کاسٹ آئرن

کاسٹ آئرن (cast iron) تو‏ں مراد لوہے د‏‏ی اوہ قسماں نيں جنہاں وچ کاربن د‏‏ی مقدار 2 فیصد تو‏ں زیادہ ہوئے۔ عام طور اُتے اس وچ سلیکون وی اک تو‏ں تن فیصد تک موجود ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ ناخالص قسم دا لوہا ہُندا اے جسنو‏ں بنانا نسبتاً آسان ہُندا ا‏‏ے۔

کاسٹ آئرن تو‏ں ڈھالیا گیا کھانا پکان دا بھانڈا

پگھلا ہويا لوہا مٹی دے سانچے وچ ڈھالیا جا رہیا اے

1884ء د‏‏ی اک تصویر۔ اسکاٹ لینڈ وچ کاسٹ آئرن تو‏ں بنا اک پل

کاسٹ آئرن تو‏ں بنا دنیا دا پہلا پل جیہڑا Shropshire انگلینڈ وچ 1779 ء وچ بنایا گیا۔ اس وچ 384 ٹن لوہا استعمال ہويا سی۔

50 ڈالر دے امریکی نوٹ اُتے بنی عمارت Capitol دا گنبد 4000 ٹن کاسٹ آئرن تو‏ں بنا ا‏‏ے۔

خالص لوہا 1535 ڈگری سینٹی گریڈ اُتے پگھلدا ا‏‏ے۔ اس دے برعکس کاسٹ آئرن 350 ڈگری کم اُتے پگھل جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں لوہے وچ کاربن د‏‏ی مقدار 4.2 فیصد ہُندی اے تاں ایہ صرف 1150 ڈگری سینٹی گریڈ اُتے پگھل جاندا ا‏‏ے۔
جب لوہے د‏‏ی کجھ دھات (ore) تو‏ں لوہا کڈھیا جاندا اے تاں پہلے مرحلے وچ پِگ آئرن (pig iron) حاصل ہُندا اے جس وچ کثافتاں اِنّی زیادہ ہُندیاں نيں کہ ایہو جیہا لوہا کسے کم وچ نئيں لیایا جا سکدا۔ دوجے مرحلے وچ پِگ آئرن تو‏ں کاسٹ آئرن بنایا جاندا اے تے فیر اس تو‏ں اسٹیل حاصل کيتا جاندا ا‏‏ے۔
کاسٹ آئرن کافی پھوٹک (brittle) ہُندا اے یعنی اس تو‏ں بنی سلاخ نو‏‏ں جے موڑن د‏‏ی کوشش کيت‏ی جائے تاں ایہ مڑن د‏‏ی بجائے ٹُٹ جاندی ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں کاسٹ آئرن نو‏‏ں صرف پگھلی ہوئی حالت وچ سانچاں وچ ڈھال کر ضرورت د‏‏ی اشیاء بنائی جا سکدیاں نيں۔ لوہے وچ کاربن د‏‏ی مقدار جِنّی کم ہُندی جاندی اے پھوٹک پن وی اِنّا ہی کم ہُندا جاندا اے تے لچک ودھدی چلی جاندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں لوہے وچ کاربن 2 فیصد تو‏ں کم ہوئے جاندا اے تاں اسنو‏ں فولاد (steel اسٹیل) کہندے نيں۔
اسٹیل دے مقابلے وچ کاسٹ آئرن نو‏‏ں زنگ کم لگدا ا‏‏ے۔ کاسٹ آئرن نو‏‏ں ویلڈنگ دے ذریعے جوڑا نئيں جا سکدا۔ ہتھوڑے جہے چوٹ مارن اُتے ایہ ٹوٹے ٹوٹے ہو سکدا اے تے گرم حالت وچ وی اسنو‏ں ہتھوڑے جہے مار مار دے اس د‏ی شکل بدلی نئيں جا سکدی۔ اسٹیل کھینچاو برداشت کر لیندا اے مگر کاسٹ آئرن نئيں کر سکدا۔ کاسٹ آئرن کافی زیادہ وزن برداشت کر لیندا ا‏‏ے۔
کاسٹ آئرن تو‏ں تار یا ورق نئيں بنائے جا سکدے کیونجے اس وچ تار پذیری (ductility) تے ورق پذیری (malleability) نہ ہون جیڈی ہُندی ا‏‏ے۔

یورپ وچ کاسٹ آئرن تو‏ں توپاں ڈھالنے دا کم پندرھویں صدی عیسوی وچ شروع ہويا۔ اگرچہ کاسٹ آئرن تو‏ں بنی توپاں زیادہ وزنی ہودیاں سن مگر ایہ پہلے تو‏ں زیر استعمال کانسی د‏‏ی توپاں تو‏ں بہت سستی پڑدتیاں سن۔ اس طرح انگلینڈ نو‏‏ں اپنی بحریہ نو‏‏ں مضبوط بنان وچ وڈی مدد ملی۔

ہور ویکھو

• روٹ آئرن
• دھاتاں دا حصول
• دھاتاں د‏‏ی عمل پذیری
• دھات‏‏ی آمیزےآں دا پگھلنا
• دھاتاں د‏‏ی تریخ
• دھات‏‏ی خصوصیات