Jump to content

ابن النفيس

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
(ابن النفیس توں مڑجوڑ)
ابن النفيس
(عربی وچ: علاء الدين أبو الحسن علي بن أبي الحزم الخالدي المخزومي القَرشي الدمشقي ویکی ڈیٹا اُتے (P1559) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
 

جم سنہ 1210 [۱][۲]  ویکی ڈیٹا اُتے (P569) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


دمشق   ویکی ڈیٹا اُتے (P19) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

وفات 17 دسمبر 1288 (77–78 سال)  ویکی ڈیٹا اُتے (P570) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


قاہرہ   ویکی ڈیٹا اُتے (P20) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

شہریت ایوبی خاندان
عملی زندگی
پیشہ فلسفی ،  لکھاری ،  طبیب ،  فقیہ   ویکی ڈیٹا اُتے (P106) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
پیشہ ورانہ زبان عربی [۳]،  انگریزی   ویکی ڈیٹا اُتے (P1412) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
شعبۂ عمل طب   ویکی ڈیٹا اُتے (P101) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
ابن النفیس

انہاں دا نام “الحسن علا الدین علی بن ابی الحزم” اے، ابن النفیس یا کدی کدی قرش جو ماورائے نہر دا اک شہر اے دی نسبت توں قرشی دے نام توں جانے جاندے سن، طبیب ہور فلسفی سن،ابن النفیس 607 ہجری بمطابق 1210ء وچ دمشق وچ دریائے جیحوں دے پاس پیدا ہوئے، ہور قاہرہ وچ 687 ہجری نوں وفات پائی۔ اوہ اوس زمانے وچ پیدا ہویا جدوں علم و فنون مسلمان حکماء دی قلمرو سن، اس قلمرو دی سرحداں حالے سمٹنا شروع نئیں ہوئیاں سن تے انحطاط تے انتشار دا زمانہ حالے کچھ دور سی۔

دمشق وچ طب دے مشہور علماء توں طب دی تعلیم حاصل دی خاص طور توں مہذب الدین دخوار توں، پھر مصر چلے گئے ہور مستشفی الناصری (الناصری ہسپتال) وچ خدمات انجام داں ہور پھر المستشفی المنصوری وچ جتوں سلطان قلاوون نے تعمیر کرایا سی، اس ہسپتال دے سربراہ ہور سلطان بیبرس دے طبیبِ خاص مقرر ہوئے، اوہ سلطان دے گھر وچ امراء ہور اکابرین طب دی مجلس وچ شرکت کیتا کرتے سن۔

ان دی وصف وچ کہا گیا اے کہ اوہ طویل القامت شیخ سن، ڈھیلے گال ہور دبلے سن، صاحبِ مروت سن، انہاں نے قاہرہ وچ اک گھر بنوایا سی جس دے ایواناں تک انہاں نے رخام لگوائی سی، اوہ چونکہ شادی شدہ نناں سن چنانچہ انہاں نے اپنا گھر، مال ہور تمام کتب بیمارستانِ منصوری دے لیے وقف کردی تہاں۔

اوہ مشہور طبی مؤرخ ہور “عیون الانباء فی طبقات الاطباء” دے مصنف ابن ابی اصیبعہ دے اساں عصر سن، دوناں نے اک نال ہی ابن دخوار توں طب دی تعلیم حاصل دی سی ہور کئی سالاں تک مستشفی الناصری وچ اک نال کم کرتے راے، مگر ابن ابی اصیبعہ نے اپنی کتاب “عیون الانباء فی طبقات الاطباء” وچ ابن النفیس دا تذکرہ نناں کیتا، کہا جاتا اے کہ اس تجاہلِ عارفانہ دی وجہ ان دوناں دا آپس وچ کسی بات اُتے اختلاف سی، مگر پھر وی ابن النفیس بہت ساری تاریخی کتب ہور تراجم وچ مذکور ناں جن وچ قابلِ ذکر عماد الحنبلی دی “شذرات الذہب” ہور امام سیوطی دی “حسن المحاضرہ” اے، اس دے علااوہ مستشرقین دی اک بہت وڈی تعداد نے ان دے بارے وچ لکھا اے جن وچ بروکلمن، مایرہاف ہور جارج سارٹن شامل ناں۔

ابن النفیس دی شہرت صرف طب تک محدود نہ سی، بلکہ اوہ لغت، فلسفہ، فقہ ہور حدیث دے اپنے زمانے دے بڑے علماء وچ شمار کیے جاتے سن، ان دی تصانیف وچ غیر طبی موضوعات اُتے وی بہت ساری کتب ناں جن وچ کچھ قابلِ ذکر یہ ناں: الرسالہ الکاملیہ فی السیرہ النبویہ ہور فاضل بن ناطق۔

طب وچ اوہ اپنے زمانے دے مشہور اطباء وچ سمجھے جاتے سن، اس حوالے توں ان دی بہت ساری تصانیف ناں، ان دی طبی تصانیف وچ جرات ہور آزادیء اظہارِ رائے دا بھرپور مظاہرہ ملدا اے جو ان دے زمانے دے علماء وچ بالکل مفقود اے، اوہ اپنے زمانے دے علماء دے برعکس ابن سینا ہور جالینوس دے بر خلاف جاتے ہوئے ان اُتے کھلی تنقید کرتے نظر آندے ناں، ان دی ااساں تصانیف یہ ناں:

آنکہاں دے طب وچ “المذہب فی الکحالہ۔ المختار فی الاغذیہ۔ شرح فصول ابقراط۔ شرح تقدمہ المعرفہ۔ شرح مسائل حنین بن اسحق۔ شرح الہدایہ۔ ابن سینا دی کتاب القانون دا اختصار “الموجز فی الطب”۔ شرح قانون ابن سینا۔ بغیہ الفطن من علم البدن۔ “شرح تشریح القانون” اس کتاب توں پتہ چلتا اے کہ ابن النفیس فیزیالوجی دی اک ااساں دریافت اُتے اپنے اساں عصر ہور آج دے تمام اطباء اُتے سبقت لے گئے، انہاں نے آج دی جدید سائنس توں کئی سو سال پہلے Lung Circulation تفصیل توں بیان دی سی۔

1252ء وچ ابنِ النفیس دی اک غیر مطبوعہ کتاب’’ کتاب الشامل فی الصناع الطبّیہ‘‘ منظر عام اُتے آئی ۔ اس کتاب نے بہت توں حقائق توں پردہ ہٹادیا۔ اپنی کتاب وچ ابن النفیس نے بہت توں معاملات وچ بقراط ہور الزہراوی دی تقلید دی اے۔ مثلاً اس نے آپریشن دے وقت مریض کو صحیح طور اُتے لٹانے یا بٹھانے دے طریقاں دے بارے وچ بتایا اے ہور آلاتِجراحی دے صحیح استعمال دے بارے وچ ہدایات دی ناں۔ یہ وی اس کتاب توں ہی معلوم ہوا اے کہ اوہ اک ماہر سرجن سی۔ اس نے مریض دے سرجن ہور تیماردار توں تعلقات دی اہمیت اُتے بہت زور دیا اے۔ لیونارڈواونچی دی طرح ابن النفیس وی بہت نرم دل واقع ہواسی۔ علم طب توں گہر ا شوق رکھنے دے باوجود اس کو بغیر مجبوری دے انسان توانسان جانور تک دی چیر پھاڑ کرنا گوارا نناں سی۔ لیکن حیرت انگیز بات یہ اے کہ چیر پھاڑ توں اجتناب دے باوجود اس کو طب دی دنیا وچ علم التشریح الاجسام ہور امراضِ چشم دا ماہر تسلیم کیتا جاتااے۔ ا س دا سب توں بڑا کارنامہ خون دے بارے وچ تحقیق ہور دورانِ خون دے بارے وچ اس دے نظریات ناں۔ انسان دی زندگی ہور صحت دا راز اس دے دورانِ خون دے نظام وچ مضمر اے۔ انسانی جسم وچ خون دی اہمیت توں اطباء بہت پہلے توں واقف سن لیکن اوہ اس با ت کو دریافت نہ کرپائے کہ دل توں نکلنے دے بعد خون کس طرح سفر کرتااے۔ ابنِ سینا دا خیال سی کہ خون دائاں خانے توں نکل کر براہِ راست بائاں خانے وچ چلا جاتااے۔ لیکن اس دا یہ بیان پای�ۂ ثبوت کو نہ پہنچ سدا کیونکہ اوہ دل دے ان دوناں خاناں دے درمیان میں کسی راستے دی نشاندہی نہ کرسدا ۔ ابن النفیس نے دیکھا کہ خون جب دل دے دائاں خانے وچ پہنچتااے تو اس وقت تک پتلا ہوچکاہوتااے۔ اس دے بعد قرآئن توں تو یہی معلوم ہوتااے کہ خون دل دے بائاں خانے وچ چلاجاتا اے لیکن اس بات دا کوئی ثبوت نناں اے کہ کیتوں جاتااے؟۔ کیونکہ دل دے دوناں خاناں دی درمیانی دیوار وچ کوئی نالی یا سوراخ نناں اے ۔ دل دے عضلات اتنے موٹے ہور سخت ، ہور مسام اتنے تنگ ہوتے ناں کہ خون ان وچ توں وی نناں گزر سکتا۔ابن النفیس نے اندازا لگایا کہ یہ خون دل دے دائاں خانے توں پھیپھڑاں دی ورید دے ذریعے پھیپھڑاں وچ جاکر پھیل جاتااے ہور اس وچ ہوا شامل ہوجاتی اے، تو یہ خون پھیپھڑاں توں شریان دے راستے واپس دل دے بائاں خانے وچ چلا جاتااے۔ ابن النفیس نے یہ انکشاف 1242ء وچ کیتا۔

  1. اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
  2. ناشر: کانگرس لائیبریری
  3. http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12442782j — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License