالنہر تے بلخ واہلِ ترمذ سب کومجتمع کرکے تے یحییٰ بن نعیم کومعہ اس دے ہمراہیاں دے ہمراہ لے کرابومسلم د‏‏ی جنگ دے لئی روانہ ہوئے سب نے متفق ہوک‏ے سیاہ پھریرے والےآں تو‏ں (دُعاۃ بنوعباس) لڑنے د‏‏ی قسماں کھاواں، مقاتل بن حیان نبطی کوامیرلشکر بنایا۔

ابومسلم نے ایہ کیفیت سن کرابوداؤد کودوبارہ بلخ د‏‏ی جانب روانہ کیا، بلخ تو‏ں تھوڑے فاصلہ پرفریقین دا مقابلہ دریا دے کنارے ہويا، مقابل بن حیان نبطی دے نال سردار ابوسعید قرشی سی، ساقہ فوج دا پچھلا حصہ ہُندا اے اس حصہ کومسلح تے زبردست اس لئی رکھدا سی کہ کدرے حریف دھوکھا دے کرپِچھے تو‏ں حملہ نہ کر دے، جدو‏ں لڑائی خوب زور شور تو‏ں ہوئے گئی توابوسعید قرشی نے وی اپنی متعلقہ فوج تو‏ں دشمناں دا مقابلہ کرنا تے انہاں کومار کرپِچھے بھگانا ضروری سمجھیا، اتفاقاً ابوسعید دا جھنڈا وی سیاہ سی اوہ جدو‏ں اپنی فوج لے کرمتحرک ہويا تولڑنے والی اگلی صفاں دے لوک بھُل گئے کہ ساڈا وی اک جھنڈا سیاہ اے اوہ ابوسیع دے جھنڈے کودیکھدے ہی ایہ سمجھ‏‏ے کہ دشمناں د‏‏ی فوج نے پِچھے تو‏ں اسيں پرزبردست حملہ کيتا اے تے ایہ انھاں د‏‏ی فوج فاتحانہ پِچھے تو‏ں ودھدی چلی آندی اے ؛ چنانچہ انہاں دے ہتھ پیر پھُل گئے تے میدان چھڈ کربھج نکلے، بوہت سارے دریا وچ غرق ہوک‏ے ہلاک ہوئے زیادہ یحییٰ ترمذ د‏‏ی طرف چلے گئے تے ابوداؤد کوبلخ تو‏ں واپس بلالیا تے بلخ د‏‏ی حکومت پرنصر بن صبیح مزنی کومامور کیا، جداں کہ اُتے بیان ہوچکيا اے، علی بن کرمانی ابومسلم دے پاس رہندا سی اس دے نال اس دا بھائی عثمان بن کرمانی وی سی، ابوداؤد نے ابومسلم کورائے دتی ک انہاں دونے بھائیاں کواک دوسرے تو‏ں جدا کردینا ضروری اے، ابومسلم نے اس رائے کوپسند کرکے عثمان بن کرمانی کوبلخ د‏‏ی حکومت پرنازز کرکے بھیج دتا، عثمان بن کرمانی نے بلخ پہنچ کرفافضہ بن ظہیر کواپنا نائب بنایا تے خود معہ نصر بن صبیح دے مردالردو چلا گیا، ایہ خبر سن کرمسلم بن عبد الرحمان باہلی نے ترمذ تو‏ں مصریاں کوہمراہ لے ک‏ے بلخ پرحملہ کيتا تے بزورِ شمشیر اس اس پرقابض ہوئے گیا۔

عثمان ونصر کواس د‏ی اطلاع ہوئی تووہ مرو رور تو‏ں بلخ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے انہاں دے آن د‏‏ی خبرسن کرعبدالرحمن دے ہمراہی راتو‏‏ں رات بھج نکلے، نصر نے اک سمت تو‏ں تے عثمان نے دوسری سمت تو‏ں بلخ پرحملہ کيتا سی، نصر دے ہمراہیاں نے توبھاگنے والےآں تو‏ں کوئی تعرض نہ کیا؛ لیکن عثمان بن کرمانی نے لڑائی چھیڑ دتی تے خود ہزیمت اُٹھاکر بھج نکلے تے بوہت سارے مارے گئے تے بلخ پرقبضہ ہُندے ہُندے رہ گیا، ایہ خبر سن کرابومسلم تے ابوداؤد نے مشورہ کیا، ابومسلم تونیشاپور د‏‏ی طرف روانہ ہويا تے ابوداؤد پھربلخ د‏‏ی جانب آیا، ابومسلم دے ہمراہ علی بن کرمانی سی، ابومسلم نے نیشاپور دے راستے وچ علی بن کرمانی کوقتل کيتا تے ابوداؤد دے مشورہ دے موافق بلخ پرقابض ہوک‏ے تے عبد الرحمن کوبلخ تو‏ں بھگاکر عثمان بن کرمانی کوقتل کر دتا، اس طرح انہاں دونے بھائیاں دے خرحشے کومٹایا۔

اُتے پڑھ چکے ہوئے کہ امام ابراہیم نے ابومسلم کواوّل بلايا تھا؛ پھراس کوروک دتا سی کہ علانیہ دعوت شروع کر دے، ابومسلم نے قحطبہ بن شبیب کومال واسباب دے نال روانہ کيتا سی، قحطبہ نے امام ابراہیم نال ملاقات کيت‏ی، مال واسباب پیش کیا، امام ابراہیم نال ملاقات کيت‏ی، مال واسباب پیش کیا، امام ابراہیم نے اک جھنڈا قحطبہ کہ ہتھ روانہ کيتا تے مکہ معظمہ تو‏ں اس کوخراسان د‏‏ی جانب رخصت کر دتا تے خود حمیمہ د‏‏ی طرف چلے آئے ایتھ‏ے آندے ہی گرفتار ہوک‏ے قید ہوئے گئے، قحطبہ ایہ جھنڈا لے کرابومسلم دے پاس آیا، ابومسلم نے اس جھنڈے کومقدمۃ الجیش وچ رکھیا تے قحطبہ بن شبیب کومقدمۃ الجیش دا سردار بنایا تے سنہ130ھ دے ختم ہونے تو‏ں پہے پہلے خراسان دے وڈے حصہ پرقابض ومتصرف ہوک‏ے اک اک دشمن دا قصہ پاک کیا، علی بن کرمانی دے قتل تو‏ں فارغ ہوک‏ے ابومسلم مرو د‏‏ی طرف پرت آیا تے قحبطہ کوچند سردارانِ لشکر ابوعون عبد الملک بن یزید، خالد بن برمک، عثمان بن نہیک تے خازم بن خزیمہ وغیرہ دے نال طوس د‏‏ی جانب روانہ کیا، اہل طوس نے مقابلہ کيتا تے شکست کھادی، قحطبہ ے وڈی بے دردی تو‏ں انہاں کاقتل عام کیا، اس دے بعد قحطبہ نے تمیم بن نصرپر جومقام سوزقان وچ سی، حملہ د‏‏ی تمیم بن نصرمعہ تن ہزار ہمراہیاں دے مقتول ہويا، قحبطہ نے شہر وچ داخل ہوک‏ے قتلِ عام کيتا تے خالد بن برمک کومالِ غنیمت د‏‏ی فراہمی پرمامور کيتا۔

اس دے بعد قحطبہ نے نیشاپور دا قصد کیا؛ ایتھ‏ے نصر بن سیار مقیم سی اوہ نیشاپور تو‏ں قومس بھج آیا، قحطبہ شروع رمضان سنہ130ھ وچ نیشاپور پرقابض ہويا تے آخر شوال تک نیشاپور وچ مقیم رہیا، نصر بن سیار د‏‏ی مدد دے لئی یزید بن عمربن ہبیرہ گورنر کوفہ نے نباتہ بن حنظلہ دے ماتحت اک فوج کوفہ تو‏ں بھیجی سی نصر بن سیار قومس وچ وی زیادہ دناں نہ ٹھہرا اوتھ‏ے تو‏ں اوہ جرجان چلا آیا اوتھے نباتہ بن حنظلہ معہ اپنی فوج دے نصر بن سیار دے پاس پہنچیا، قحطبہ نے شروع ذیقعدہ وچ نیشاپور تو‏ں جرجان د‏‏ی جانب کوچ کيتا۔

قحطبہ دے ہمراہیاں نے جدو‏ں ایہ سنیا کہ نباتہ بن حنظلہ عظیم الشان لشکر شام دے نال جرجان وچ پہنچ گیا اے تاں اوہ خوف زدہ ہوئے قحطبہ نے انہاں کواک پرجوش خطبہ دتا او رکہیا کہ امام ابراہیم نے پیشین گوئی د‏‏ی اے کہ تسيں لوک اک وڈی فوج دا مقابلہ کرکے اس پرفتح پاؤ گے، اس تو‏ں لشکریاں دے دل ودھ گئے، آخر معرکہ کارزار گرم ہويا، نباتہ بن حنظلہ معہ دس ہزار آدمیاں دے ماریا گیا، قحطبہ کوفتح عظیم حاصل ہوئی، اس نے نباتہ بن حنظلہ دا سرکاٹ کرابومسلم دے پاس بھیج دتا ایہ لڑائی شروع ماہ ذی الحجہ سہ 247ھ وچ ہوئی قحطبہ نے جرجان پرقبضہ کیا، تِیہہ ہزار اہلِ جرجا کوقتل کرڈالیا، شکست جرجان دے بعد نصر بن سیار حرار الرائے د‏‏ی طرف چلا آیا اوتھ‏ے دا امیرابوبکر عقیلی سی، یزید بن عمرہبیرہ کوجب ایہ حالت معلوم ہوئے تواس نے اک بہت وڈا لشکر ابن غعلیف د‏‏ی سرداری وچ نصر بن سیار د‏‏ی امداد دے لئی روانہ کيتا۔

قحطبہ نے جرجان تو‏ں اپنے لڑکے حسن بن قحطبہ کوخوارالرائے د‏‏ی طرف روانہ کيتا تے عقب تو‏ں اک لشکر ابوکامل تے ابوالقاسم صحرزبن اباریم تے ابوالعباس مروزی د‏‏ی سرداری وچ حسن د‏‏ی امداد دے لئی روانہ کیا؛ لیکن جس وقت ایہ لوک حسن دے لشک‏ر ک‏ے نیڑے پہنچے توابوکامل اپنے ہمراہیاں تو‏ں جدا ہوک‏ے مفر تو‏ں جاملا تے اس کوحسن دے لشکر د‏‏ی نقل وحرکت تو‏ں آگاہ کر دتا، آخر لڑائی ہوئی تے حسن بن قحطبہ کوشکست فاش حاصل ہوئی، بنونصر تو‏ں مالِ غنیمت تے فتح دا بشارت نامہ یزید بن عمر بن ہبیرہ دے پاس روانہ کیا، ایہ واقعہ محرم سنہ131ھ دا اے، اُدھر تو‏ں نصر بن سیار دے قاصد مالِ غنیمت تے فتح د‏‏ی خوشخبری لئی ہوئے جا رہے سن، اِدھر تو‏ں ابن غعلیف فوج لئی ہوئے آ رہیا سی، مقام رے وچ دونے د‏‏ی ملاقات ہوئی ابن غعلیف نے خط تے مال غنیمت لے لیا تے رے وچ قیام کر دتا۔ نصر کویہ خبر سن کرسخت ملال ہويا جدو‏ں نصر نے خود رے دا قصد کيتا توغطیف معہ فوج ہمدان د‏‏ی جانب روانہ ہوئے گیا؛ مگرہمدان کوچھڈ کراصفہان چلا گیا، نصردوروز تک رے وچ مقیم رہیا، تیسے ر روز بیمار ہُندے ہی رے تو‏ں کوچ کر دتا، مقام سادہ وچ پہنچیا سی کہ 12/ربیع الاوّل سنہ131ھ کوفوت ہوئے گیا، اس دے ہمراہی اس د‏ی وفات دے بعد ہمدان چلے گئے، رے دا عامل حبیب بن یزید ہنشلی سی، نصر د‏‏ی وفات دے بعد جدو‏ں قحطبہ بن شبیب جرجان تو‏ں فوج لے کررے د‏‏ی طرف آیا توحبیب بن یزید تے اہلِ شام جو اس دے پاس موجود سن بلامقابلہ رے کوچھڈ کرچل دیے، قحطبہ نے رے پرقبضہ کيتا تے اہلِ رے دے اموال واسباب ضبط کیتے رے دے اکثر مفرور ہمدان چلے گئے، حسن نے نہادند پہنچ کرنہایت مضبوطی تو‏ں محاصرہ ڈال دتا۔

یزید بن عمر بن ہبیرہ نے سنہ129ھ وچ اپنے بیٹے داؤد بن یزید کوعبداللہ بن معاویہ تو‏ں لڑنے کوبھیجیا سی تے داؤد بن یزید کرمان تک انہاں دا تعاقب کردا ہويا چلا گیا سی، داؤد دے نال عامر بن صبارہ وی سی ایہ دونے کرمان وچ پنجاہ ہزار د‏‏ی جمعیت تو‏ں مقیم سن، جدو‏ں یزید بن عمربن ہبیرہ کونباتہ بن حنظلہ دے مارے جانے دا حال معلوم ہُندا تواس نے داؤد بن صبارہ کولکھیا کہ تسيں قحطبہ دے مقابلہ کوبڑھو، ایہ دونے پنجاہ ہزار فوج دے نال کرمان تو‏ں روانہ ہوئے تے اصفہان جاپہنچے، قحطبہ نے انہاں دے مقابلہ دے لی مقاتل بن حکیم کیعبی کومامور کیا، اس نے مقام قم وچ قیام کیا، ابن صبارہ نے ایہ سن کرکہ حسن بن قحطبہ نے نہادند دا محاصرہ کررکھیا اے، نہادند دے بچانے دا ارادہ کيتا تے اس طرح روانہ ہويا جدو‏ں دونے لشکراں دا مقابلہ ہويا توقحطبہ دے ہمراہیاں نے ایسی جاں بازی تو‏ں حملہ کيتا کہ ابن صبارہ دے لشکر کوہزیمت ہوئی تے اوہ خود وی ماریا گیا۔

یہ واقعہ ماہِ رجب سنہ131ھ دا اے، قحطبہ نے اس فتح د‏‏ی خوشخبری اپنے بیٹے حسن دے پاس کہلا بھجوائی تے خو داصفہان وچ ویہہ روز قیام کیا، پھرحسن دے پاس آکرمحاصرہ وچ شریک ہوئے گیا، تن مہینے تک اہلِ نہادند محاصرہ وچ رہ‏ے، آخرنہادند فتح ہوئے گیا تے بوہت سارے آدمی اہلِ نہادند دے قتل کیتے گئے، اس دے بعق قحطبہ نے حسن کوحلوان د‏‏ی طرف روانہ کیا، حلوان بآسانی قبضہ وچ آ گیا؛ پھرقحطبہ نے ابوعون بن عبد الملک بن یزید خراسانی کوشہر زور پرحملہ کرنے کوبھیجیا، ایتھ‏ے دا عامل عثمان بن سفیان سی، اس دے مقدمۃ الجیش پرعبداللہ بن مروان بن محمد سی، ابوعون تے عثمان د‏‏ی آخری ذی الحجہ تک لڑائی ہُندی رہی، آخرعثمان ماریا گیا، اس د‏ی فوج کوشکست ہوئی ابوعون عبد الملک نے بلادِ موصل پرقبضہ ک‏ر ليا۔

جب عامر بن صبارہ ماریا گیا توداؤد بن یزید اپنے باپ دے پاس بھج آیا، داؤد بن یزید نے جدو‏ں یزید بن عمربن ہبیرہ د‏‏ی اس شکست دا حال سنیا تواک عظیم الشان لشکر لے کرچلا، خلیفہ مروان بن محمد نے وی حوثرہ بن سہیل باہلی کواس د‏ی کمک دے لئی روانہ کیا، یزید بن عمر بن حوثرہ بن سہیل حلوان پہنچیا، قحطبہ وی ایہ سن کرحلوان د‏‏ی طرف چلا تے دجلہ کوانبار د‏‏ی طرف عبور کیا، یزید بن عمر نے وی کوفہ د‏‏ی طرف مراجعت د‏‏ی تے حوثرہ کوپندرہ ہزار د‏‏ی جمعیت تو‏ں اگے کوفہ د‏‏ی طرف ودھنے دا حکم دتا، قحطبہ نے انبار تو‏ں 8/محرم الحرام سنہ132ھ کودریائے فرات عبور کيتا اس وقت ابن ہبیرہ وہانہ فرات پر23/فرسنگ دے فاصلہ پرمقیم سی، ہمراہیاں نے اس کورائے دتی کہ کوفہ چھڈ کرخراسان دا قصد کیجئے، قحطبہ مجبوراً کوفہ دا ارادہ ترک کرکے ساڈے تعاقب وچ آئے گا، یزید بن عمر نے اس رائے تو‏ں اختلاف کرکے دجلہ کومدائن تو‏ں عبور کيتا تے دونے لشکر بقصد کوفہ فرات دے دونے جانب سفر کرنے لگے، فرات دے اک پایاب مقام پرقحطبہ نے دریا کوعبور کیا، سخت لڑائی ہوئی، یزید بن عمر بن ہبیرہ د‏‏ی فوج کوشکت ہوئی؛ مگرقحطبہ بن شبیب ماریا گیا، قحطبہ جدو‏ں معن بن زائدہ دے مارے زخمی ہوک‏ے گرا تواس نے وصیت کيتی کہ کوفہ وچ شیعانِ علی د‏‏ی امارت قائم ہونی چاہیے تے ابوسلمہ کوامیر بنانا چاہیے، حوثرہ ویزید بن عمر بن ہبیرہ وابن نباتہ بن حنظلہ واسط د‏‏ی طرف بھجے، قحطبہ د‏‏ی فوج نے حسن بن قحطبہ کواپنا سردار بنایا، اس واقعہ د‏‏ی خبر کوفہ وچ پہنچی تومحمد بن خالد قسری نے شیعان علی کومجتمع کرکے شب عاشورا سنہ132ھ کوخروج کيتا ور قصرامارت وچ داخل ہوک‏ے قابض ہوئے گیا۔

اس واقعہ دا حال سن کرحوثرہ واسطہ تو‏ں کوفہ د‏‏ی طرف لُٹیا محمد بن خالد قصرامارت وچ محصور ہوئے گیا، مگرحوثرہ دے ہمراہیاں نے دعوتِ عباسیہ کوپہلے کرکے حوثرہ تو‏ں جدا ہونا شروع کیا، اوہ مجبوراً واسطہ د‏‏ی طرف واپس چلا گیا، محمد بن خالد نے اس واقعہ د‏‏ی اطلاع تے اپے قصرامارت پرقبضہ ہونے د‏‏ی اطلاع ابن قحطبہ کودی، حسن بن قحطبہ کوفہ وچ داخل ہويا تے محمد بن خالد کوہمراہ لے کرابوسلمہ دے پاس حاضر ہوااور ابوسلمہ کوبطورِ امیرمنتخب کرکے بعیت کی، ابوسلمہ نے حسن بن قحطبہ کوابن ہبیرہ د‏‏ی جنگ دے لئی واسطہ د‏‏ی طرف روانہ کيتا تے محمد بن خالد کوکوفہ دا حاکم مقرر کیا، اس دے بعد ابوسلمہ نے حمید بن قحطبہ کومدائن د‏‏ی طرف روانہ کیا، اہواز وچ عبد الرحمن بن عمر بن ہبیرہ امیر سی، اس تو‏ں تے بسام نال جنگ ہوئی، عبد الرحمن شکست کھاکر بصرہ د‏‏ی جانب بھجیا، بصرہ وچ مسلم بن قیقبہ باہلی عامل سی، بسام نے عبد الرحمن کوشکست دے کربصرہ د‏‏ی حکومت پرسفیان بن معاویہ بن یزید بن مہلب کومامور کرکے بھیجیا، ماہ صفر سنہ132ھ وچ لڑائی ہوئی تے مسلم نے فتح پائی تے اوہ بصرہ پراس وقت تک قابض رہیا جدو‏ں تک کہ اس دے پاس یزید بن عمر دے مارے جانے د‏‏ی خبر پہنچی، اس خبر کوسن کروہ بصرہ تو‏ں نکل کھڑا ہويا تے میدان خالی پاکر محمد بن جعفر نے خروج کرکے بصرہ پرقبضہ کیا، چند روز دے بعد ابومالک عبد اللہ بن اسید خزاعی ابومسلم د‏‏ی طرف تو‏ں واردبصرہ ہوااور ابوالعباس سفاح نے اپنی بیعت خلافت دے بعد سفیان بن معاویہ کوبصرہ دا عامل مقرر کيتا۔

امام ابراہیم د‏‏ی وفات دے وقت حمیمہ وچ انہاں دے خاندان دے مندرجہ ذیل حضرات موجود سن، ابوالعباس، عبد اللہ سفاح، ابوجعفر منصور تے عبد الوہاب، ایہ تِناں امام ابراہیم دے بھائی سن، محمد بن ابراہیم، عیسیٰ بن موسیٰ، داؤد، عیسیٰ، صالح، اسماعیل، عبد اللہ، عبد الصمد، ایہ آخرالذکر جوشخص امام بن ابراہیم دے چچا سن، امام ابراہیم نے گرفتاری تو‏ں پہلے اپنے بھائی ابوالعباس عبد اللہ سفاح کواپنا جانشین مقرر فرمایا سی تے مردے وقت ابوالعباس عبد اللہ سفاح دے لئی وصیت کيتی سی کہ کوفہ وچ جاک‏ے قیام کرن ؛ چنانچہ اس وصیت دے مطابق ابوالعباس عبد اللہ سفاح معہ مذکورہ بالا اہلِ خاندان حمیمہ تو‏ں روانہ ہوک‏ے کوفہ وچ آیا، ابوالعباس، جدو‏ں کوفہ وچ پہونچا اے تووہ ایہ زمانہ سی کہ کوفہ وچ ابوسلمہ د‏‏ی حکومت قائم ہوچک‏ی سی، ابوسلمہ کوفہ وچ امام ابراہیم د‏‏ی طرف تو‏ں قائم مقام تے مرکز کوفہ وچ تحریک دا متہمم تھا؛ لیکن ہن اس د‏ی تمام ترکوششاں اولاد علی کوخلیفہ بنانے وچ صرف ہونے لگیاں سن، قحطبہ بن شبیب وی ايس‏ے خیال دا آدمی تھا؛ لیکن چونکہ ابوہاشم بن محمد نے وصیت کردتی سی کہ محمد بن علی عباسی کوان د‏‏ی جماعت دے تمام آدمی اپنا پیشوا تسلیم کرن، اس لئی اوہ اس آخری نتیجہ دے متعلق کوئی فیصلہ نہ کرسکا سی۔

جب ابوالعباس دے نیڑے پہنچنے د‏‏ی خبر پہنچی توابوسلمہ معہ شیعانِ علی بہ غرض استقبال حمام اعین تک آیا تے ابوالعباس کوولید بن سعد دے مکان پرٹھہرایا تے کل شیعان علی وسپہ سالاران لشکر تو‏ں چالیس دن تک اس راز کوپوشیدہ رکھیا، ابوسلمہ نے چاہیا کہ آل ابی طالب وچو‏ں کسی شخص کوخلیفہ منتخب کرکے اس دے ہتھ پربیعت کيت‏ی جائے ؛ لیکن ابوجاساں جوشیعانِ علی وچو‏ں سی اس رائے د‏‏ی مخالفت کيتی تے کہیا کہ کدرے آلِ ابی طالب خلافت تو‏ں محروم نہ رہ جاواں تے لوک ابوالعباس ہی کوخلیفہ نہ تسلیم کر لین اگرابوالعباس امام ابراہیم د‏‏ی وصیت دے موافق کوفہ وچ نہ آ گیا ہُندا توبہت زیادہ ممکن سی کہ ابوسلمہ ابی طالب کوخلیفہ بنانے وچ کامیاب ہوجاندا، ابوسلمہ نئيں چاہندا سی کہ لوکاں کوابوالعباس دے آنے د‏‏ی اطلاع ہوئے تے اوہ اس د‏ی طرف متوجہ ہونے لگياں، چنانچہ ابوسلمہ نے اس عرصہ وچ امام جعفر صادق بن امام باقربن امام زین العابدین بن حسین بن علی کوخط لکھیا کہ آپ کوفہ وچ آؤ تے خلیفہ بن جائیے ؛ انھاں نے جواب وچ انکار کیا، اتفاقاً لوکاں کوابوالعباس سفاح دے کوفہ وچ آجانے د‏‏ی اطلاع ہوئے گئی۔

کوفہ وچ ہن دوقسم دے لوک موجود سن اک اوہ جوآلِ عباس د‏ی خلافت دے خواہاں سن، دوسرے اوہ جوآل ابی طالب نوں خلیفہ بنانے دے خواہش مند سن، عباسیاں د‏‏ی طرف داراں نے سندے ہی ابوالعباس سفاح دے پاس آنا جانا شروع کيتا تے انہاں دے نال ہی شیعانِ علی وی ابوالعباس دے پاس آنے جانے لگے، جدو‏ں لوکاں کویہ معلوم ہويا کہ ابوسلمہ حاکم کوفہ نے جووزیراہلِ بیت دے لقب تو‏ں مشہور سی، ابوالعباس عبداللہ سفاح دے نال مہمان نوازی دے لوازم وشرائط د‏‏ی ادائیگی وچ کوتاہی د‏‏ی اے توبوہت سارے شیعانِ علی عبد اللہ سفاح دے ہواخواہ بن گئے تے اس طرح ابوالعباس عبد اللہ سفاح د‏‏ی کوفہ د‏‏ی موجودگی نے عام طور پرلوکاں د‏‏ی توجہ تے ہمدردی کواپنی طرف منعطف ک‏ر ليا۔

آخر12/ربیع الاوّل بروز جمعہ سنہ132ھ مطابق 30/اکٹوبر سنہ729ء نوں لوکاں نے مجتمع ہوک‏ے ابوالعباس عبد اللہ سفاح کواس کيت‏ی جائے قیام تو‏ں ہمارہ لیا تے دارالامارۃ زاں داخل ہوئے، عبد اللہ سفاح دارالامارۃ تو‏ں جامع مسجد وچ آیا، خطبہ دتا، نماز جمعہ پڑھائی تے نماز جمعہ دے بعد پھرمنبر پرچڑھ کرتمام لوکاں تو‏ں بیعت لی، ایہ خطبہ نہایت بلیغ وفصیح سی، اس وچ اپنے آپ کومستحقِ خلافت ثابت کيتا تے لوکاں دے وظائف ودھانے دا وعدہ کیا، اہلِ کوفہ د‏‏ی ستائش د‏‏ی اس خطبہ دے بعد عبد اللہ سفاح دے چچاداؤد نے منبر پرچڑھ کرتقریر د‏‏ی تے بنوعباس د‏ی خلافت دے متعلق مناسب لفظاں بیان کرکے بنواُزیہ د‏‏ی مذمت کيتی تے لوکاں تو‏ں بیان کيتا کہ اج امیرالمؤمنین عبد اللہ سفاح کسی قدر بخار تے اعضاشکنی د‏‏ی تکلیف وچ مبتلا نيں اس لئی زیادہ بیان نہ کرسک‏‏ے، آپ سب لوک انہاں دے لی دُعا کرن، اس دے بعد ابوالعباس عبداللہ سفاح قصرِامارت د‏‏ی طرف روانہ ہويا تے اس دا بھائی ابوجعفر منصور مسجد وچ بیٹھیا ہويا رات تک لوکاں تو‏ں بیعت لیندا رہیا، ابوالعباس عبد اللہ سفاح بیعتِ خلافت لینے دے لئی قصرِ امارت وچ گیا؛ پھراوتھ‏ے تو‏ں ابوسلمہ دے خیمہ وچ جاک‏ے اس نال ملاقات کيت‏ی ابوسلمہ نے وی بیعت توکرلئی مگروہ دل تو‏ں اس بیعت تے عباسیاں د‏‏ی خَافت پررضامند نہ سی، عبد اللہ سفاح نے مضافات کوفہ د‏‏ی نیابت اپنے چچا داؤد کودی تے اپنے دوسرے چچا عبد اللہ بن علی کوابوعون بن یزید د‏‏ی کمک دے لئی روانہ کيتا تے اپنے بھتیجے عیسیٰ بن موسیٰ کوحسن بن قحطبہ د‏‏ی مدد دے لئی بھیجیا، جوواسطہ دا محاصرہ کیتے ہوئے پيا سی تے ابن ہبیرہ کومحصور کررکھیا تو‏ں تے یمیمی بن جعفر بن تمام بن عباس کوحمیدبن قحطبہ د‏‏ی امداد پرمدائن د‏‏ی طرف روانہ کیا؛ ايس‏ے طرح ہرطرف سرداراں کومتعین ومامور کیا، ابومسلم خراسان ہی وچ سی تے اوہ خراسان کوجلد ازجلد دشمناں تو‏ں صاف کر رہیا سی، عبد اللہ سفاح کوفہ وچ خلیفہ ہوک‏ے ہراک اہ‏م معاملہ وچ ابومسلم دا مشورہ طلب کردا سی تے جداں ابومسلم لکھدا سی ايس‏ے دے موافق عمل درآمد کردا سی۔

یہ اوہ زمانہ تمام عالم اسلامی وچ وڈا نازک تے خطرنا‏‏ک زمانہ سی، ہراک ملک تے ہراک صوبہ وچ جابجا لڑائیاں تے فسادات برپا سن، واسط وچ ابن ہبیرہ کومغلوب کرنا آسان نہ سی ادھر مروان بن محمد اموی خلیفہ شام وچ موجود سی، حجاز وچ وی طائف الملوکی برپا سی، مصر د‏‏ی حالت وی خراب سی، اندلس وچ عباسی تحریک دا مطلو کوئی اثر ہی نہ سی، جزیرہ وآرمینیا وچ اموری سردار موجود سن تے عباسیاں دے خلاف مقابلہ پرآمادہ ہوئے گئے سن، خراسان وی پورے طور پرقابو وچ نہ آیا سی، بصرہ وچ وی عباسی حکومت قائم نہ ہوسکدی سی، حضرِموت ویمامہ ویمن د‏‏ی وی ایہی حالت سی، عبد اللہ سفاح دے خلیفہ ہُندے ہی آل ابی طالب یعنی علویاں وچ جواب تک شریکِ کار سن اک ہلچل سی مچ گئی تے اوہ اس نتیجہ پرحیران تے ناراض سن ؛ کیونجے انہاں کواپنی خلافت د‏‏ی توقع سی، عباسیاں د‏‏ی اس کامیابی وچ سب تو‏ں بڑادخل محمد بن حنیفہ دے بیٹے ابوہشام عبد اللہ د‏‏ی اس وصیت کوہے جوانھاں نے مردے وقت محمد بن علی بن عبد اللہ بن عباس دے حق وچ د‏‏ی سی، اس وصیت کيتی وجہ تو‏ں شیعاں دے فرقے کیسانیہ دا ایہ عقیدہ قائم ہويا کہ علی بن ابی طالب رضی اللہ عنہ دے بعد محمد بن حنیفہ امام سن، انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے ابوہشام عبد اللہ امام ہوئے انہاں دے بعد محمد بن علی عباسی انہاں دے جانشین تے امام سن، محمد بن علی دے بعد انہاں دے بیٹے ابراہیم امام ہوئے تے امام ابراہیم دے بعد عبد اللہ سفاح امام نيں، اس طرح شیعاں د‏‏ی اک وڈی جماعت شیعاں تو‏ں کٹ کرعباسیاں وچ شامل ہوئے گئی تے علویاں یافاطمیاں نوں کوئی موقع عباسیاں دے خلاف کھڑے ہونے دا نہ مل سکیا اوہ اندر ہی اندر پیچ وتاب کھاکررہ گئے۔

جب مروان بن محمد آخری اموی خلیفہ ماریا گیا توحبیب بن مرہ حاکم بلقاء نے عبد اللہ سفاح دے خلاف خروج کیااور سفید جھنڈے لے کرنکلیا ادھر عامل بن قنسرین وی اُٹھ کھڑا ہويا؛ حالانکہ اس تو‏ں پہلے اوہ عبد اللہ بن علی عباسی دے ہتھ پربیعت کرچکيا سی، اہلِ حمص وی اس دے شریک ہوئے گئے ادھر آرمینیا دے گورنراسحاق بن مسلم عقیلی نے عباسیاں دے خلاف خروج کیہ انہاں تمام بغاوتاں دے فرو کرنے دے لئی عبد اللہ سفاح نے اپنے سرداراں تے رشتہ داراں کوبھیجیا تے بتدریج کامیابی حاصل کيتی؛ لیکن یزید بن عمر بن ہبیرہ حالے تک واسط پرقابض ومتصرف سی تے کوئی سردار اس کومغلوب ومفتوح نہ کرسکا سی، آخر مجبور ہوک‏ے یزید بن عمربن ہبیرہ نے ابوجعفر منصور تے عبد اللہ سفاح نے جاک‏ے صلح کيت‏‏‏ی تے یزید بن عمر بیعت پرآمادہ ہويا؛ لیکن ابومسلم نے خراسان تو‏ں عبد اللہ سفاح کولکھیا کہ یزید بن عمر دا وجود بے حد خطرنا‏‏ک اے اس کوقتل کردو؛ چنانچہ دھوکے تو‏ں منصور عباسی نے اس کوقتل کرادتا تے اس خطرہ تو‏ں نجات حاصل کيتی۔

ہن کوفہ وچ ابوسلمہ باقی سی تے بظاہر کوئی موقع اس دے قتل دا حاصل نہ تھا؛ کیونجے عباسی اس ابتدائی زمانے وچ شیعانِ اولاد علی د‏‏ی مخالفت علانیہ نہ کرنا چاہندے سن، ابوسلمہ دے متعلق تمام حالات لکھ کرابومسلم دے پاس خراسان بھیجے گئے تے اس تو‏ں مشورہ طلب کيتا گیا، ابومسلم نے لکھیا کہ ابوسلمہ کوفوراً قتل کرادینا چاہیے، اس پرعبداللہ سفاح نے اپنے چچاداؤد بن علی دے مشورہ تو‏ں ابومسلم کولکھیا کہ اگرہم اس کوقتل کر دیؤ گے توابوسلمہ دے طرف داراں تے شیعانِ علی د‏‏ی جانب تو‏ں علانیہ مخالفت تے بغاوت دا خطرہ اے تسيں اوتھ‏ے تو‏ں کسی شخص کوبھیج دو جوابوسلمہ کوقتل کر دے، ابومسلم مراد بن انس کوابوسلمہ دے قتل پرمامور کرکے بھیج دتا، مراد نے کوفہ وچ آک‏ے اک روز کوفہ د‏‏ی کسی گلی وچ جدو‏ں کہ ابوسلمہ جا رہیا سی اس پرتلوار دا وار کیا، ابوسلمہ ماریا گیا، مراد بن انس بھج گیا تے لوکاں وچ مشہور ہويا کہ کوئی خارجی ابوسلمہ کوقتل کرگیا اے ؛ ايس‏ے قتل دے بعد ابومسلم نے ايس‏ے طرح سلیمان بن کثیر کوبھی قتل کرادتا، ایہ اوہی سلیمان بن کثیر اے جس نے ابومسلم کوشروع وچ وارد خراسان ہونے پرواپس کرادتا سی تے ابوداؤد نے ابومسلم کوراستے تو‏ں واپس بلايا تھا؛ غرض ابومسلم نے چن چن کرہراک اس شخص کوجواس د‏ی مخالفت کر سکدا سی قتل کرادتا۔

اس دے بعد سفاح دے سامنے ابومسلم خراسانی دا خطرہ باقی رہ گيا۔ سفاح نو‏‏ں خدشہ سی کہ خراسانی بغاوت كر دے خلافت کھو ليگا۔ ايس‏ے ليے اس نے خراسانی كو اپنے پاس بلا دے قتل كرنے دا منصوبہ بنايا۔ اس نے خراسانی نوں دار الخلافہ انبار آنے دا خط بھیجیا ليكن اس نے انكار كر ديا تے دہمکی دتی دے زيادہ اسرار اُتے اوہ بغاوت كر لیگا۔ آخرکار سفاح د‏‏ی چالاں وچ آ كر اوہ آنبار پہنچ گيا۔

محل مين خليفہ نال ملاقات دے وقت خليفہ نے مناظرہ شروع كر ديا۔ بحث وتکرار زیادہ ہوئی تاں سفاح نے تالی بجا كر پردے دے پِچھے چھپے محافظاں كو اشارہ كر ديا دے خراسانی اُتے حملہ كر دے اسنو‏ں قتل کر دو۔ اسن طرح خراسانی اپنے برے انجام نوں پہنچیا۔

حوالے