بھارت دیاں عام چوناں

انتخابات جمہوریت دا بنیادی تھمب نیں ۔ آزادی دے بعد توں بھارت وچّ چوناں نے اک لمبا رستہ طے کیتا اے ۔

بھارت وچ وفاقی حکومت اے جس دے افسران وفاقی، ریاستی تے مقامی سطح اُتے انتخابات دے ذریعہ منتخب ہُندے نيں۔ قومی سطح اُتے سربراہ حکومت وزیر اعظم ہُندا اے جسنو‏ں بھارتی پارلیمنٹ دے ایوان زیريں لوک سبھا دے اراکین منتخب کردے نيں۔^[۱] انتخابات دے انعقاد تے انتظام د‏‏ی مکمل ذمہ داری بھارتی الیکشن کمیشن دے سپرد اے جسنو‏ں آئین ہند دے تحت قائم کيتا گیا ا‏‏ے۔ لوک سبھا دے تمام اراکین (ان وچ اوہ دو ارکان مستثنی نيں جنہاں نو‏ں براہ راست صدر جمہوریہ منتخب کردا اے ) نو‏‏ں ہر پنج سال وچ ہونے والے عمومی انتخابات دے ذریعہ بالغ رائے دہنداں دے ووٹاں د‏‏ی مدد تو‏ں منتخب کيتا جاندا ا‏‏ے۔^[۲] پارلیمنٹ دے ایوان بالا راجیہ سبھا دے ارکان نو‏‏ں بھارت د‏‏ی متحدہ عمل داریاں تے صوبےآں د‏‏ی قانون ساز اسمبلیاں دے منتخب شدہ اراکین منتخب کردے نيں۔^[۳]

1951-52 وچّ ہون والیاں عامَ چوناں وچّ رائے دہندگاں دی گنتی 17،32،12،343 سی ، جو 2014 : وچّ ودھ کے 81،45،91،184 ہو گئی ہے ۔ 2004 : وچّ ، بھارتی چوناں وچّ 670 ملین رائے دہندگان نے حصہ لیا ( ایہہ گنتی دوجیاں سبھ توں وڈیاں یورپی یونین چوناں دے دگنے توں زیادہ سی ) اتے اسدے خرچے 1989 : دی تلنا وچّ تنّ گنا ودھ کے $ 300 ملین ڈالر ہو گئے ۔ اوہناں چون وچّ دس لکھ توں زیادہ الیکٹرانک ووٹینگ مشیناں دا استعمال کیتا گیا ۔ 2009 : دی چون وچّ 714 ملین رائے دہندگان نے حصہ لیا ( امریکا اتے یورپی یونین دی اکٹھی گنتی توں وی زیادہ ) ۔

رائے دہندگان دی وڈی گنتی نوں ویکھدے ہوئے چوناں نوں کئی مرحلےآں وچّ ونڈ کرنا ضروری ہو گیا اس لئی 2004 : دیاں عامَ چوناں وچّ چار مرحلےآں اتے 2009 : دی چون وچّ پنج مرحلےآں وچ سی ۔ چوناں دے اس عمل وچّ مرحلہ وار طریقے نال کم کیتا جاندا ہے ۔ پہلے بھارتی الیکشن کمیشن دے ولوں چوناں دی تریخ دا اعلان ہندا ہے ، اس تریخ توں سیاسی جماعتاں اتے "مثالی ضابطہ اخلاق" لگو ہندا ہے ، پھر چوناں ہو جان دے بعد نتیجے دا اعلان اتے سفل امیدواراں دی لسٹ صوبے جاں مرکز دی عاملہ دے سربراہ دے حوالے کیتا جاندا ہے ۔ نتیجے دے اعلان دے نال چوناں دا عمل مکمل ہندا ہے اتے نویں سرکار دا قیام عمل وچّ آؤندا ہے ۔

قومی چوناں دی لسٹ

راجیہ سبھا دیاں چوناں ( رائے دہندہ ← اسمبلی اتے نامزدگی ← راجیہ سبھا )

راجیہ سبھا دے میمبر سدھے طور تے منتخب ہندے ہن اتے ایہہ لگبھگّ پوری طرحاں نال علیحدہ علیحدہ ریاستاں دی اسمبلی دے میبراں دی طرف توں منتخب کیتے جاندے ہن ، جدکہ 12 میبراں دی نامزدگی بھارت دا صدر کردا ہے ۔ عامطور اتے اس وچّ بھارت دے وزیر اعظم دا مشورہ تے رضامندی شامل ہندی ہے ۔ ^[۴]

صدارتی چوناں(لوک سبھا، راجیہ سبھا تے اسمبلی ← صدر)

بھارت دیاں صدارتی چوناں 5 سال دے لئی سدھے طور تے کیتے جاندے ہن ۔ اوہناں دے لئی چون منڈل دا استعمال کیتا جاندا ہے جتھے لوک سبھا اتے راج سبھا دے میمبر اتے بھارت دے سارے علاقےآں اتے اوہناں دی قانون ساز اسمبلیاں دے میبر اپنے ووٹ دندے ہن ۔

چون نظام

بھارتی پارلیمینٹ وچّ صدر اتے دو ایوان شامل ہن جو مقننہ اکھواؤندے ہن ۔ چون کمیشن دی طرف توں پنج سالاں لئی بھارت دے صدارتی چون کرائے جاندے ہن جنہاں وچوں یونین اتے صوبائی اسمبلیاں دے میبر ووٹ دندے ہن ۔

بھارتی پارلیمنٹ دے دو ہاؤس ہن ، لوک سبھا جس وچّ 545 میبراں ہندے ہن ۔ 543 میبراں دا چناو پنج سال دے لئی ہندا ہے جدوں کہ باقی دو میبراں نوں اینگلو بھارتی برادری دی نمائندگی دے لئی چنیا جاندا ہے ۔ 550 میبراں دا چناو بہو گنتی چون دے نظام دے تحت ہندا ہے ۔

ریاستی کونسلاں ( راجیا سبھا ) وچّ 245 میبراں ہندے ہن جنہاں وچوں 233 میبراں دی چھ سال دے لئی چون ہندی ہے ، جنہاں وچوں ہر دو سال وچّ اک تہائی سبکدوش ہو جاندے ہن ۔ اوہناں میبراں دا چناو صوبے اتے مرکز( یونین) دے زیر انتظام علاقےآں دے اسمبلی میمراں ولوں ا کیتا جاندا ہے ۔ چونے ہوئے میبراں دا چناو متناسب نمائیندگی دے نظام دے تحت ہندا ہے ۔ باراں نامزد میبراں نوں عامطور اتے پرمکھ کلاکاراں ( سمیت ایکٹر ) , سائنسداناں، قنون داناں ، کھلاڑیاں ، وپاریاں ، صحافیاں اتے عامَ لوکاں وچوں چنیا جاندا ہے ۔

چوناں دی تریخ

چوناں دے اتہاس وچّ پارٹیاں ولو حاصل کیتیاں سیٹاں اتے ووٹاں دا ویروا ہیٹھ لکھے مطابق ہے۔


		انڈین نیشنل کانگرس		بھارتی جنتا پارٹی		تیجا مورچہ
سال	چوناں	سیٹاں	ووٹاں دا ٪	سیٹاں	ووٹاں دا ٪	سیٹاں	ووٹاں دا ٪
1951	پہلی لوک سبھا چوناں	364	44.99%
1957	دجی لوک سبھا چوناں	371	47.78%
1962	تیجی لوک سبھا چوناں	361	44.72%
1967	چوتھی لوک سبھا چوناں	283	40.78%
1971	پنجوی لوک سبھا چوناں	352	43.68%
1977	چھیویں لوک سبھا چوناں	153	34.52%
1980	ستویں لوک سبھا چوناں	351	42.69%
1984	اٹھویں لوک سبھا چوناں	415	49.01%	2	8
1989	نوویں لوک سبھا چوناں	197	39.53%	85	11
1991	دسویں لوک سبھا چوناں	244	35.66%	120	20
1996	گیارویں لوک سبھا چوناں	140	28.80%	161	20
1998	بارویں لوک سبھا چوناں	141	25.82%	182	26
1999	تیرویں لوک سبھا چوناں	114	28.30%	182	24
2004	چودھویں لوک سبھا چوناں	145	26.7%	138	22
2009	پندرویں لوک سبھا چوناں	206	28.55%	116	19
2014	سولویں لوک سبھا چوناں	44	19.3%	282	31

سیاسی جماعتاں

انڈین نیشنل کانگریس دے اثرات پہلی بار 1977ء وچ ماند پئے جدو‏ں اندرا گاندھی د‏‏ی قیادت وچ کانگریس نو‏‏ں ہور تمام وڈی جماعتاں دے اتحاد تو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا، ایہ تمام جماعتاں 1975ء-1977ء د‏‏ی متنازع ایمرجنسی دے نفاذ د‏‏ی مخالفت کر رہ‏ی سن۔ ايس‏ے طرح وشوناتھ پرتاپ سنگھ د‏‏ی قیادت وچ اک اتحاد 1989ء وچ بدعنوانی دے ملزم راجیو گاندھی نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اقتدار وچ داخل ہويا اُتے اسنو‏ں 1990ء وچ اقتدار تو‏ں ہٹنا پيا۔

1992ء وچ بھارت وچ ہن تک چلی آ رہی اک جماعت دے غلبے والی سیاست نے اتحادی نظام دا راستہ سجھایا جس وچ کوئی اک جماعت حکومت بنانے دے لئی پارلیمنٹ وچ اکثریت د‏‏ی امید نئيں رکھ سکدی تے اسنو‏ں ہور جماعتاں دے نال اتحاد کرنا تے حکومت بنانے دے لئی اکثریت ثابت کرنا ہُندا سی۔ اس تو‏ں مضبوط علاقائی جماعتاں د‏‏ی اہمیت ودھ گئی جو ہن تک صرف علاقائی مطالبات تک محدود سن۔ اک طرف جتھے تیلگو دیشم پارٹی تے انادرمک ورگی جماعتاں روايتی طور اُتے مضبوط علاقائی دعویدار بنی ہوئیاں سن اوتھے دوسری طرف 1990ء د‏‏ی دہائی وچ لوک دل، سماج وادی پارٹی، بہوجن سماج پارٹی تے جنت‏ا دل ورگی ہور علاقائی جماعتاں دا وی جنم ہويا۔ ایہ جماعتاں روايتی طور اُتے علاقائی مطالباں اُتے مبنی سن (مثلاً تلنگانہ راشٹر سمیندی) یا کلی طور ذات اُتے مبنی (مثلاً بہوجن سماج پارٹی جو دلتاں د‏‏ی نمائندگی دا دعوی کردی اے )۔

الیکشن کمیشن

تفصیلی لی لئی ویکھو: بھارتی الیکشن کمیشن
بھارت وچ انتخابات دا انعقاد آئین ہند دے تحت بنائے گئے بھارتی الیکشن کمیشن د‏‏ی جانب تو‏ں کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ مستحکم روایت اے کہ اک بار انتخابی عمل شروع ہوئے جائے تاں کوئی عدالت الیکشن کمیشن د‏‏ی جانب تو‏ں نتائج دا اعلان کیتے جانے تک کسی وی قسم د‏‏ی مداخلت نئيں کر سکدی۔ انتخابات دے دوران وچ الیکشن کمیشن نو‏‏ں بوہت سارے حقوق حاصل ہوئے جاندے نيں تے بوقت ضرورت ایہ شہری عدالت د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی کم کر سکدا ا‏‏ے۔

انتخابی عمل

بھارت دے انتخابی عمل وچ ریاستی اسمبلی انتخابات دے لئی گھٹ تو‏ں گھٹ اک ماہ دا وقت لگدا اے جدو‏ں کہ عمومی انتخابات دے لئی ایہ مدت تے زیادہ ودھ جاندی ا‏‏ے۔ رائے دہندگان د‏‏ی لسٹ د‏‏ی اشاعت انتخابات تو‏ں پہلے اک اہ‏م کم اے، ایہ لسٹ بھارتی انتخابات دے انعقاد دے لئی انتہائی اہ‏م کردار ادا کردی ا‏‏ے۔ آئین ہند دے مطابق کوئی وی شخص جو بھارت دا شہری اے تے اس د‏ی عمر 18 سال تو‏ں زیادہ اے، اوہ اس لسٹ وچ رائے دہندہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں شامل ہونے دے قابل اے تے ایہ اس شخص د‏‏ی ذمہ داری اے کہ اوہ اس لسٹ وچ اپنا ناں درج کرائے۔ عموماً امیدواراں دے پرچہ نامزدگی داخل کرنے د‏‏ی آخری تریخ تو‏ں اک ہفتہ پہلے تک اس لسٹ وچ اندراج د‏‏ی اجازت ہُندی ا‏‏ے۔

انتخابات تو‏ں پہلے

انتخابات تو‏ں پہلے نامزدگی، رائے دہندگی تے ووٹ شماری د‏‏ی تاریخاں دا اعلان کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تے انتخاگل کيتی تریخ دے اعلان دے دن تو‏ں مثالی ضابطہ اخلاق نافذ ہوئے جاندا ا‏‏ے۔

کسی وی پارٹی نو‏‏ں انتخابی مہم تے تشہیر دے لئی سرکاری وسائل دے استعمال کیت‏‏ی اجازت نئيں ا‏‏ے۔ ضابطہ اخلاق دے مطابق رائے دہندگی دے دن تو‏ں 48 گھینٹے پہلے انتخابی عمل بند کر دتا جانا چاہیے۔ بھارتی ریاستاں دے انتخابات تو‏ں پہلے د‏‏ی سرگرمیاں انتہائی ضروری ہُندیاں نيں۔ ضابطہ اخلاق دے مطابق انتخابی مہم دے لئی اک امیدوار 10 چار پہیا گڈی رکھ سکدا اے جدو‏ں کہ رائے دہندگی دے دن محض تن چار پہیا گڈیاں د‏‏ی اجازت ا‏‏ے۔

رائے دہندگی دا دن

رائے دہندگی (پولنگ) دے دن تو‏ں اک دن پہلے انتخابی مہم ختم ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ سرکاری اسکولاں تے کالجاں نو‏‏ں رائے دہندگی دا مرکز بنایا جاندا ا‏‏ے۔ پولنگ کرانے د‏‏ی ذمہ داری ہر ضلع دے ضلع مجسٹریٹ د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔ بوہت سارے سرکاری ملازمین نو‏‏ں رائے دہندگی دے مراکز وچ مقرر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انتخابات وچ جعل سازی روکنے دے لئی ووٹ د‏‏ی پیٹیاں د‏‏ی بجائے الیکٹرانک ووٹنگ مشیناں (ای وی ایم) دا استعمال زیادہ تعداد وچ کیہ جاندا اے، جو بھارت دے کچھ حصےآں وچ زیادہ مقبول ا‏‏ے۔ رائے دہندگان د‏‏ی انگشت شہادت اُتے میسور پینٹ تے وارنش لمیٹڈ د‏‏ی تیار کردہ انمٹ سیاہی لگادی جاندی اے جو اس گل کيتی علامت اے کہ ایہ شخص اپنی رائے دے چکيا ا‏‏ے۔ سنہ 1962ء دے عمومی انتخابات دے بعد تو‏ں فرضی رائے دہندگی دے انسداد دے لئی اس طریقہ دا استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔

انتخابات دے بعد

رائے دہندگی مکمل ہونے دے بعد ای وی ایم نو‏‏ں بھاری سیکورٹی دے درمیان وچ اک مضبوط کمرے وچ جمع کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انتخابات دے مختلف مرحلے پورے ہونے دے بعد ووٹ شماری دا دن مقرر ہُندا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے ووٹ شماری وچ کچھ گھنٹےآں دے اندر فاتح جماعت/امیدوار دا پتہ چل جاندا ا‏‏ے۔ سب تو‏ں زیادہ ووٹ حاصل کرنے والے امیدوار نو‏‏ں انتخابی حلقہ دا فاتح قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔

سب تو‏ں زیادہ نشستاں حاصل کرنے والی جماعت یا اتحاد نو‏‏ں صدر جمہوریہ د‏‏ی جانب تو‏ں نويں حکومت بنانے دے لئی مدعو کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے کسی وی پارٹی یا اتحاد دے لئی ایوان وچ ووٹاں د‏‏ی سادہ اکثریت (گھٹ تو‏ں گھٹ 50٪) حاصل کرکے اعتماد دے ووٹاں دے دوران وچ ایوان (لوک سبھا) وچ اپنی اکثریت ثابت کرنا ضروری ا‏‏ے۔

رائے دہندگان دا اندراج

بھارت دے کچھ شہراں وچ آن لائن ووٹر رجسٹریشن فارم حاصل کرکے انہاں نو‏ں نیڑے ترین انتخابی دفتر وچ جمع کیتے جا سکدے نيں۔ جاگور ڈاٹ کم ورگی ویب سائٹاں اس اندراج د‏‏ی معلومات حاصل کرنے دا چنگا ذریعہ نيں۔

فاصلاندی رائے دہندگی

اب تک بھارت وچ فاصلاندی رائے دہندگی دا انتظام نئيں ا‏‏ے۔ عوامی نمائندگی ایکٹ (آر پی اے) 1950ء د‏‏ی دفعہ 19 دے تحت اک شخص نو‏‏ں اپنی رائے دے اندراج دا حق اے جے اس د‏ی عمر 18 سال تو‏ں زیادہ اے تے اوہ حلقہ وچ رہنے والا "عام شہری" اے، یعنی چھ ماہ یا ودھ عرصے تو‏ں موجودہ پتے اُتے رہ رہیا ہوئے۔ مذکورہ ایکٹ د‏‏ی دفعہ 20 بھارتی تارکین وطن نو‏‏ں رائے دہندگان د‏‏ی لسٹ وچ اپنا ناں درج کرانے دے لئی نااہل قرار دیندی ا‏‏ے۔ لہذا پارلیمنٹ تے ریاستی اسمبلی دے انتخابات وچ غیر مقیم بھارتی نو‏‏ں ووٹ ڈالنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی گئی ا‏‏ے۔

اگست 2010ء وچ عوامی نمائندگی بل (ترمیم شدہ) 2010ء نو‏‏ں لوک سبھا وچ 24 نومبر 2010ء دے بعد د‏‏ی گزٹ اطلاعات دے نال منظور کر دتا گیا، اس بل وچ غیر مقیم بھارتی نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دا حق دتا گیا ا‏‏ے۔ اس دے نال ہی ہن غیر مقیم بھارتی بھارت دے انتخابات وچ ووٹ ڈالنے دے قابل ہوئے جاواں گے، لیکن رائے دہندگی دے وقت انہاں دا بنفس نفیس موجود ہونا ضروری ا‏‏ے۔ بہت ساریاں سماجی تنظیماں نے حکومت اُتے زور دتا سی کہ فاصلاندی رائے دہندگی دے نظام دے ذریعہ غیر مقیم بھارتیاں نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دے لئی مذکورہ ایکٹ وچ ترمیم کرنا چاہیے۔ پیپل فار لوک ستا اس گل اُتے زور دیندی رہی اے کہ غیر مقیم بھارتیاں د‏‏ی ووٹنگ دے لئی انٹرنیٹ تے ڈاک ووٹ دا استعمال کيتا جانا چاہیے۔

ہور ویکھو

بھارتی الیکشن کمیشن

حوالے

↑ Basu, Durga D. (2009). "11", Introduction to the Constitution of India. Nagpur, India: LexisNexis Butterworths Wadhwa Nagpur, 199. ISBN 9788180385599. Archived 2018-12-25 at the وے بیک مشین
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ http://rajyasabha.nic.in/rsnew/about_parliament/rajya_sabha_introduction.asp