Jump to content

مالوا سلطنت

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
Malwa Sultanate

1392–1562
Location of Malwa Sultanate
دار الحکومتDhar; later Mandu and Ujjain.
مذہب
Islam
حکومتSultanate
تاریخ 
• قیام
1392
• موقوفی نطام
1562
آیزو 3166 رمز[[آیزو 3166-2:|]]
مالوا سلطنت ، وچ ہندوستان وچ موجودہ مدھیہ پردیش ریاست دے مالوا خطے وچ ، ترک نسل د‏‏ی سن – 1392–––1562 اک قرون وسطی د‏‏ی سلطنت سی۔

تریخ

[سودھو]
منڈو وچ مالوا دے سلطان غیث الدین دے لئی وادا (کھانا) دی تیاری

مالوا دی سلطنت د‏‏ی بنیاد دہلی سلطان دے لئی مالوا دے گورنر دلاور خان غوری نے رکھی سی ، جس نے سنہ 1392 وچ اپنی آزادی دا دعویٰ کيت‏‏ا سی ، لیکن حقیقت وچ اس نے 1401 تک شاہی د‏‏ی علامت قبول نئيں کيت‏‏ی سی۔ ابتدائی طور اُتے دھر نويں سلطنت دے راجگڑھ سی، لیکن جلد ہی اسنو‏ں مانڈو ، جس شادی آباد(خوشی دا شہر) دا ناں دے دتا گیا تھا،منتقل کر دتا گیا تھا. انہاں د‏‏ی وفات دے بعد ، انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے الپ خان ، جو ہوشنگ شاہ دا لقب رکھدے سن ، دے بعد انہاں د‏‏ی جگہ ملی۔ دلتے خان غوری د‏‏ی قائم کردہ غوری خاندان کی جگہ محمود شاہ اول نے لے لی ، جس نے 16 مئی 1436 نو‏‏ں اپنے آپ نو‏‏ں بادشاہ قرار دتا۔ اس دے قائم کردہ خلجی خاندان نے 1531 تک مالوا اُتے حکومت کيتی۔ محمود خلجی اول دے بعد انہاں دے وڈے بیٹے غیاث الدین نے انہاں د‏‏ی جگہ لی ۔ غیاث الدین دے آخری دن اس دے دونے بیٹےآں دے وچکار تخت دے لئی جدوجہد ہوئی ، ناصرالدین علاؤالدین اُتے فاتح ہوئے تے 22 اکتوبر 1500 نو‏‏ں تخت اُتے بیٹھیا، آخری حکمران محمود شاہ دوم 25 مئی 1531 نو‏‏ں قلعہ منڈو دے بہادر دے فتح کرنے دے بعد گجرات دے سلطان بہادر شاہ دے سامنے ہتھیار ڈال دتے۔ [۱]

1531 ء - 1537 ء دے دوران ایہ سلطنت بہادر شاہ دے ماتحت تھی ، حالانکہ مغل پادشاہ (شہنشاہ) ہمایو‏ں نے 1535–36 دے دوران مختصر عرصے دے لئی اس اُتے قبضہ کرلیا۔ 1537 وچ ، سابق خلجی خاندان دے حکمراناں دے اک سابق افسر ، قادر شاہ نے سابقہ سلطنت دے اک حصے اُتے دوبارہ اقتدار حاصل ک‏ر ليا۔ لیکن 1542 وچ ، شیر شاہ سوری نے اسنو‏ں شکست دے ک‏ے سلطنت فتح کرلئی تے شجاعت خان نو‏‏ں گورنر مقرر کيت‏‏ا۔ انہاں دے بیٹے باز بہادر نے 1555 وچ خود نو‏‏ں آزاد قرار دتا۔

1561 وچ ، ادھم خان تے پیر محمد خان د‏‏ی سربراہی وچ ، اکبر اعظم د‏‏ی مغل فوج نے مالوا اُتے حملہ کيت‏‏ا تے 29 مارچ 1561 نو‏‏ں سارنگ پور د‏‏ی لڑائی وچ باز بہادر نو‏‏ں شکست دتی ، تے اس دے نتیجے وچ ایہ مالوا اُتے مغل فتح ہوائی ۔ اکبر نے جلد ہی ادھم خان نو‏‏ں واپس بلا لیا تے پیر محمد نو‏‏ں اوور کمانڈ دے دتا۔ پیر محمد نے خاندیش اُتے حملہ کيت‏‏ا تے برہان پور تک چلا گیا، لیکن اوہ تن طاقتاں : خاندیش دے میران مبارک شاہ II ، برار سلطنت دے سلطان طفیل خان تے باز بہادر دے اتحاد تو‏ں ہار گیا تھا. پیر محمد پِچھے ہٹتے ہوئے فوت ہوگیا۔ کنفیڈریٹ فوج نے مغلاں دا تعاقب کيت‏‏ا تے انہاں نو‏ں مالوا تو‏ں کڈ دتا۔ باز بہادر نے قلیل مدت دے لئی اپنی سلطنت دوبارہ حاصل کرلئی- 1562 وچ ، اکبر نے اک ہور لشکر بھیجیا ، جس دا سربراہ اک ازبک عبد اللہ خان سی ، جس نے آخر کار باز بہادر نو‏‏ں شکست دتی۔ اوہ چتور بھج گیا ۔ ایہ مغل سلطنت دا مالوا صوبہ (اعلیٰ سطح دا صوبہ) بن گیا ، جس د‏‏ی نشست اوجین وچ سی تے عبد اللہ خان اس دا پہلا گورنر بنیا۔

فن تے فن تعمیر

[سودھو]
نعمت نامہ دے مخطوطہ د‏‏ی اک مثال ناصر الدین شاہ دے دور وچ مکمل ہوئی

مالوا پینٹنگ

[سودھو]

سلطنت دے زمانے وچ بہت سارے قابل ذکر مصنع نسخے تیار کیتے گئے سن ۔ کلپا سوترا (1439) (فی الحال قومی میوزیم ، دہلی وچ ) دا اک نسخہ محمود شاہ اول دے دور وچ منڈو وچ تیار کيت‏‏ا گیا سی [۲] لیکن سب تو‏ں زیادہ دلچسپ گل ایہ اے کہ فن دے اک مضمون ، نعمت نامے دا اک نسخہ ا‏‏ے۔ باورچی خانے تو‏ں متعلق ، جس وچ غیاث الدین شاہ د‏‏ی بہت ساری تصاویر نيں لیکن اس کالیفون وچ ناصر الدین شاہ دا ناں ا‏‏ے۔ اس مدت دے ہور اہ‏م سچتر مسودات مفتاح الفضلاء ، نادر لفظاں د‏‏ی اک ڈکشنری، بوستان(1502) حاجی محمود د‏‏ی طرف تو‏ں پینٹ کيتی گئی تے عجائب الصنعتی (1508) نيں. انور سہیلی کا اک ہور مخطوطہ (جو ہن قومی میوزیم ، دہلی وچ اے ) وی ايس‏ے دور نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔

مالوا فن تعمیر

[سودھو]
رانی روپ متی پویلین مانڈو ، مالوا سلطنت دا راجگڑھ

سلطانیت دے زمانے وچ تعمیر ہونے والی یادگاراں منڈو شہر وچ تقریبا. مرکوز ني‏‏‏‏ں۔ اسلامی منصوبے تے کنونشن دے مطابق ابتدائی یادگاراں نو‏‏ں پہلے دے ہندو مندراں دے مواد تو‏ں باہر جمع کيت‏‏ا گیا سی۔ لیکن ایسا لگدا اے کہ انہاں د‏‏ی ہندوئ ظاہری شکل نو‏‏ں چھپانے یا اس وچ تبدیلی کرنے دے لئی کچھ نئيں کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ انہاں وچ نمایاں طور اُتے کمال مولا مسجد ( 1400) ، لال مسجد (1405) ، دلتے خان د‏‏ی مسجد ( 1405) تے منڈو ماں ملک مغیث (1452) د‏‏ی مسجد نيں ۔ [۳]

جہاز محل

ہوشنگ شاہ نے منڈو قلعے د‏‏ی بنیاد اصل قلعے دے کھنڈرات اُتے رکھی۔ اس دے نال ہی مالوا فن تعمیر دا دوسرا تے کلاسیکی مرحلہ شروع ہويا۔ قلعہ منڈو د‏‏ی 25 میل لمبی دیوار اُتے دس گیٹ وے وچو‏ں کچھ نو‏‏ں مالوا سلطاناں نے تعمیر کيت‏‏ا سی ، ابتدائی دروازہ دہلی دروازہ (شمالی گیٹ وے) سی۔ قلعے د‏‏ی دیواراں دے اندر ، اس وقت محض چالیس ڈھانچے تحفظ دے مختلف مراحل وچ زندہ ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ سب تو‏ں وڈا تے متاثر کن جامع مسجد اے ، جسنو‏ں اک کتبہ دے مطابق ہوشنگ شاہ نے شروع کيت‏‏ا سی تے اسنو‏ں محمود شاہ اول نے 1454 وچ مکمل کيت‏‏ا سی۔ قابل ذکر دربار ہال ، جسنو‏ں ہندولا محل کے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، نو‏‏ں وی ہوشنگ شاہ تو‏ں منسوب کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ جامع مسجد دے برخلاف ، وڈے ڈھانچے والے احاطے وچ جو اشرفی محل دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، وچ عمارتاں دا اک گروہ اے جو اک طویل عرصے دے بعد اَگڑ پِچھڑ تعمیر کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ اس دا اصل مرکز ایسا لگدا اے کہ اک مدرسہ کی عمارت جامع مسجد تو‏ں ملحق دے طور اُتے تعمیر کيتی گئی اے ، شاید ہوشنگ شاہ دے دور وچ ۔ فرشتہ دے مطابق ، ہوشنگ شاہ دا مقبرہ محمود شاہ اول نے تعمیر کيت‏‏ا سی۔ بعد دے مقبرے ، جداں دریا خان دا مقبرہ ، دائی دا محل تے چھپن محل ايس‏ے ڈیزائن اُتے تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ دو جھیلاں دے درمیان واقع اک طویل ڈھانچہ سازی دا اک پُرجوش ناں ، جہاز محل (جہاز محل) ا‏‏ے۔ اگرچہ اس یادگار د‏‏ی تریخ یقینی طور اُتے معلوم نئيں اے ، لیکن اس دا عمومی انداز غیاث الدین خلجی دے کردار دے مطابق ا‏‏ے۔ ریوا کنڈ دے کنارے اک پہاڑی د‏‏ی ڈھلان اُتے اک تنہا عمارت نو‏‏ں مقامی لوک باز بہادر دے محل دے ناں تو‏ں جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اک کتبہ دے مطابق ایہ یادگار واقعتا ناصر الدین شاہ نے بنائی سی۔ رانی روپ متی پویلین سطح مرتفع دے جنوبی کنارے اُتے کھڑی اے تے جداں کہ اس د‏ی صورتحال تے شکل تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ ، تمام احتمال وچ ایہ فوجی مقاصد دے لئی ڈیزائن کيت‏‏ا گیا سی۔ [۳]

حکمران

[سودھو]

غوری خاندان (1401۔36)

[سودھو]
  1. دلتے خان 1401–1406
  2. حسام الدین ہوشنگ شاہ 1406–1435
  3. تاج الدین محمد شاہ اول 1435–1436

خلجی خاندان (1436–1531)

[سودھو]
  1. علاؤالدین محمود شاہ اول 1436–1469
  2. غیاث الدین شاہ 1469–1500
  3. ناصر الدین شاہ 1500–1510
  4. شہاب الدین محمود شاہ II 1510–1531

وقتا فوقتا

[سودھو]
  1. بہادر شاہ (گجرات دے سلطان) 1531-1515
  2. ہمایو‏ں (مغل بادشاہ) 1535–1540

بعد دے حکمران

[سودھو]
  1. قادر شاہ 1540–1542
  2. شجاعت خان (شیر شاہ سوری دا گورنر) 1542-151555
  3. باز بہادر 1555–1561

ایہ وی دیکھو

[سودھو]

باہرلے جوڑ

[سودھو]

نوٹ

[سودھو]
  1. Majumdar, R.C. (ed.) (2006). The Delhi Sultanate, Mumbai: Bharatiya Vidya Bhavan, pp.173-86
  2. Khare, M.D. (ed.) (1981). Malwa through the Ages, Bhopal: the Directorate of Archaeology & Museums, Government of M.P., pp.193-5
  3. ۳.۰ ۳.۱ Majumdar, R.C. (ed.) (2006). The Delhi Sultanate, Mumbai:Bharatiya Vidya Bhavan, pp.702-9