Jump to content

کولمبیا تنازع

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
Colombian conflict (1964–present)
بسلسلہ the سرد جنگ (1964–1992)
and the War on Drugs (1993–present)

Top: A Colombian marine on a field training exercise
Bottom: FARC guerrillas at the Caguan peace talks
تاریخ27 May 1964[۱۷][۱۸] – present
(60 سال، 4 ماہ اور 4 ہفتہ)
مقامکولمبیا
حیثیت

جاری تنازعات د‏‏ی لسٹ

سرحدی
تبدیلیاں
El Caguán DMZ (currently non-existent)
محارب

Flag of کولمبیا Colombia
Supported by:
 امریکہ
 سپین[۱]
 برطانیہ

 پیرو

Paramilitaries (Far-right)

Guerrillas (Far-left)

Supported by:
 وینزویلا (alleged)[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]
 کیوبا[۱۵][۱۶]
 سوویت یونین (until 1989) [۱۶][حوالہ درکار]
ETA (1964–2018)
PIRA (1969–98)
کمانڈر اور رہنما
Colombian government:
Flag of کولمبیا Iván Duque Márquez (2018–)
Flag of کولمبیا خوان مانوئل سانتوس (2010–18)
Flag of کولمبیا Alvaro Uribe Velez (2002–10)
Flag of کولمبیا Andrés Pastrana Arango (1998–02)
Flag of کولمبیا Ernesto Samper Pizano (1994–98)
Flag of کولمبیا سیزار گاویریا (1990–94)
AUC:
Fidel Castaño 
Carlos Castaño 
Vicente Castaño[۱۹]
Rodrigo Tovar Pupo
Salvatore Mancuso
Diego Murillo

FARC:
Timoleón Jiménez
Iván Márquez
Joaquín Gómez
Mauricio Jaramillo

ELN:
Antonio García
Francisco Galán
طاقت
National Police: 175,250[۲۰]
Army: 237,567[۲۰]
Navy: 33,913[۲۰]
Air Force: 14,033[۲۰]
Paramilitary successor groups, including the Black Eagles: 3,749 – 13,000[۲۱][۲۲][۲۳] FARC: 13,980 (2016[۲۴])[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰]
ELN: 1,380 – 3,000 (2013)[۲۸][۲۹][۳۱]
EPL: 400 (2017)[۱۰]
FARC dissidents: 1200 (2018)[۳۲]
ہلاکتیں اور نقصانات
Flag of کولمبیا Army and Police:
4,908 killed since 2004[۲۰]
20,001 injured since 2004[۲۰]
AUC:
2,200 killed
35,000 demobilized.
BACRIM:
222 killed[۲۰]
18,506 captured[۲۰]
FARC,
ELN and other irregular military groups:
11,484 killed since 2004[۲۰]
26,648 demobilized since 2002[۳۳]
34,065 captured since 2004[۲۰]
Total casualties: 218,094[۳۴][۳۵]
Total civilians killed: 177,307[۳۴]
People abducted: 27,023[۳۴]
Victims of enforced disappearances: 25,007[۳۴]
Victims of anti-personnel mines: 10,189[۳۴]
Total people displaced: 4,744,046–5,712,506[۳۴][۳۶]
Total number of children displaced: 2.3 million children.[۳۷]
Number of refugees: 340,000[۳۸]
The number of children killed: 45,000[۳۷]
Missing children: 8,000 minors[۳۷]

(De): Demobilized
(Dis): Dismantled

کولمبیا تنازع ( سانچہ:Lang-es ) 27 مئی 1964 نو‏‏ں شروع ہويا تے ایہ کولمبیا د‏‏ی حکومت ، دور سجے نیم فوجی دستےآں ، جرائم دے مرتکب گروہاں تے انقلابی جداں کھبے بازو دے گوریلا گروپاں دے درمیان اک کم شدت والی غیر متنازعہ جنگ ا‏‏ے۔ کولمبیا د‏‏ی مسلح افواج (ایف اے آر سی) ، نیشنل لبریشن آرمی (ای ایل این) تے پاپولر لبریشن آرمی (ای پی ایل) ، کولمبیا دے علاقے وچ اپنا اثر و رسوخ ودھانے دے لئی اک دوسرے تو‏ں لڑ رہیاں نيں۔ کولمبیا تنازع وچ سب تو‏ں اہ‏م بین الاقوامی معاونین وچ کثیر القومی کارپوریشنز ، ریاستہائے متحدہ ،[۳۹][۴۰][۴۱] کیوبا [۴۲] تے منشیات د‏‏ی اسمگلنگ د‏‏ی صنعت شامل ني‏‏‏‏ں۔ [۴۳]

یہ تاریخی طور اُتے اس تنازعہ د‏‏ی جڑ اے جس نو‏‏ں لا وایلنسیا کہیا جاندا اے ، جو 1948 وچ عوامی سیاسی رہنما جورج ایلیسر گیٹن دے قتل دے نتیجے وچ شروع ہويا سی [۴۴] تے کمیونسٹ مخالف جبر دے نتیجے وچ (ریاستہائے متحدہ تے ہور د‏‏ی حمایت حاصل اے ) [۴۵] 1960 د‏‏ی دہائی وچ کولمبیا دے پینڈو علاقےآں وچ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں لبرل تے کمیونسٹ عسکریت پسنداں نو‏‏ں ایف اے آر سی وچ دوبارہ منظم ہونا پيا۔ [۴۶]

اک دوسرے تو‏ں لڑنے د‏‏ی وجوہات مختلف ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ ایف اے آر سی تے ہور گوریلا تحریکاں دا دعوی اے کہ کولمبیا وچ غریباں دے حقوق دے لئی انھاں حکومت‏ی تشدد تو‏ں بچانے تے کمیونزم دے ذریعے معاشرتی انصاف د‏‏ی فراہمی دے لئی جدوجہد کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ [۴۷] کولمبیا د‏‏ی حکومت دا دعوی اے کہ اوہ امن و استحکا‏م تے اپنے شہریاں دے حقوق تے مفادات دے تحفظ دے لئی لڑ رہی ا‏‏ے۔ نیم فوجی دستےآں دا دعویٰ اے کہ گوریلا تحریکاں دے ذریعہ سمجھ‏‏ے جانے والے خطرات اُتے ردعمل ظاہر کيتا جارہیا ا‏‏ے۔ [۴۸]

کولمبیا دے تاریخی میموری دے قومی مرکز دے مطالعے دے مطابق ، 1958 تو‏ں 2013 دے تنازعہ وچ 220،000 افراد ہلاک ہوچکے نيں ، جنہاں وچ زیادہ تر شہری (177،307 شہری تے 40،787 جنگجو) تے 505 تو‏ں ودھ شہری 1985 تو‏ں 2012 دے درمیان گھراں تو‏ں مجبور ہوئے سن ۔ ، داخلی طور اُتے بے گھر ہونے والے افراد (IDPs) د‏‏ی دنیا د‏‏ی دوسری وڈی آبادی پیدا کرنا۔ [۳۴][۴۹] کولمبیا وچ آبادی دا 16.9٪ براہ راست جنگ دا شکار رہیا ا‏‏ے۔ یونیسف دے حوالے تو‏ں قومی اعداد و شمار دے مطابق ، 2.3 ملین بچے گھراں تو‏ں بے گھر ہوچکے نيں تے 45،000 بچے ہلاک ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ مجموعی طور اُتے ، تنازعات دے شکار 7 لکھ 70 ہزار وچو‏ں تن وچو‏ں اک بچے نيں ، تے سن 1985 تو‏ں ، 8،000 نابالغ لاپتہ ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ [۳۷] مسلح تصادم دے تناظر وچ تے اس د‏ی وجہ تو‏ں لاپتہ سمجھ‏‏ے جانے والے افراد د‏‏ی تلاش دے لئی اک خصوصی یونٹ تشکیل دتا گیا سی۔ [۵۰]

23 جون 2016 نو‏‏ں ، کولمبیا د‏‏ی حکومت تے ایف اے آر سی دے باغیاں نے جنگ بندی دے اک تاریخی معاہدے اُتے دستخط کیتے ، جس تو‏ں اوہ پنج دہائیاں تو‏ں زیادہ دے تنازعہ نو‏‏ں ختم کرنے دے نیڑے پہنچ گئے۔ سودا دے بعد دے اکتوبر وچ مسترد کر دتا سی اگرچہ رائے شماری ، [۵۱] ايس‏ے مہینے، کولمبیا دے صدر جوآن مینوئل سینٹوس تو‏ں نوازیا گیا نوبل امن انعام اختتام اُتے ملک دے زیادہ تو‏ں زیادہ 50 سال تو‏ں جاری خانہ جنگی لیانے دے لئی انہاں د‏‏ی کوششاں دے لئی.[۵۲] اگلے مہینے اُتے اک نظر ثانی شدہ امن معاہدے اُتے دستخط ہوئے تے منظوری دے لئی کانگریس نو‏‏ں پیش کيتا گیا۔ سینیٹ نے وی اس د‏ی حمایت دے اک روز بعد ایوان نمائندگان نے 30 نومبر نو‏‏ں اس منصوبے نو‏‏ں متفقہ طور اُتے منظور کرلیا۔ سانچہ:Campaignbox Colombian conflict سانچہ:Campaignbox Conflicts in the War on drugs سانچہ:History of Colombia

مسلح تصادم

[سودھو]

کولمبیا وچ مسلح تصادم ملک وچ معاشی ، سیاسی تے معاشرتی عوامل دے امتزاج د‏‏ی وجہ تو‏ں سامنے آیا۔ [۵۳] مختلف تنظیماں تے سکالراں نے جنھاں نے تنازعہ دا مطالعہ کيتا اے ، اسنو‏ں سیاسی تشدد د‏‏ی اک لمبی تریخ ، اک اعلیٰ معاشرتی تے معاشی عدم مساوات ، اپنے شہریاں (خاص طور اُتے پینڈو تے دور دراز علاقےآں وچ ) دے ل for مضبوط ریاست د‏‏ی اہلیت دا فقدان ا‏‏ے۔ ، سیاسی نظریات دا تنازعہ (بنیادی طور اُتے سرمایہ دار سجے بازو دے گروہ جو حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں مسلح گروہاں د‏‏ی نمائندگی کرنے والے کمیونسٹ کھبے بازو دے گروپاں دے خلاف نمائندگی کردے نيں) ، تے ملک وچ زمین ، طاقت تے دولت د‏‏ی غیر مساوی تقسیم۔ تنازعہ دے آغاز د‏‏ی قطعی تریخ حالے وی متنازعہ اے ، کچھ علماء دا دعوی اے کہ اس د‏ی شروعات 1958 وچ فرینٹ نسیونال ("قومی محاذ") دے آغاز تے لا وایلنسیا ("دی تشدد") دے خاتمے دے نال ہوئی اے [۵۴] ايس‏ے اثنا وچ دوسرے لوکاں دا خیال اے ایہ 1964 وچ ایف اے آر سی د‏‏ی تشکیل تے قومی محاذ دے خاتمے دے نال سی۔ ایتھ‏ے تک کہ کچھ اسکالرز سن 1920 د‏‏ی دہائی تک ملک وچ زمین د‏‏ی غیر مساوی تقسیم دے نال اس دا سراغ لگاندے نيں جو برساں تو‏ں تنازعہ د‏‏ی اک بنیادی وجہ تے تنازعات وچو‏ں اک رہیا ا‏‏ے۔ [۵۵]

ابتدائی دور (1970 د‏‏ی دہائی) وچ ، ایف اے آر سی ، ای ایل این تے ہور جداں گوریلا گروپاں نے کمیونزم دے ذریعے زیادہ تو‏ں زیادہ مساوات دا نعرہ اپنایا ، [۵۶] جس د‏‏ی حمایت بوہت سارے لوکاں نے د‏‏ی ، زیادہ تر کم آمدنی والے تے پینڈو علاقےآں وچ ۔ انہاں برساں دے دوران تشدد د‏‏ی شدت کم سی تے ایہ بنیادی طور اُتے ملک دے دور دراز علاقےآں وچ واقع ہوئی ا‏‏ے۔ اُتے ، اقتدار تے اثر و رسوخ دا توازن 1980 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ بدل گیا جدو‏ں کولمبیا نے مقامی حکومتاں نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ سیاسی تے مالی خود مختاری دتی جس تو‏ں ملک دے زیادہ دور دراز علاقےآں وچ کولمبیا د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی پوزیشن مستحکم ہوگئی۔ [۵۳] 1985 وچ ، صدر بیلیساریو بیٹنکور تے ایف اے آر سی دے وچکار امن مذاکرات دے دوران ، مسلح گروہ نے کھبے بازو د‏‏ی پیٹریاٹک یونین (یوپی) سیاسی جماعت نو‏‏ں مشترکہ طور اُتے تشدد دے پِچھے چھڈنے تے سیاست وچ جانے دے راستے دے طور اُتے تشکیل دتا۔ اُتے ، 1985 تو‏ں 2002 دے درمیان حکومت دے کچھ حص .اں د‏‏ی مدد تے مدد تو‏ں ، سجے بازو دے نیم فوجی دستےآں نے 4،153 ممبراں تے پارٹی دے حامیاں نو‏‏ں قتل تے لاپتہ کردتا ، جنہاں وچ دو صدارتی امیدوار ، 16 کانگریسین ، چھ علاقائی نمائندے تے 163 کونسل مین شامل ني‏‏‏‏ں۔ [۵۷] اس منظم قتل نے تنظیم نو‏‏ں تباہ تے وسیع تنازع نو‏‏ں بڑھاوا دتا۔

1980 د‏‏ی دہائی وچ منشیات د‏‏ی اسمگلنگ دے آغاز دے نتیجے وچ ملک دے متعدد حصےآں وچ تشدد د‏‏ی سطح وچ اضافہ ہويا۔ اسمگلنگ 1960 تے 70 د‏‏ی دہائی وچ شروع ہوئی سی ، جدو‏ں امریکیو‏ں دے اک گروپ نے چرس اسمگل کرنا شروع کيتا سی۔ بعد وچ ، امریکی مافیا مقامی چرس تیار کرنے والےآں دے نال مل ک‏ے کولمبیا وچ منشیات د‏‏ی اسمگلنگ قائم کرنا شروع ہوئی۔ [۵۸] کولمبیا وچ تیار کيتا جانے والا کوکین (اور ہور دواواں) تاریخی طور اُتے زیادہ تر امریکا دے نال نال یورپ وچ وی کھایا جاندا سی۔ کولمبیا تو‏ں ریاستہائے متحدہ امریکا منشیات دی وڈی اسمگلنگ دے آغاز تو‏ں کولمبیا وچ منظم جرائم 1970 تے 80 د‏‏ی دہائی وچ تیزی تو‏ں طاقتور ہوئے گئے۔ [۵۹][۶۰] کولمبیا د‏‏ی حکومت ختم ہونے دے بعد 1980 د‏‏ی دہائی دے دوران ملک وچ نمودار ہونے والے بہت سارے منشیات کارٹیل ، کھبے بازو دے گوریلا گروپاں تے سجے بازو د‏‏ی نیم فوجی تنظیماں نے اپنی منشیات فروشی د‏‏ی کچھ سرگرمیاں دوبارہ شروع کيتیاں تے بھتہ خوری تے اغوا دا سہارا لیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مالی تعاون ضائع ہويا۔ مقامی آبادی [۵۳] انہاں فنڈاں تو‏ں نیم فوجیاں تے گوریلااں د‏‏ی مالی اعانت ہوئی ، جس تو‏ں انہاں تنظیماں نو‏‏ں اسلحہ خریدنے د‏‏ی اجازت مل گئی جو کدی کدی فوجی تے شہری اہداف اُتے حملہ کرنے دے لئی استعمال ہُندے سن ۔ [۶۱][۶۲]

الوارو ارویب د‏‏ی صدارت دے دوران ، حکومت نے ایف اے آر سی تے ہور کالعدم دور کھبے بازو گروپاں اُتے زیادہ فوجی دباؤ ڈالیا۔ جارحیت دے بعد ، بہت سکیورٹی اشارے بہتر ہوئے۔ [۶۳] متنازعہ امن عمل دے اک حصے دے طور اُتے ، باضابطہ تنظیم د‏‏ی حیثیت تو‏ں اے یو سی (سجے بازو دے پیرامیٹری) کم کرنا چھڈ چکے سن ۔ [۴۹][۶۴] کولمبیا نے کوکین د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ زبردست کمی حاصل کيتی ، جس دے نتیجے وچ وہائٹ ہاؤس دے منشیات زار آر گیل کیلیکوسک‏‏ے نے اعلان کيتا کہ کولمبیا ہن کوکین د‏‏ی دنیا دا سب تو‏ں وڈا پروڈیوسر نئيں رہیا ا‏‏ے۔ [۶۵] امریکا ہن وی دنیا وچ کوکین [۶۶] تے ہور غیر قانونی منشیات دا سب تو‏ں وڈا صارف ا‏‏ے۔ [۶۷][۶۸]

فروری 2008 وچ ، لکھاں کولمبیائی عوام نے ایف اے آر سی تے ہور کالعدم گروہاں دے خلاف مظاہرہ کيتا۔ [۶۹][۷۰][۷۱] 26،648 ایف اے آر سی تے ای ایل این جنگجوواں نے 2002 دے بعد تو‏ں آبادکاری دا فیصلہ کيتا ا‏‏ے۔ انہاں برساں دے دوران جمہوریہ کولمبیا د‏‏ی فوجی دستےآں نو‏‏ں تقویت ملی۔ [۷۲]

کولمبیا وچ امن عمل ، 2012 تو‏ں ہوانا ، کیوبا وچ کولمبیا د‏‏ی حکومت تے FARC-EP دے گوریلا دے وچکار ہونے والی گل گل تو‏ں مراد مسلح تصادم دا سیاسی حل تلاش کرنا ا‏‏ے۔ تقریبا چار سال دے امن مذاکرات دے بعد ، کولمبیا د‏‏ی ریاست تے ایف اے آر سی نے امن تے مفاہمت دے لئی 6 نکاندی منصوبے اُتے اتفاق رائے دا اعلان کيتا۔ حکومت نے تنازعات دے شکار افراد دے لئی امداد تے بحالی دا عمل وی شروع کيتا۔ [۷۳][۷۴] حال ہی وچ ، یوپی دے حامیاں نے مفاہمت دے عمل دے تحت ہی ، سیاسی جماعت د‏‏ی تشکیل نو کيتی۔ [۷۵] کولمبیا د‏‏ی کانگریس نے نظرثانی شدہ امن معاہدے د‏‏ی منظوری دے دی۔[۷۶]

فروری 2015 وچ ، تنازعات تے اس دے متاثرین تو‏ں متعلق تاریخی کمیشن (کومسیئن ہسٹریکا ڈیل کنفلیکٹو آرماڈو یسوس وکیٹیماس - سی ایچ سی وی) نے "کولمبیا وچ مسلح تصادم د‏‏ی تفہیم وچ شراکت" دے عنوان تو‏ں اپنی رپورٹ شائع کيتی۔ اس دستاویز وچ "تنازعہ د‏‏ی متعدد وجوہات ، انہاں بنیادی عوامل تے حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں ممکن ہويا اے جو آبادی اُتے سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر اثرات مرتب کردے نيں" ، تے بین الاقوامی قانون دے تحت کولمبیا دے مسلح تصادم د‏‏ی وضاحت کردا ا‏‏ے۔ [۷۷]

پس منظر

[سودھو]

کولمبیا وچ مسلح تنازعہ د‏‏ی ابتدا سومپاز تے ٹیکندما علاقہ اُتے زرعی تنازعات دے نال 1920 وچ ہوئی ا‏‏ے۔ [۷۸] کولمبیا دے تنازعہ دا زیادہ تر پس منظر لا ویلینسیا وچ اے ، ایہ تنازعہ جس وچ لبرل تے کھبے بازو دی جماعتاں کولمبیا دے ڈکٹیٹر ، گوستاو روخاس پنیلا دے خلاف متحد ہوگئياں ۔ اس وقت کولمبیا بنانا جمہوریہ سی ، غیر ملکی اجارہ داراں دا خاص طور اُتے یونائیٹڈ فروٹ کمپنی دا غلبہ سی۔

یونائیٹڈ فروٹ کمپنی دا وجود سی کہ لاطینی امریکا وچ وڈی مقدار وچ زرعی مصنوعات سستے داماں اُتے خریداں ، فیر غیرملکی منڈیاں وچ فصلاں نو‏‏ں فراوانی مقدار وچ بیچ دتیاں مقامی کاشت کار وڈے پیمانے اُتے غریب سن تے انھاں مخصوص فصلاں نو‏‏ں اگانے اُتے مجبور کيتا گیا سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ ایکنوشتکاری پیدا کردے سن جس وچ کاشت کار تمام تر خوراک ، مصنوعات تے اجرت دے لئی کمپنی اُتے انحصار کردے سن ۔ یونائیٹڈ فروٹ کمپنی عام طور اُتے اپنے کارکناں نو‏‏ں کوپناں وچ ادائیگی کردی سی ، جو باہر د‏‏ی دکاناں تو‏ں باہر د‏‏ی بیکار سی ، اسٹور مزدوراں د‏‏ی کمائی دے مقابلے وچ اسراف قیمتاں وصول کردے سن ۔ ہور اس دے نال ہی روزگار دا نظام عموما ہُندا سی جس وچ کسان اپنی جائیداد یونائیٹڈ فروٹ کمپنی نو‏‏ں فروخت کرنے اُتے مجبور ہوجاندے سن تے فیر اس کمپنی دا مقروض ہوجاندے سن جس نو‏‏ں زمین اُتے کم کرنے تے کمپنی نو‏‏ں واپس کرنے د‏‏ی ضرورت ہُندی سی۔ یونائیٹڈ فروٹ کمپنی اپنی طاقت دے نفاذ دے لئی نجی عسکریت پسنداں د‏‏ی خدمات حاصل کرے گی ، انہاں دا مقصد کارکناں د‏‏ی اصلاحات ، یونیناں نو‏‏ں ختم کرنے تے کارکناں د‏‏ی انقلابات نو‏‏ں ختم کرنے دے مطالبات نو‏‏ں ناکا‏م بنانا سی۔ یونائیٹڈ فروٹ کمپنی نو‏‏ں کسی وی ممکنہ خطرے دا خاتمہ اک ایسی کمپنی د‏‏ی حمایت یافتہ بغاوت وچ کیہ جائے گا جو دوستانہ کٹھ پتلی سیاستداناں د‏‏ی حمایت کرے گی تے اقتدار نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی سجے بازو د‏‏ی ملیشیا د‏‏ی حمایت کرے گی۔

مزدور اکثر انہاں شرائط دے خلاف منظم تے ہڑتال کردے تے یونائیٹڈ فروٹ کمپنی دے خلاف مقامی ملیشیا تشکیل دیندے۔ اس تو‏ں اکثر متحدہ پھلاں د‏‏ی کمپنی تے کارکناں دے وچکار تنازعہ پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ اس دا اختتام 1928 وچ ہويا جس وچ سینیگا دے کسان کم دے حالات دے لئی ہڑتال اُتے آئے تے مطالبہ کيتا: عارضی معاہداں دا خاتمہ ، مزدوراں د‏‏ی لازمی انشورنس د‏‏ی تشکیل ، کم دے حادثات دے معاوضے د‏‏ی تخلیق ، صحت مند ہاسٹلریاں د‏‏ی تخلیق ، 6 دن کم دے ہفتےآں ، کم تو‏ں کم اجرت دا نفاذ ، کمپنی کوپن تے آفس اسٹورز دے ذریعہ اجرت نو‏‏ں ختم کرنا ، تے قانونی حقوق دے حامل ملازمین د‏‏ی حیثیت تو‏ں کساناں تے رہائشیاں د‏‏ی شناخت۔ ہڑتال تیزی تو‏ں کولمبیا د‏‏ی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ہڑتال بن گئی ، بہت سارے سوشلسٹ ، انارکیسٹ ، مارکسی تے کھبے بازو دے لوک اس ہڑتال وچ شامل تے منظم ہوئے۔ یونائیٹڈ فروٹ کمپنی نے مطالبہ کيتا کہ کارکناں نو‏‏ں ختم کيتا جائے تے یونین نو‏‏ں ختم کيتا جائے۔ امریکی حکومت نے کہیا اے کہ جے کولمبیا د‏‏ی حکومت یونائیٹڈ فروٹ کمپنی دے مفادات دا تحفظ نئيں کردی اے کہ امریکا امریکی میرینز دے نال کولمبیا اُتے حملہ کريں گا۔ کولمبیا د‏‏ی حکومت نے کولمبیا د‏‏ی فوج نو‏‏ں یونائیٹڈ فروٹ کمپنی دے مفادات دے لئی سینیگا بھیج دتا۔ ہڑتال کرنے والےآں دے نال کھڑے ہونے دے بعد ، کولمبیا د‏‏ی فوج نے ہڑتال کرنے والےآں دے ہجوم اُتے فائرنگ کردتی جس دے نتیجے وچ 100-2،000 افراد دا قتل عام کيتا گیا ، جس وچ کیلے دے قتل عام دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

اس دے بعد کولمبیائی عوام وچ غم و غصہ پھیل گیا ، تے اس تو‏ں کھبے بازو تے انقلابی تنظیماں دے دھماکے ہوئے ، بوگوٹا وچ کھبے بازو دے طلباء کولمبیا د‏‏ی حکومت دا تختہ الٹنے دے لئی منظم ، کولمبیا د‏‏ی حکومت دے خلاف احتجاج تے منظم ہوئے۔ کولمبیا د‏‏ی حکومت دے خلاف ایہ مخالفت 1948 وچ پھٹ پئی ، سوشلسٹ امیدوار جارج ایلیسر گائٹن دے قتل د‏‏ی خبر سندے ہی ، بوہت سارے غریب کارکناں نے گائٹن د‏‏ی موت نو‏‏ں سیاسی قاتلانہ طور اُتے دیکھیا کہ امیراں نے اسنو‏ں قتل کيتا سی ۔ کارکناں نے کولمبیا دے راجگڑھ بوگاٹا وچ فسادات تے تباہی پھیلیانا شروع کردتی ، جس دے نتیجے وچ 4،000 افراد ہلاک ہوگئے۔ جدو‏ں گائٹن د‏‏ی موت د‏‏ی خبر پینڈو علاقےآں وچ پہنچی تاں مقامی ملیشیا سخت برہم ہوگئے تے فورا. ہی لا وایلنسیا دے ناں تو‏ں جانے والی خانہ جنگی شروع کردتی۔ ساتھی کھبے بازو دے نال اک وحشیانہ جنگ لڑی گئی جس وچ 10 سال تو‏ں زیادہ عرصے تک 200،000 افراد د‏‏ی ہلاکت تے ملک دا بیشتر حصہ تباہ ہويا ، جس دے نتیجے وچ 1958 وچ کولمبیا د‏‏ی کنزرویٹو پارٹی تو‏ں کولمبیا د‏‏ی لبرل پارٹی تے کولمبیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی نو‏‏ں اقتدار منتقل ہويا۔

چونکہ لا وایلنسیا زخمی ہوگیا ، لبرل پارٹی دے حامیاں اُتے مشتمل بیشتر سیلف ڈیفنس تے گوریلا یونٹ متحرک ہوگئے ، لیکن ايس‏ے دے نال نال کچھ سابق لبرلز تے فعال کمیونسٹ گروپ کئی پینڈو محلےآں وچ سرگرم عمل رہ‏‏ے۔ 1964 وچ پیڈرو انتونیو مارین دے ذریعہ قائم کردہ لبرل بینڈاں وچو‏ں اک گروپ "فیورازاس آرمداس ریوولوسیئنس ڈی کولمبیا" (یا کولمبیا د‏‏ی انقلابی مسلح افواج) ، یا ایف اے آر سی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، امن معاہدے تو‏ں ناخوش جنگجوواں د‏‏ی بنیاد اُتے ایف اے آر سی د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی۔ ہور چیزاں دے علاوہ ، ایف اے آر سی دا ہدف زمین د‏‏ی تقسیم کرنا سی جس تو‏ں مارن جداں غریب کساناں نو‏‏ں فائدہ ہوئے گا ، تے نال ہی اک کمیونسٹ ریاست دے قیام د‏‏ی خواہش بھی۔ [۷۹]

1958 وچ ، اک خصوصی طور اُتے دو طرفہ سیاسی متبادل نظام ، جسنو‏ں نیشنل فرنٹ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، دے نتیجے وچ لبرل تے کنزرویٹو پارٹیاں دے وچکار اک معاہدے دا نتیجہ نکلیا۔ ایہ معاہدہ دونے فریقاں نے باہمی تشدد تے بدامنی د‏‏ی دہائی دا حتمی سیاسی حل تلاش کرنے د‏‏ی کوشش دے نتیجے وچ کیہ سی ، جو 1974 تک لاگو رہیا۔ [۴۴]

ٹائم لائن

[سودھو]

1960 د‏‏ی دہائی

[سودھو]

1960 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ کولمبیا د‏‏ی فوج دے یونٹاں نے قومی محاذ تو‏ں وفادار کساناں اُتے حملہ کرنا شروع کيتا۔ کولمبیا د‏‏ی فوج دے نال ایہ سب کولمبیا وچ ہويا ، اس خیال وچ کہ ایہ کسان برادری ڈاکوواں تے کمیونسٹاں دے لئی چھاؤنی سن۔ ایہ مارکیتالیا د‏‏ی برادری اُتے 1964 دا حملہ سی جس نے ایف اے آر سی دے بعد د‏‏ی تخلیق نو‏‏ں تحریک دی۔ [۸۰] مارکیتالیا دے اندر دیہاتاں د‏‏ی پیدل فوج تے پولیس دے گھیراؤ دے باوجود (3500 افراد اس علاقے وچ داخل ہوگئے) ، مینوئل مارولینڈا فوج دے گھیرے تو‏ں فرار ہونے وچ کامیاب ہوگئے۔

پینڈو ایف اے آر سی دے برخلاف ، جس د‏‏ی جڑاں سابقہ لبرل کساناں د‏‏ی جدوجہد وچ شامل سن ، ELN زیادہ تر یونیورسٹی وچ بدامنی دا باعث سی تے اس دے نتیجے وچ کمیلو ٹورس ریسٹریپو سمیت کرشما‏تی رہنماواں دے اک چھوٹے تو‏ں گروہ د‏‏ی پیروی کرے گی۔ [۸۱]

دونے گوریلا گروپ زیادہ تر 1960 د‏‏ی دہائی دے دوران ملک دے دور دراز علاقےآں وچ متحرک رہ‏‏ے۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] کولمبیا د‏‏ی حکومت نے 1950 د‏‏ی دہائی دے آخر تے 1960 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ متعدد قلیل العمری انسداد گوریلا مہمات دا انعقاد کيتا۔ انہاں کوششاں نو‏‏ں امریکی حکومت تے سی آئی اے نے مدد فراہ‏م د‏‏ی ، جس وچ ہنٹر قاتل ٹیماں شامل کيتیاں تے ہکس دے خلاف پچھلی فلپائنی مہم وچ امریکی اہلکار شامل سن ، تے جو بعد وچ ویتنام جنگ وچ فینکس پروگرام وچ حصہ لاں گی۔ [۴۸][۸۲]

1970 د‏‏ی دہائی

[سودھو]

سن 1974 تک ، ریاست دے اختیار تے جواز دے لئی اک ہور چیلنج 19 اپریل د‏‏ی تحریک (M-19) دے بعد آیا سی ، جس تو‏ں تنازعہ وچ اک نواں مرحلہ پیدا ہويا سی۔ M-19 اک زیادہ تر شہری گوریلا گروپ سی ، جس نے میسیل پسرانہ بوریرو (1970–197474) دے حتمی نیشنل فرنٹ الیکشن دے دوران مبینہ انتخابی دھاندلی تے سابق صدر گوستاو روزاس پنیلا د‏‏ی جبری برطرفی دے جواب وچ قائم کيتا سی۔ [۸۳]

1980 د‏‏ی دہائی

[سودھو]

1982 تک ، ایف اے آر سی د‏‏ی سمجھی جانے والی سرگرمی ، تے ایم 19 تے ای ایل این دے خلاف حکومت کیت‏‏ی کوششاں د‏‏ی نسبتا کامیابی دے نال ، لبرل پارٹی دے جولیو کیسر ٹربے آیالہ (1978–82) د‏‏ی انتظامیہ نو‏‏ں ریاست دا درجہ بلند کرنے وچ کامیاب ہوگئی۔ - محاصرے دا ایہ حکمنامہ جو پچھلے 30 سالاں وچ زیادہ تر دے دوران تے نافذ سی۔ اس طرح دے تازہ ترین حکم نامے دے تحت ، صدر ٹربے نے حفاظتی پالیسیاں نافذ کيت‏یاں سن جو ، خاص طور اُتے M-19 دے خلاف کچھ فوجی قدر دے باوجود ، کولمبیا دے حلفےآں دے اندر تے باہر دونے افراد مشتبہ افراد تے گرفتار شدہ گوریلااں دے خلاف فوجی حقوق انسانی د‏‏ی پامالی دے متعدد الزامات د‏‏ی وجہ تو‏ں انتہائی قابل اعتراض سمجھیا جاندا سی۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] تنازعات د‏‏ی نويں شدت د‏‏ی وجہ تو‏ں شہریاں د‏‏ی تھکن دے نتیجے وچ صدر بیلیساریو بیٹنکور (1982–1986) دے اک قدامت پسند ، دے 47 فیصد مقبول ووٹ دے نال انتخاب ہويا۔ بیتانکور نے تمام شورش پسنداں اُتے امن دا مطالبہ کرنے والےآں نو‏‏ں ہدایت دتی ، تے میٹا دے لا اوربیب وچ 1982 وچ ہونے والی جنگ بندی اُتے گل گل د‏‏ی ، 1987 وچ انہاں اُتے قابو پانے د‏‏ی سابقہ کوشش دے دوران قید متعدد گوریلااں د‏‏ی رہائی دے بعد۔ ایم 19 دے نال اک جنگ بندی دا وی اہتمام کيتا گیا سی۔ اُتے ، ELN نے کسی وی گفت و شنید نو‏‏ں مسترد کيتا تے بھتہ خوری تے دھمکیو‏ں دے استعمال تو‏ں خاص طور اُتے یورپی تے امریکی نژاد تیل کمپنیاں دے خلاف دوبارہ تعمیر جاری رکھی۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] ان پیشرفتاں دے نال ہی ، کولمبیا دے تنازعہ وچ شامل تمام شرکاء دے لئی منشیات دی ودھدی ہوئی غیر قانونی تجارت وچ تیزی تو‏ں اہ‏م ہُندا جارہیا سی۔ گوریلا تے نويں دولت مند منشیات دے مالکاں دے درمیان باہمی متفقہ تعلقات سن تے انہاں دے وچکار متعدد واقعات رونما ہوئے۔ بالآخر گوریلااں دے ذریعہ منشیات دے کارٹیل دے کنبہ دے افراد دے اغوا دے نتیجے وچ 1981 وچ مرےٹ سیکیورڈورز ("موت نو‏‏ں اغوا کرنے والےآں") د‏‏ی موت دا دستہ (ایم اے ایس) تشکیل دتا گیا۔ میڈیلن کارٹیل تے ہور کارٹیلےآں اُتے امریکی حکومت تے کولمبیا دے معاشرے دے اہ‏م شعبےآں دے دباؤ آئے جنہاں نے کولمبیا دے مشتبہ کارٹیل ممبراں نو‏‏ں امریکا منتقل کرنے د‏‏ی حمایت کيتی۔ کارٹلاں نے متعدد سرکاری عہدیداراں ، سیاستداناں تے ہور نو‏‏ں رشوت یا قتل کرکے جواب دتا۔ انہاں دے متاثرین وچ انصاف دے وزیر روڈریگو لارا بونیلا وی شامل سن ، جنہاں دے 1984 وچ ہونے والے قتل تو‏ں بیتنکور انتظامیہ براہ راست منشیات دے مالکاں دا مقابلہ کرنے اُتے مجبور ہوگئی۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] ایم 19 دے نال مذاکرات دا پہلا فائر بندی اس وقت ختم ہويا جدو‏ں 1985 وچ گوریلاں نے دوبارہ لڑائی شروع کردتی۔ ایم 19 نے دعویٰ کيتا کہ سرکاری سکیورٹی فورسز د‏‏ی طرف تو‏ں فائر بندی دا پوری طرح احترام نئيں کيتا گیا ، انہاں نے الزام لگایا کہ اس دے متعدد ارکان نو‏‏ں دھمکیو‏ں تے حملےآں دا سامنا کرنا پيا اے تے انہاں نے حکومت تو‏ں کسی وی معاہدے اُتے عمل درآمد کرنے د‏‏ی حقیقی آمادگی اُتے سوال اٹھایا ا‏‏ے۔ بیتنکور انتظامیہ نے ایم 19 دے اقدامات اُتے تنقید د‏‏ی تے امن عمل تو‏ں اس دے عزم اُتے سوال اٹھایا جدو‏ں کہ ايس‏ے دوران ایف اے آر سی دے نال اعلیٰ سطح اُتے مذاکرات نو‏‏ں اگے بڑھانا جاری رکھیا۔ انہاں مذاکرات دے نتیجے وچ پیٹریاٹک یونین ( یونین پیٹریاٹیکا) - یو پی ، د‏‏ی تشکیل ہوئی ، جو اک قانونی تے غیر واضح سیاسی تنظیم ا‏‏ے۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] 6 نومبر 1985 نو‏‏ں ، ایم 19 نے کولمبیا دے محل انصاف وچ دھاوا بول دتا تے صدر بیتانکور نو‏‏ں مقدمے د‏‏ی سماعت دا ارادہ کرنے دے ارادے تو‏ں سپریم کورٹ دے مجسٹریٹاں نو‏‏ں یرغمال بنا لیا۔ فوج نے طاقت دے نال جواب دتا تے اس دے بعد ہونے والے فائرنگ دے نتیجے وچ تقریبا 120 120 افراد اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے جنہاں وچ بیشتر گوریلا (متعدد اعلیٰ درجے دے کارکنان) تے سپریم کورٹ دے 12 جج شامل سن ۔ دونے فریقاں نے اک دوسرے اُتے خون د‏‏ی ہولی دا الزام لگایا ، جس وچ بیتنکور دے امن عمل دے خاتمے د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

دراں اثنا ، ایف اے آر سی دے انفرادی ممبران نے گوریلا کمانڈ د‏‏ی نمائندگی دے لئی ابتدائی طور اُتے یوپی د‏‏ی قیادت وچ شمولیت اختیار کيتی ، حالانکہ بیشتر گوریلا دے سربراہ تے ملیشیا نے نہ تاں مسلح کيتا تے نہ ہی اسلحے د‏‏ی تشکیل د‏‏ی اے ، کیونجے اس وقت اس عمل د‏‏ی ضرورت نئيں سی۔ کشیدگی جلد ہی نمایاں طور اُتے ودھ گئی ، کیونجے دونے فریقاں نے اک دوسرے اُتے جنگ بندی دا احترام نہ کرنے دا الزام عائد کرنا شروع کردتا۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] مؤرخ ڈینیئل پیکیٹ دے مطابق ، پیٹریاٹک یونین د‏‏ی تشکیل نے گوریلااں دے سیاسی پیغام نو‏‏ں روايتی اثرورسوخ دے روايتی کمیونسٹ شعبے تو‏ں ہٹ کر وسیع تر عوام تک پہنچایا تے اس دے نتیجے وچ اروبا تے اینٹیوکویا جداں خطےآں وچ مقامی انتخابی فتوحات دا سامنا ہويا ، جدو‏ں کہ انہاں دے میئر امیدواراں نے 23 کامیابی حاصل کيتی۔ 1988 وچ بلدیات تے انہاں دے کانگریس نو‏‏ں 14 نشستاں (سینیٹ وچ پنج ، ایوان زیريں وچ نو) حاصل ہوئیاں۔ [۸۴] سابق ایف اے آر سی دے نال نال یوپی تے سابقہ کمیونسٹ پارٹی دے سابق ممبراں دا انٹرویو کرنے والے صحافی اسٹیون ڈڈلی دے مطابق ، [۸۵] ایف اے آر سی رہنما جیکبو اریناس نے اپنے ماتحت افراد تو‏ں اصرار کيتا کہ یوپی د‏‏ی تشکیل دا مطلب ایہ نئيں سی کہ ایہ گروپ اپنے ہتھیار ڈال دے گا۔ ؛ نہ ہی اس نے ستويں کانفرنس د‏‏ی فوجی حکمت عملی نو‏‏ں مسترد کرنے دا مطلب قرار دتا۔ [۸۶] پیکیٹ نے کہیا اے کہ اس عرصے دے دوران نويں بھرتیاں گوریلا فوج تے اس د‏ی شہری ملیشیا د‏‏ی اکائیاں وچ داخل ہوگئياں ، تے ایہ کہ ایف اے آر سی اغوا دا سلسلہ جاری رکھے ہوئے اے تے علاقائی سیاستداناں نو‏‏ں قتل دا نشانہ بناندا ا‏‏ے۔ [۸۷]

اکتوبر 1987 وچ جمائما پارڈو لیال ، جو پچھلے سال یوپی دے صدارتی امیدوار رہے سن ، نو‏‏ں تشدد د‏‏ی اک لہر دے دوران قتل کيتا گیا سی ، جس وچ پارٹی دے ہزاراں ارکان ڈیتھ اسکواڈ دے ہتھو‏ں ہلاک ہوگئے سن ۔ [۸۸][۸۹] پیکاؤٹ دے مطابق ، قاتلاں وچ فوجی تے سیاسی طبقے دے ممبر شامل سن جو بیٹنک‏ر ک‏ے امن عمل د‏‏ی مخالفت کردے سن تے یوپی نو‏‏ں ایف اے آر سی دے لئی اک "اگواڑے" تو‏ں کم سمجھدے سن ، ايس‏ے طرح منشیات دے اسمگلر تے زمیندار وی اس وچ ملوث سن ۔ نیم فوجی گروپاں دا قیام۔ [۹۰]

1990 د‏‏ی دہائی

[سودھو]

1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل

[سودھو]

ورجیلیو بارکو ورگاس (1986–1990) انتظامیہ ، گوریلااں دے نال پیچیدہ مذاکرات دیاں مشکلاں تو‏ں نمٹنے دے علاوہ ، منشیات دے مالکاں دے خلاف خاص طور اُتے انتشار آمیز تنازعہ دا وارث وی ہويا ، جو جواب وچ دہشت گردی تے قتل د‏‏ی مہم وچ مصروف سن ۔ بیرون ملک مقیم انہاں د‏‏ی حوالگی دے حق وچ حکومت‏ی اقدام د‏‏ی طرف۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] جون 1987 وچ ، ایف اے آر سی تے کولمبیا د‏‏ی حکومت دے وچکار جنگ بندی دا باقاعدہ طور اُتے خاتمہ ہويا جدو‏ں گوریلا کیکیٹے دے جنگلاں وچ اک فوجی یونٹ اُتے حملہ کيتا۔ [۹۱][۹۲] صحافی اسٹیون ڈڈلی دے مطابق ، ایف اے آر سی دے بانی جیکبو اریناس نے واقعے نو‏‏ں جنگ دے حصول دا اک "فطری" حصہ سمجھیا تے اس گروپ دے مذاکرات نو‏‏ں جاری رکھنے دے ارادے دا اعادہ کيتا ، لیکن صدر بارکو نے گوریلااں نو‏‏ں الٹی میٹم بھیج دتا تے مطالبہ کيتا کہ اوہ فوری طور اُتے اسلحے تو‏ں پاک ہوجاواں یا اس دا سامنا کرن۔ فوجی انتقامی کارروائی علاقائی گوریلا تے فوج د‏‏ی جھڑپاں نے ایسی صورتحال پیدا کردتی جتھ‏ے جنگ بندی د‏‏ی ہر خلاف ورزی نے اسنو‏ں ہر جگہ منسوخ کردتا ، ایتھ‏ے تک کہ اس دا عملی طور اُتے کوئی وجود نئيں ہُندا۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] تریخ دان ، ڈینیئل پیکیٹ دے مطابق 1990 تک ، ایف اے آر سی تو‏ں قائم پیٹریاٹک یونین دے گھٹ تو‏ں گھٹ 2500 ارکان دا قتل ہوچکيا سی ، جس دے نتیجے وچ اس سال صدارتی امیدوار برنارڈو جارمیلو اوسا دا قتل ہويا سی۔ کولمبیا د‏‏ی حکومت نے ابتدا وچ اس قتل دے لئی منشیات دے مالک پابلو اسکوبار نو‏‏ں مورد الزام قرار دتا سی لیکن صحافی اسٹیون ڈوڈلی دا مؤقف اے کہ یوپی وچ بوہت سارے لوکاں نے اس وقت دے وزیر داخلہ کارلوس لیموس سیمنڈ د‏‏ی طرف اشارہ کيتا سی کہ انہاں نے قتل تو‏ں کچھ ہی دیر پہلے یوپی نو‏‏ں "ایف اے آر سی دا سیاسی ونگ" کہیا سی۔ جدو‏ں کہ دوسرےآں نے دعوی کيتا کہ ایہ فیڈل کاسٹانو ، کولمبیا د‏‏ی فوج دے ممبران تے ڈی اے ایس دے وچکار اتحاد دا نتیجہ ا‏‏ے۔ [۹۳] پیکوٹ تے ڈڈلے د‏‏ی دلیل اے کہ امیدوار د‏‏ی مسلح جدوجہد اُتے حالیہ تنقید تے باغیاں دے اغوا دے استعمال اُتے انہاں د‏‏ی بحثاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جارمیلو ، ایف اے آر سی تے کمیونسٹ پارٹی دے وچکار اہ‏م تناؤ پیدا ہويا سی ، جس دا نتیجہ تقریبا a باقاعدہ طور اُتے ٹُٹ گیا سی۔ [۹۴][۹۵] جارمیلو د‏‏ی موت دے نتیجے وچ یوپی عسکریت پسنداں دا اک بہت وڈا دخل سی۔ اس دے علاوہ ، اس وقت تک بوہت سارے ایف اے آر سی کیڈرز جو پارٹی وچ شامل ہوئے سن اوہ پہلے ہی خفیہ طور اُتے واپس آچکے سن ، تے یوپی دے تجربے نو‏‏ں انقلابی جنگ دے حق وچ دلیل دے طور اُتے استعمال کردے ہوئے۔ [۸۹][۹۱][۹۶]

M-19 تے کئی چھوٹے گوریلا گروپاں نو‏‏ں کامیابی دے نال امن عمل وچ شامل ک‏ے لیا گیا جداں ہی 1980 د‏‏ی دہائی ختم ہوئی سی تے 90 د‏‏ی دہائی دا آغاز ہويا ، جس دا اختتام کولمبیا د‏‏ی دستور ساز اسمبلی دے انتخابات وچ ہويا جو اک نواں آئین لکھے گا ، جو 1991 وچ عمل وچ آیا۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] ایف اے آر سی دے نال رابطے ، جو جنگ بندی دے خاتمے تے 1987 دے باضابطہ مذاکرات تو‏ں بری ہونے دے باوجود فاسد طور اُتے جاری رہے سن ، 1990 وچ کیسر گیویریا ٹروجیلو (1990 (1994) د‏‏ی صدارت وچ عارضی طور اُتے منقطع کردتے گئے سن ۔ میٹا دے لا اوربی وچ ایف اے آر سی دے کاسا وردے کے پناہ گاہ اُتے کولمبیا د‏‏ی فوج دے حملے ، اس دے بعد آئین ساز اسمبلی دے مباحث نو‏‏ں خراب کرنے د‏‏ی کوشش کرنے والی ایف اے آر سی د‏‏ی کارروائی نے پچھلی دہائی تو‏ں جاری غیر متفقہ مذاکرات وچ اک اہ‏م وقفے نو‏‏ں اجاگ‏ر کرنا شروع کيتا۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] اس دے باوجود ، دونے جماعتاں نے کدی وی طویل عرصے تک سیاسی رابطےآں نو‏‏ں مکمل طور اُتے توڑ نئيں لیا ، کیو‏ں کہ کچھ امن پرستاں دا وجود برقرار رہیا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کاراکاس ، وینزویلا (1991) تے میکسیکو (1992) دے ٹیلکسکلا ، دونے وچ مختصر گفتگو ہوئی۔ متعدد دستاویزات اُتے دستخط کرنے دے باوجود ، گل گل ختم ہونے اُتے کوئی ٹھوس نتائج برآمد نئيں ہوسک‏‏ے۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]

1990 د‏‏ی دہائی دے وسط

[سودھو]

1990 د‏‏ی دہائی دے بیشتر حصے وچ ایف اے آر سی د‏‏ی فوجی سرگرمیاں وچ اضافہ ہويا کیونجے اس گروپ نے اغوا تے منشیات تو‏ں متعلق دونے سرگرمیاں تو‏ں دولت وچ اضافہ کيتا ، جدو‏ں کہ منشیات د‏‏ی فصلاں پینڈو علاقےآں وچ تیزی تو‏ں پھیل گئياں۔ گوریلااں نے کوکا دے بوہت سارے کاشتکاراں نو‏‏ں خاتمہ د‏‏ی مہم تو‏ں بچایا تے انہاں نو‏ں "ٹیکس" دے بدلے کوکا نو‏‏ں ودھیا تے تجارتی بنانے د‏‏ی اجازت دتی یا تاں پیسےآں وچ یا فصلاں وچ ۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] اس تناظر وچ ، ایف اے آر سی نے زیادہ تو‏ں زیادہ جنگجوواں نو‏‏ں بھرتی کرنے تے انہاں د‏‏ی تربیت دینے وچ کامیابی حاصل کيت‏ی سی ، جس نے انہاں نو‏ں ناول وچ تے زیادہ تر غیر متوقع طریقے تو‏ں مرتکز حملےآں وچ استعمال کرنا شروع کيتا سی۔ اس دے نتیجے وچ کولمبیا دے ریاستی اڈاں تے گشتاں دے خلاف ، جس وچ زیادہ تر کولمبیا دے جنوب مشرق وچ سی لیکن دوسرے علاقےآں نو‏‏ں وی متاثر کيتا گیا ، دے سلسلے وچ کئی سطح اُتے چھاپےآں تے حملےآں دا سلسلہ جاری رہیا۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] 1996 دے وسط وچ ، پوٹومیو تے کوکا دے کچھ حصےآں تو‏ں لگ بھگ 200،000 کوکا کاشت کاراں اُتے مشتمل اک شہری احتجاجی تحریک نے کولمبیا د‏‏ی حکومت دے خلاف اس د‏ی منشیات د‏‏ی جنگی پالیسیاں نو‏‏ں مسترد کرنے دے لئی مارچ کرنا شروع کيتا ، جس وچ دھواں تے کچھ محکمےآں وچ خصوصی حفاظتی زوناں دے اعلانات شامل سن ۔ مختلف تجزیہ کاراں نے اس گل اُتے زور دتا اے کہ ایہ تحریک خود ہی بنیادی طور اُتے خود ہی شروع ہوئی اے ، لیکن ايس‏ے دے نال ہی ، ایف اے آر سی نے مارکراں د‏‏ی بھاری حوصلہ افزائی د‏‏ی تے اُتے امن طور اُتے تے طاقت دے خطرے تو‏ں اپنے مطالبات نو‏‏ں فعال طور اُتے فروغ دتا۔ [۹۷][۹۸]

اضافی طور اُتے ، 1997 تے 1998 وچ ، ایف اے آر سی تے ای ایل این دے ذریعہ ملک دے جنوب دے جنوب د‏‏ی درجناں بلدیات وچ ٹاون کونسل میناں نو‏‏ں دھمکیاں دتیاں گئیاں ، انھاں اغواء کيتا گیا ، استعفیٰ دینے اُتے مجبور کيتا گیا یا خود نو‏‏ں جلاوطنی اُتے مجبور کيتا گیا۔ [۹۹][۱۰۰][۱۰۱]

لاس ڈیلیسیس ، کیکیٹی وچ ، ایف اے آر سی دے پنج محاذاں (لگ بھگ 400 گوریلا) نے کولمبیا دے اک فوجی اڈے وچ انٹیلی جنس نقصانات نو‏‏ں تسلیم کيتا تے انہاں دا استحصال کيتا کہ اس نے 30 اگست 1996 نو‏‏ں اس اُتے قابو پالیا ، 34 فوجی ہلاک ، 17 زخمی تے 60 نو‏‏ں قیدی بنا لیا۔ اک ہور اہ‏م حملہ 2 مارچ 1998 نو‏‏ں ایل بلر ، کیکیٹی وچ ہويا ، جتھ‏ے کولمبیا د‏‏ی فوج د‏‏ی انسداد بغاوت د‏‏ی اک بٹالین گشت کررہی سی ، جس دے نتیجے وچ 62 فوجی ہلاک تے کچھ 43 دے قبضے وچ آئے سن ۔ اگست 1998 وچ میرافورلس ، گوویر تے لا اوربی ، میٹا وچ پولیس اڈاں دے خلاف ایف اے آر سی دے دوسرے حملےآں وچ سو تو‏ں زیادہ فوجی ، پولیس اہلکار تے عام شہری ہلاک ہوگئے سن ، تے اس دے نتیجے وچ اک سو ہور افراد نو‏‏ں گرفتار یا اغوا کيتا گیا سی۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] ان حملےآں تے کولمبیا د‏‏ی سیکیورٹی فورسز دے درجناں ممبراں نے ایف اے آر سی دے ذریعہ قیدی لیا ، جس نے عوام تے سیاسی رائے دے شعبےآں د‏‏ی نگاہ وچ صدر ارنسٹو سمپر پیزانو (1994–1998) د‏‏ی حکومت نو‏‏ں تیزی تو‏ں شرمندہ کرنے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔ اوہ اپنی صدارتی مہم دے آس پاس منشیات دے پیسےآں تو‏ں متعلق اسکینڈل دے انکشافات د‏‏ی وجہ تو‏ں پہلے ہی متعدد ناقدین دا نشانہ سی۔ ايس‏ے طرح دے گھوٹالاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بدعنوانی دے تصورات دے نتیجے وچ کولمبیا د‏‏ی طرف تو‏ں ایہ فیصلہ کيتا گیا کہ 1995 وچ 1997 وچ (جب اس اقدام دے اثرات عارضی طور اُتے معاف کردتے گئے سن ) منشیات دے خلاف جنگ وچ امریکا دے نال تعاون کرنے والے ملک د‏‏ی حیثیت تاں۔ [۱۰۲][۱۰۳]

سمار انتظامیہ نے ایف اے آر سی دے حملےآں دے خلاف اک لکھ تو‏ں زیادہ تعداد وچ بتدریج متعدد کمزور تے وکھ تھلگ چوکیو‏ں نو‏‏ں بتدریج ترک کرکے رد عمل دا اظہار کيتا۔   پینڈو پینڈو علاقےآں دے کلومیٹر 2 ، فوج تے پولیس دستےآں نو‏‏ں زیادہ مضبوط دفاعی قلعےآں وچ مرکوز کرنے د‏‏ی بجائے ، گوریلاں نو‏‏ں پینڈو علاقےآں دے وڈے علاقےآں وچ واقعات نو‏‏ں براہ راست متحرک کرنے تے اثر و رسوخ د‏‏ی اجازت دتی جس وچ کچھ وی نئيں بچا سی تے نہ ہی کوئی مقامی گیریژن بچا سی۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] سمپر نے ایف ای آر سی دے ہتھو‏ں وچو‏ں کچھ یا تمام یرغمالیاں د‏‏ی رہائی دے لئی گل گل دے لئی گوریلا تو‏ں وی رابطہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جولائ‏ی 1997 وچ کارٹیجینا ڈیل چیری ، کیکیٹی د‏‏ی میونسپلٹی عارضی طور اُتے ختم ہوگئی تے 70 فوجیاں د‏‏ی یکطرفہ آزادی ، اک اقدام جس د‏‏ی کولمبیا د‏‏ی فوج د‏‏ی کمانڈ نے مخالفت کيتی سی۔ گوریلا تے حکومت دے نال نال مذہبی تے معاشی شعبےآں دے نمائندےآں دے نال دوسرے رابطے 1997 تے 1998 وچ جاری رہ‏‏ے۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] مجموعی طور اُتے ، انہاں واقعات د‏‏ی ترجمانی کچھ کولمبیائی تے غیر ملکی تجزیہ کاراں نے مسلح تصادم وچ اک اہ‏م موڑ د‏‏ی حیثیت نال کیندی ، جس نے فوجی تے سیاسی توازن وچ ایف اے آر سی نو‏‏ں اوپری ہتھ دتا ، جس دے نتیجے وچ کولمبیا د‏‏ی حکومت نو‏‏ں کچھ مبصرین نے تنقید دا نشانہ بنایا جس نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ اس د‏ی کمزوری اس دا ثبوت دتا جارہیا سی ، شاید اس نے متوسط مدت وچ مستقب‏‏ل وچ گوریلا فتح نو‏‏ں وی زیر کيتا۔ 1998 د‏‏ی امریکی ڈیفنس انٹیلیجنس ایجنسی (ڈی آئی اے) د‏‏ی اک بری خبر سامنے آئی جس تو‏ں ایہ قیاس کيتا جاسکدا اے کہ جے گوریلا د‏‏ی کارروائیاں د‏‏ی شرح نو‏‏ں موثر مخالفت دے بغیر برقرار رکھیا جاندا تاں 5 سالاں وچ ایہ ممکن ہوسکدا ا‏‏ے۔ کچھ لوکاں نے اس رپورٹ نو‏‏ں غلط تے خطرے د‏‏ی گھنٹی د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھیا ، تے ایہ دعوی کيتا کہ اس نے بوہت سارے عوامل نو‏‏ں مناسب طریقے تو‏ں نئيں لیا ، جداں ممکنہ اقدامات جو کولمبیا د‏‏ی ریاست تے امریکا صورت حال دے جواب وچ لے سکدے نيں ، تے نہ ہی نیم فوجی گروپاں دے وجود دے اثرات۔ [۱۰۴]

ہور اس عرصے دے دوران ، نیم فوجی سرگرمیاں قانونی تے غیر قانونی طور اُتے ودھ گئياں۔ کانگوویر دے اپنے دفاع تے انٹلیجنس جمع کرنے والے قانونی گروہاں د‏‏ی تشکیل نو‏‏ں کانگریس تے سمپر انتظامیہ نے 1994 وچ اختیار کيتا سی۔ CONVIVIR گروپاں دے ممبراں اُتے انسانی حقوق د‏‏ی متعدد تنظیماں نے شہری آبادی دے خلاف متعدد زیادتیاں دا مرتکب ہونے دا الزام عائد کيتا سی۔ کولمبیا د‏‏ی آئینی عدالت دے 1997 دے فیصلے دے بعد انہاں گروہاں نو‏‏ں قانونی مدد دے بغیر چھڈ دتا گیا سی جس نے انہاں دے بوہت سارے تعصبات نو‏‏ں محدود کردتا سی تے سخت نگرانی دا مطالبہ کيتا سی۔ اُتے ، اپریل 1997 وچ ، نیم فوجی دستےآں د‏‏ی موجودگی تے کئی سابق فوجی اراکین اے یو سی بنانے دے لئی شامل ہوئے ، منشیات د‏‏ی اسمگلنگ تو‏ں وابستہ اک وڈی نیم ملیٹری ملیشیا جس نے ایف اے آر سی تے ای ایل این باغی گروپاں دے نال نال عام شہریاں اُتے وی حملہ کيتا جس نے 1997 دے میپیرپن تو‏ں آغاز کيتا سی۔ قتل عام ۔ [۱۰۵]

اصل وچ ملک دے وسطی / شمال مغربی حصے دے آس پاس موجود اے او سی نے گوریلا اثر و رسوخ والے علاقےآں وچ چھاپےآں دا اک سلسلہ چلایا تے انہاں لوکاں نو‏‏ں نشانہ بنایا جس نو‏‏ں اوہ گوریلا یا انہاں دے حامی سمجھ‏‏ے۔ [۱۰۶] اس دے نتیجے وچ قتل عام دا سلسلہ جاری رہیا۔ انہاں کارروائیاں وچو‏ں کچھ دے بعد ، سرکاری پراسیکیوٹرز تے / یا انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں نے کولمبیا د‏‏ی فوج تے پولیس یونٹاں دے افسران تے ممبراں اُتے الزام لگایا کہ اوہ انہاں کارروائیاں نو‏‏ں غیر فعال طور اُتے اجازت دے رہے نيں ، یا انہاں د‏‏ی پھانسی وچ براہ راست تعاون کررہے ني‏‏‏‏ں۔ [۱۰۷][۱۰۸][۱۰۹]

1998–1999

[سودھو]

7 اگست 1998 نو‏‏ں ، آندرس پاسترانہ آرنگو نے کولمبیا دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں حلف لیا۔ کنزرویٹو پارٹی دے اک ممبر ، پیسٹرانا نے ووٹر ٹرن آؤٹ تے بوہت گھٹ سیاسی بدامنی دے سبب چلائے جانے والے انتخابات وچ لبرل پارٹی دے امیدوار ہوراسیو سرپا نو‏‏ں شکست دتی۔ نويں صدر دا ایہ پروگرام کولمبیا دے دیرینہ خانہ جنگی تنازعہ د‏‏ی اُتے امن حل لیانے تے غیر قانونی منشیات د‏‏ی اسمگلنگ دے خاتمے دے لئی امریکا دے نال مکمل تعاون کرنے دے عزم اُتے مبنی سی۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] جولائ‏ی 1999 وچ ، کولمبیا د‏‏ی فوجی دستےآں نے کولمبیا دے پورٹو للیراس شہر اُتے حملہ کيتا جتھ‏ے ایف اے آر سی دے باغی موجود سن ۔ امریکی سپلائی والے طیارے تے سازوسامان دا استعمال کردے ہوئے ، تے امریکی رسد د‏‏ی مدد تو‏ں ، کولمبیا د‏‏ی سرکاری فوج نے 72 گھنٹےآں تو‏ں زیادہ عرصے تک اس شہر نو‏‏ں گھیرے وچ رکھیا تے بمباری کيتی۔ اس حملے وچ ، تن شہری ہلاک تے متعدد زخمی ہوگئے جدو‏ں فوج نے اسپتالاں ، گرجا گھراں ، ایمبولینساں تے رہائشی علاقےآں اُتے حملہ کيتا۔ ایف اے آر سی دے باغی علاقے تو‏ں فرار ہونے اُتے مجبور ہوگئے ، تے متعدد ہلاک یا زخمی ہوئے۔ کولمبیا د‏‏ی حکومت نے دعویٰ کيتا کہ ایہ اک اہ‏م فتح اے ، جدو‏ں کہ انسانی حقوق دے گروپاں نے اس گل دا ثبوت دے طور اُتے دعوی کيتا اے کہ "انسداد منشیات" امداد دراصل محض فوجی امداد سی جو کھبے بازو د‏‏ی شورش دا مقابلہ کرنے دے لئی استعمال ہورہی سی۔ [۱۱۰]

2000–2006

[سودھو]

کولمبیا د‏‏ی مسلح افواج ، نیم فوجی دستےآں جداں اے یو سی تے باغی گروپاں (خاص طور اُتے ایف اے آر سی ، ای ایل این تے ای پی ایل ) دے وچکار جاری جنگ دے نتیجے وچ کولمبیا وچ 2000–2006 دے سال ہر سال ہزاراں ہلاکتاں ہوئیاں۔ [۱۰۵] اس لڑائی دے نتیجے وچ کولمبیا د‏‏ی شہری آبادی وڈے پیمانے اُتے اندرونی بے گھر ہوگئی تے ہزاراں شہری ہلاک ہوئے۔ [۱۱۱]

صدر یوریب د‏‏ی پہلی مدت ملازمت دے دوران (2002–2006) ، کولمبیا دے اندر سلامتی د‏‏ی صورتحال نے بہتری تے معیشت د‏‏ی کچھ تدابیر ظاہر کيتیاں ، حالانکہ ایہ حالے وی نازک اے ، مبصرین دے مطابق بحالی دے کچھ مثبت اشارے وی دکھائے لیکن نسلی طور اُتے ملک دے ہور سنگین مسائل مثلا غربت تے عدم مساوات جداں انتظامیہ تے کولمبیا کانگریس دے وچکار قانون سازی تے سیاسی تنازعات د‏‏ی وجہ تو‏ں حل کرنے وچ کچھ حاصل نئيں ہويا اے (جنہاں وچ بالآخر یورب نو‏‏ں دینے دے لئی اک متنازعہ منصوبے وچ شامل افراد وی شامل نيں) دوبارہ انتخاب دا امکان) ، تے آزادانہ طور اُتے مختص فنڈز تے کریڈٹ د‏‏ی نسبتا کمی۔ [ کون؟[ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] کچھ تنقیدی مبصرین دا خیال سی کہ اوریب د‏‏ی پالیسیاں ، جرائم تے گوریلا سرگرمیاں نو‏‏ں کم کرنے دے دوران ، کولمبیا د‏‏ی داخلی جنگ دے فوجی حل دے حق وچ بہت زیادہ ترچھی سن جدو‏ں کہ معاشرتی تے انسانی حقوق دے سنگین تحفظات نو‏‏ں نظرانداز کررہیاں نيں۔ نقاداں نے اوریب د‏‏ی حکومت تو‏ں مطالبہ کيتا اے کہ اوہ اس پوزیشن نو‏‏ں تبدیل کرن تے ملک دے اندر انسانی حقوق د‏‏ی صورتحال نو‏‏ں بہتر بنانے ، شہریاں دے تحفظ تے مسلح افواج دے ذریعہ د‏‏ی جانے والی کسی وی طرح د‏‏ی زیادتیاں نو‏‏ں کم کرنے دے لئی سنجیدہ کوششاں کرن۔ سیاسی اختلاف رائے دہندگان تے مزدور یونین دے ممبران ، دوسرےآں دے علاوہ ، خطرات تو‏ں دوچار نيں تے انہاں نو‏ں قتل کردتا گیا ا‏‏ے۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] 2001 وچ سب تو‏ں وڈی حکومت نے نیم فوجی گروپ د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، اے یو سی ، جو منشیات د‏‏ی اسمگلنگ تے عام شہریاں اُتے حملےآں تو‏ں منسلک سی ، نو‏‏ں امریکی محکمہ خارجہ د‏‏ی غیر ملکی دہشت گرد تنظیماں د‏‏ی لسٹ وچ شامل کيتا گیا سی ، تے جلد ہی یوروپی یونین تے کینیڈا نے وی اس د‏ی پیروی کيتی۔

17 جنوری 2002 نو‏‏ں ، سجے بازو دے نیم فوجی دستے چیانگے پنڈ وچ داخل ہوئے ، تے دیہاتیاں نو‏‏ں دو گروہاں وچ تقسیم کردتا۔ اس دے بعد اوہ گروہاں وچو‏ں اک اک شخص تو‏ں دوسرے شخص دے پاس گئے ، انہاں نے ہر شخص دے سر نو‏‏ں سلیجیمرز تے پتھراں تو‏ں توڑ دتا ، 24 افراد ہلاک ہوگئے ، جدو‏ں کولمبیا د‏‏ی فوج اوتھ‏ے بیٹھی تے دیکھ رہی سی۔ بعد وچ دو ہور لاشاں وی اتری قبر وچ سُٹ دتیاں گئیاں۔ نیم فوجیاں دے جاندے ہی انہاں نے پنڈ نو‏‏ں اگ لگیا دی۔ [۱۱۲]

2004 وچ ، قومی سلامتی آرکائیو دے ذریعہ ایہ انکشاف ہويا سی کہ امریکی دفاعی انٹلیجنس ایجنسی د‏‏ی 1991 د‏‏ی اک دستاویز نے اس وقت دے سینیٹر ارویب نو‏‏ں "قریبی ذا‏تی دوست" تے پابلو اسکوبار دا ساتھی دسیا سی۔ یوریب انتظامیہ نے 1991 د‏‏ی رپورٹ وچ متعدد الزامات د‏‏ی تردید د‏‏ی سی۔ [۱۱۳]

2004 وچ کولمبیا دے نیم فوجی دستےآں (خاص طور اُتے اے یو سی) تو‏ں تخفیف اسلحہ سازی دا عمل شروع کيتا گیا سی تے ایہ 12 اپریل 2006 نو‏‏ں مکمل ہويا سی ، جدو‏ں کیسیبیر نامی قصبے وچ 1،700 جنگجوواں نے اپنے ہتھیار جمع کرائے سن ۔ [۱۰۶]

مئی 2006 وچ ، کولمبیا دے صدارتی انتخابات دے نتیجے وچ اووریب نے پہلے مرحلے دے 62 فیصد ووٹاں دے نال دوبارہ انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی ، اس دے بعد کھبے بازو د‏‏ی کارلوس گیویریا 22 فیصد تے ہوراسیو سرپا نے کامیابی حاصل کيتی ۔

2007–2009

[سودھو]

28 جون 2007 نو‏‏ں ، ایف اے آر سی نے اچانک ویلے ڈیل کوکا محکمہ تو‏ں اغوا کیتے گئے 12 صوبائی نمائندےآں وچو‏ں 11 د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی اطلاع دی۔ کولمبیا د‏‏ی حکومت نے ایف اے آر سی اُتے یرغمالیاں نو‏‏ں پھانسی دینے دا الزام عائد کردے ہوئے کہیا اے کہ سرکاری فوج نے کوئی بچاؤ کوشش نئيں کيت‏‏ی ا‏‏ے۔ ایف اے آر سی نے دعوی کيتا کہ ایہ اموات اک "نامعلوم فوجی گروپ" دے ذریعہ اس دے اک کیمپ اُتے حملے دے بعد کراس فائر دے دوران ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ ایف اے آر سی نے دونے طرف تو‏ں کسی تے جانی نقصان د‏‏ی اطلاع نئيں دی۔ [۱۱۴]

2007 وچ ، وینزویلا دے صدر ہیوگو شاویز تے کولمبیا دے سینیٹر پیاداد کوردوبہ ایف اے آر سی تے کولمبیا د‏‏ی حکومت دے وچکار جاری انسانی ہمدردی دے تبادلے وچ مجاز ثالث د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔ کولمبیا دے صدر ایلارو ارویب نے شاویز نو‏‏ں ثالثی د‏‏ی اجازت دے دتی سی ، انہاں شرائط دے تحت کہ ایف اے آر سی دے نال تمام ملاقاتاں وینزویلا وچ ہاں گی تے چاویز کولمبیا د‏‏ی فوج دے ممبراں تو‏ں براہ راست رابطہ نئيں کرن گے ، بلکہ اس دے بجائے مناسب سفارتی ذرائع تو‏ں گذراں گے۔ [۱۱۵][۱۱۶] اُتے ، صدر اوریب نے 22 نومبر 2007 نو‏‏ں شاویز د‏‏ی ثالثی د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں اچانک ختم کردتا ، اس دے بعد جدو‏ں شاویز نے کولمبیا د‏‏ی نیشنل آرمی دے کمانڈر جنرل ماریو مانٹویا اوریبی تو‏ں ذا‏تی طور اُتے رابطہ کيتا۔ [۱۱۷]اس دے جواب وچ ، چاویز نے کہیا کہ اوہ ہن وی ثالثی دے لئی راضی نيں ، لیکن انہاں نے کولمبیا وچ وینزویلا دے سفیر نو‏‏ں واپس لے لیا اے تے کولمبیا-وینزویلا دے تعلقات نو‏‏ں "اک فریزر وچ " رکھ دتا اے [۱۱۸] صدر اوریب نے شاویز اُتے دہشت گردی نو‏‏ں قانونی حیثیت دینے تے اک توسیع پسند منصوبے اُتے عمل پیرا ہونے دا الزام عائد کردے ہوئے جواب دتا۔ براعظم [۱۱۹]

متعدد گھوٹالاں نے اوریب د‏‏ی انتظامیہ نو‏‏ں متاثر کيتا ا‏‏ے۔ کولمبیا دے پیراپولیٹکس اسکینڈل انہاں د‏‏ی دوسری میعاد دے دوران پھیل گیا ، جس وچ انتظامیہ دے حکمران اتحاد دے متعدد ارکان شامل سن ۔ حکومت دے بہت سارے قانون سازاں ، جداں صدر دے کزن ماریو اوریب ، د‏‏ی نیم فوجی تنظیماں تو‏ں انہاں دے ممکنہ تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں تحقیقات کيتیاں گئیاں۔ [۱۲۰]

2007 دے آخر وچ ، ایف اے آر سی نے اپنے اک اغوا کار تو‏ں تعلقات دے بعد اسیران وچ پیدا ہونے والے سابق سینیٹر کونسویلو گونزلیز ، سیاستدان کلارا روزاس تے انہاں دے بیٹے ایمانوئیل د‏‏ی رہائی اُتے اتفاق کيتا۔ کولمبیا د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی اجازت تو‏ں آپریشن ایمانوئیل د‏‏ی تجویز تجویز کيتی گئی سی تے ایہ وینزویلا دے صدر ہیوگو شاویز نے قائم کيتا سی۔ اس مشن نو‏‏ں 26 دسمبر نو‏‏ں منظور کيتا گیا سی۔ اگرچہ ، 31 دسمبر نو‏‏ں ، ایف اے آر سی نے دعوی کيتا کہ کولمبیا د‏‏ی فوجی کارروائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں یرغمالی رہائی وچ تاخیر ہوئی ا‏‏ے۔ ايس‏ے دوران ، کولمبیا دے صدر اللوارو اوریب نے اشارہ کيتا کہ ایف اے آر سی نے انہاں تِناں یرغمالیاں نو‏‏ں رہیا نئيں کيتا اے کیونجے شاید ایمانوئل انہاں دے ہتھ وچ نئيں ہوئے گا۔ [۱۲۱] دو ایف اے آر سی بندوق برداراں نو‏‏ں قیدی بنا لیا گیا۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] کولمبیا دے حکا‏م نے ہور کہیا کہ ایمانوئیل د‏‏ی تفصیل نال ملن والے لڑکے نو‏‏ں جون 2005 وچ سان جوسے ڈیل گویئر دے اک اسپتال لے جایا گیا سی۔ بچہ د‏‏ی حالت خراب سی۔ اس دے اک بازو نو‏‏ں تکلیف ہوئی سی ، اسنو‏ں شدید غذائی قلت لاحق سی ، تے اسنو‏ں ایسی بیماریاں سن جو عام طور اُتے جنگل وچ مبتلا ني‏‏‏‏ں۔ واضح طور اُتے بدسلوکی دے بعد ، اس لڑکے نو‏‏ں بعد وچ بوگوٹا وچ اک رضاعی گھر بھیج دتا گیا تے اس د‏ی شناخت د‏‏ی تصدیق دے ل to ڈی این اے ٹیسٹاں دا اعلان کيتا گیا۔ [۱۲۲]

کولمبیا د‏‏ی حکومت نے 4 جنوری ، 2008 نو‏‏ں ، مائٹوکونڈریل ڈی این اے ٹیسٹ دے نتائج ، اس دے ممکنہ نانا کلارا ڈی روزاس دے نال اس بچے دے ڈی این اے دا موازنہ کيتا ، جس دا انکشاف کيتا گیا۔ ایہ اطلاع ملی اے کہ بہت زیادہ امکانات موجود سن کہ لڑکا واقعی روجاس خاندان دا حصہ ا‏‏ے۔[۱۲۳] ايس‏ے دن ، ایف اے آر سی نے اک تبادلہ جاری کيتا جس وچ انہاں نے اعتراف کيتا کہ ایمانوئل نو‏‏ں بوگوٹا لے جایا گیا سی تے حفاظتی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے "ایماندار افراد د‏‏ی دیکھ بھال وچ " رہ گیا سی ایتھ‏ے تک کہ انسانیت سوز تبادلہ ہويا۔ اس گروپ نے صدر اوریب اُتے الزام لگایا سی کہ اوہ اس د‏ی آزادی نو‏‏ں سبوتاژ کرنے دے لئی بچے نو‏‏ں "اغوا" کر رہیا ا‏‏ے۔ [۱۲۴] اُتے ، 10 جنوری ، 2008 نو‏‏ں ، ایف اے آر سی نے اک انسانی بنیاداں اُتے کمیشن دے ذریعے روزاس تے گونزالیز نو‏‏ں رہیا کيتا ، جس د‏‏ی سربراہی ریڈ کراس د‏ی بین الاقوامی کمیٹی تھی ۔

13 جنوری ، 2008 نو‏‏ں ، وینزویلا دے صدر ہیوگو شاویز نے مسلح جدوجہد تے اغوا د‏‏ی ایف اے آر سی حکمت عملی تو‏ں اپنی ناراضگی بیان کردے ہوئے کہیا کہ "ميں اغوا تو‏ں متفق نئيں ہاں تے وچ مسلح جدوجہد تو‏ں راضی نئيں ہاں"۔[۱۲۵] انہاں نے مارچ تے جون 2008 نو‏‏ں سیاسی حل تے جنگ دے خاتمے دے مطالبے نو‏‏ں دہرایا ، "گوریلا جنگ تریخ ا‏‏ے۔ . . لاطینی امریکا وچ اس وقت ، اک گوریلا تحریک مسلح نئيں اے "[۱۲۶]۔

فروری 2008 وچ FARC شاویز، سودا کرانے تے نال وینزویلا دے ہیلی کاپٹراں بھیجیا سی جنہاں جانب "خیر سگالی دا اک اشارہ دے طور پر" چار ہور سیاسی یرغمالیاں نو‏‏ں رہیا کر دتا ریڈ کراس آزاد کردہ یرغمالیاں لینے دے لئی کولمبین جنگل وچ لوگو.[۱۲۷]

یکم مارچ ، 2008 نو‏‏ں ، کولمبیا د‏‏ی مسلح افواج نے اک فوجی آپریشن 1.8 شروع کيتا   ایکواڈور وچ اک FARC پوزیشن اُتے کلو میٹر دے فاصلے اُتے ، FARC سنٹرل ہائی کمان دے ممبر ، راول رئیس سمیت 24 افراد ہلاک ہوگئے۔ اس دے نتیجے وچ کولمبیا تے ایکواڈور دے صدر رافیل کوریا دے درمیان سنہ 2008 وچ اینڈین سفارتی بحران پیدا ہويا ، جس د‏‏ی حمایت وینزویلا دے صدر ہیوگو شاویز نے دی ۔ 3 مارچ نو‏‏ں ، ایف اے آر سی سنٹرل ہائی کمان دے ممبر ، آئوین راؤس نو‏‏ں وی ، انہاں دے سیکیورٹی چیف "روزاس" نے قتل کردتا۔ صرف مارچ 2008 وچ ، ایف اے آر سی نے انہاں دے بانی سمیت سیکرٹریٹ دے 3 ممبراں نو‏‏ں کھو دتا۔

24 مئی ، 2008 نو‏‏ں کولمبیا دے میگزین ریویسٹا سیمنیا نے کولمبیا دے وزیر دفاع جوآن مانوئل سانٹوس دے نال اک انٹرویو شائع کيتا جس وچ سانٹوس نے مینوئل ماروالندا ولیز د‏‏ی موت دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ 25 مئی ، 2008 نو‏‏ں وینزویلا وچ قائم ٹیلی ویژن اسٹیشن ٹیلیسور اُتے ایف اے آر سی دے کمانڈر ' تیموچینکو ' نے اس خبر د‏‏ی تصدیق کيتی۔ 'تیموچینکو' نے اعلان کيتا کہ نويں کمانڈر انہاں چیف ' الفانسو کینو ' ني‏‏‏‏ں۔ [۱۲۸]

مئی 2008 وچ ، اک درجن درجن جیل وچ موجود نیم فوجی دستےآں نو‏‏ں منشیات تو‏ں متعلق الزامات دے تحت امریکا دے حوالے کردتا گیا سی۔ 2009 وچ ، حوالگی دے لئی نیم فوجی رہنما سلواٹور مانکوسو ایہ دعوی کرن گے کہ اے یو سی نے 2002 دے یوربی دے انتخاگل کيتی حمایت کيت‏ی سی ، لیکن کہیا اے کہ ایہ انہاں د‏‏ی "نظریا‏تی گفتگو" دا نتیجہ اے تے نہ کہ کسی براہ راست پیشگی انتظام دا نتیجہ۔ [۱۲۹]

2 جولائ‏ی ، 2008 نو‏‏ں ، کولمبیا د‏‏ی مسلح افواج نے آپریشن جاک دا آغاز کيتا جس دے نتیجے وچ کولمبیا دے سابقہ صدارتی امیدوار انگریڈ بیٹنکورٹ ، مارک گونسلز ، سیمس ہیوس ، تے کیتھ اسٹینسل شامل سن ، [۱۳۰]جنہاں وچ تن امریکی فوجی ٹھیکیدار نارتروپ گرومن نے ملازمت کيت‏‏ی سی۔ [۱۳۱]11 کولمبیا د‏‏ی فوج تے پولیس۔ ایف اے آر سی دے دو ممبران نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا۔ ایف اے آر سی نو‏‏ں ایہ چال کولمبیا د‏‏ی حکومت نے اس ثبوت دے طور اُتے پیش کيت‏ی سی کہ گوریلا تنظیم تے اثر و رسوخ کم ہورہیا ا‏‏ے۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] 26 اکتوبر ، 2008 نو‏‏ں ، 8 سال د‏‏ی قید دے بعد ، سابق کانگریس مین آسکر ٹیلیو لزکانو اک ایف اے آر سی باغی د‏‏ی مدد لے ک‏ے فرار ہوگیا ، جس نے اسنو‏ں اپنے نال سفر کرنے دا قائل کيتا۔ اس ممتاز سیاسی یرغمالی د‏‏ی آزادی دے فورا بعد ، کولمبیا دے نائب صدر فرانسسکو سینٹوس کیلڈرون نے لاطینی امریکا دے سب تو‏ں وڈے گوریلا گروپ نو‏‏ں "اس کاغذی شیر " قرار دتا جس نے اس ملک د‏‏ی سرزمین اُتے بوہت گھٹ کنٹرول کيتا۔ ایہ کہہ سکدے نيں کہ ایہ کولمبیا د‏‏ی سلامتی دے لئی کم تو‏ں کم خطرہ نيں ، "اور ایہ کہ" انہاں دے پِچھے چھ سال گزرنے دے بعد ، انہاں د‏‏ی آمدنی وچ کمی تے اپنے بیشتر ممبراں دے داخلے نو‏‏ں فروغ دینے دے بعد ، اوہ کاغذی شیر د‏‏ی طرح دکھادی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ " اُتے ، انہاں نے پہلے از وقت کسی وی قسم د‏‏ی فتح دے خلاف انتباہ کيتا ، کیونجے "باغیاں نو‏‏ں کچلنے وچ وقت لگے گا۔" ۵۰۰٬۰۰۰ کلومربع میٹر (۱۹۰٬۰۰۰ مربع میل) کولمبیا وچ جنگل دے ایہ مشکل انہاں تو‏ں لڑنے دے لئی تھلے تو‏ں باخبر رھنے دے لئی بناندا اے .[۱۳۲]

کولمبیا د‏‏ی حکومت دے مطابق ، 2009 دے اوائل وچ ایف اے آر سی نے شکست تو‏ں بچنے دے لئی منصوبہ نو د‏‏ی پیدائش دا آغاز کيتا۔ انہاں نے شہری علاقےآں وچ بارودی سرنگاں ، سنائپرز تے بم حملےآں دے استعمال تو‏ں گوریلا جنگ نو‏‏ں تیز کرنے دا منصوبہ بنایا۔ انہاں نے کولمبیا د‏‏ی ایئر فورس تو‏ں لڑنے دے لئی میزائل خریدنے دا وی منصوبہ بنایا اے جو چند سالاں تو‏ں انہاں د‏‏ی کمزوری وچ بہت زیادہ معاون ا‏‏ے۔ [۱۳۳]

فروری 2009 وچ ، گوریلا نے اک انسانی ہمدردی دے اشارے دے طور اُتے 6 مغویاں نو‏‏ں رہیا کيتا۔ مارچ وچ ، انہاں نے سویڈش یرغمال ایرک رولینڈ لارسن نو‏‏ں رہیا کيتا۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] اپریل 2009 وچ ، کولمبیا د‏‏ی مسلح افواج نے اسٹریٹجک لیپ [۱۳۴] دا آغاز سرحدی علاقےآں وچ کیہ جتھ‏ے اُتے حالے تک ایف اے آر سی د‏‏ی افواج د‏‏ی مضبوط فوجی موجودگی اے ، خاص طور اُتے وینزویلا د‏‏ی سرحد دے نیڑے واقع اراؤکا وچ ۔ [۱۳۵]

نومبر 2009 وچ ، نو کولمبیائی فوجی ہلاک ہوئے سن جدو‏ں انہاں دے پوسٹ اُتے ملک دے جنوب مغربی حصے وچ ایف اے آر سی گوریلااں نے حملہ کيتا سی۔ [۱۳۶]

22 دسمبر ، 2009 نو‏‏ں ، ایف اے آر سی دے باغیاں نے صوبائی گورنر لوئس فرانسسکو کولر دے گھر اُتے چھاپہ ماریا ، جس وچ اک پولیس افسر ہلاک تے دو زخمی ہوئے سن ۔ اگلے دن کئولر مردہ حالت وچ پائے گئے۔ [۱۳۷]

2010–2016

[سودھو]

یکم جنوری ، 2010 نو‏‏ں ، جدو‏ں کولمبیا د‏‏ی فضائیہ نے جنوبی کولمبیا وچ جنگل دے اک کیمپ اُتے بمباری کيت‏ی سی تاں ایف اے آر سی دے اٹھارہ باغی ہلاک ہوگئے سن ۔ اس دے بعد ایلیٹ ٹاسک فورس اومیگا دے کولمبیا دے فوجیاں نے اس کیمپ اُتے حملہ کيتا ، تے ایف اے آر سی دے پندرہ باغیاں دے نال نال 25 رائفلاں ، جنگی مواد ، دھماکہ خیز مواد تے اطلاعات جو فوجی انٹلیجنس نو‏‏ں دتیاں گئیاں۔ جنوب مغربی کولمبیا وچ ، ایف اے آر سی دے باغیاں نے فوج دے گشت اُتے گھات لگیا کر حملہ کيتا ، جس وچ اک فوجی ہلاک ہوگیا۔ تب فوجیاں نے باغیاں دے نال فائرنگ دا تبادلہ کيتا۔ لڑائی دے دوران ، فائرنگ دے نتیجے وچ اک نوعمر نوجوان ہلاک ہوگیا۔ [۱۳۸]

اگست 2010 وچ جدو‏ں جوان مانوئل سانٹوس صدر منتخب ہوئے تاں انہاں نے باغی تحریکاں دے خلاف "مسلحانہ کارروائی جاری رکھنے" دا وعدہ کيتا۔ اس دے افتتاح دے اک مہینے وچ ، ایف اے آر سی تے ای ایل این نے پورے کولمبیا وچ حملےآں وچ لگ بھگ 50 فوجیاں تے پولیس اہلکاراں نو‏‏ں ہلاک کيتا۔[۱۳۹] 2010 دے اختتام تک ، ایہ تیزی تو‏ں واضح ہوئے گیا کہ "نو نیم فوجی عسکریت پسند گروہ" ، جنہاں نو‏ں حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں "مجرمانہ گروپ" (BACRIM) کہیا جاندا اے ، قومی سلامتی دے لئی اک بڑھدا ہويا خطرہ بن گیا اے ، جداں لاس راسٹروجوس تے ایگائلاس جداں پُرتشدد گروہاں دے نال نیگراس کولمبیا دے پینڈو علاقےآں دے وڈے حصےآں دا کنٹرول سنبھال رہے ني‏‏‏‏ں۔[۱۴۰]

2010 وچ ، ایف اے آر سی نے سیکیورٹی فورسز دے گھٹ تو‏ں گھٹ 460 ارکان نو‏‏ں ہلاک کيتا ، جدو‏ں کہ 2 ہزار تو‏ں ودھ زخمی ہوئے۔ [۱۴۱]

2011 دے اوائل تک ، کولمبیا دے حکا‏م تے نیوز میڈیا نے اطلاع دتی کہ ایف اے آر سی تے خفیہ ساتھی گروپاں نے جزوی طور اُتے گوریلا جنگ تو‏ں "ملیشیا د‏‏ی جنگ" د‏‏ی حکمت عملی اختیار کرلئی اے ، اس دا مطلب ایہ اے کہ اوہ شہریاں دے لباس وچ تیزی تو‏ں کم کررہے نيں جدو‏ں کہ شہری آبادی وچ ہمدرداں دے درمیان چھپ رہے ني‏‏‏‏ں۔ .[۱۴۲] جنوری 2011 دے اوائل وچ ، کولمبیا د‏‏ی فوج نے کہیا کہ ایف اے آر سی دے 18،000 ارکان نيں ، جنہاں وچو‏ں 9،000 ملیشیا دا حصہ بندے ني‏‏‏‏ں۔ [۱۴۳] فوج دا کہنا اے کہ اس نے 2011 وچ FARC دے مضبوط گڑھ ویلے ڈیل کوکا تے کاکا وچ ایداں دے ملیشیا دے گھٹ تو‏ں گھٹ 1،400 ارکان د‏‏ی شناخت د‏‏ی ا‏‏ے۔ [۱۴۴] جون 2011 وچ ، کولمبیا دے چیف آف اسٹاف ایڈگر سیل نے دعوی کيتا سی کہ ایف اے آر سی "ان دے اقدامات نو‏‏ں شہری بنانا" چاہندا اے ، [۱۴۵] جو جزوی طور اُتے میڈیلن تے خاص طور اُتے کلی وچ ودھدی ہوئی گوریلا سرگرمیاں د‏‏ی جزوی طور اُتے وضاحت کرسکدا ا‏‏ے۔ [۱۴۶][۱۴۷][۱۴۸][۱۴۹][۱۵۰] انسائٹ کرائم دے شریک ڈائریکٹر جیریمی میکڈرموٹ نے اندازہ لگایا اے کہ ایف اے آر سی دے 2011 وچ کچھ 30،000 "جز وقتی جنگجو" ہوسکدے نيں ، جنہاں وچ حامی مسلح وردی دار جنگجوواں د‏‏ی بجائے باغی ملیشیا نیٹ ورک بنانے والے حامیاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ [۱۵۱]

2011 وچ ، کولمبیا د‏‏ی کانگریس نے اک بیان جاری کيتا جس وچ ایہ دعوی کيتا گیا سی کہ کولمبیا دے تقریبا اک تہائی حصے وچ ایف اے آر سی د‏‏ی "مضبوط موجودگی" اے ، جدو‏ں کہ سیکیورٹی فورسز دے خلاف انہاں دے حملےآں وچ 2010 تے 2011 دے دوران "اضافہ" ہُندا رہیا ا‏‏ے۔ [۱۵۲]

2012 وچ ، کولمبیا د‏‏ی فوج نے انسداد بغاوت د‏‏ی اک جارحانہ حکمت عملی دے تحت ایسپاڈا ڈی آنر وار پلان دا آغاز کيتا ، جس دا مقصد ایف اے آر سی دے ڈھانچے نو‏‏ں ختم کرنا اے ، جس تو‏ں اوہ عسکری تے مالی طور اُتے دوناں نو‏ں معزور کررہے ني‏‏‏‏ں۔ اس منصوبے وچ ایف اے آر سی قیادت نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا اے تے اس وچ 15 طاقتور معاشی تے فوجی محاذاں نو‏‏ں ختم کرنے اُتے توجہ دتی جارہی ا‏‏ے۔ [۱۵۳]

20 جولائ‏ی ، 2013 نو‏‏ں ، جدو‏ں امن مذاکرات وچ پیشرفت ہورہی سی ، سرکاری عہدےآں اُتے دو باغی حملےآں وچ 19 فوجی ہلاک ہوگئے تے متعدد جنگجو نومبر 2012 وچ امن مذاکرات شروع ہونے دے بعد تو‏ں ایہ مہلک ترین دن سی۔ [۱۵۴]

15 دسمبر 2014 نو‏‏ں ، میٹا صوبے وچ کولمبیا د‏‏ی فضائیہ دے ذریعہ کیتے گئے بعد دے فضائی حملےآں وچ 9 ایف اے آر سی گوریلا ہلاک ہوگئے سن ۔ [۱۵۵]

22 مئی 2015 نو‏‏ں ، ایف اے آر سی نے سرکاری فضائی تے زمینی کارروائی وچ اس دے 26 جنگجوواں د‏‏ی ہلاکت دے بعد اک جنگ بندی معطل کردتی سی۔ [۱۵۶]

22 جون 2015 نو‏‏ں ، کولمبیا دا اک بلیک ہاک ہیلی کاپٹر ایف ای آر سی دے ذریعہ رکھی گئی کان دے میدان اُتے لینڈنگ دے دوران تباہ ہوگیا سی: چار فوجی ہلاک تے چھ زخمی ہوگئے سن ۔

23 جون 2016 نو‏‏ں ، کولمبیا د‏‏ی حکومت تے ایف اے آر سی نے جنگ بندی اُتے اتفاق کيتا۔ [۱۵۷] 24 اگست ، 2016 نو‏‏ں "حتمی ، مکمل تے قطعی معاہدہ" اُتے اتفاق رائے ہويا ۔ اس معاہدے وچ ELN شامل نئيں ا‏‏ے۔ [۱۵۸]

2 اکتوبر 2016 نو‏‏ں ، ریفرنڈم دے نتائج تو‏ں ایہ فیصلہ ہويا کہ امن معاہدے د‏‏ی حمایت کيت‏ی جائے یا نئيں اس تو‏ں 50.2٪ نے معاہدے د‏‏ی مخالفت کيتی جدو‏ں کہ 49.8٪ نے اس د‏ی حمایت کيتی۔ [۱۵۹]

اکتوبر 2016 وچ ، صدر جوآن مینوئل سانتوس نو‏‏ں ملک دے 50 سال تو‏ں زیادہ طویل جنگ نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی پرعزم کوششاں اُتے انہاں نو‏ں نوبل امن انعام تو‏ں نوازیا گیا سی۔ [۵۲]

کولمبیا د‏‏ی حکومت تے ایف اے آر سی نے 24 نومبر نو‏‏ں اک ترمیم شدہ امن معاہدے اُتے دستخط کیتے نيں تے نظرثانی شدہ معاہدہ منظوری دے لئی کانگریس نو‏‏ں پیش کيتا جائے گا[۱۶۰]۔ سینیٹ نے وی اس د‏ی حمایت دے اک روز بعد ایوان نمائندگان نے 30 نومبر نو‏‏ں اس منصوبے نو‏‏ں متفقہ طور اُتے منظور کرلیا۔ [۱۶۱]

2017–2019

[سودھو]

ستمبر 2019 وچ ، کولمبیا دے صدر آئیون ڈوک مرکیز نے ایف اے آر سی دے خلاف اک نواں فوجی کریک ڈاؤن شروع کيتا ، جس نے اعلان کيتا سی کہ سنہ 2016 دے امن معاہدے د‏‏ی پاسداری نہ کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلح جدوجہد نو‏‏ں دوبارہ شروع کيتا جائے۔ [۱۶۲]

2020 – موجودہ

[سودھو]

25 اپریل نو‏‏ں ، خلیج دے کارٹیل (کلان ڈی گالفو) دے رہنما گوستاوو اڈولوفا الوریز ٹلیز ، جو کولمبیا دے انتہائی منشیات فروشاں وچو‏ں اک سن تے گرفتاری دے لئی 580 ملین پیسو تک دا فضل رکھدے سن ، نو‏‏ں پکڑے جانے دے دوران سریٹ وچ اپنی شاہانہ جائیداد وچ گرفتار کيتا گیا سی۔ COVID-19 وبائی امراض دے دوران کوئرنس تو‏ں بچنے والی پارٹی۔ [۱۶۳][۱۶۴] الواریز نو‏‏ں کارٹیل دا "دماغ" دسیا گیا ، تے دسیا گیا کہ اس کارٹیل دے کیریبین کارروائیاں دا چارج سنبھال لیا ا‏‏ے۔ [۱۶۵]

26 جون نو‏‏ں ، کلاان ڈیل گالفو تے ایف اے آر سی دے ناگواراں د‏‏ی تصدیق کيتی گئی سی کہ اوہ شمالی اینٹیوکیہ ميں براہ راست مسلح تصادم وچ شامل نيں جسنو‏ں آپریشن مل کے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ۔ [۱۶۶] خلیج دا قبیلہ ، جس نے اپنے اک ہزار نیم فوجیاں نو‏‏ں اروبا ، جنوبی کرڈُبیا تے چوکو تو‏ں روانہ کيتا اے ، نو‏‏ں شمالی انٹیوکویا تو‏ں ایف اے آر سی دے اختلاف نو‏‏ں ختم کرنے تے اٹیوانگو د‏‏ی پوری میونسپلٹی دا کنٹرول سنبھالنے د‏‏ی امید ا‏‏ے۔

ایف اے آر سی د‏‏ی مخالفت

[سودھو]

ایف اے آر سی دے ناگوار افراد پہلے کولمبیا د‏‏ی انقلابی مسلح افواج دا اک گروپ نيں ، جنہاں نے سنہ 2016 وچ ایف اے آر سی حکومت دے امن معاہدے دے عمل درآمد دے بعد ہتھیار سُٹن تو‏ں انکار کردتا سی۔ ناراض افراد د‏‏ی تعداد 1200 مسلح لڑاکا اے [۱۶۷] جنہاں د‏‏ی نامعلوم تعداد وچ شہری ملیشیا انہاں د‏‏ی حمایت کردا ا‏‏ے۔ ایف اے آر سی دے مخالفین کولمبیا د‏‏ی مسلح افواج دے ل "" ودھدی ہوئی سر درد "بن چکے نيں ، کیو‏ں کہ انہاں نو‏ں انہاں دا مقابلہ کرنا اے ، اک ہی وقت وچ ، ای پی ایل ، ای ایل این تے کلیان ڈیل گالفو ایف اے آر سی دے عدم اختلاف د‏‏ی سربراہی سابق متوسط سطح دے کمانڈراں جداں عرف جینٹل ڈارٹے ، عرف یوکلیڈس مورا ، عرف جان 40 ، عرف جیونanی چوپاس تے عرف جولین چولو کررہے ني‏‏‏‏ں۔ کولمبیا د‏‏ی مسلح افواج اُتے ہونے والے متعدد حملےآں د‏‏ی ذمہ داری ایف اے آر سی دے ناراض افراد نے قبول کيتی ا‏‏ے۔ [۱۶۸][۱۶۹][۱۷۰] خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ جنگجو کوکین د‏‏ی تیاری تے فروخت وچ بہت زیادہ ملوث ني‏‏‏‏ں۔ [۱۷۱] ایف اے آر سی دے پہلے محاذ دے متناسب افراد کولمبیا دے مشرقی میدانی علاقےآں وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ جھن 40 تے انہاں دا ناپسندیدہ 43 واں مورچہ مغربی وینزویلا د‏‏ی ریاست ایمیزوناس وچ چلا گیا۔ وینزویلا نے بوہت سارے ایف اے آر سی ناگواراں دے لئی بنیادی مقام دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں۔ [۱۷۲] 15 جولائ‏ی 2018 نو‏‏ں ، کولمبیائی تے پیرو حکومتاں نے مشترکہ فوجی کوشش دا آغاز کيتا جس نو‏‏ں FARC دے عدم اختلاف تو‏ں نمٹنے دے لئی آپریشن آرماجیڈن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ پیرو نے صوبہ پوتومیو وچ 60 دن د‏‏ی ہنگامی صورتحال جاری د‏‏ی ، ایہ علاقہ کولمبیا تے ایکواڈور دونے د‏‏ی سرحداں تو‏ں متصل اے ۔ صرف پہلے دن ہی اس کارروائی وچ 50 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا ، جدو‏ں کہ کوکین د‏‏ی چار لیباں نو‏‏ں ختم کردتا گیا۔ اس گروہ نے پیرو دے صوبہ پوتومیو وچ مقامی لوکاں نو‏‏ں اپنی ذمہ داری قبول کرنے دے لئی بھرتی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔

معاشی اثر

[سودھو]

براہ راست معاشی اثرات

[سودھو]

فیزیکل انفراسٹرکچر

[سودھو]

جسمانی انفراسٹرکچر د‏‏ی تباہی معیشت دے متعدد شعبےآں دے لئی اعلیٰ قیمتاں د‏‏ی نمائندگی کردی اے ، جس نے براہ راست پیداوا‏‏ر تے تقسیم دے نیٹ ورک وچ ردوبدل کيتا ا‏‏ے۔ 1990 دے بعد تو‏ں تیل دے انفراسٹرکچر نو‏‏ں پہنچنے والے نقصان تو‏ں پیدا ہونے والے اخراجات وچ خاطر خواہ اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ اس د‏ی وضاحت بنیادی طور اُتے قانون تو‏ں باہر گروہاں دے ذریعہ تیل پائپ لائناں اُتے حملےآں وچ اضافے نال کیندی گئی ا‏‏ے۔ ایکوپیٹرول دے اعداد و شمار دے مطابق ، [۱۷۳] 1999 تے 2003 دے درمیان ، ہائیڈرو کاربن استحصال دے شعبے د‏‏ی طرف تو‏ں اٹھائے گئے اخراجات وچ تقریبا 59 فیصد اضافہ ہويا ، جو 817،654.5 ملین ڈالر بن گیا۔ ایہ رہائشیاں دے معیار زندگی نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی بنائے جانے والے مجموعی رائلٹی دا 23.6 فیصد اے جو ایکوپیٹرول نے 20 محکمےآں تے 110 میونسپلٹیاں دا رخ کيتا ا‏‏ے۔ [۱۷۴] 2004 دے لئی ، لاگت کافی حد تک کم ہوک‏ے 11،015.5 ملین ڈالر ہوگئی۔ قانون تو‏ں باہر گروہاں د‏‏ی دہشت گردی د‏‏ی کارروائیاں تو‏ں ایہ سب تو‏ں پہلا سیکٹر متاثر ا‏‏ے۔ اخراجات بنیادی طور اُتے اسپرے ہوئے تیل تو‏ں اخذ کیتے جاندے نيں ، "پائپ لائن د‏‏ی مرمت تو‏ں ، ماحولیا‏ت‏ی آلودگی تو‏ں تے تیل تو‏ں حاصل ہونے والے کل اخراجات دا 60 فیصد پیدا کرنا چھڈ دتا جاندا ا‏‏ے۔" [۱۷۵] 1999–2003 دے دوران ، بجلی تے ٹیلی مواصلات دے برجاں دے خلاف لاگت وچ کافی حد تک اضافہ ہويا ، جس د‏‏ی نمائندگی 134،871.2 ملین ڈالر ا‏‏ے۔ ایہ بجلی ، گیس تے پانی دے شعبے دے لئی 2003 جی ڈی پی دے 5.4 فیصد دے برابر ا‏‏ے۔ [۱۷۶] دوسری طرف ، نیشنل انسٹی ٹیوٹ آف روڈس ( INVÍAS ) دے اعداد و شمار دے مطابق ، 1993–1995 دے درمیان ، قانون تو‏ں باہر گروہاں نے گیارہ ٹول تے اک پل نو‏‏ں مسمار کردتا ، تے اس د‏ی تعمیر نو اُتے cost 378،476،248 لاگت آئی۔ 1999–2003 دے عرصے وچ اس رقم وچ نمایاں اضافہ ہويا ، جدو‏ں پلاں د‏‏ی تعمیر نو تو‏ں پیدا ہونے والے اخراجات وچ 18،455.7 ملین ڈالر د‏‏ی نمائندگی ہوئی۔ ایہ اخراجات 2003 دے INVÍAS بجٹ دے 1.71 فیصد دے برابر ني‏‏‏‏ں۔ 2004 دے لئی ، سڑک دے بنیادی ڈھانچے نو‏‏ں پہنچنے والے نقصانات دے اخراجات 680 ملین رہ گئے۔ سڑکاں د‏‏ی جزوی رکاوٹ براہ راست ٹرانسپورٹ دے شعبے ، خوراک تے ہور نجی تنظیماں نو‏‏ں متاثر کردی اے ، تے اس دے نتیجے وچ انہاں نقصانات دے اخراجات وی ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، عام طور اُتے انہاں د‏‏ی پیمائش نئيں کيت‏‏ی گئی اے ، مشکل د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا براہ راست حساب کتاب کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں تنازعہ تو‏ں وابستہ اخراجات د‏‏ی مقدار درست کرنے وچ خود نو‏‏ں اک عمومی مسئلہ دے طور اُتے پیش کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی وضاحت جزوی طور اُتے ، مختلف معاشی شعبےآں وچ اس قسم دے اقدامات د‏‏ی مذمت نہ کرنے دے رجحان دے ذریعہ کيتی گئی اے ، جو ، کسی نہ کسی طرح ، معاشی سرگرمیاں دے معمول دے کم وچ رکاوٹ ني‏‏‏‏ں۔

اغوا تے بھتہ خوری دے اخراجات

[سودھو]

کولمبیا اوہ ملک اے جتھ‏ے زیادہ تو‏ں زیادہ لوک نيں تے انھاں اغوا کيتا گیا ا‏‏ے۔ [۱۷۶] اغوا ، افشاء وچو‏ں اک دے طور اُتے ، جو مسلح تنازعہ نو‏‏ں جنم دیندا اے ، براہ راست تے بالواسطہ دونے اخراجات برداشت کردا ا‏‏ے۔ سابقہ وچ بنیادی طور اُتے تاوان د‏‏ی ادائیگی تے اس اُتے قابو پانے تے اسنو‏ں روکنے دے لئی ریاست د‏‏ی طرف تو‏ں کیتے جانے والے اخراجات شامل ني‏‏‏‏ں۔ بالواسطہ اخراجات وچ ، "[…] حراست د‏‏ی مدت تے اس د‏ی قید دے دوران اغوا د‏‏ی جانے والی موت د‏‏ی وجہ تو‏ں انسانی سرمائے دا نقصان"۔ [۱۷۷] اغوا د‏‏ی دو قسماں نيں: الف) بھتہ خوری تے سیاسی مقاصد دے لئی اغوا؛ تے ب) سادہ اغوا۔ ڈی این پی دے نظامت انصاف تے تحفظ دے اعداد و شمار دے مطابق ، اس رجحان وچ بڑھدا ہويا رجحان ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔ جستجو دے اخراجات دے سلسلے وچ ، ذرائع 1996 تے 2003 دے درمیان بڑھدے ہوئے سلوک دا مشورہ دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس طرح تو‏ں کہ "اوسطا سالانہ نمو د‏‏ی شرح 9.3٪ اے ، سب تو‏ں زیادہ شرح 1998 (46.2٪) ، تے 2000 (37.2٪) سال وچ منائی جاندی اے جس وچ اغوا د‏‏ی تعداد وی خاصی زیادہ اے [… ] سال 2000 وچ 1،938 مقدمات دے نال عروج اُتے پہنچ رہیا ا‏‏ے۔ " [۱۷۸] اس دے بعد ، 2005 وچ 350 اغوا (1996 دے بعد سب تو‏ں کم اعداد و شمار) تک پہنچنے تک ایہ رجحان کم ہوئے رہیا اے (2002 وچ 1،542 مقدمات دے نال چوٹی دے سوا)۔ انہاں اخراجات وچ ، 64.4٪ براہ راست نيں ، جو 167.4 ملین امریکی ڈالر د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ باقی اخراجات دا 35.6٪ بالواسطہ نيں ، تے اوہ 92.7 ملین امریکی ڈالر د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ 2004 وچ ، جستجو دے اخراجات 109،519 ملین ڈالر رہ گئے ، جو 2003 وچ جی ڈی پی دے 0.27 فیصد د‏‏ی نمائندگی کردے سن ۔

دفاع تے قومی سلامتی دے اخراجات

[سودھو]

جب مسلح تصادم وچ ڈُبے ہوئے کسی ملک تو‏ں معاملات کردے وقت دفاع تے سلامتی اُتے خرچ کرنے د‏‏ی جانچ کرنا بہت ضروری ہوجاندا اے ، تاں اس معاملے اُتے تجزیہ نسبتا حالیہ ا‏‏ے۔ [۱۷۹] اس د‏ی وضاحت کيت‏ی جاسکدی اے کیونجے نوے د‏‏ی دہائی دے دوسرے نصف حصے دے آغاز تک دفاعی تے سیکیورٹی اخراجات وچ نمایاں اضافہ ہويا سی۔ دفاع تے سلامتی اُتے خرچ کرنے وچ ، اک طرف ، اوہ ذرائع شامل نيں جنہاں دے ذریعہ ریاست نو‏‏ں خودمختاری تے علاقائی سالمیت دا دفاع کرنا ہوئے گا ، تے دوسری طرف داخلی سلامتی نو‏‏ں برقرار رکھنے وچ جو لاگت وی شامل ا‏‏ے۔ قومی منصوبہ بندی دے مختلف مطالعات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ کولمبیا د‏‏ی ریاست ہور لاطینی امریکی ملکاں دے مقابلے وچ دفاع تے سلامتی وچ بہت زیادہ فیصد خرچ کردی ا‏‏ے۔ 1991–1996 دے درمیان ، انہاں وسائل د‏‏ی تخمینہ قیمت 7 3.7 بلین سی۔ یعنی جی ڈی پی دا 2.6٪ ، جدو‏ں کہ لاطینی امریکا دے لئی اس اخراجات دا اوسط جی ڈی پی دا 1.7٪ سی۔ [۱۸۰] "[…] اسٹاک ہوم انٹرنیشنل پیس ریسرچ انسٹی ٹیوٹ ( ایس آئی پی آر آئی ) نے سال 2001 دے لئی کيتے گئے اک مطالعہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ کولمبیا انہاں ملکاں وچ 24 ويں نمبر اُتے اے جس وچ فوجی اخراجات وچ سب تو‏ں زیادہ حصہ لیا گیا اے ، انہاں وچو‏ں 116 تفتیش کيتیاں گئیاں۔" جی ڈی پی وچ فوجی اخراجات وچ حصہ لینے دا اعدادوشمار کولمبیا دے لئی 3.8 فیصد سی جدو‏ں کہ امریکی براعظم دے ملکاں وچ 3.1 فیصد دے نال ریاست ہائے متحدہ امریکا د‏‏ی اے ، اس دے بعد چلی دا 2.9٪ ، ایکواڈور دے نال 2.1 فیصد تے باقی دے نال 2.0٪ "سے کم ملکاں۔ [۱۷۶] اس طرح ، 1999–2003 دے دوران ، دفاعی تے سیکیورٹی اخراجات 8،463،611.0 ملین ڈالر سن ، جو 2003 وچ جی ڈی پی دے 10.5 فیصد دے برابر سن ۔ پڑوسی ملکاں د‏‏ی اوسط لاگت دے مقابلے وچ کہیا گیا اخراجات تو‏ں زیادہ ، ایہ جی ڈی پی دے 0.79 to دے نیڑے سی۔ A Fedesarrollo مطالعہ ریاستاں دفاع تے سلامتی اُتے خرچ 2004 دے دوران کيتے گئے کہ "[…] جی ڈی پی دا 4.5 فیصد د‏‏ی نمائندگی د‏‏ی […]" [۱۸۱] جس د‏‏ی تریخ وچ نظیراں نئيں اے کولمبیا . اس دا براہ راست سیکیورٹی پالیسی ڈیموکریٹک تو‏ں موجودہ صدر اللوارو اوریبی د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں شروع کيتا گیا اے ، جو سیکیورٹی نو‏‏ں بحال کرنے دے ل. ، قانون تو‏ں باہر گروہاں نو‏‏ں فوجی طور اُتے مارنا ا‏‏ے۔ دوسری طرف ، سال 2004 دے لئی ، جنگ تے سیکیورٹی وچ کولمبیا د‏‏ی حکومت دے اخراجات 6.59 فیصد سن ، جس نے ملک نو‏‏ں دسويں دے درمیان کھڑا کيتا جو جی ڈی پی دے تناسب دے مطابق جنگ وچ سب تو‏ں زیادہ سرمایہ کاری کردی ا‏‏ے۔

بالواسطہ معاشی اثرات

[سودھو]

پیداواری نقصان

[سودھو]

2003 وچ مزدوری د‏‏ی عدم موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں انسانی سرمائے تے پیداواری صلاحیت دا تخمینہ نقصان $ 366.2 بلین ڈالر سی۔ [۱۷۷] دوسری طرف ، زمین د‏‏ی پیداواری صلاحیت دا خسارہ ، جو انتظامیہ ، جسمانی تے معاشرتی سرمائے وچ سرمایہ کاری ، تے مویشیاں تے تجارتی زراعت جداں ذیلی علاقےآں وچ زمین د‏‏ی قیمت اُتے منفی اثرات مرتب کردا ا‏‏ے۔ اک مسلح تنازعہ [۱۷۸][۱۸۲] ایہ لاگت بنیادی طور اُتے کاشتکاراں دے ذریعہ فرض کيتی گئی اے جو اپنے آپریشن دے علاقےآں وچ مسلح اقدامات دے دباؤ دا تجربہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس تناظر وچ ، سب تو‏ں سنگین نتائج جائیداداں د‏‏ی قدر وچ کمی ، زمین د‏‏ی پیداواریت دے نقصان تو‏ں متعلق نيں جنہاں مصنوعات وچ ممکنہ طور اُتے کاشت کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ تے زمیناں د‏‏ی موثر پیداوا‏‏ر دے انتظام وچ دشواری۔ . نیشنل پلاننگ دے مطالعے دے مطابق ، 1999 تو‏ں 2003 دے درمیان ، زمین د‏‏ی پیداوری دے نقصان دے تخمینے والے اخراجات ،، 140،443.5 ملین ، 2003 دے زرعی شعبے د‏‏ی جی ڈی پی دے 1.28 فیصد دے برابر۔

آمدنی د‏‏ی تقسیم اُتے اثر

[سودھو]

قومی تنازعہ د‏‏ی مدت تے توسیع دا کولمبیا وچ آمدنی تے دولت د‏‏ی تقسیم اُتے خاص اثر پيا ا‏‏ے۔ یونیورسٹی آف ڈی لاس لاس اینڈیس دے سی ای ڈی ای د‏‏ی تحقیقات دے مطابق ، "بے گھر ہونے دے نتیجے وچ ، بے گھر ہونے والے گھرانے چار ملین ہیکٹر تو‏ں کچھ زیادہ پِچھے رہ گئے نيں ، جو اس پروگرام دے ذریعہ دتی گئی کل ہیکٹر دے 6.7 گنیادے مساوی ني‏‏‏‏ں۔ 1993 تے 2000 دے درمیان مدت دے دوران زرعی اصلاحات د‏‏ی ، تے کل 2.6 بلین ڈالر د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ " [۱۸۳] اس تناظر وچ ، کچھ افراد دے ہتھو‏ں پینڈو املاک د‏‏ی بے حد حد حراستی نہ صرف منشیات فروشاں دے ذریعہ اراضی د‏‏ی خریداری تے قانون تو‏ں باہر گروہاں دے ذریعہ غیرقانونی مختص کرنے دا نتیجہ اے ، بلکہ جائیداداں دے حصول دے نتیجے وچ وی قدر د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ مسلح تصادم د‏‏ی [ . . ]. اک اندازے دے مطابق 1.3٪ مالکان 48٪ بہترین زمیناں اُتے قابض ني‏‏‏‏ں۔ [۱۸۲] دوسری طرف ، اقوام متحدہ دے ترقیا‏ت‏‏ی پروگرام (یو این ڈی پی) د‏‏ی طرف نال کیندی گئی اک تحقیق وچ کہیا گیا اے کہ کولمبیا دے تنازعہ نے آبادی د‏‏ی آمدنی اُتے منفی اثر ڈالیا ا‏‏ے۔ اس تحقیق دے مطابق ، تنازعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، کولمبیا نے گذشتہ دس سالاں وچ اپنی فی کس آمدنی دا 17٪ کھو دتا ا‏‏ے۔ اس دا کہنا اے کہ ، "[… …] ہر سال ضائع ہونے والی رقم معاشرے دے فلاحی گھراں دے پروگراماں ، بچےآں دے گھراں تے سوشیل سپورٹ نیٹ ورک دے اسکول ریستوراں تو‏ں تقریبا 4.6 گنیادے مساوی ا‏‏ے۔" [۱۸۴]

سرمایہ کاری وچ کمی

[سودھو]

اگرچہ ایجنٹ اپنی سرمایہ کاری دے طرز عمل نو‏‏ں ایڈجسٹ کردے نيں ، یعنی ، ایہ تشدد دے رجحان نو‏‏ں اندرونی بنا‏تے نيں ، تے اسنو‏ں معیشت دے ڈھانچے وچ تبدیلی دے طور اُتے فرض کردے نيں [۱۸۵] طویل مدتی وچ ریاست تے نجی شعبے دونے د‏‏ی سرمایہ کاری کافی حد تک کم ہُندی جارہی ا‏‏ے۔ طریقے۔ کولمبیا دے معاملے وچ ، عام طور اُتے مسلح تصادم د‏‏ی موجودگی تو‏ں پیدا ہونے والے عوامی نظم و ضوابط د‏‏ی وجہ تو‏ں ، نجی سرمایہ کاری وچ ہونے والے نقصان دا تخمینہ سالانہ جی ڈی پی دے 0.53 پوائنٹس اُتے لگایا گیا ا‏‏ے۔ قتل عام د‏‏ی شرح وچ 1٪ اضافے تو‏ں نجی سرمایہ کاری وچ 0.66٪ د‏‏ی کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ [۱۸۶] اس طرح ، اسيں مشاہدہ ک‏ر سکدے نيں کہ اعلیٰ سطح اُتے تشدد دا اثر براہ راست لین دین دے اخراجات تے معاشرے وچ غیر یقینی صورتحال د‏‏ی سطح اُتے پڑدا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ، اوہ سرمایہ کاری دے منافع نو‏‏ں اک خاص حد تک کم کردیندے ني‏‏‏‏ں۔ کارپوریسیئن انورٹیر این کولمبیا ( کوینورٹیر ) تے قومی منصوبہ بندی دے محکمہ (ڈی این پی) دے مطالعے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ عدم تحفظ غیر ملکی سرمایہ کاری د‏‏ی ترقی وچ رکاوٹ اے ، خاص طور اُتے مالیا‏تی ، تیل تے گیس تے بجلی دے شعبےآں وچ ۔

کولمبیا وچ سرمایہ کاری کرنے وچ سب تو‏ں وڈا مسئلہ ایہ اے کہ بجٹ دا اک وڈا حصہ سیکیورٹی تے پروٹیکشن کنٹرولز دے لئی وقف کرنا ضروری اے ، جس دا ایوان دے سامنے جواز پیش کرنا بہت مشکل ا‏‏ے۔ اس لحاظ تو‏ں ، تشدد تو‏ں متاثرہ معاشی ماحول سرمایہ کاری اُتے ٹیکس وچ تبدیل ہوجاندا ا‏‏ے۔ " [۱۸۷] دوسری طرف ، تنازعہ دے اخراجات تو‏ں متعلق مطالعے دے اندر ، نجی شعبے جداں مخصوص شعبےآں دا مطالعہ کرنا شروع ہوئے گیا اے ، جس نے اس رجحان دے وجود د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں اُتے ہونے والے اعلیٰ اخراجات نو‏‏ں وی مدنظر رکھیا ا‏‏ے۔ وڈی کمپنیاں تے اوہ جو قومی سطح اُتے کم کردیاں نيں اوہ تنازعہ دے وجود تو‏ں وابستہ سب تو‏ں زیادہ اخراجات فرض کردی ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ اوہ کسی ایداں دے شخص دے لئی زیادہ پرکشش نيں جو مثال دے طور اُتے بھتہ خوری کرنا چاہندا اے ، تے اوہ وی جو مضر حالات وچ سب تو‏ں زیادہ کھو دیندے ني‏‏‏‏ں۔ معاشی دلائل تو‏ں اپیل کردے نيں جو تنازعہ نو‏‏ں جنم دیندے نيں ، مختلف ریاستاں تے بین الاقوامی امداد تے تعاون دے ادارےآں نے پرامن صورتحال دے دائرہ کار تے ممکنہ فائدے نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ اس دلیل نے معاشرے دے مختلف شعبےآں نو‏‏ں متحرک تے حساس کردتا اے تاکہ ایہ سمجھ‏‏ے کہ امن وی اک معاشی ضرورت ا‏‏ے۔ [۱۸۵] کولمبیا وچ ، جداں کہ مطالعات وچ دکھایا گیا اے کہ تنازعات دے اخراجات دا اندازہ لگایا گیا اے ، نوے د‏‏ی دہائی تو‏ں اس نے عام طور اُتے معاشیات تے معاشرے دے مختلف پیداواری شعبےآں اُتے تیزی تو‏ں زیادہ قیمتاں عائد کيت‏یاں نيں۔ [۱۷۶]

تنازعات تو‏ں سب تو‏ں زیادہ متاثر ہونے والے شعبےآں وچ ہائیڈرو کاربن ، بجلی تے مویشیاں دا استحصال وی شامل ا‏‏ے۔ اس د‏ی جزوی طور اُتے وضاحت کيتی گئی اے ، کیو‏ں کہ انہاں علاقےآں وچ جتھ‏ے آپریشن تے سرگرمیاں چلدی نيں ، متوازی طور اُتے ، ایہ اوہ علاقے نيں جتھ‏ے قانون تو‏ں باہر گروہ بہت مضبوط موجودگی دا مظاہرہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح ، کولمبیا دے نجی شعبے دے لئی ، بالواسطہ اخراجات دا براہ راست اخراجات دے مقابلے وچ انہاں د‏‏ی سرگرمیاں اُتے زیادہ اثر پڑدا ا‏‏ے۔ بالواسطہ اخراجات دے سلسلے وچ ، اگرچہ مانع ہونے دے لئی اک واضح دشواری اے ، مختلف مطالعات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ انہاں د‏‏ی نمایاں حد تک اضافہ ہوچک‏ی اے تے معاشرے اُتے انہاں دا نمائندہ اثر پيا ا‏‏ے۔

ریاستہائے متحدہ دا کردار

[سودھو]
امریکی جنرل ولیم پی یاربورو 1962 وچ امریکی خصوصی جنگی مرکز دے ذریعہ کولمبیا بھیجے جانے والے انسداد بغاوت ٹیم دے سربراہ سن ۔ یاربورو " نیم فوجی فوجی […] تے / یا مشہور کمیونسٹ حامیاں دے خلاف دہشت گردی دی سرگرمیاں" کے ابتدائی حامیاں وچو‏ں اک سی [۱۸۸] ۔

امریکا اپنی شروعات دے بعد ہی تنازعہ وچ بہت زیادہ ملوث رہیا اے ، جدو‏ں 1960 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ امریکی حکومت نے کولمبیا د‏‏ی فوج نو‏‏ں پینڈو کولمبیا وچ کھبے بازو د‏‏ی ملیشیا اُتے حملہ کرنے د‏‏ی ترغیب دتی سی۔ ایہ کمیونزم دے خلاف امریکا د‏‏ی لڑائی دا اک حصہ سی۔ [۴۱]

اکتوبر 1959 وچ ، امریکا نے کولمبیا د‏‏ی داخلی سلامتی د‏‏ی صورتحال د‏‏ی تحقیقات دے لئی انسداد بغاوت دے ماہرین اُتے مشتمل اک "خصوصی سروے ٹیم" بھیجی۔ فروری 1962 وچ ، فورٹ بریگ د‏‏ی اعلیٰ سطح د‏‏ی امریکی خصوصی جنگی ٹیم ، جس د‏‏ی سربراہی اسپیشل وارفیئر سینٹر دے کمانڈر جنرل ولیم پی یاربورو نے د‏‏ی ، دوسرے سروے دے لئی کولمبیا دا دورہ کيتا۔ [۱۸۹] جوائنٹ چیفس آف اسٹاف نو‏‏ں دتی گئی اپنی رپورٹ دے اک خفیہ ضمیمہ وچ ، یاربورو نے نیم فوجی دستے دے قیام تے تعینا‏‏تی د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تاکہ کمیونسٹاں دے خلاف تخریب کاری تے دہشت گردی د‏‏ی وارداتاں د‏‏ی جاواں:

اب مشترکہ کنٹری ٹیم د‏‏ی کوشش کيتی جانی چاہیدا کہ جے شہریاں تے فوجی اہلکاراں نو‏‏ں بعد وچ ضرورت ہوئے تاں مزاحمتی کارروائیاں وچ خفیہ تربیت دے لئی انہاں دا انتخاب کرن۔ کولمبیا دے اندرونی سیکیورٹی دے نظام د‏‏ی ہور خرابی د‏‏ی صورت وچ استحصال دے لئی سول تے فوجی ڈھانچے د‏‏ی ترقی د‏‏ی طرف اس نظر تو‏ں کيتا جانا چاہیدا۔ اس ڈھانچے نو‏‏ں اصلاحات د‏‏ی طرف دباؤ دے لئی استعمال کيتا جانا چاہیدا جس د‏‏ی ضرورت ہوئے ، انسداد ایجنٹ تے انسداد پروپیگنڈہ افعال سرانجام دتیاں تے نیم فوجی ، تخریب کاری تے / یا [[دہشت گردی] دہشت گردی]] د‏‏ی سرگرمیاں دے خلاف کارروائی کرن۔ مشہور کمیونسٹ حامی۔ اس د‏ی حمایت امریکا نو‏‏ں کرنی چاہیدا۔[۱۹۰][۱۹۱][۱۹۲]

کولن پاول ، اس وقت دے امریکی وزیر خارجہ ، پلان کولمبیا د‏‏ی حمایت وچ ریاستہائے متحدہ د‏‏ی حمایت دے حصے دے طور اُتے کولمبیا تشریف لیائے

پہلا نیم فوجی گروپاں دا اہتمام امریکی فوجی انسداد بغاوت دے مشیراں د‏‏ی سفارشات دے بعد کيتا گیا سی جنھاں سرد جنگ دے دوران کولمبیا بھیج دتا گیا سی تاکہ کھبے بازو دے سیاسی کارکناں تے مسلح گوریلا گروپاں دا مقابلہ کيتا جاسک‏‏ے۔

اک ملٹی نیشنل کارپوریشن نو‏‏ں براہ راست نیم فوجی دستےآں دے دستےآں تو‏ں وی جوڑ دتا گیا ا‏‏ے۔ نیم فوجی گروپاں تو‏ں تعلقات رکھنے اُتے ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ انصاف دے نال سمجھوتہ کرنے دے حصے دے طور اُتے چیکیٹا برانڈز انٹرنیشنل نو‏‏ں 25 ملین ڈالر جرمانہ عائد کيتا گیا سی۔ سنہ 2016 وچ ، فلوریڈا دے جنوبی ضلع دے جج کینتھ ماریا نے کولمبیا دے شہریاں نو‏‏ں غیرقانونی سجے بازو د‏‏ی نیم فوجی تنظیم د‏‏ی جانب تو‏ں انہاں دے کنبہ دے ممبراں نو‏‏ں قتل کرنے والی کمپنی د‏‏ی مالی اعانت دے لئی چیکیٹا برانڈ انٹرنیشنل دے سابق عہدیداراں دے خلاف مقدمہ چلانے د‏‏ی اجازت دینے دے حق وچ فیصلہ دتا سی۔ انہاں نے اپنے فیصلے وچ کہیا اے کہ کیلے د‏‏ی کمپنی دے ذمہ داراں نے غیر قانونی ڈیتھ اسکواڈ نو‏‏ں مالی اعانت دینے دے فیصلے وچ "منافع نے بنیادی انسانی فلاح و بہبود نو‏‏ں فوقیت دی" ، ایہ جاننے دے باوجود کہ اس تو‏ں نیم فوجیاں د‏‏ی قاتلانہ مہم اگے ودھے گی۔ " [۱۹۳]

دسمبر 2013 وچ ، واشنگٹن پوسٹ نے اک مخفی سی آئی اے پروگرام دا انکشاف کيتا ، جو 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ شروع ہويا سی ، جو کولمبیا د‏‏ی حکومت نو‏‏ں سمارٹ بماں دے لئی انٹلیجنس تے جی پی ایس رہنمائی نظام مہیا کردا ا‏‏ے۔ [۱۹۴]

اگست 2004 تک ، امریکا نے 3. خرچ کیتے   کولمبیا وچ ارب ، فوجی امداد اُتے اس وچو‏ں 75 فیصد تو‏ں زیادہ۔ عراق جنگ تو‏ں پہلے ، کولمبیا صرف مصر تے اسرائیل دے بعد امریکی امداد دا تیسرا سب تو‏ں وڈا وصول کنندہ سی ، تے امریکا وچ کولمبیا وچ 400 فوجی اہلکار تے 400 سویلین ٹھیکیدار موجود ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، فی الحال ، کولمبیا امریکی امداد دا اولین وصول کنندہ نئيں ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ ایہ کولمبیا ، کولمبیا پلان دے پہلے پنج سالاں تو‏ں کم سی ، اج کولمبیا وچ وی پہلے دس وچ شامل نئيں ا‏‏ے۔ [۱۹۵]

مارچ 2015 وچ ، انکشاف ہويا کہ ڈی ای اے ایجنٹ طوائفاں دے نال منشیات دے کارٹیل تو‏ں چلنے والی جنسی پارٹیاں وچ حصہ لے رہے سن ۔ ایجنٹاں نو‏‏ں مہنگے تحائف ، اسلحہ تے منشیات دے کارٹیل ممبراں تو‏ں رقم فراہ‏م کيتی جاندی سی۔ امریکی ڈرگ انفورسمنٹ ایڈمنسٹریشن دے سربراہ ، مشیل لیونہارٹ نے اپنی ریٹائرمنٹ دا اعلان کيتا۔ لیون ہارٹ دا ڈی ای اے ایڈمنسٹریٹر د‏‏ی حیثیت تو‏ں اک جسم فروشی اسکینڈل سمیت متنازعہ تے اسکینڈلز دا نشانہ سی۔ [۱۹۶]

جے ہوانا وچ جاری امن مذاکرات کولمبیا وچ امن لیانے وچ کامیاب نيں تاں ، پائیدار امن د‏‏ی مدد دے لئی فوج نو‏ں دتی جانے والی اس امریکی امداد نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں منسوخ کرنے د‏‏ی ضرورت ہوئے گی۔ [۱۹۷]

ڈونلڈ ٹرمپ دی جانب تو‏ں ملک نو‏‏ں منشیات دے انسداد د‏‏ی کوششاں وچ شراکت دار دے طور اُتے شناخت کرنے د‏‏ی دھمکی دے بعد کولمبیا نے امریکا د‏‏ی دھمکیو‏ں تے بلیک میلنگ نو‏‏ں مسترد کردتا۔

کولمبیا نے 30 سال تو‏ں زیادہ عرصے تک منشیات دے مسئلے اُتے قابو پانے دے نال ، اپنی وابستگی دا مظاہرہ کيتا ا‏‏ے۔ اس عزم دا پختہ یقین اے کہ منشیات د‏‏ی کھپت ، پیداوا‏‏ر تے اسمگلنگ شہریاں د‏‏ی فلاح و بہبود تے سلامتی دے لئی سنگین خطرہ ا‏‏ے۔ کولمبیا بلاشبہ اوہ ملک اے جس نے سب تو‏ں زیادہ منشیات دا مقابلہ کيتا اے تے اس محاذ اُتے زیادہ کامیابیاں دے نال۔ اس چیلنج دا مقابلہ کرنے دے لئی کسی نو‏‏ں وی سانو‏ں دھمکی دینے د‏‏ی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔

منشیات دا مسئلہ عالمی ا‏‏ے۔ اس اُتے قابو پانا صرف تعاون تے مشترکہ ذمہ داری دے اصول دے تحت حاصل کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ صارفین دے ملکاں دے حکا‏م د‏‏ی اپنے ساتھی شہریاں تے دنیا اُتے بنیادی ذمہ داری عائد ہُندی اے کہ اوہ کھپت نو‏‏ں کم کرن تے اپنے ملکاں وچ اسمگلنگ تے تقسیم تنظیماں اُتے حملہ کرن۔

جنگ دے متاثرین دے بارے وچ اعدادوشمار

[سودھو]
امن تے یاد داشت: تنازعہ دے متاثرین دے لئی اک "یادگار"۔ [۱۹۸] کولمبیا وچ ، 9 اپریل اک علامتی دن ا‏‏ے۔ ایہ تنازعہ دے متاثرین دے نال یاد تے یکجہت‏ی دا دن ا‏‏ے۔ [۱۹۹]

کولمبیا دے تاریخی میموری دے قومی مرکز دے مطالعے دے مطابق ، 1958 تو‏ں 2013 دے تنازعہ وچ 220،000 افراد ہلاک ہوچکے نيں ، جنہاں وچ زیادہ تر شہری (177،307 شہری تے 40،787 جنگجو) تے 505 تو‏ں ودھ شہری 1985 تو‏ں 2012 دے درمیان گھراں تو‏ں مجبور ہوئے سن ۔ ، داخلی طور اُتے بے گھر ہونے والے افراد (IDPs) د‏‏ی دنیا د‏‏ی دوسری وڈی آبادی پیدا کرنا۔ رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ کولمبیا وچ انسانیت سوز بحران ، مہلک تے غیر اعلانیہ دونے طرح دے تشدد دے معاملے وچ انتہائی سنگین ا‏‏ے۔ اس رپورٹ وچ خواتین تے لڑکیو‏ں دے خلاف جنسی تشدد دے وسیع پیمانے اُتے استعمال نو‏‏ں جنگ دے ہتھیار دے طور اُتے استعمال کرنے دے نال نال اس رجحان د‏‏ی پوشیدہ جانچ کيتی گئی ا‏‏ے۔ [۳۴][۴۹] کولمبیا وچ آبادی دا 16.9٪ براہ راست جنگ دا شکار رہیا ا‏‏ے۔

یونیسیف دے حوالے تو‏ں قومی اعداد و شمار دے مطابق ، 2.3 ملین بچے گھراں تو‏ں بے گھر ہوئے نيں تے 45،000 بچے ہلاک ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ مجموعی طور اُتے ، تنازعات دے شکار 7 لکھ 70 ہزار وچو‏ں تن وچو‏ں اک بچے نيں ، تے سن 1985 تو‏ں ، 8،000 نابالغ لاپتہ ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں تو‏ں چار سال پہلے ایف اے آر سی دے نال امن گل گل دا آغاز ہويا اے ، ملک وچ ہزارہیا متعدد مسلح گروہاں نے زبردستی بھرتی کيتا اے ، 75 ہلاک ہوگئے نيں ، تے 65 اسکولاں نو‏‏ں لڑائی تو‏ں نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔ [۳۷]

کولمبیا دے نیشنل سینٹر برائے تاریخی میموری د‏‏ی طرف تو‏ں 2013 وچ لکھی گئی رپورٹ "بسٹا یا" دے مطابق ، تنازعات تو‏ں وابستہ تشدد تے بارودی سرنگاں تو‏ں متاثرہ 80٪ شہری عام شہری سن ۔ اس رپورٹ وچ 1980 تو‏ں 2012 دے درمیان 1،982 قتل عام د‏‏ی دستاویز دتی گئی ا‏‏ے۔ [۴۹]

حکومت نے تنازعات دے شکار افراد دے لئی امداد ، توجہ تے جامع تکرار دا عمل وی شروع کيتا۔ [۱۹۹][۲۰۰] کولمبیا دے اپنے دورے دے دوران پوپ فرانسس اپنے نال امن دا پیغام لے ک‏ے آئے تے تنازعہ دے متاثرین نو‏‏ں خراج تحسین پیش کيتا۔ [۲۰۱]

امن دے خصوصی دائرہ اختیار ( جورڈیسکین اسپیشل پیرا لا پاز ، جے ای پی) جامع نظام دا عبوری انصاف دا جزو ہوئے گا ، جو کولمبیا دے انسانی حقوق د‏‏ی سنگین پامالیاں تے بین الاقوامی انسانی قانون د‏‏ی سنگین خلاف ورزیاں د‏‏ی تحقیقات ، وضاحت ، قانونی چارہ جوئی تے سزا دینے دے فرائض د‏‏ی تعمیل کريں گا۔ مسلح تصادم دے دوران۔ اس دے مقاصد متاثرین دے انصاف دے حق د‏‏ی تسکین ، عوام دے سامنے سچ د‏‏ی پیش کش ، متاثرین د‏‏ی باز آوری وچ حصہ ڈالنے ، استثنیٰ دے خلاف جنگ وچ کردار ادا کرنا ، انہاں فیصلےآں نو‏‏ں اپنانا ہون گے جنہاں تو‏ں تنازعہ وچ براہ راست تے بالواسطہ شرکا نو‏‏ں مکمل قانونی تحفظ حاصل ہوئے تے انہاں وچ اپنا کردار ادا کرن۔ اک مستحکم تے دیرپا امن دا حصول۔ [۲۰۲]

سیاق و سباق وچ گمشدہ افراد د‏‏ی تلاش دے لئی خصوصی یونٹ تے مسلح تصادم د‏‏ی وجہ تو‏ں ( یونائیڈڈ خصوصی پیرا لا بسکویدا ڈی شخصیتاں ڈیڈاس پورٹ ڈیسپریسیڈاس این ایل سیاقاندی طور اُتے تے اس دے علاوہ ، اک خصوصی اعلیٰ سطحی یونٹ ہوئے گا جس دے بعد تشکیل دتا گیا ا‏‏ے۔ حتمی معاہدے اُتے دستخط ایہ لاپتہ افراد د‏‏ی تلاش تے انہاں دا پتہ لگانے دے لئی ، یا انہاں د‏‏ی باقیات تلاش کرنے د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں ہدایت تے مربوط کريں گا تاکہ اوہ انہاں دے اہل خانہ نو‏‏ں واپس جاسکن۔ اپنے کم نو‏‏ں انجام دینے دے لئی ، سرچ یونٹ لاپتہ افراد دے بارے وچ ضروری معلومات اکٹھا کريں گا ، جمع شدہ معلومات دا تجزیہ کريں گا ، قومی انسٹی ٹیوٹ آف لیگل میڈیسن اینڈ فرانزک سائنسز دے نال ہ‏م آہنگی وچ لاشاں د‏‏ی باقیات د‏‏ی نشاندہی کرنے دے عمل نو‏‏ں مضبوط بنانے تے ہموار کرنے ، اہل خانہ د‏‏ی شرکت تے موجودگی د‏‏ی ضمانت دے گا اہل خانہ نو‏‏ں اک سرکاری رپورٹ لاپتہ رشتہ داراں د‏‏ی قسمت تو‏ں آگاہ کردی ا‏‏ے۔ [۵۰] سرچ یونٹ انتظامی تے مالی طور اُتے آزاد تے خود مختار ہوئے گا جو جامع نظام دے ہور اجزاء د‏‏ی تکمیل کريں گا۔

بارودی سرنگاں دا استعمال

[سودھو]

1990 دے بعد تو‏ں ، کولمبیا وچ بارودی سرنگاں تو‏ں 11،000 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک یا زخمی ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ [۲۰۳][۲۰۴] صدارتی پروگرام برائے مائن ایکشن دے مطابق 1982 تو‏ں لے ک‏ے 2012 دے آخر تک ، بارودی سرنگاں تو‏ں 2،038 افراد ہلاک ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ [۲۰۵]2000 دے بعد تو‏ں ، کولمبیا وچ بارودی سرنگاں تو‏ں ہونے والی ہلاکتاں اک سال وچ 1،300 تو‏ں ودھ ک‏ے 550 دے نیڑے ني‏‏‏‏ں۔ [۲۰۶]

ماضی وچ ، کولمبیا د‏‏ی حکومت نے اہ‏م انفراسٹرکچر دے تحفظ دے لئی 34 فوجی اڈاں دے آس پاس بارودی سرنگاں بچھاواں ، لیکن اس نے 1997 وچ انہاں دے استعمال نو‏‏ں ترک کردتا۔ بارودی سرنگاں بنیادی طور اُتے باغی گروہ اپنے گھریلو اڈاں تے منشیات د‏‏ی غیر قانونی فصلاں دے تحفظ دے لئی استعمال کردے نيں ، جو تنازعہ نو‏‏ں مالی اعانت دیندے ني‏‏‏‏ں۔ [۲۰۷] FARC تے ELN نے 100 مربع کلومیٹر تک دے تخمینے والے علاقے وچ اینٹی پرسونل بارودی سرنگاں تعینات کردتی ني‏‏‏‏ں۔ [۲۰۸] مارچ 2015 وچ ، ایف اے آر سی نے دسیا کہ اوہ کولمبیا دے منتخب کردہ حصےآں وچ انسانی ہمدردی تو‏ں پاک کرنا شروع کردے گی۔ [۲۰۹]

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. «España apoyará la lucha de Colombia contra las Farc». caracol.com.co. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ اکتوبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ جون ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  2. «British intelligence members sent to Colombia after IRA suspects arrested». The Irish News. The Irish News. ۱۷ ستمبر ۲۰۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ مارچ ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲ مارچ ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  3. «Alianzas mantienen a "los Urabeños" en regiones». elcolombiano.com. بایگانی‌شده از اصلی در ستمبر ۱۸, ۲۰۱۷. دریافت‌شده در فروری ۱۰, ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  4. «Caen los últimos herederos de los rastrojos». semana.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ جولائی ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ فروری ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  5. «El ministro de Defensa aseguró que con este logro se desarticula toda la organización». infobae.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فروری ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ فروری ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  6. «El ministro de Defensa aseguró que con este logro se desarticula toda la organización». infobae.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فروری ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ فروری ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  7. «La disidencia de las FARC llega ya a los 700 combatientes». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ جون ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ جون ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  8. «EPL / Los Pelusos – Profile». ۲۶ مارچ ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ جولائی ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ جون ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  9. «Colombia Arrest of EPL Middleman Shows Booming Venezuela Arms Market». ۲۸ اپریل ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ فروری ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ جون ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  10. ۱۰.۰ ۱۰.۱ «Las 10 razones por las que el EPL es un problema que se le creció al Gobierno». lasillavacia.com. بایگانی‌شده از اصلی در اگست ۱۷, ۲۰۱۷. دریافت‌شده در اگست ۱۶, ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  11. «Venezuela's relations with terrorism and FARC exposed». Infovenezuela.org. بایگانی‌شده از اصلی در فروری ۱۷, ۲۰۱۵. دریافت‌شده در اکتوبر ۱۴, ۲۰۱۴. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  12. Martinez, Michael (May 10, 2011). "Study: Colombian rebels were willing to kill for Venezuela's Chavez". CNN. http://www.cnn.com/2011/WORLD/americas/05/10/venezuela.farc.documents/index.html. Retrieved on
    ۲۱ اپریل ۲۰۱۴. 
  13. "Colombia: Chavez funding FARC rebels". USA Today. March 4, 2008. http://usatoday30.usatoday.com/news/world/2008-03-02-venezuelacolombia_N.htm?csp=34. Retrieved on
    ۲۱ اپریل ۲۰۱۴. 
  14. Padgett, Tim (September 3, 2008). "Chávez and the Cash-Filled Suitcase". TIME. http://content.time.com/time/world/article/0,8599,1838145,00.html. Retrieved on
    ۲۸ مارچ ۲۰۱۴. 
  15. «Cuba's Renewed Support for Violence in Latin America» (PDF). United States Department of State, Bureau of Public Affairs. ۱۴ دسمبر ۱۹۸۱. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳ نومبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱ اپریل ۲۰۲۰.
  16. ۱۶.۰ ۱۶.۱ Franks, Jeff; Murphy, Helen (6 September 2020). "Colombia's FARC rebels to ask government for ceasefire". Reuters. https://www.reuters.com/article/us-colombia-rebels-cuba/colombias-farc-rebels-to-ask-government-for-ceasefire-idUSBRE8851BH20120906. Retrieved on
    ۱ اپریل ۲۰۲۰. 
  17. «Timeline: Colombia's war with the FARC». نومبر ۱۳, ۲۰۱۲.
  18. Bargent، James. «The FARC 1964–2002: From Ragged Rebellion to Military Machine». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۰۹-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۹-۲۷. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  19. «Vicente Castaño, muerto». Cambio. بایگانی‌شده از اصلی در فروری ۲۷, ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ستمبر ۱۸, ۲۰۱۲. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  20. ۲۰.۰۰ ۲۰.۰۱ ۲۰.۰۲ ۲۰.۰۳ ۲۰.۰۴ ۲۰.۰۵ ۲۰.۰۶ ۲۰.۰۷ ۲۰.۰۸ ۲۰.۰۹ «Military Personnel, 2013» (PDF) (به Spanish). mindefensa.gov.co. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در اپریل ۱۳, ۲۰۱۵. دریافت‌شده در مارچ ۲۲, ۲۰۱۴. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  21. "New armed drug-trafficking groups menace Colombia". BBC News. 2010-09-12. https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-11274221. 
  22. نگہبان حقوق انسانی, "World Report 2011: Colombia Archived 2015-02-06 at the وے بیک مشین", World Report 2011, January 2011
  23. «10,000 demobilized fighters rearm – Colombia news». Colombia Reports. ستمبر ۱۴, ۲۰۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ستمبر ۱۷, ۲۰۱۰. دریافت‌شده در اکتوبر ۱۸, ۲۰۱۱. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  24. «Las Farc tendrían 13.980 miembros». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۰۸-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۸-۱۳. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  25. «A las Farc la conforman unas 13.892 personas armadas y colaboradores». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۰۴-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۴-۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  26. "Colombian soldiers die in clashes". BBC News. July 21, 2013. https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-23394408. 
  27. "To the edge and back again". The Economist. August 31, 2013. https://www.economist.com/news/americas/21584384-hiccup-serves-confirm-government-and-farc-are-making-progress-edge-and. 
  28. ۲۸.۰ ۲۸.۱ «Desmovilización, principal arma contra las guerrillas» (به Spanish). eltiempo.com. بایگانی‌شده از اصلی در ستمبر ۲۳, ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ستمبر ۲۷, ۲۰۱۳. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  29. ۲۹.۰ ۲۹.۱ «Colombia army claims guerrillas have lost 5000 fighters in past 2 years». colombiareports.co. بایگانی‌شده از اصلی در اکتوبر ۱۴, ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ستمبر ۲۷, ۲۰۱۳. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  30. «Comandantes de Fuerza presentaron resultados operacionales de los últimos 2 años» (به Spanish). mindefensa.gov.co. بایگانی‌شده از اصلی در اکتوبر ۵, ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ستمبر ۲۷, ۲۰۱۳. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  31. "Colombia's ELN rebels release oil workers after brief capture -police". Reuters. October 18, 2013. https://www.reuters.com/article/2013/10/18/us-colombia-rebels-oil-idUSBRE99H16T20131018. 
  32. Cali، Casa Editorial El País. «Disidencias de las Farc, un 'blanco' cada vez más grande para las Fuerzas Armadas». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ جون ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ جون ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  33. «Desmovilización, principal arma contra las guerrillas» (به Spanish). eltiempo.com. بایگانی‌شده از اصلی در ستمبر ۲۳, ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ستمبر ۲۶, ۲۰۱۳. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  34. ۳۴.۰ ۳۴.۱ ۳۴.۲ ۳۴.۳ ۳۴.۴ ۳۴.۵ ۳۴.۶ ۳۴.۷ "Informe ¡Basta Ya! Colombia: memorias de guerra y dignidad: Estadísticas del conflicto armado en Colombia". https://web.archive.org/web/20140426215054/http://www.centrodememoriahistorica.gov.co/micrositios/informeGeneral/estadisticas.html. Retrieved on
    2014-04-26. 
  35. «Georgetown Welcomes Colombia's Ex-Pres. Uribe». Georgetown University. بایگانی‌شده از اصلی در نومبر ۱۳, ۲۰۱۰. دریافت‌شده در اکتوبر ۲, ۲۰۱۰. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  36. Silva, Gustavo. "The price of Colombia's drug war". Colombia Reports. https://web.archive.org/web/20120221185224/http://colombiareports.com/opinion/131-gustavo-silva-cano/7824-the-price-of-colombias-drug-war.html. Retrieved on
    ۹ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  37. ۳۷.۰ ۳۷.۱ ۳۷.۲ ۳۷.۳ ۳۷.۴ "The Psychological Trauma of a Multi-Generation War". theatlantic.com. https://web.archive.org/web/20170305140621/https://www.theatlantic.com/education/archive/2016/12/the-psychological-trauma-of-a-multi-generation-war/509207/. Retrieved on
    2017-03-06. 
  38. «COLOMBIA FACTSHEET February 2017» (PDF). اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے مہاجرین. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۵ دسمبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۱ نومبر ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  39. "Understanding Colombia's armed conflict: International actors". colombiareports.com. http://colombiareports.com/causes-colombia-conflict-international-actors/. Retrieved on
    ۲۵ مارچ ۲۰۱۷. 
  40. Historical Commission on the Conflict and Its Victims (CHCV) (February 2015). "Contribution to an Understanding of the Armed Conflict in Colombia" (in Spanish). https://web.archive.org/web/20160121194351/https://www.mesadeconversaciones.com.co/sites/default/files/Informe%20Comisi_n%20Hist_rica%20del%20Conflicto%20y%20sus%20V_ctimas.%20La%20Habana%2C%20Febrero%20de%202015.pdf. Retrieved on
    2017-03-26. 
  41. ۴۱.۰ ۴۱.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  42. "Cuba's Renewed Support for Violence in Latin America". United States Department of State, Bureau of Public Affairs. 14 December 1981. https://web.archive.org/web/20201103215642/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP84B00049R000902340022-5.pdf. Retrieved on
    1 April 2020. 
  43. [۱]
  44. ۴۴.۰ ۴۴.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  45. https://networks.h-net.org/node/28443/discussions/176886/h-diplo-article-review-692-%E2%80%9Creading-cuban-revolution-bogot%C3%A1-1957
  46. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  47. "Farc-EP confirma muerte de Marulanda a través de un comunicado". Rebelion.org. 2008-05-26. https://web.archive.org/web/20110614141942/http://www.rebelion.org/noticia.php?id=67904. Retrieved on
    2010-07-26. 
  48. ۴۸.۰ ۴۸.۱ "War on Drugs and Human Rights in Colombia". https://web.archive.org/web/20091226211413/http://www.icdc.com/~paulwolf/colombia/counterinsurgency.htm. Retrieved on
    2010-11-09. 
  49. ۴۹.۰ ۴۹.۱ ۴۹.۲ ۴۹.۳ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  50. ۵۰.۰ ۵۰.۱ "Agreement Victims". FARC-EP International. https://web.archive.org/web/20160915110258/http://farc-epeace.org/peace-process/agreements/agreements/item/939-agreement-victims. Retrieved on
    23 August 2016. 
  51. Idler, Annette. "Colombia just voted no on its plebiscite for peace. Here’s why and what it means." (in en). https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/10/03/colombia-just-voted-no-on-its-referendum-for-peace-heres-why-and-what-it-means/. Retrieved on
    2020-06-23. 
  52. ۵۲.۰ ۵۲.۱ "The Nobel Peace Prize 2016 – Juan Manuel Santos". nobelprize.org. https://web.archive.org/web/20161007090618/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2016/press.html. Retrieved on
    7 October 2016. 
  53. ۵۳.۰ ۵۳.۱ ۵۳.۲ (in Spanish)Conflicto armado en Colombia: análisis de las causas económicas, sociales e institucionales de la oposición violenta. https://www.icesi.edu.co/revistas/index.php/revista_cs/article/view/1133. Retrieved on
    ۱ فروری ۲۰۲۰. 
  54. "¡Basta ya! Colombia: memorias de guerra y dignidad" (in Spanish). https://web.archive.org/web/20171207053818/http://www.centrodememoriahistorica.gov.co/micrositios/informeGeneral/. Retrieved on
    2019-03-29. 
  55. "Las teorías del origen del conflicto armado en Colombia" (in es). https://web.archive.org/web/20190329194755/https://www.elheraldo.co/politica/las-teorias-del-origen-del-conflicto-armado-en-colombia-184562. Retrieved on
    2019-03-29. 
  56. Ángel, Gabriel. "A PROPÓSITO DE LOS 22 AÑOS DE SU MUERTE Memoria de una entrevista con Jacobo Arenas". FARC-EP. https://web.archive.org/web/20140209093852/http://farc-ep.co/?p=1635. Retrieved on
    14 April 2014. 
  57. "Todo pasó frente a nuestros ojos. Genocidio de la Unión Patriótica 1984–2002" (in es-es). https://web.archive.org/web/20190329194757/http://www.centrodememoriahistorica.gov.co/informes/publicaciones-por-ano/2018/todo-paso-frente-a-nuestros-ojos-genocidio-de-la-union-patriotica-1984-2002. Retrieved on
    2019-03-29. 
  58. "Memorias de violencia: bonanza marimbera en la ciudad de Santa Marta durante las década del setenta al ochenta." (in Spanish). unimagdalena.edu.co. https://web.archive.org/web/20170221060012/http://oraloteca.unimagdalena.edu.co/wp-content/uploads/2012/12/Memoria-de-violencia-la-bonanza-marimbera-en-Santa-Marta-1.pdf. Retrieved on
    February 21, 2017. 
  59. "El narcotráfico" (in Spanish). verdadabierta.com. https://web.archive.org/web/20140221160301/http://www.verdadabierta.com/la-historia-de-las-farc/243-la-historia/farc/139-el-narcotrafico. Retrieved on
    February 11, 2013. 
  60. "LA BONANZA MARIMBERA". radionacional.co. https://web.archive.org/web/20171012035918/https://www.radionacional.co/linea-tiempo-paz/bonanza-marimbera. Retrieved on
    February 21, 2017. 
  61. Bustelo, Mabel González. "Colombia, de la guerra antidrogas a la guerra contra el terrorismo". https://web.archive.org/web/20171012035910/https://iecah.org/index.php/articulos/699-colombia-de-la-guerra-antidrogas-a-la-guerra-contra-el-terrorismo. Retrieved on
    June 19, 2017. 
  62. Tiempo, Casa Editorial El. "La bonanza de marihuana en Colombia (1974–1980)". https://web.archive.org/web/20170508115410/http://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-7934640. Retrieved on
    June 19, 2017. 
  63. "Military Personnel – Logros de la Política Integral de Seguridad y Defensa para la Prosperidad" (in Spanish). mindefensa.gov.co. https://web.archive.org/web/20150413195638/http://www.mindefensa.gov.co/irj/go/km/docs/Mindefensa/Documentos/descargas/estudios%20sectoriales/info_estadistica/Logros_Sector_Defensa.pdf. 
  64. "Colombia". سی آئی اے. https://web.archive.org/web/20090513074502/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/co.html. Retrieved on
    May 24, 2009. 
  65. "Colombia grew less coca in 2012, UN survey reports". un.org. https://web.archive.org/web/20130826072611/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=45589&Cr=drugs&Cr1=#.UgRVaOEu3zo. Retrieved on
    8 August 2013. 
  66. "The World Factbook". https://web.archive.org/web/20101229044611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2086.html. Retrieved on
    16 December 2014. 
  67. "U.S. drug habit keeps Mexican war boiling". NBC News. https://web.archive.org/web/20140309180555/http://www.nbcnews.com/id/30946730/ns/us_news-crime_and_courts/t/us-drug-habits-help-finance-mexican-cartels/#.Uxx6Qvl5PIc. Retrieved on
    16 December 2014. 
  68. Oriana Zill & Lowell Bergman (2000). "Special Reports – Do The Math – Why The Illegal Business Is Thriving – Drug Wars". PBS. https://web.archive.org/web/20141231003658/http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/drugs/special/math.html. Retrieved on
    2017-08-25. 
  69. "Oscar Morales and One Million Voices Against FARC". movements.org. 23 July 2010. https://web.archive.org/web/20130410102452/http://www.movements.org/case-study/entry/oscar-morales-and-one-million-voices-against-farc. Retrieved on
    1 April 2013. 
  70. "One Million Voices Against the FARC: A Milestone for Freedom". George W. Bush Presidential Center. 4 February 2011. https://web.archive.org/web/20190213010313/https://www.bushcenter.org/publications/articles/2012/09/one-million-voices-against-the-farc-a-milestone-for-freedom.html. Retrieved on
    12 February 2019. 
  71. "One Million Voices Against FARC" (in Spanish). millondevoces.org. https://web.archive.org/web/20130323095958/http://www.millondevoces.org/contenido/. Retrieved on
    1 April 2013. 
  72. "Presidente Santos anunció fortalecimiento de las capacidades y equipos de la Fuerza Pública" (in Spanish). ejercito.mil.co. https://web.archive.org/web/20130927122255/http://www.ejercito.mil.co/?idcategoria=334768. Retrieved on
    25 September 2013. 
  73. "Ley de víctimas y restitución de tierras" (in Spanish). derechoshumanos.gov.co. https://web.archive.org/web/20131029201656/http://www.derechoshumanos.gov.co/Documents/130220-1-cartilla-ley-victimas-restitucion-tierras.pdf. Retrieved on
    23 October 2013. 
  74. "Unidad de restitución de tierras". restituciondetierras.gov.co. https://web.archive.org/web/20130305121426/http://restituciondetierras.gov.co/. Retrieved on
    23 March 2013. 
  75. "La Unión Patriótica vuelve a la arena política" (in Spanish). semana.com. https://web.archive.org/web/20131029203638/http://www.semana.com/nacion/articulo/la-union-patriotica-vuelve-arena-politica/350213-3. Retrieved on
    23 October 2013. 
  76. "Colombia's congress approves historic peace deal with FARC rebels". Washington Post. 30 November 2016. https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/colombian-congress-approves-historic-peace-deal/2016/11/30/9b2fda92-b5a7-11e6-939c-91749443c5e5_story.html. 
  77. Kai Ambos and John Zuluaga. "Understanding Colombia's war". D+C, development and cooperation. https://web.archive.org/web/20151222173934/http://www.dandc.eu/en/article/commission-seeks-explain-causes-conflict-colombia. Retrieved on
    21 December 2015. 
  78. "History of the Guerillas in Colombia". Ecsbdefesa.com.br. https://web.archive.org/web/20141126224947/http://ecsbdefesa.com.br/defesa/fts/HGC.pdf. Retrieved on
    14 October 2014. 
  79. Kraul, Chris. "The battles began in 1964: Here's a look at Colombia's war with the FARC rebels". https://web.archive.org/web/20161017163920/http://www.latimes.com/world/mexico-americas/la-fg-colombia-farc-explainer-snap-story.html. Retrieved on
    2016-10-18. 
  80. "Marquetalia and the FARC". https://web.archive.org/web/20101028135631/http://www.icdc.com/~paulwolf/colombia/planlazomarquetalia.htm. Retrieved on
    2010-11-09. 
  81. "Camilo Torres and the ELN". https://web.archive.org/web/20081007003946/http://www.icdc.com/~paulwolf/colombia/universityviolence.htm. Retrieved on
    2010-11-09. 
  82. "Hunter Killer Teams". https://web.archive.org/web/20090606144047/http://www.icdc.com/~paulwolf/colombia/planlazomtt.htm. Retrieved on
    2010-11-09. 
  83. "biografia Gustavo Rojas Pinilla". https://web.archive.org/web/20160408104500/http://www.biografiasyvidas.com/biografia/r/rojas_gustavo.htm. Retrieved on
    2016-04-09. 
  84. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  85. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  86. Dudley, p. 56
  87. Pecáut, p. 51-52
  88. Dudley, pp. 91–104
  89. ۸۹.۰ ۸۹.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  90. Pécaut, p.51
  91. ۹۱.۰ ۹۱.۱ Pecáut, p. 52
  92. Dudley, p. 102
  93. Dudley, pp. 162–165
  94. Dudley, pp. 127–139, 165–166
  95. Pecáut, pp. 51–52
  96. Dudley, pp. 165–166
  97. "Research". Ces.fe.uc.pt. https://web.archive.org/web/20150923201953/http://www.ces.fe.uc.pt/emancipa/research/en/ft/marchas.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  98. "Milson Betancourt". Uasb.edu.ec. https://web.archive.org/web/20120311043855/http://www.uasb.edu.ec/padh/revista11/actualidad/milson%20betancourt.htm. Retrieved on
    October 14, 2014. 
  99. "CONTEXT ANALYSIS OF RIGHTS SITUATION IN COLOMBIA HUMAN". Cidh.oas.org. https://web.archive.org/web/20150916190905/http://www.cidh.oas.org/countryrep/Colom99sp/capitulo-1.htm. Retrieved on
    14 October 2014. 
  100. "Informe sobre prácticas de derechos humanos" (in Spanish). January 30, 1998. https://web.archive.org/web/20050902193416/http://bogota.usembassy.gov/wwwsdh97.shtml. Retrieved on
    August 31, 2005. 
  101. "Colombia and International Humanitarian Law". https://web.archive.org/web/20080213145647/http://www.hrw.org/reports98/colombia/Colom989-05.htm. Retrieved on
    February 12, 2008. 
  102. "Online NewsHour: President Samper of Colombia". March 20, 1996. https://web.archive.org/web/20131026124344/http://www.pbs.org/newshour/bb/latin_america/colombia_3-20.html. Retrieved on
    October 14, 2014. 
  103. "Narcotics and Economics Drive U.S. Policy in Latin America". https://web.archive.org/web/20051027170037/http://www.public-i.org/report.aspx?aid=254&sid=100. Retrieved on
    August 31, 2005. 
  104. "Waging War US Policy Toward Colombia". https://web.archive.org/web/20050222194241/http://www.tni.org/drugscolombia-docs/lasa.htm. 
  105. ۱۰۵.۰ ۱۰۵.۱ "Database – Uppsala Conflict Data Program (UCDP)". Ucdp.uu.se. https://web.archive.org/web/20130606082744/http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=35&regionSelect=5-Southern_Americas. Retrieved on
    October 14, 2014. 
  106. ۱۰۶.۰ ۱۰۶.۱ "Terrorist Organization Profiles – START – National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism". Start.umd.edu. https://web.archive.org/web/20130727204306/http://www.start.umd.edu/start/data_collections/tops/terrorist_organization_profile.asp?id=126. Retrieved on
    October 14, 2014. 
  107. "Uscátegui acusa" (in Spanish). https://web.archive.org/web/20061201073959/http://www.revistacambio.com/html/portada/articulos/2142/. 
  108. "Human Rights and USA Military Aid to Colombia III". https://web.archive.org/web/20040202152434/http://web.amnesty.org/library/Index/ENGAMR230302002?open&of=ENG-2M4. Retrieved on
    August 31, 2005. 
  109. "Guerra sin cuartel Colombia y el derecho internacional humanitario" (in Spanish). https://web.archive.org/web/20050830073333/https://www.hrw.org/spanish/informes/1998/guerra3C.html. Retrieved on
    August 31, 2005. 
  110. Tod Robberson, "U.S. aid questioned in Colombian battle" Archived November 21, 2008, at the وے بیک مشین, Dallas Morning News, 08/16/1999 (accessed: 02/27/2010)
  111. "Database – Uppsala Conflict Data Program (UCDP)". https://web.archive.org/web/20130606082744/http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=35&regionSelect=5-Southern_Americas. Retrieved on
    October 14, 2014. 
  112. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  113. "A Harsh Light On Associate 82". https://web.archive.org/web/20071015043408/http://www.msnbc.msn.com/id/5570107/site/newsweek. Retrieved on
    July 14, 2010. 
  114. "BBC NEWS – Americas – Colombia rebels 'killed hostages'". News.bbc.co.uk. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6251878.stm. Retrieved on
    ۱۴ اکتوبر ۲۰۱۴. 
  115. "Dossier de Información—Proceso en Busca del Acuerdo Humanitario Gobierno del Presidente Álvaro Uribe -FARC Noviembre 27 de 2007" (in Spanish). https://web.archive.org/web/20110724223518/http://www.actualidadcolombiana.org/pdf/dossier_prensa_acuerdo_humanitario_nov27.pdf. 
  116. "Uribe terminó con mediación de Hugo Chávez" (in Spanish). Caracol TV. 2007-11-22. https://web.archive.org/web/20080309154013/http://www.canalcaracol.com/noticia_interna.asp?hid_id_menu=77&hid_id=12207. Retrieved on
    ۵ مارچ ۲۰۰۸. 
  117. Salazar, Hernando (2007-11-22). "Uribe termina mediación de Chávez" (in Spanish). BBC News. http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_7106000/7106863.stm. Retrieved on
    ۵ مارچ ۲۰۰۸. 
  118. "Chávez acusa a Uribe de mentiroso y congela las relaciones con Colombia" (in Spanish). El Clarín. 2007-11-26. https://web.archive.org/web/20080320202100/http://www.clarin.com/diario/2007/11/26/elmundo/i-01549435.htm. Retrieved on
    ۵ مارچ ۲۰۰۸. 
  119. Simon Romero (November 26, 2017). "Tensions Rise for Colombia and Venezuela". New York Times. https://www.nytimes.com/2007/11/26/world/americas/26venez.html. 
  120. "Uribe ally quits Colombia Senate". BBC News. 2007-10-05. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7029389.stm. 
  121. "Colombia tests 'hostage' boy DNA". BBC News. January 2, 2008. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7167517.stm. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  122. "Colombia tests 'hostage' boy DNA". BBC News. January 2, 2008. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7167517.stm. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  123. "Colombia boy may be hostage's son". BBC News. January 5, 2008. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7172217.stm. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  124. "Farc admit 'hostage boy' not held". BBC News. January 5, 2008. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7172217.stm. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  125. "Hugo Chavez tells Colombian rebels to stop kidnapping". Reuters. January 13, 2008. https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSN1336689820080113. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  126. "Chavez Calls on Colombian Rebels to End Struggle, Free Hostages". Fox News. 2008-06-09. http://www.foxnews.com/story/0,2933,364368,00.html. 
  127. "Colombian rebels free hostages in jungle to Hugo Chávez". Reuters. Yahoo News. February 27, 2008. https://web.archive.org/web/20080303040753/http://news.yahoo.com/s/nm/20080228/ts_nm/colombia_hostages_dc. Retrieved on
    ۴ مارچ ۲۰۰۸. 
  128. "FARC confirm death of 'Manuel Marulanda'". Colombia Reports. May 25, 2008. http://colombiareports.com/2008/05/25/farc-admits-death-of-manuel-marandula/. 
  129. "AUC supported Uribe's election: Mancuso – Colombia news". Colombia Reports. May 28, 2009. https://web.archive.org/web/20120310153836/http://colombiareports.com/colombia-news/news/4258-auc-supported-uribes-election-mancuso.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  130. "Betancourt, U.S. contractors rescued from FARC". CNN. 2008-07-02. http://www.cnn.com/2008/WORLD/americas/07/02/betancourt.colombia/index.html. Retrieved on
    ۲ جولائی ۲۰۰۸. 
  131. "Betancourt, 14 others freed by Colombian forces". Monsters and Critics. 2008-07-02. https://web.archive.org/web/20080710114339/http://www.monstersandcritics.com/news/americas/news/article_1414668.php/Betancourt_14_others_freed_by_Colombian_forces__3rd_Lead_. Retrieved on
    ۲ جولائی ۲۰۰۸. 
  132. Murphy, Helen (October 29, 2008). "FARC Is a 'Paper Tiger' After Offensive, Desertions (Update1)". Bloomberg. https://web.archive.org/web/20090626150025/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601086&sid=aCsN3xsYNI0M&refer=latin_america. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  133. "FARC launch 'Rebirth' plan: intelligence – Colombia news". Colombia Reports. February 17, 2009. https://web.archive.org/web/20111007032817/http://www.colombiareports.com/colombia-news/news/2928-farc-launch-rebirth-plan.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  134. "Operation 'Strategic Leap' to marginalize FARC: VP – Colombia news". Colombia Reports. April 1, 2009. https://web.archive.org/web/20120222175014/http://www.colombiareports.com/colombia-news/news/3445-operation-strategic-leap-to-marginalize-farc-vp.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  135. "Colombia attacks rebels in border areas – Colombia news". Colombia Reports. April 10, 2009. https://web.archive.org/web/20120222175031/http://www.colombiareports.com/colombia-news/news/3551-colombia-attacks-rebels-in-border-areas.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  136. Bronstein, Hugh (2009-11-10). "Surprising rebel attack kills 9 Colombian soldiers". Reuters. https://www.reuters.com/article/americasCrisis/idUSN10325738. 
  137. Kraul, Chris (December 23, 2009). "Abducted Colombia governor found dead". Los Angeles Times. http://articles.latimes.com/2009/dec/23/world/la-fg-colombia-kidnap23-2009dec23. 
  138. [۲] سانچہ:مردہ ربط
  139. "Colombian rebel attacks intensify, dozens killed | Energy & Oil | Reuters". Reuters. September 10, 2010. https://www.reuters.com/article/colombia-rebels-idAFN1025921520100910. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  140. McDermott, Jeremy (April 25, 2011). "Colombia's criminal bands pose new security challenge". BBC News. https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-12804418. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۱. 
  141. "En 2010, unos 460 militares y policias murieron en combates en Colombia". ABC Color. https://web.archive.org/web/20101227084044/http://www.abc.com.py/nota/cerca-de-460-militares-y-policias-murieron-en-combates-en-colombia-en-2010/. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  142. "Milicias, el plan pistola en el Cauca". El Colombiano. https://web.archive.org/web/20110830145638/http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/M/milicias_el_plan_pistola_en_el_cauca/milicias_el_plan_pistola_en_el_cauca.asp. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  143. enLatino.com. "FARC tienen menos integrantes y están debilitadas, dice jefe militar colombiano". enLatino.com. https://web.archive.org/web/20120313022958/http://www.enlatino.com/farc-tienen-menos-integrantes-y-estan-debilitadas-dice-jefe-militar-colombiano-26265. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  144. "Fuerzas Militares tienen identificados a 1410 milicianos de Las Farc | RCN La Radio". RCN Radio. https://web.archive.org/web/20110413180917/http://www.rcnradio.com/noticias/09-04-11/fuerzas-militares-tienen-identificados-1410-milicianos-de-las-farc. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  145. "Reconocer el conflicto no cambia estatus de las Farc – Noticias de Justicia en Colombia". Eltiempo.Com. https://web.archive.org/web/20120111145800/http://www.eltiempo.com/justicia/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-9547384.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  146. "Acción propagandística de las Farc en Medellín – 20110602". Caracol.com.co. https://wayback.archive-it.org/all/20171012040211/http://caracol.com.co/radio/2011/06/02/regional/1306999440_482785.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  147. "Asesinan a dos candidatos a la alcaldía de Campamento en Antioquia – 20110530". Caracol.com.co. https://wayback.archive-it.org/all/20171012040214/http://caracol.com.co/radio/2011/05/30/judicial/1306773900_481191.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  148. "Las Farc amenazan a la senadora antioqueña Liliana Rendón – 20110527". Caracol.com.co. https://wayback.archive-it.org/all/20171012040528/http://caracol.com.co/radio/2011/05/27/judicial/1306483560_479711.html. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  149. "Hallan caleta con 213 minas de las Farc en Cali". Elespectador.Com. May 26, 2011. https://web.archive.org/web/20120111171237/http://www.elespectador.com/noticias/judicial/articulo-272781-hallan-caleta-213-minas-de-farc-cali. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  150. "Atentados de las Farc en el Valle – Noticias de Justicia en Colombia". Eltiempo.Com. https://web.archive.org/web/20120111145950/http://www.eltiempo.com/justicia/policia-dice-que-farc-preparaban-atentado-en-cali_8995482-4. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  151. Otis, John (July 16, 2011). "Colombia's Guerrillas: The Rebellion That Would Not Die". Time. https://web.archive.org/web/20130823224516/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2082791,00.html. Retrieved on
    ۷ مئی ۲۰۱۴. 
  152. "Alertan que más de 330 municipios tienen fuerte presencia de las Farc". Elespectador.Com. https://web.archive.org/web/20110930151055/http://elespectador.com/noticias/politica/articulo-265894-alertan-mas-de-330-municipios-tienen-fuerte-presencia-de-farc. Retrieved on
    October 18, 2011. 
  153. "Colombia’s New Counterinsurgency Plan". Archived June 16, 2012, at the وے بیک مشین InterAmerican Security Watch, March 29, 2012. Retrieved: June 8, 2012.
  154. "Colombian soldiers die in clashes". BBC News. July 21, 2013. https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-23394408. Retrieved on
    ۲۲ جولائی ۲۰۱۳. 
  155. "Nine FARC members killed by army raid in Colombian jungle". Reuters. 16 December 2014. https://www.reuters.com/article/2014/12/16/us-colombia-farc-idUSKBN0JU0BW20141216. Retrieved on
    ۱۶ دسمبر ۲۰۱۴. 
  156. "Farc suspends truce after Colombia army attack". BBC. 22 May 2015. https://www.bbc.com/news/world-latin-america-32846164. 
  157. "Colombia and Farc rebels sign historic ceasefire". BBC News. https://web.archive.org/web/20160623181047/http://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-36611952. Retrieved on
    June 23, 2016. 
  158. "Denuncian presencia de disidentes de las Farc en parque natural. Serían guerrilleros del frente primero, que no se acogieron el acuerdo de paz.". El Tiempo. 16 September 2016. http://www.eltiempo.com/politica/justicia/denuncian-presencia-de-disidentes-de-las-farc-en-parque-natural/16703571. 
  159. "A look at Colombia's half-century-long rebel conflict". October 3, 2016. https://web.archive.org/web/20161011234410/http://indianexpress.com/article/world/world-news/a-look-at-colombias-half-century-long-rebel-conflict-3062564/. Retrieved on
    October 11, 2016. 
  160. "Colombia signs new peace deal with Farc". بی بی سی نیوز. 24 November 2016. https://www.bbc.com/news/world-latin-america-38096179. 
  161. "Colombia's congress approves historic peace deal with FARC rebels". Washington Post. 30 November 2016. https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/colombian-congress-approves-historic-peace-deal/2016/11/30/9b2fda92-b5a7-11e6-939c-91749443c5e5_story.html. 
  162. James, Julian. "Colombian government renews civil war amid growing social unrest" (in en). https://www.wsws.org/en/articles/2019/09/07/colo-s07.html. Retrieved on
    2019-09-12. 
  163. https://translate.google.com/translate?hl=en&sl=es&u=https://www.elheraldo.co/region-caribe/por-una-fiesta-en-cerete-ubicaron-supuesto-capo-del-narcotrafico-721011&prev=search
  164. https://today.rtl.lu/news/world/a/1507820.html
  165. https://caracol.com.co/emisora/2020/04/26/monteria/1587852736_119612.html
  166. https://caracol.com.co/emisora/2020/06/27/medellin/1593219073_729114.html
  167. "Disidencias de las Farc contarían con 1.200 hombres – ELESPECTADOR.COM". 20 March 2018. https://web.archive.org/web/20180614100550/https://www.elespectador.com/noticias/judicial/disidencias-de-las-farc-contarian-con-1200-hombres-articulo-745490. Retrieved on
    6 June 2018. 
  168. "Un ataque perpetrado por disidentes de las FARC dejó a 6 policías heridos en Colombia". https://web.archive.org/web/20180614094930/https://www.infobae.com/america/colombia/2018/01/18/un-ataque-perpetrado-por-disidentes-de-las-farc-dejo-a-6-policias-heridos-en-colombia/. Retrieved on
    6 June 2018. 
  169. "Policía murió en ataque atribuido a disidencia de FARC en Meta – Noticias Caracol". 25 February 2018. https://web.archive.org/web/20180617192749/https://noticias.caracoltv.com/colombia/policia-murio-en-ataque-atribuido-disidencia-de-farc-en-meta. Retrieved on
    6 June 2018. 
  170. "Dos policías muertos en ataque donde opera disidencia de las FARC". https://web.archive.org/web/20180614095222/https://www.prensa.com/mundo/policias-muertos-ataque-disidencia-FARC_0_4976502372.html. Retrieved on
    6 June 2018. 
  171. "La historia de "Gentil Duarte", el disidente de las Farc más buscado del país – ELESPECTADOR.COM". 2 April 2018. https://web.archive.org/web/20180920064955/https://www.elespectador.com/noticias/judicial/la-historia-de-gentil-duarte-el-disidente-de-las-farc-mas-buscado-del-pais-articulo-747661. Retrieved on
    11 August 2018. 
  172. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  173. Costos Generados por la violencia armada en Colombia. 2005. 
  174. "Informe Anual 2003". http://www.ecopetrol.como.co/especiales/informe_anual2003/images/informer-anual-esp-alta-72.pdf. سانچہ:مردہ ربط
  175. Los Costos Economicos del Conflicto armado en Colombia: 1990–1994. 1995. 
  176. ۱۷۶.۰ ۱۷۶.۱ ۱۷۶.۲ ۱۷۶.۳ Las Cifras del Conflicto Colombiano. 2007. 
  177. ۱۷۷.۰ ۱۷۷.۱ Costos generados por la violencia armada en Colombia: 1999–2003. 
  178. ۱۷۸.۰ ۱۷۸.۱ El secuestro en Colombia caracterizacion y costos economicos. 
  179. El gasto en defensa y seguridad: caracterizacion del caso colombiano en el contexto internacional.. 2004. 
  180. Los Costos Economicos de la criminalidad y la violencia en Colombia: 1991–1996. 1998. 
  181. El Incremento en el gasto en defensa y seguridad: resultados y sostenibilidad de la estrategia. 2005. 
  182. ۱۸۲.۰ ۱۸۲.۱ Expansion territorial de la guerrilla colombiana: geografia, economia y violencia. 1997. 
  183. Ibanez, A., A. Moya y A. Velasquez (2006). "Hacia una politica proactiva de la poblacion desplazada". Universidad de los Andes, Secretariado Nacional de Pastoral Social Caritas Colombia. 
  184. Programa de las Naciones Unidas para el Desarrollo (2003). "El conflicto, callejon con salida: informe nacional de desarrollo humano para Colombia". PNUD. 
  185. ۱۸۵.۰ ۱۸۵.۱ Echeverry, J., N. Salazar y V. Navas (2001). "Nos parecemos al resto del mundo? El conflicto Colombiano en el contexto internacional.". Archivos de Macroeconomia, Documento 143, Departamento Nacional de Planeacion. 
  186. Parra, C. (1998). "Determinantes de la Inversion en Colombia: evidencia sobre el capital humano y la violencia". Planeacion y Desarrollo 84: 1–31. 
  187. Nos parecemos al resto del mundo? El conflicto colombiano en el contexto internacional. 
  188. Guerrillas, Bandits, and Independent Republics: US Counter-insurgency Efforts in Colombia 1959–1965. http://www.icdc.com/~paulwolf/colombia/smallwars.htm. 
  189. Livingstone, 2004: p. 155
  190. کولمبیا ، جنوبی امریکا دا دورہ ، اسپیشل وارفیئر سنٹر ، فورٹ بریگ ، شمالی کیرولائنا ، ہیڈ کوارٹر ، امریکی فوج دے خصوصی وارفیئر اسکول ، 26 فروری ، 1962 ، کینیڈی لائبریری ، باکس 319 ، قومی سلامتی فائلاں ، خصوصی گروپ د‏‏ی ٹیم دے ذریعہ۔ فورٹ بریگ ٹیم؛ کولمبیا دا دورہ؛ 3/62 ، "خفیہ ضمیمہ ، کولمبیا سروے رپورٹ۔"
  191. Noam Chomsky (2000). Rogue states: the rule of force in world affairs. South End Press, 69. ISBN 978-0-89608-611-1. 
  192. HRW, 1996: "II. History of the Military-Paramilitary Partnership" Archived 2017-10-12 at the وے بیک مشین
  193. Families Of Death Squad Victims Allowed To Sue Chiquita Executives Archived 2017-02-25 at the وے بیک مشین. CommonDreams. 4 June 2016.
  194. Priest, Dana (21 December 2013). "Covert action in Colombia: U.S. intelligence, GPS bomb kits help Latin American nation cripple rebel forces". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/sf/investigative/2013/12/21/covert-action-in-colombia/?wpisrc=al_excl. Retrieved on
    ۳۰ دسمبر ۲۰۱۳. 
  195. "Top 10 U.S. Foreign Aid Recipients". abcnews. https://abcnews.go.com/Politics/OTUS/fullpage/top-10-us-foreign-aid-recipients-17534761. Retrieved on
    ۱۰ نومبر ۲۰۱۴. 
  196. "DEA chief resigns after 'sex parties' scandal". thehill.com. http://thehill.com/regulation/administration/239617-dea-chief-resigns-after-sex-parties-scandal. Retrieved on
    ۲۸ اگست ۲۰۱۷. 
  197. Ending 50 Years of Conflict in Colombia: The Challenges Ahead and the U.S. Role Archived 2014-04-17 at the وے بیک مشین, WOLA, 4/14/2014.
  198. "The Axis of Peace and Memory". centromemoria.gov.co. https://web.archive.org/web/20170715013108/http://centromemoria.gov.co/eje-de-la-paz-y-la-memoria/. Retrieved on
    2017-04-23. 
  199. ۱۹۹.۰ ۱۹۹.۱ "The Victims and Land Restitution Law" (in Spanish). unidadvictimas.gov.co. https://web.archive.org/web/20150925110822/http://www.unidadvictimas.gov.co/normatividad/LEY%2BDE%2BVICTIMAS.pdf. Retrieved on
    21 December 2014. 
  200. "the Land Restitution Unit". restituciondetierras.gov.co. https://web.archive.org/web/20130305121426/http://restituciondetierras.gov.co/. Retrieved on
    23 March 2013. 
  201. "Pope at Colombia prayer meeting for reconciliation weeps with victims". 2017-09-08. https://web.archive.org/web/20170909034315/http://en.radiovaticana.va/news/2017/09/08/pope_at_colombia_prayer_meeting_for_reconciliation_weeps_wit/1335635. Retrieved on
    2017-09-09. 
  202. "ABC Jurisdicción Especial para la Paz". Oficina del Alto Comisionado para la Paz. https://web.archive.org/web/20161005125954/http://www.altocomisionadoparalapaz.gov.co/Documents/informes-especiales/abc-del-proceso-de-paz/abc-jurisdiccion-especial-paz.html. Retrieved on
    24 August 2016. 
  203. "Natalio Cosoy, "Clearing Colombia of landmines," BBC Mundo, Bogota, 14 March 2015". https://web.archive.org/web/20170622164541/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-31831002. Retrieved on
    21 June 2018. 
  204. "Removing Colombia's landmines, one by one". January 30, 2013. https://web.archive.org/web/20141018094155/http://www.csmonitor.com/World/Making-a-difference/Change-Agent/2013/0130/Removing-Colombia-s-landmines-one-by-one. Retrieved on
    October 14, 2014. 
  205. «Landmine and Cluster Munition Monitor». The-monitor.org. بایگانی‌شده از اصلی در مئی ۱۹, ۲۰۱۴. دریافت‌شده در اکتوبر ۱۴, ۲۰۱۴. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  206. "Landmine and Cluster Munition Monitor". The-monitor.org. https://web.archive.org/web/20140519062000/http://www.the-monitor.org/index.php/cp/display/region_profiles/theme/2523. Retrieved on
    October 14, 2014. 
  207. "Leah Young, "Colombia," Journal of ERW and Mine Action, Issue 13.1, Summer 2009.". https://web.archive.org/web/20151001051304/http://www.jmu.edu/cisr/journal/13.1/profiles/colombia/colombia.shtml. Retrieved on
    2015-06-08. 
  208. "Landmines Are Killing Colombians, "Lend Your Leg" to Support Victims – ABC News". https://web.archive.org/web/20141022122927/https://abcnews.go.com/ABC_Univision/News/landmines-killing-colombians-lend-leg-support-victims/story?id=18870182. Retrieved on
    October 14, 2014. 
  209. ""FARC to Start 'Humanitarian' Removal of Landmines in Colombia." TeleSUR, 23 March 2015". https://web.archive.org/web/20150703104257/http://www.telesurtv.net/english/news/FARC-to-Start-Humanitarian-Removal-of-Landmines-in-Colombia-20150323-0003.html. Retrieved on
    8 June 2015. 

نوٹ

[سودھو]

سانچہ:Ref begin

  1. ^ «Why did the Colombia Peace Process Fail?» (PDF). The Tabula Rasa Institute. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۲-۰۷-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۰۶-۰۲-۲۶. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک) [PDF file]
  2. ^ Livingstone, Grace (2004). Inside Colombia: Drugs, Democracy, and War. Rutgers University Press, 176. ISBN 0-8135-3443-7. 
  3. ^ Molano, Alfredo (February 18, 2004). in James Graham (Translator): Loyal Soldiers in the Cocaine Kingdom: Tales of Drugs, Mules, and Gunmen. Columbia University Press. ISBN 0-231-12915-7. 
  4. ^ Peter, Canby (August 16, 2004). "Latin America's longest war; "More Terrible than Death: Massacres, Drugs, and America's War in Colombia," "Walking Ghosts: Murder and Guerrilla Politics in Colombia," "Inside Colombia: Drugs, Democracy and War," "Loyal Soldiers in the Cocaine Kingdom: Tales of Drugs, Mules and Gunmen," "Law in a Lawless Land: Diary of a Limpieza in Colombia"; Book Review". The Nation 279 (5): 31. http://bailey83221.livejournal.com/58092.html. 
  5. ^ Stokes, Doug (July 1, 2005). "America's Other War: Terrorizing Colombia". Canadian Dimension 39 (4): 26. http://bailey83221.livejournal.com/54324.html. 
  6. ^ Stokes, p. 26, quoting Marc Grossman, U.S. undersecretary of state for political affairs.
  7. ^ Dudley, Steven (2004). Walking Ghosts: Murder and Guerrilla Politics in Colombia. Routledge. ISBN 0-415-93303-X. 
  8. ^ Corbyn, Jeremy (July 2, 2003). "Supporting terror; Jeremy Corbyn MP explains the reasons why Britain should be staying well clear of Colombian President Uribe Velez's regime". Morning Star: 7. http://bailey83221.livejournal.com/59139.html. 
  9. ^ Livingstone, (Foreword by Pearce, Jenny), p. xvii (f24)
  10. ^ Livingstone, p. 5;
    Pearce, Jenny (May 1, 1990). in 1st: Colombia:Inside the Labyrinth. London: Latin America Bureau, 287. ISBN 0-906156-44-0. 
  11. ^ Pearce's forward in Livingstone, p. xx
  12. ^ LeGrand, Catherine C (June 2003). "The Colombian crisis in historical perspective (Record in progress)". Canadian Journal of Latin American & Caribbean Studies 28 (55/5): 165–209. http://bailey83221.livejournal.com/58817.html. 
  13. ^ «Economic Indicators Real Sector, 1999–2004». Latin Focus. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۰۶-۰۶-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۰۶-۰۵-۳۱. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  14. ^ Legrand, p. 165. See Note #15 for more on women in the conflict.
  15. ^ Legrand, p. 165. See Note #18 for more on peasant support for the guerrillas. (see also Ortiz 2001; Reyes Posada and A. Bejarano 1988; Archila N. 1996)", Notes.
  16. ^ Legrand, p. 165. Lengrand states: "Some observers noted that this percentage of supposed paramilitary supporters elected to congress in March 2002 corresponded to the number of representatives elected from Uraba and the Atlantic coast where the paramilitaries are strong. (El Tiempo March 13–14, 2002)", see Notes.
  17. ^ «Colombia's Three Wars: U.S. Strategy at the Crossroads» (PDF). Strategic Studies Institute of the U.S. Army War College. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۸-۰۶-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۰۶-۰۲-۲۶. [PDF file]
  18. ^ «Colombia's Three Wars: U.S. Strategy at the Crossroads» (PDF). Strategic Studies Institute of the U.S. Army War College. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۸-۰۶-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۰۶-۰۲-۲۶. [PDF file]
    James, Preston Everett (1969). Latin America (4th edition). The Odyssey Press, 426. 
  19. ^ «The United States and Colombia: The Journey from Ambiguity to Strategic Clarity» (PDF). Strategic Studies Institute of the U.S. Army War College. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۸-۰۵-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۰۶-۰۲-۲۶. [PDF file]
  20. ^ Livingstone, p. 5; Author Unknown (February 2001). in Bergquist, Charles: Violence in Colombia, 1990–2000: Waging War and Negotiating Peace. SR Books, 13. ISBN 0-8420-2869-2. 
  21. ^ Livingstone, p. 110.
  22. ^ Livingstone, p. 7; Quoting: Colombia: Inseguridad, Violencia, y Desempeño Económico en las Areas Rurales, Consejería para la Paz de la Presidencia de la República, Colombia, 1999, Director de Investigación: Jesus Antonio Bejarano Avila.
  23. ^ Livingstone, p. 5
  24. ^ Livingstone, p. 5; Canby, p 31
    «Colombia». infoplease.com. دریافت‌شده در ۲۰۰۶-۰۲-۲۶.
  25. ^ Livingstone, p. 6; "Amnistía Internacional Colombia Seguridad, ¿a qué precio? La falta de voluntad del gobierno para hacer frente a la crisis de derechos humanos". Amnesty Internacional (Amnesty International). December 2002. http://web.amnesty.org/library/Index/ESLAMR231322002?open&of=ESL-2AM.  Archived November 7, 2007, at the وے بیک مشین
  26. ^ Livingstone, p. 6; Source: Colombian Commission of Jurists; Arocha, Jaime (1998). Evolución reciente del conflicto armado en Colombia: La Guerrilla in Las violencias: inclusión creciente, 1998, Bogata: CES, 35–65. ISBN 958-96259-5-9. 
  27. ^ Livingstone, p. 6; Source: Colombian Commission of Jurists; Author Unknown (2000). "Country report on Human Rights in Colombia". US State Department: 1 (mimeograph). 
  28. ^ Livingstone, p. 7; Source: Departamento Administrativo de Seguridad (DAS); Richani, Nazih (April 1, 2002). Systems of Violence: The Political Economy of War and Peace in Colombia. State University of New York Press. ISBN 0-7914-5345-6. 
  29. ^ Livingstone, p. 7; Richani, p. 87
  30. ^ Livingstone, p. 7

سانچہ:Ref end

ہور پڑھو

[سودھو]

کتاباں

[سودھو]
انگریزی
[سودھو]
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • میرنک ، ڈی میرٹ تے اوریب لوپیز (ایڈیشن)۔ 2019۔ جداں کہ جنگ دا خاتمہ ہُندا اے: کولمبیا سانو‏ں استحکا‏م امن تے عبوری انصاف دے بارے وچ کیہ بتا سکدا اے ۔ کیمبرج یونیورسٹی پریس۔
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • اسٹیل ، ایبی۔ 2018۔ کولمبیا د‏‏ی خانہ جنگی وچ جمہوریت تے بے گھر ہونا۔ کارنیل یونیورسٹی پریس۔
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
دوسری زباناں
[سودھو]
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

روزنامچے تے رسالے

[سودھو]

حکومت / این جی او د‏‏ی رپورٹاں

[سودھو]

خبراں

[سودھو]

باہرلے جوڑ

[سودھو]

سانچہ:Colombia topics سانچہ:Ongoing military conflicts سانچہ:Post-Cold War conflicts in the Americas سانچہ:Colombia conflict