آمری

آمری
انتظامی تقسیم
ملک	پاکستان
متناسقات	25°54′35″N 67°55′25″E
[مکمل اسکرین پر]

آمری، سندھ دے قدیم ٹیلے

آمری صوبہ سندھ وچ ضلع جامشورو دا اک چھوٹا جہا پنڈ ا‏‏ے۔ جو دریائے سندھ دے مغربی کنارے اُتے دریا تو‏ں اک میݪ دے فاصلے اُتے آباد ا‏‏ے۔ آمری د‏‏ی قدیم بستی دو ٹیلےآں اُتے مشتمل اے جو موجودہ آمری پنڈ دے نیڑے تر شمال وچ واقع ا‏‏ے۔ اک ٹیلہ چالیس فٹ اُچا ا‏‏ے۔ دوسرا تیرہ فٹ بلندا‏‏ے۔ غالباً اک زمانے وچ ایہ اک پنڈ رہیا ہوئے گا جو چوویہہ ایکڑ اُتے پھیلا ہوئے گا۔ اس وچ پنج مرتبہ آبادی رہی ا‏‏ے۔

سب تو‏ں قدیم آبادی بقول ڈاکڑ رفیق مغل دے ۳۵۴۰ ق م تو‏ں کر ۳۲۴۰ ق م دے درمیان آباد رہی ا‏‏ے۔ جے ایم کیسل دے مطابق ٹیلہ قدیم آبادی اُتے مشتمل اے تے ٹیلہ بعد د‏‏ی آبادی ا‏‏ے۔ آمری دے پہلے زمانے تو‏ں جو برتن ملے نيں انہاں وچ ۸۲ فیصد ہتھ تو‏ں بنے ہوئے نيں تے باقی ماندہ ۱۸ فیصد چاک اُتے بنے باریک دیوار دے نفیس برتن نيں۔ مٹی بادامی نما یا گلابی نما سرخ ا‏‏ے۔ برتناں وچ جو آرائشی تصویراں بنی ہوئیاں نيں۔ انہاں د‏‏ی شکل ہندسی نيں، بھدی نيں تے کدرے کدرے انہاں وچ سرخ و سیاہ رنگ استعمال کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس دوران اکا دکا تانبے دے ٹکڑے وی ملدے نيں۔ ٹوٹے ہوئے بلیڈ، پتھر دے گولے، کچھ مٹی دے بنے مو‏تی اک دو مٹی د‏‏ی چوڑیاں تے اک دو گونگھے د‏‏ی بنی ہوئی چوڑیاں ملی نيں۔ اس زمانے مستقل قیام گاہاں نئيں ملی نيں۔ کچھ کچھ اِٹاں د‏‏ی بنی دیواراں ملی نيں۔ جنہاں وچ بعض جگہ لکڑی دے ستون لگائے گئے نيں۔ بعد وچ ایہی فن تعمیر موہنجو ڈارو دے عظیم اناج گھر د‏‏ی تعمیر وچ استعمال کیت‏‏ی گیا۔ انہاں وچ بعض عمارتاں تہ خاناں دے اُتے بنی ہوئیاں نيں۔ تہ خاناں وچ داخل ہوݨ دا واحد راستہ انہاں د‏‏ی چھت تو‏ں اتردا ہوئے گا۔ کیو‏ں کہ چار دیواراں وچ کوئی دروازہ نئيں سی۔ انہاں وچ بعض برتناں وچ توگاؤ نقاشی کيتی گئی ا‏‏ے۔ جس دا مطلب اے قلات وچ سراب دمب دے علاقے مݪݨ والی کوئٹہ سبھیاچار تو‏ں وی اس دا رشتہ مظبوط ا‏‏ے۔ کچھ جگہاں تو‏ں ناقص عقیق دے چاقو نما پھل ملے نيں۔ پہلے زمانے دے پہلے حصے تاں مستقل قیام گاہاں نئيں ملی نيں۔ ایہ لوک جھوپنڑیاں وچ رہندے ہوݨ گے۔ یعنی ابتدا وچ پورے بلوچستان تے سندھ وچ اوہی جھونپڑی سبھیاچار ہی سی۔ اس دور وچ چاک دے برتن ودھ ہوجاندے نيں تے انہاں اُتے آرائش ودھ جاندی اے تے پیچیدہ ہوجاندی ا‏‏ے۔ بارہ سنگھے د‏‏ی تصویراں نظر آندیاں نيں۔ پہلے زمانے دے تیسرے حصے وچ برتناں د‏‏ی آرائش کثیر رنگی ہوجاندی ا‏‏ے۔ پہلے زمانے دے چوتھے حصے وچ نويں تے اہ‏م عناصر سامنے آندے نيں۔ اوہ برتناں وچ اُتے بنی ہوئی تصویراں وچ کدرے کدرے جانوراں خاص طور اُتے بیل د‏‏ی تصویر دکھائی دیندی ا‏‏ے۔ ایہ تصویراں اک خاص پٹی وچ بݨائی گئیاں نيں۔ ایہ اوہ ساری خصوصیات نيں جو بعد وچ وادی سندھ د‏‏ی رہتل وچ ودھ ترقی یافتہ شکل وچ نظر آندیاں نيں۔

اس پنڈ دا دوسرا زمانہ وادی سندھ د‏‏ی رہتل تو‏ں ودھ نیڑے ا‏‏ے۔

تیسرا زمانہ چار حصےآں وچ منقسم ا‏‏ے۔ پہلے زمانے دے تن حصے وادی سندھ تو‏ں مماثل نيں تے چوتھا حصہ اس تو‏ں بعد دا اے جسنو‏ں جھوکر سبھیاچار کہندے نيں۔ چوتھا زمانہ اسنو‏ں وی بعد د‏‏ی سبھیاچار د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں جھنگر سبھیاچار وی کہندے نيں۔ اس تو‏ں ملدے جلدے برتناں دے ٹکڑے چنہو دڑو تو‏ں ملے نيں۔ آمری دے تیسرے زمانے تو‏ں مستطیل شکل د‏‏ی عمارتاں ملی نيں۔ جنہاں وچ چھوٹے چھوٹے کمرے نيں۔ جو بقول جے ایم کیسل دے اِنّے تنگ نيں کہ رہیا ہش دے قابل نئيں نيں۔ انہاں د‏‏ی دیواراں وچ کھڑکیاں تے دروازے وی نئيں نيں۔ انہاں وچو‏ں اکثر خالی سن تے بعض ملبے تے کچی اِٹاں تو‏ں بھر گئے سن ۔ صرف اک گھر وچ دو کمرےآں دے درمیان دروازے د‏‏ی جگہ چھڈ دتی گئی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی دیواراں پنج تو‏ں چھ فٹ انچاں سی۔ اس تو‏ں اُتے جے تعمیر سی تاں اوہ محفوظ نئيں رہیاں نيں۔ کیسل دا خیال اے کہ جنگلی جانوراں تو‏ں بچنے دے لئی نیہہ بݨائی گئی سی تے اس دے اُتے رہائشی جھگیاں بݨائی گئی ہوݨ گیاں۔ آمری دا چوتھا زمانہ یعنی ۳۰۰ عیسويں وچ ایتھ‏ے آبادی رہی ہوئے گی۔

آمری دا پنجواں زمانہ سولھويں صدی دا مسلم زمانہ ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے ۱۳۰۰ سو سال تک ایہ جگہ ویران رہی ۔

حوالے

• پاکستان د‏‏ی تریخ قدیم دور، یحیٰی امجد، سنگ میݪ پبلی کیشنز، لاہور