تنگسی بولیاں
تنگسی بولیاں( انگریزی : Tungusic languages ) جاں مانچو - تنگسی بولیاں چڑھدے سائبیریا اتے منچوریا وچّ بولی جان والیاں بولیاں دا اک بولی- پروار ہے ۔ اس بولیاں نوں ماںبولی دے روپ وچّ بولن والے لوکاں نوں تنگسی لوک کیہا جاندا ہے ۔ بوہت ساریاں تنگسی بولیاں ہمیشہ لئی ولپت ہون دے خطرے وچّ ہن اتے بولی ماہراں نوں ڈر ہے کہ آؤن والے سماں وچّ کِتے ایہہ بولی- پروار پورا جاں ادھک انش روپ وچّ ختم ہی نہ ہووے جاوے ۔ بہت سارے ودواناں دے مطابق تنگسی بولیاں التائی بولیاں دی اک ذیلی شاخ ہے ۔ دھیان دیو کہ منگول بولیاں اتے ترک بولیاں وی اس پروار دی ذیلی شاخاں منیاں جاندیاں ہن. اس لئی ، جیکر ایہہ سچ ہے ، تاں تنگسی بولیاں دا ترک بولی ، ازبک بولی، ایغور بولیاتے منگولی بولی ورگیاں بولیاں دے نال گہرا تعلق ہے اتے ایہہ سارے کسے اک ہی اولین التائی بولی دیاں اولاداں ہن ۔[۱] تنگسی بولیاں بولن والے قبیلےآں نوں گروہی روپ ولوں تنگسی لوک کیہا جاندا ہے ۔
تنگسی دیاں ذیلی شاخاں
[سودھو]تنگسی بولیاں دی اندرونی شرینی کرن نوں لے کے بولی ماہراں وچّ بحث چلدی رہندی ہے ، لیکن زیادہتر ودوان ایہناں نوں شمالی تنگسی اتے دکھن تنگسی وچّ ونڈھدے ہن :
- شمالی تنگسی بولیاں
- ایوینکی بولی - جو وچکار سائبیریا اتے اتلے لہندے چین دا ایوینکی قبیلہ بولدا ہے ؛ دھیان دیو دی پرانے زمانے وچّ اس بولی نوں تنگسی کیہا جاندا سی ، لیکن ہن ایہہ بہت سی تنگسی بولیاں وچوں اک منی جاندی ہے
- اوروچین بولی، نیگدل ، سولون اتے منیگر - ایہہ جاں تاں ایوینکی دیاں ذیلی شاخاں ہن جاں اسدے بہت قریب دی بھین بولیاں ہن
- ایوین جاں لموت - جو چڑھدے سیبیریا وچّ بولی جاندی ہے
- ایوینکی بولی - جو وچکار سائبیریا اتے اتلے لہندے چین دا ایوینکی قبیلہ بولدا ہے ؛ دھیان دیو دی پرانے زمانے وچّ اس بولی نوں تنگسی کیہا جاندا سی ، لیکن ہن ایہہ بہت سی تنگسی بولیاں وچوں اک منی جاندی ہے
- دکھن تنگسی بولیاں
- دکھن چڑھدیاں تنگسی بولیاں
- نانائی ( جنوں گولد ، گولدی اتے ہیجھین وی کیہا جاندا ہے ) , اکانی ، برر ، قلعے ، سماگر ، اوروک ، الچ ، اوروچ ، ادیگے
- دکھنی لہندیاں تنگسی بولیاں
- مانچو بولی - ایہہ مانچھو لوکاں دی بولی ہے ، جنہاں نے چین اتے قبضہ کرکے کدے اتھے اپنا چنگ راجٹبر نام دا شاہی سلسلہ چلایا سی
- شبے - ایہہ لہندے چین دے سنکیانگ صوبے وچّ بولی جان والی بولی ہے ؛ اسنوں انھان مانچواں دی اولاد بولدی اے جو چن راجٹبر دے زمانے وچّ اتھے دی فوجی چھاؤنی وچّ تعینات ہون لئی بھیجے گئے سن
- جرچین بولی- ایہہ چین دے جن راجٹبر دے زمانے وچّ بولی جاندی سی لیکن ہن ولپت ہو چکی ہے ؛ ایہہ اصل وچّ مانچھُو بولی دا اک پچھلا روپ ہی ہے
- دکھن چڑھدیاں تنگسی بولیاں
تنگسی بولیاں دے کجھ لچھن
[سودھو]تنگسی بولیاں وچّ ابھشلیشن ویکھیا جاندا ہے ، جتھے شبداں دی مول جڑاں وچّ اکھر اتے دھونیاں جوڑکے اوہناں دے مطلبّ وچّ اضافہ کیتا جاندا ہے ۔ اداہرن لئی مانچو بولی وچّ ایہہ ویکھیا جاندا ہے ایمبی ، آمبی جاں امبی جوڑن ولوں کرن ، آؤن جاں کسے اتے پرکار دا حوالہ آ جاندا ہے : [۲]
- ایجین ( متلبّ : راجا ) → ایجیلیمبی ( متلبّ : راج کرنا )
- جالی ( متلبّ : چلاک / دھوکھیباز ) → جالیدمبی ( متلبّ : دھوکھا دینا )
- اچن ( متلبّ : ملن / ولا ) → اچنمبی ( متلبّ : ملنا )
- گسن ( متلبّ : شبد ) → گسریمبی ( متلبّ : شبد بناؤنا ، یعنی بولنا )
- ایپھمبی ( متلبّ : کھیڈنا ) → ایپھچیمبی ( متلبّ : اکٹھا کھیڈنا )
- جمبی ( متلبّ : آنا ) اتے اپھمبی ( متلبّ : لڑنا ) → اپھنجمبی ( متلبّ : لڑن لئی آنا )
اس بولیاں وچّ آواز سہیوگ وی ملدا ہے ، جس وچّ کسے شبد دے اندر دے سوراں دا آپس وچّ میل کھانا ضروری ہندا ہے ۔ کجھ حد تکّ ایہہ سارے التائی بولیاں وچّ ویکھیا جاندا ہے ۔ مانچھُو وچّ ویکھیا گیا ہی کہ لنگ وچّ ماملیاں وچّ شبد دے اک ولوں زیادہ سوراں نوں بدلہ جاندا ہے : [۲]
- ایملے ( مرغی ) → آملا ( مرغا ) - دھیان دیو کہ ہندی دے شبد وچّ کیول انت دا آواز ای ولوں آ بدلہ جدوں کہ مانچھُ وچّ دو جگہ اے نوں آ بنایا گیا →
- ہیہے ( عورت ) → ہیہے ( آدمی )
- گینگین ( کمزور ) → گانگان ( طاقتور )
- نیچے ( سالی / ننان ، پتی / پتنی دی بھین ) → ناچا ( سالا / دیور / جیٹھ ، پتی / پتنی دا بھرا )
ایہہ وی ویکھو
[سودھو]
حوالے
[سودھو]- ↑ Is Japanese related to Korean, Tungusic, Mongolic and Turkic?
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Manchu: a textbook for reading documents, Gertraude Roth Li, University of Hawaii Press, 2000, ISBN 978-0-8248-2206-4