ايرانی فضائیہ

اسلامی جمہوریہ ایران دی فضائیہ
اسلامی جمہوریہ ایران کی فضائیہ کا نشان
سرگرم	1925–اب تک
دیس	اسلامی جمہوریہ ایران
برانچ	فضائیہ
سائز	37,000 (estimate)
حصہ	ارتش
ہیڈکواٹر	تہران
Nickname	فارسی: تیزپروازان‎, "برق رفتار"
ماٹو	فارسی: بلند آسمان جایگاه من است‎ "ميرا مقام بلند آسمان"
Colors	گہرا نيلا
مارچ	18 اپریل
ورہے گنڈھاں	8 فروری (فضائیہ دا دن)
جھڑپاں	انگريزی روسی جنگ دوفار کی جنگ ایران عراق جنگ 2014 وچ داعش دے خلاف فوجی کارروائی
کمانڈر
Current commander	برگيڈيئر جنرل حسن شاہ شافی
شناختی نشان
Roundel
ہوائی جہاز
حملہ آور ہوائی جہاز	F-4D/E, Su-24MK, F-5E/F, Saeqeh
Electronic warfare	RC-130, B707 Elint
لڑاکا جہاز	F-14A, MiG-29A/UB, Mirage F1, F-7M
ہیلی کاپٹر	CH-47, AB-206, AB-214, AS-61 , میل ایم آئی -17, AH-1J , RH-53D
Patrol	P-3F
Reconnaissance	RF-4E
Trainer	F-5A/B/Simorgh, PC-7, F33C, Fajr-3, FT-7
ٹرانسپورٹ جہاز	C-130, IL-76, F27, B 747, B 707, Falcon 20, Falcon 50, JetStar, Y-12, PC-6, Socata TB.

اسلامی جمہوریہ ایران دی فضائیہ (' ' آئی آر آئی اے ايف' ') (نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران) اسلامی جمہوریہ ایران دی افواج دی فضائی شاخ اے۔ ایران دی فضائیہ 1980ء دی دہائی دے اوائل وچ سابق شاہی ایرانی فضائیہ دا ناں بدلے جانے اُتے وجود وچ آئی۔ فضائیہ نے شاہ دی حکومت دے دوران خریدے گئے وڈی تعداد وچ امریکی طيارے کچھ کامیابی دے نال قابلِ استعمال رکھنے دی کوشش کیتی اے۔ فضائیہ نے توجہ سوویت تے چینی طياریاں دی خريداری اُتے مرکوز رکھی اس دے علاوہ سابق عراقی تے مقامی طور اُتے بنائے گئے طياریاں نوں استعمال وچ لیايا گيا تاکہ ايرانی فضائیہ نوں ايک قابل فضائی قوت دے طور اُتے قائم رکھیا جائے ۔

تاريخ

اسلامی جمہوریہ ایران دی فضائیہ 1979ء وچ ایران وچ اسلامی انقلاب دے بعد سابق شاہی ایرانی فضائیہ نوں نواں ناں ديے جانے دے بعد معرض وجود وچ آئی۔ برطانوی پبلشنگ کمپنی اوربس وار پلان پآرٹ وورک میگزین دے مطابق ایران – عراق جنگ شروع ہونے تک ناں تبديل نہيں کيا گيا سی۔

اس "نویں" ایرانی فضائیہ نے زیادہ تر ساز و سامان شاہی ایرانی فضائیہ توں ورثہ وچ پايا ایتھے تک کہ بعد از انقلاب دی افراتفری دے دوران اپنے بوہت توں ممتاز افسراں نوں امریکا تے شاہ دے وفادار سمجھیا جانے دی وجہ توں کھو دتے۔

مغرب دے نال کشیدہ تعلقات دی وجہ توں ایران نے برازیل، روس تے عوامی جمہوریہ چین توں نيا سامان خريدنا شروع کيا۔ انقلاب دے بعد توں آئی آر آئی اے ايف دی عین مطابق ساخت دا تعین کرنا مشکل اے، لیکن اندازے موجود نیں۔ عراقی فضائیہ توں تعلق رکھنے والے بوہت توں ہوائی جہازاں نے 1991ء وچ خلیج فارس دی جنگ دے دوران ایران وچ پناہ لی تے بوہت توں ایرانی فضائیہ نے اپنی سروس وچ شامل کرليے جاں اسپیئر پارٹس الگ کرنے دے لئی رکھ لئی۔

فضائیہ ول توں درپیش مسلسل اسپیئر پارٹس دی قلت دی وجہ توں، ایران نے 1980ء دی دہائی دے اواخر وچ فضائیہ دی مدد کرنے دے لئی مقامی ہوائی و فضائی صنعت نوں ترقی دینے دا فیصلہ کيا۔ 2002ء وچ یوکرائن دے تعاون توں ایران نے کامیابی توں انٹوناوو-140 ٹرانسپورٹ طیارے دے لائسنس اُتے ایران-140 دی تیاری شروع کر دی۔ بیک وقت، ایران نے F-14 ٹام کیٹ تے F-5 ٹائيگر 11 توں ٹیکنالوجی دا استعمال کر دے ہوئے مقامی سطح اُتے دو لڑاکا طياریاں دی تیاری شروع دی جنہيں ازراکہش تے شافاق دا ناں دتا گیا۔

تد توں ملک ہیلی کاپٹر دی تیاری وچ وی خود کفیل ہو چکیا اے۔ ایران دا دعوی اے کہ ایہ پرانے امریکی ايچ -1 کوبرا گن شپ ہیلی کاپٹر دی پیداوار دی صلاحیت رکھتا اے۔ اس دے علاوہ ایران بیل 212 ہیلی کاپٹر تے بیل 206 ہیلی کاپٹراں دی سیریل پروڈکشن کردا اے۔ ایہ بالترتیب شاباویز 2-75 تے شاباویز 206 دے طور اُتے جانے جاندے ہيں۔

ایران عراق جنگ

1988 وچ ايرانی فضائیہ کا ايک سی-130ايچ طيارہ

ايرانی فضائیہ کا آبدوز شکن لاک ہيڈ پی3-سی اورين طيارہ

فروری 1979ء تے جولائی 1980ء دے درمیان جبری ریٹاریمنٹاں دے سلسلے دی وجہ توں فضائیہ دی افرادی قوت ادھی ہو گئی۔ جس دی وجہ توں فضائیہ ایران عراق جنگ ("پہلی خلیج فارس جنگ" وی کہیا جاندا اے) دے لئی بالکل تیار نہ سی۔ 22 ستمبر 1980ء دی سہ پہر اٹھ وڈے ایرانی ہوائی اڈاں تے چار ہور فوجی تنصیبات اُتے اچانک عراقی فضائی حملاں نے ایرانی فضائیہ نوں بالکل جھنجھوڑ دے رکھ ديا سی۔ ایران نے جوابی حملہ 206 ايف-4، ايف-5 تے ايف-14 ہوائی جہازاں توں آپریشن کمان-99 شروع کرکے کیتا۔ آپریشن کمان-99 شروع ہونے دے نال ای مارک 82، مارک 83 تے مارک 84 بماں تے اے جی ایم-65 ميورک میزائلاں دے نال مسلح 40 ايف-4 فينٹم لڑاکا طياریاں نے ہامدان ہوائی اڈے توں 23 ستمبر 1980ء نوں اڑان بھری۔ راستے وچ دورانِ پرواز ايندھن بھر کر يہ فينٹم عراقی دار الحکومت بغداد پہنچے، جتھے انہاں نے الراشد، الحببانییہ تے ال کوت دے ہوائی اڈاں اُتے حملہ کيا۔ دراں اثناء، اٹھ مزید ايف-4 طياریاں نے تہران توں اڑ کر الراشد ہوائى اڈے اُتے دوسرا حملہ کیتا۔

ایرانی فضائیہ نے آپریشن تبریزII دا آغاز 58 ايف-5ايی ٹائیگر طياریاں توں موصل ایئر بیس اُتے حملہ کر دے کيا۔ موصل ایئر بیس اُتے حملے دے بعد 50 ايف-5ايی طياریاں توں نصیریہ ائربیس اُتے حملہ کر دے بوہت نقصان پہنچايا۔

تمام 146 ایرانی ايف-4 تے ايف-5 لڑاکا طياریاں نوں عراق اُتے چھاپہ مار کارروائی دے لئی بھیجیا گیا جدونکے 60 ايف-14 ٹام کیٹس عراقی حملاں دے خلاف ایرانی فضائی حدود دی حفاظت دے لئی مامور سن۔ ایرانی ايف-14 دو عراقی مگ-(1 مگ-21آر ايف تے 1 مگ-21ايم ايف) تے 3 عراقی مگ-23 (مگ-23يم ايس) مار گرانے وچ کامياب ہوئے , اک ایرانی ايف-5ايی وی اک عراقی سُو-20 گرانے وچ کامياب ہویا۔ عراقی مگ-23 طيارے نے وی 2 ایرانی ايف-5ايی طياریاں نوں مارگِرایا جدونکے عراقی مگ-21 طيارہ وی دو ایرانی ايف-5ايی طيارے مار گرانے وچ کامیاب رہیا۔ عراقی ائير ڈيفينس نے اک زمين توں فضاء وچ مار کرنے والے ايس اے 3 ميزائل دے زريعے غلطی توں اپنا ای آئی ايل 76ايم ڈی سٹریٹجک کارگو طيارہ مار گرايا۔

عراقی پر اس حملے دے لئی چنگی طرح تیار سن تے انہاں دی فضائیہ دا زیادہ تر حصہ ہور عرب ملکاں مثلاً سعودی عرب وغيرہ بھجوا دتا اس طرح زیادہ تر عراقی فضائیہ جنگ وچ دشمن دی کارروائی توں محفوظ رہی۔

صدام حسین تے عراقی فوج نوں بھاری دھچکا تد لگیا جدو‏‏ں عراقی فضائیہ ایرانی فضائیہ دی کمزورياں توں فائدہ اٹھانے وچ ناکام ہو گئی۔ ایران دے قریب قریب دے سارے عراقی ہوائی اڈے ہفتیاں توں ناقابلِ استعمال سن تے ایران دے مطابق، عراق دی فضائی کارکردگی 55 فیصد تک کم کر دتی گئی سی۔ اس طرح ایرانیاں نوں عراق اُتے حملے دے لئی تیاری کرنے دا وقت مل گيا۔ اگرچہ ایرانی فضائیہ دی تیاری دی شرح مہینیاں وچ نمایاں طور اُتے ودھ گئی مگر اس دا مجموعی کردار تے اثر و رسوخ کم ہوگيا، کيونکے مذہبی حکومت مسلح ملیشیا يعنی اسلامی انقلابی گارڈز کور (سپاہ پاسدارانِ انقلاب) نوں وسائل وچ ترجيح دينے لگی تے بیک وقت اس دا اک علاحدہ ہوائی بازو تیار کرنے دی کوشش دی سی۔

1982ء دی پہلی ششماہی وچ زیادہ تر ایرانی علاقاں دی عراقی قبضے توں آزادی دے بعد، ایرانی فضائیہ دی صورت حال مکمل طور اُتے تبدیل ہو گئی۔ جارحانہ کردار دی حامل فضائیہ توں يہ ايک دفائی قوت بن گئی، ایہ زیادہ تر فضائی دفاع دے فرائض تے عراق دے اندر نسبتا کم صنعتی تے فوجی اہمیت دے حامل اہداف دے خلاف حملے کرنے لگی۔ بیک وقت، ایرانی فضائیہ نوں امریکی پابندیاں دی وجہ توں بیرونی مدد دے بغیر خود نوں برقرار رکھنے تے اپنے جہازاں تے ہیلی کاپٹراں دے بیڑے نوں آپریشنل رکھنے دا طریقہ سیکھنے نوں ملیا۔ 1970ء دے عشرے وچ امریکا توں خریدے متروک سامان اُتے انحصار رہیا، ایرانیاں نے اپنی ہوائی و فضائی صنعت قائم دی۔ انہاں دی کوشش زیادہ تر غیر معروف رہی تے اس نے حال ای وچ کچھ کاميابی حاصل ہوئی۔

1984 تے 1985ء دے دوران، ایرانی فضائیہ نے خود نوں بہتر طور اُتے منظم تے لیس مخالف عراقی فضائیہ دے مدمقابل پایا —عراقی فضائیہ نے فرانس تے سوویت یونین ول توں اعلی لڑاکا بمبار طياریاں دی فراہمی دے بعد ایرانی آبادی دے مراکز، صنعتی ڈھانچے، پاورپلانٹس تے تیل دے برآمدی اڈاں تابڑ توڑ حملاں دا آغاز کیتا۔ يہ "ٹینکر جنگ" تے "شہراں دی جنگ" کہلائی۔ عراقی فضائی حملاں دی ودھدی ہوئی تعداد دے خلاف اپنا دفاع کرنے دے لئی، ایرانی فضائیہ نے بھاری گرومن ايف-14 ٹام کیٹ فضائی برتری والے لڑاکا طيارے استعمال کيے۔ ٹام کیٹس بنیادی طور اُتے تزويراندی اہميت دے حامل اہم کہآرک جزیرے (ایرانی تیل دی برآمدات دے اہم مرکز) تے تہران دے دفاع وچ تعینات کیتے گئے سن۔ 1980ء تے 1988ء دے درمیان انہاں علاقاں وچ عراقی فضائیہ توں 300 توں زائد فضائی جھڑپيں ہوئيں۔

حقیقت ایہ اے کہ ایرانی فضائیہ متبادل اسپیئر پارٹس حاصل نہ کر سکنے دی وجہ توں عراق دے خلاف جنگ وچ دفاعی حالت وچ رہی تے دفاعی اثاثاں دا تحفظ کردتی رہی۔ 1987 دے وسط وچ ایرانی فضائیہ خلیج فارس اُتے امریکی بحریہ دے لڑاکا طياریاں دے مدمقابل آئی۔ جولائی 1987ء تے اگست 1988ء دے درمیان عراقی فضائیہ توں وڈی تعداد وچ جھڑپاں دے باعث ایرانی فضائیہ دی صلاحیت بری طرح کم تے خراب ہو گئی۔ سب توں زیادہ نمایاں ایرانی لڑاکا پائلٹ جلیل زاندی سن۔ انہاں دی شہرت اک ايف-14 ٹام کیٹ پائلٹ دے طور اُتے سی۔ اوہ 11 عراقی ہوائی جہازاں نوں مار گرانے وچ کامياب ہوئے۔

ایران عراق جنگ دے بعد

2010 وچ ايرانی فضائیہ کا سی-130ايچ طيارہ

فوری طور اُتے ایران عراق جنگ دے بعد، ایرانی فضائیہ نوں جزوی طور اُتے سوویت یونین دے مگ-29لڑاکا تے سُو-24 بمبار طياریاں توں تے چینی ايف-7 تے ايف ٹی-7 لڑاکا طياریاں توں دوبارہ منظم کیتا گیا سی۔ ایرانی فضائیہ دے لئی درکار کمک فراہم کر دے ہوئے انہاں اقسام دے طياریاں نے پرانے امریکی ايف-4 فينٹم، ايف-14s (ہن دنیا وچ صرف ایرانی فضائیہ استعمال کردتی اے) جاں ايف-5s نوں نہيں بدلا۔ اس دی بجائے، ایرانی فضائیہ نے انہاں اقسام نوں قابلِ استعمال رکھنے دے لئی اپنی کوششاں جاری رکھن تے متعدد اپ گریڈ کرنے دے منصوبے شروع کر دتے .

1990ء

ایرانی فضائیہ کا گرومن ايف-14 ٹام کیٹ لڑاکا طيارہ

1991 دی خلیج فارس دی جنگ دے دوران متعدد عراقی پائلٹ اتحادی فوجاں دے ہاتھاں تباہی توں بچنے دے لئی عراقی فضائیہ دے طیارے اڑا دے ایران لے آئے۔ ایرانیاں نے ایہ طیارے واپس کرنے دی بجائے ایران – عراق جنگ دے ہرجانے دے طور اُتے اپنے استعمال وچ ڈالے۔ طیارے میراج ايف1، مگ-23s، مگ-29s، سُو-20، سُو 22ايم، سُو 24، سُو 25 تے کئی آئی ايل-76 تے خفیہ،"عدنان 1" اے -اواکس آئی ايل-76 سمیت طياریاں دی اک وڈی تعداد شامل سی۔

جنگ بندی دے بعد وی ایرانی فضائیہ نے شمالی عراق وچ کرد علیحدگی پسند تنظیم دے اڈاں دے خلاف کئی فضائی حملے کیتے۔ اس طرح دی پہلی کارروائی 6 اپریل 1992ء نوں اٹھ راکٹاں تے کلسٹر بماں دے نال مسلح ايف-4 فينٹم طياریاں پیپلز مجاہدان ایران دے کیمپ اشرف دے خلاف دی۔ اس کارروائی دے دوران اک ايف-4 باغی جاں عراقی طيارہ شکن توپ دے ذريعے مار گرايا گيا تے دوناں پائلٹ(لیفٹیننٹ کرنل امينی تے کيپٹن شریفی) تے نوں گرفتار کرليا گيا تے 1998 تک رہیا نہيں کيا گيا۔ جواب دی دھمکیاں دے باوجود عراق کُرد علیحدگی پسند گوریلاں دے خلاف اپنی جنگ تے نہ پرواز زون دی مغربی پابندی دے باعث فضائی آپریشنز محدود ہوجانے دی وجہ توں بدلہ لینے دے قابل نئی‏‏ں سی ۔

2000ء

2006 وچ ایرانی میڈیا نے خبراں دا اک سلسلہ شائع کيا کہ وینزویلا ایران نوں اپنے 21 ايف-16 طیارے فروخت کرنے وچ دلچسپی لے رہیا اے،صدر ہوگو چاويز دے ايک مشير نے اس بات دی تصدیق دی کہ وینزویلا دی فوج اپنے ايف-16 بیڑے نوں کسے دوسرے ملک ممکنہ طور اُتے ایران نوں امریکا دے صدر ہوگو چاويز اُتے پابندیياں دے جواب وچ فروخت اُتے غور کر رہی اے۔ اس دے جواب وچ اک امریکی محکمہ خارجہ دے ترجمان ں ﻮﻧود مکارماک،نے وینزویلا نوں خبردار کیتا کہ وینزویلا "ریاست ہائے متحدہ امریکا دی تحریری رضامندی دے بغیر ايف-16 طیارے کسے تیسرے ملک نوں فروخت يا منتقل نئی‏‏ں کر سکدا۔

ماسکو دفاعی بريف دے مطابق روس نے 2000ء تے 2006ء دے درمیان ایران نوں 6 سُو 25يو بی زمینی حملے دی تربیت والے لڑاکا طیارے، 12 ایم آئی-17ايس ايچ ملٹری ہیلی کاپٹر، 21 ایم آئی-17 ٹرانسپورٹ ہیلی کاپٹراں تے 3 ایم آئی-17بی-5 طبی ہیلی کاپٹر فروخت کيے۔ 700 ملین ڈالر دی لاگت توں مگ-29 تے ایس یو-24 لڑاکا طياریاں دی مرمت دا کم ببھی مکمل کيا گيا۔

22 ستمبر 2009ء نوں تہران وچ اک سالانہ پریڈ دے بعد ايرانی فضائیہ دا اک آئی ايل 76 سٹریٹجک کارگو طيارہ تے اک ايف-5ايی ٹائیگر لڑاکا طيارہ آپس وچ ٹکرا گئے وآرامان تے دے قریب گر کر تباہ ہوئے،طياریاں اُتے سوار تمام ست افراد جاں بحق ہو گئے۔

2010ء

اسلامی جمہوریہ ایران کی فضائیہ کا مگ-29 لڑاکا طيارہ

2014ء دے اختتام اُتے ايرانی فضائیہ دے عراق تے شام وچ داعش دے خلاف فوجی کارروائی وچ ملوث ہونے دے بعض شواہد ملے سن۔ الجزیرا ول توں جاری ہونے والی اک ویڈیو وچ ایرانی ايف-4 فينٹم II لڑاکا طيارہ دیالہ وچ داعش دی کچھ عمارتاں اُتے بمباری کر رہیا اے۔

موجودہ بناوٹ

سخوئی

شيراز شہر کے شاہد دستغيب بين الاقوامی ہوائی اڈے پر مہو پرواز ايرانی فضائیہ کاسخوئی سُو-24 ايم کے لڑاکا طيارہ

1979ء دے بعد توں ايرانی فضائیہ دی ساخت بوہت کم تبدیل ہوئی اے۔ سب توں پہلے بوہت محدود پيمانے اُتے، کئی یونٹس دی دوبارہ تعيناندی سمیت بعض نویں سکواڈرن دا قیام 1980ء دی خزاں وچ عمل وچ لايا گيا جدو‏‏ں ايف-4 ڈی-طياریاں دا بیڑا شیراز وچ تعينات سی، تد ايف-4ايی طياریاں دے دو سکواڈرن شیراز توں ہامی دان وچ تعينات کرديئے گئے تے ايف-14 ٹام کیٹ لڑاکا طياریاں دا اک اسکوارڈن مہرآباد وچ تعینات کیتا گيا۔ عراق دے نال جنگ دے دوران زيادہ تر تعیناتیياں عارضی نوعيت دی سن . موجودہ فضائی دفاعی اثاثاں دی یونٹس دی اک اہم تنظیم نو 1985ء وچ کیتی گئی۔ 1990 دی دہائی دے دوران دوبارہ کوئی وڈی تنظیم نو نہيں کیتی گئی۔

ايرانی فضائیہ دی صلاحیتاں،ساز و سامان تے کارکردگی نے 1990 دی دہائی وچ عراقی فضائیہ تے اماراندی فضائیہ دی تنظیم نو دے عمل نوں متاثر کیتا ۔

1993 دا جينزسينٹينل اندازہ برائے يونٹ

تنزويراندی ہوائی اڈا	قسم	مقام	يونٹ
تنزويراندی ہوائی اڈا -1	ايف-5ايی	مہرآباد	اسکوارڈن
	ايف-7ايم	مہرآباد	اسکوارڈن
	ايف-14اے , مگ-29	مہرآباد	اسکوارڈن
	سی-130ايچ، آئی ايل-76	مہرآباد	اسکوارڈن
	ايف-27/فالکم	مہرآباد	اسکوارڈن
تنزويراندی ہوائی اڈا -2	ايف-5ايی/ڈی	تبريز	اسکوارڈن
	ايف-5ايی	تبريز	اسکوارڈن
	ايف-7ايم	تبريز	اسکوارڈن
	سی-130ايچ	تبريز	فلائٹ
تنزويراندی ہوائی اڈا -3	ايف-6	ہامادان	اسکوارڈن
	ايف-7ايم	ہامادان	اسکوارڈن
تنزويراندی ہوائی اڈا -4	ايف-5ايی/ڈی	ديزفل	اسکوارڈن
	ايف-5ايی	ديزفل	اسکوارڈن
تنزويراندی ہوائی اڈا -5	شناخت نہيں ہو سکی
تنزويراندی ہوائی اڈا -6	ايف-5ايی	بوشہر	اسکوارڈن
	ايف-5ايی	بوشہر	فلائٹ
	ايف-5ايی	بوشہر	فلائٹ
تنزويراندی ہوائی اڈا -7	نورتھروپ ايف-5	شیراز	اسکوارڈن
	ايف-14اے , مگ-29	شیراز	اسکوارڈن
	سی-130ايچ، آئی ايل-76	شیراز	اسکوارڈن
	ايف-27	شیراز	فلائٹ
	آبدوز شکن لاک ہيڈ پی3-سی اورين	شیراز	اسکوارڈن

ممکنہ خريدارياں

سُو-30

یروشلم پوسٹ دی رپورٹ دے مطابق ایران نے 250 سُو-30ايم دے ايم جنگی طیارے تے 20 آئی ايل-78 فضائی ٹینکر طیاریاں نوں خریدنے دے لئی روسی روسوبورون ايکسپورٹ اسلحہ گروپ دے نال اک اسلحہ دے معاہدے اُتے دستخط کیتے نیں۔ اس نے اطلاع دی اے کہ اسرائیلی دفاعی حکام ممکنہ ایران – روس معاہدے جس وچ ایران اک 1 ارب ڈالر مالیت دے اک درجن سکواڈرن جیٹ طیاراں دی ادائیگی کرے گا دی تحقیقات کر رہے ہيں۔ ایران تے روس دوناں نے انہاں دعواں نوں پروپیگنڈہ قرار دے کر مسترد کر دتا اے۔ 16 ستمبر 2008 وچ ایران دی "مہر نیوز ایجنسی" دی اک حالیہ براڈ کاسٹ دے مطابق نامہ نگار نے ایران دی فضائیہ نوں اک درجن سُو 30 طیاراں تے مقامی سطح اُتے روس تے چین دے اشتراک توں بنائے گئے نظام نوں ٹيسٹ کر دے ديکھا اے۔ اسرائیل دے سخت انتباہ دے اوہ ایران اُتے کسے وی وقت حملہ کر سکدا اے تے جارجیا اُتے روس امریکا تنازعے دے بعد روس ولوں ایران نوں اسلحہ فروخت کرنے دی تفصیلاں آ رہیاں نيں .

جے -10

روسی خبر رساں ادارے ريانووستی دے مطابق ایران نے چین دے نال روسی ساختہ اے ايل-31ايف اين انجناں دے نال دو سکواڈرن جے -10 لڑاکا طیارے خریدنے دے اک سودے اُتے دستخط کيے ہيں۔ طیاراں دی کل لاگت 1 ارب ڈالر اے تے فراہمی 2008 تے 2010 دے درمیان متوقع اے۔ جدونکے چینی وزارت خارجہ نے چینی لڑاکا طیارے ایران نوں فروخت کرنے دے کسے سودے توں صاف انکار کيا۔ وزارت خارجہ دے ترجمان لیو جیانچاؤ نے صحافیاں نوں دسیا: 'ایہ سچ نئی‏‏ں اے، ایہ اک غیر ذمہ دارانہ رپورٹ اے، چین جے -10 جیٹ طیاراں اُتے ایران دے نال مذاکرات نہيں کر رہیا۔

جے ايف-17 تھنڈر

گلوبل سيکيورٹی دی ويب سائٹ دے مطابق جولائی 2003ء وچ چین تے پاکستان دے اشتراک توں بنائے گئے نویں 'سپر-7' جاں جے ايف-17 تھنڈر لڑاکا طیارے خریدنے اُتے چین ایران بات چيت ہوئی۔ پر 2014 تک ایران توں کسے وی ایسے جہاز دے آرڈرموصول نئی‏‏ں ہوئے .

جہاز

موجودہ طيارے

اترتا ہوا ميراج ايف 1 کيو

ديزفل ہوائی اڈے پر کھڑا مگ-29 لڑاکا طيارہ

ايرانی سی-130 ايی

طيارہ	ساخت	قسم	ماڈل	استعمال ميں	نوٹ
لڑاکا طيارے
ايف-4 فينٹم II	امريکہ	ملٹی رول طيارہ	ڈی ،ايی، آرايف	42
نورتھروپ ايف-5	امريکہ	لڑاکا	نورتھروپ ايف-5/سائکہ	25	سائکہ طيارہ ايف-5 توں بنايا گيا
چينگڈو ايف-7	چین/ پاکستان	لڑاکا طيارہ/انٹرسيپٹر		17	لائسنس پے بنا مگ-21
مگ-29	روس	ملٹی لڑاکا طيارہ		20
سخوئی سُو-24	روس	بمبار		24
گرومن ايف-14 ٹام کیٹ	امريکہ	لڑاکا	ايف-14اے	24
میراج ايف-1	فرانس	لڑاکا	ايف1-ايی کيو	9	خلیج دی جنگ دے دوران عراقی فضائیہ توں لئی گئے
بحری گشتی طيارے
لاک ہيڈ پی3-سی اورين	امريکہ	بحری گشت	پی3-ايف	5
ٹينکر طيارے
بوئنگ-707	امريکہ	فضائ وچ ايندھن فراہم کرنے والا طيارہ/نقل و حمل		3
بوئنگ-747	امريکہ	فضائ وچ ايندھن فراہم کرنے والا طيارہ/نقل و حمل		3
فوجی نقل و حمل طيارے
بوئنگ-707	امريکہ	سربراہانِ مملکت دی فضائی نقل و حمل دے لئی استعمال کيا جاندا اے		1
بوئنگ-747	امريکہ	سربراہانِ مملکت دی فضائی نقل و حمل دے لئی استعمال کيا جاندا اے		2
سی-130ايچ ہرکوليس	امريکہ	نقل و حمل	ايی تے ايچ	3
اليوشن آئی ايل-76	روس	بھاری نقل و حمل	5
فوکر ايف-27	نيدرلينڈ	نقل و حمل		10
پيلاٹس پی سی-6	سوئٹزر لينڈ	عام مقاصد	13
ہيلی کاپٹر
اگسٹا بيل-206	اٹلی	عام مقاصد		2
اگسٹا بيل-212	اٹلی	عام مقاصد		2
تربيتی طيارے
نورتھروپ ايف-5	امريکہ	تربيت	بی تے ايف	21
چينگڈو ايف-7	چین/ پاکستان	تربيت	ايف ٹی-7	4	لائسنس پے بنا مگ-21
میراج ايف1	فرانس	تربيت	ايف1- بی کيو	4	خلیج دی جنگ دے دوران عراقی فضائیہ توں لئی گئے
پيلاٹس پی سی-7	سوئٹزر لينڈ	تربيت		35
اگسٹا بيل-206	اٹلی	تربيت		1

تنصيبات

پچھلے کئی سالاں وچ مشرقی تے وسطی ایران وچ کئی نویں ہوائی اڈے تعمیر کیتے گئے۔ انہاں تنصيبات وچوں کچھ نے ايرانی فضائیہ یونٹس دی بھرپور تعیناتی دیکھی اے تے انہاں وچوں گھٹ توں گھٹ دو ہن مستقل "ٹیکٹکل لڑاکا اڈے بن گئے ہيں ایہ 1979ء توں ہن تک قائم پہلے اس طرح دے اڈے نیں۔ چین دی حمایت دے نال نویں ہوائی اڈیاں دے علاوہ ايرانی فضائیہ نے ملک بھر وچ پيشگی اطلاع ریڈار دی سائٹس دی وی اک وڈی تعداد تعمیر کیتی۔ بہر حال ناہموار علاقے تے فضائی پيشگی اطلاع دے اثاثیاں دی کمی دی وجہ اس دی ملکی فضائی حدود نوں کنٹرول کرنے دی صلاحیت محدود اے۔ 14 تنزويراندی ہوائی اڈاں نوں برقرار رکھنے دے علاوہ ايرانی فضائیہ ملک بھر وچ کئی چھوٹی ہوائی پٹياں اُتے متعدد عارضی ڈیٹیچمنٹ برقرار رکھنے دی پالیسی اُتے وی عمل پیرا اے۔ مشہد دے قریب تنزويراتی ہوائی اڈے نمبر 14 اُتے موجود سابق عراقی میراج ايف1 2005ء تے 2006ء وچ اکثر خلیج فارس دے اُتے پرواز کر کے دیکھے گئے ۔

نشانات

ايرانی فضائیہ دے نشانات شاہی ایرانی فضائیہ توں صرف معمولی مختلف نیں۔ اگرچہ بنیادی فرق سفيد وچ سرخ رنگ پے سبز دے درميان لکھیا لفظ "اللہ"اے۔

ميزائل تے راکٹ

8 مارچ 2009 نوں ایران نے لڑاکا طیاراں نوں جو مقامی سطح اُتے تیار فضائ توں زمین وچ مار کرنے والے میزائلاں توں مسلح کردتا گيا جو سمندر وچ 110 کلومیٹر تک اہداف نوں نشانہ بنا سکدے ہيں .

ايرانی فضائیہ دے مشہور آپریشن

• آپریشن کمان99- ایران دا 140 توں زیادہ لڑاکا طیاراں دے نال ایران عراق جنگ دے دوران سب توں وڈا فضائی آپريشن۔
• آپریشن جلتی تلوار- اک زیر تعمیرعراقی ایٹمی ری ایکٹر اُتے ہونے والا ایرانی فضائی حملہ۔
• ايچ-3 فضائی حملہ- عراق وچ ایرانی فضائیہ دا آپریشن
• پرل آپریشن- ایرانی فضائیہ تے بحریہ دا خلیج فارس وچ عراقی فضائیہ تے بحریہ دے خلاف اک کامیاب مشترکہ آپریشن۔
• آپریشن سلطان 10- ایران عراق جنگ دے دوران عراقی فضائیہ نوں نویں فرانسیسی لڑاکا تے تربیتی طیاریاں دی فراہمی متاثر کرنے دے لئی کيتا گيا آپریشن ۔

ہور دیکھو

• ايرانی افواج دا مشترکہ اسٹاف
• ايرانی فوج
• ايرانی زمینی فوج
• ايرانی بحریہ
• ايرانی ایئر ڈیفنس فورس

حوالے