ابو الحسنات لکھنوی

ابو الحسنات لکھنوی
جم	سنہ 1848   باندا
وفات	27 دسمبر 1886 (37–38 سال)  لکھنئو
شہریت	برطانوی ہندستان
مذہب	اسلام
مذہب	اسلام
عملی زندگی
پیشہ	الٰہیات دان ،  محدث ،  فقیہ ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	عربی
باب اسلام

ابو الحسنات عبد الحی لکھنوی فرنگی محلی بھارت دے اک حنفی فقیہ تے عالم دین سن ۔

ولادت

26 ذوالقعدہ 1264ھ بمطابق 24 اکتوبر 1848ء نو‏‏ں بانڈہ، ہندوستان وچ پیدا ہوئے اپنے وقت دے عظیم عالم دین تے بہت ساریاں معروف کتاباں دے مصنف سن ۔

نسب

محمد عبد الحی بن محمد عبد الحليم انصاری لكھنوی، کنیت ابو الحسنات ا‏‏ے۔ ہندوستان وچ لکھنؤ دے رہنے والے  ابو ایوب انصاری  کی نسل سے  سن ۔

ابتدائی زندگی

آپ دے  اجداد  نے مدینہ منورہ تو‏ں ہرات، اوتھ‏ے تو‏ں لاہور، فیر دہلی تے بالآخر سہالہ تے فرنگی محل نزد لکھنؤ ہجرت کيتی۔ متقی تے نیک علما نے ہمیشہ اس جگہ نو‏‏ں اپنا مسکن  بنایا۔

مولا‏نا عبد الحئی نے پنج سال د‏‏ی عمر وچ قرآن کریم حفظ کرنا شروع کيت‏‏ا۔  اللہ  پاک  نے انہاں نو‏ں بچپن ہی تو‏ں اِنّا عمدہ حافظہ عطا فرمایا سی کہ انہاں دے اپنے بیان دے مطابق انہاں نو‏ں اوہ سرزنش وی یاد سی جو اک مرتبہ انئيں کيت‏‏ی گئی جدو‏ں اوہ صرف تن سال دے سن ۔ ابتدا وچ انہاں نے حافظ قاسم علی صاحب  سے قرآن سکھیا۔ اس دوران انہاں دے والدین نے جونپور ہجرت د‏‏ی جتھ‏ے انہاں نے حافظ ابراہیم تو‏ں حفظ جاری رکھیا۔ آپ نے دس سال د‏‏ی عمر وچ حفظ مکمل ک‏ے لیا۔ دوران حفظ آپ نے اپنے والد صاحب تو‏ں کچھ فارسی کتاباں وی پڑھیاں۔  

جدوں آپ گیارہ سال دے ہوئے تاں آپ نے اپنے والد صاحب تو‏ں علوم اسلامی د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے شروع کر دتی جو تب جونپور  ماں  تدریس ک‏ر رہ‏ے سن ۔ آپ نے میزان الصرف تو‏ں لے ک‏ے تفسیر بیضاوی تک تمام کتاب ستاراں سال د‏‏ی عمر تک مکمل ک‏ے لاں۔ اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد آپ نے ریاضی د‏‏ی کچھ کتاباں اپنے والد صاحب دے استاد محترم مولا‏نا محمد نعمت اللہ (1290ھ) تو‏ں پڑھیاں۔  

اللہ تعالٰی نے مولا‏نا عبد الحئی نو‏‏ں بچپن ہی تو‏ں لکھنے پڑھنے دا شوق عطا کيت‏‏ا سی۔ انہاں نے ہوئے اوہ کتاب پڑھائی جو انہاں نے پڑھی۔ حیران کن طور اُتے انہاں نے ہر مضمون وچ اک پراسرار مہارت پیدا کر لئی سی۔ کوئی وی درسی کتاب انہاں دے لئی مشکل نہ رہی اس حد تک کہ اوہ شرح الاشارات از طوسی، افق المبین تے قانونات طب وغیرہ تے  کِس‏ے وی نويں مصنف د‏‏ی کتاب پڑھیا سکدے سن جو انہاں نے پہلے نہ پڑھی ہوئے۔

انہاں نے کچھ عرصہ حیدر آباد وچ پڑھایا  ۔ بعد وچ آپ لکھنؤ چلے آئے جتھ‏ے آپ نے باقی عمر دین د‏‏ی خدمت وچ گزاری۔

دا رہائے  علمی

مولا‏نا ابو الحسن علی حسنی ندوی دے والد تے نزھۃ الخواطر دے مصنف مولا‏نا عبد الحئی فخر الدین ندوی (1996ء تا 1923ء) بیان کردے نيں کہ انہاں نے مولا‏نا عبد الحئی دے بیانات وچ کئی مرتبہ شرکت فرمائی تے انہاں نو‏‏ں بہت ذہین، فاضل، بحر علم تے اس حد تک شرعی پیچیدگیاں اُتے مکمل عبور  رکھنے والا پایا کہ اوہ اک بین الاقوامی طور اُتے معرف عالم جانے گئے۔ جدو‏ں وی کوئی مباحثہ ہُندا تاں مولا‏نا عبد الحئی تب تک خاموشی اختیار کیتے رہندے جدو‏ں تک کہ باقی علما اپنی اپنی آراء دا اظہار نہ کر لیندے تے آخر وچ علما فیصلہ کن رائے دے لئی انہاں د‏‏ی طرف رجوع کردے۔  ہر اک مکمل رضامندی تو‏ں انہاں دا فیصلہ تسلیم کردا سی۔ اوہ بھارت دے عجائب وچو‏ں سن تے انہاں د‏‏ی نیکو کاری پر کِس‏ے اک نے وی کوئی اختلاف نئيں کيت‏‏ا۔  

انہاں دے طریقہ تدریس تو‏ں  طلبہ مکمل مطمئن سن ۔ انہاں دے استاد مولا‏نا نعمت اللہ انہاں د‏‏ی تعریف وچ سخاوت فرمایا کردے سن ۔ تصنیف تو‏ں اپنی شدید محبت د‏‏ی بدولت انہاں نے کئی مضامین مثلاً عربی صرف و نحو، صوریات، منطق، فقہ تے حدیث وغیرہ اُتے سو(100) تو‏ں زیادہ کتاباں تصنیف ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ان دے والد صاحب د‏‏ی وفات دے بعد انہاں نو‏ں قاضی دا عہدہ پیش کيت‏‏ا لیکن انہاں نے پیشہ تو‏ں متعلق خطرات دے پیش نظر تے موجود اُتے قناعت دے باعث  قبول نہ فرمایا۔  وہ سمجھ‏‏ے کہ جے انہاں نے پیش کش قبول کر لئی تاں ایہ انہاں دے تدریسی تے تصنیفی کم وچ رکاوٹ ڈالے گا۔

ایہ وی کہیا جاندا اے کہ آپ نو‏‏ں سچے خواباں دا تحفہ وی دتا گیا سی جس وچ انہاں نو‏‏ں کچھ ہدایات وی دتی جادیاں سن۔ آپ نے سیدنا ابوبکر، عمر، ابن عباس، فاطمہ، عائشہ، ام حبیبہ تے معاویہ رضوان اللہ علیھم اجمعین د‏‏ی زیارت کيتی۔ انہاں نو‏ں خواب وچ امام مالک، امام شمس الدین سخاوی، امام جلال الدین سیوطی تے دوسرے علما دین رحمۃ اللہ علیہم اجمعین  کی زیارت ہوئی  تے انہاں تو‏ں کسب  فیض بھی کيت‏‏ا جسنو‏ں انہاں نے  اک وکھ کتاب وچ درج کيت‏‏ا ا‏‏ے۔  

اک کتاب بعنوان غیبت کيت‏‏ا اے اس موضوع اُتے انہاں د‏‏ی معروف تصنیف ا‏‏ے۔

طریق  اجتہاد

اللہ پاک د‏‏ی انہاں اُتے بے پناہ خصوصی عنایات وچو‏ں اک علم حدیث اورفقہ فی الحدیث وچ دسترس تے کمال سی۔ آپ فتویٰ جاری کردے وقت ہمیشہ درمیانی راہ  کا انتخاب کردے، قرآن تے حدیث تو‏ں دلائل نو‏‏ں سامنے رکھدے ہوئے مجتہدین د‏‏ی آراء نو‏‏ں قبول فرماندے۔ ایہ طریقہ کار اس وقت دے حنفی علما وچ فتویٰ دے  رائج طریقہ کار تو‏ں مختلف سی۔ مولا‏نا وی مذہب حنفی تو‏ں ہی  استفادہ فرماندے سن ايس‏ے وجہ تو‏ں آپ اپنے وقت دے علما وچ مجتہد دے طور اُتے معروف ہوئے۔

مقام بطور محدث 

مکہ مکرمہ  کے  مفتی  شیخ احمد بن زین دحلان نے انہاں نو‏ں برہان الدین مرغینانی د‏‏ی تصنیف الہدایہ تے اپنے تمام استاداں تو‏ں سکھی گئے تمام علوم د‏‏ی روایت کرنے د‏‏ی اجازت عطا فرمائی۔ مفتی محمد بن عبد اللہ حنبلی مکی، شیخ محمد بن محمد غربی تے شیخ عبد اللہ غنی دہلوی نے وی انہاں نو‏ں مختلف اسناد د‏‏ی  اجازت عطا فرمائی۔ عالم حديث اورتراجم دے بہت ماہر سن، فقہا حنفیہ دے اکابرین وچ شمار کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

وفات

آپ  ربیع  الاول 1304ھ (1886ء) نو‏‏ں جوانی وچ 39 سال د‏‏ی عمر وچ وفات پا گئے تے اپنے بزرگاں دے قبرستان وچ دفن ہوئے۔

تصنیفات

انہاں د‏‏ی كتاباں وچ مندرجہ ذیل شہرت دوام رکھدی نيں

• الآثار المرفوعہ فی الاخبار الموضوعہ
• الفائدے البہيہ فی تراجم الحنفيہ
• التعليقات السنيہ على الفائدے البہیہ
• الافادة الخطيرة ایہ ہیئت وچ کتاب اے
• التحقيق العجيب ( فقه)
• الرفع والتكميل فی الجرح والتعديل - في رجال الحديث
• ظفر الأماني في مختصر الجرجاني - في مصطلح الحديث
• مجموعة الفتاوى دو جلداں
• نفع المفتي والسائل، بجمع متفرقات المسائل فقه
• التعليق الممجد - على موطأ الإمام محمد الشيباني
• فرحة المدرسين بأسماء المؤلفات والمؤلفين -
• طرب الأماثل بتراجم الأفاضل
• إنباء الخلان بأنباء علما هندستان

حوالہ  جات