برہان الدین مرغینانی

برہان الدین مرغینانی
(عربی وچ: برهان الدين المرغيناني)
جم	12 نومبر 1117   مرغیلان ،  رشتون، ازبکستان ،  ازبکستان ،  دوشنبہ
وفات	29 اکتوبر 1197 (80 سال)  سمرقند
مدفن	سمرقند
شہریت	خلافت عباسیہ خانان کاراخانی
عملی زندگی
استاذ	نجم الدین نسفی
پیشہ	محدث ،  فقیہ ،  مصنف ،  جج
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	فقہ
باب اسلام

برہان الدین مرغینانی یا برہان الدين ابو الحسن علی بن ابی بكر بن عبد الجليل فرغانی مرغينانی (پیدائش: 15 اپریل 1136ء– وفات: 28 اکتوبر 1197ء) صاحب الہدایہ تو‏ں معروف نيں۔

ناں

علی بن ابی بکر بن عبد الجلیل بن خلیل بن ابی بکر فرغانی مرغینانی: ابو الحسن کنیت ابو بکر صدیق د‏‏ی اولاد وچو‏ں سن ۔ خطاب برهان الدين سی۔

ولادت

ان د‏‏ی ولادت 11رجب530ھ مطابق 15 اپریل 1136ء نو‏‏ں مرغینان وچ ہوئی مرغینان جو بلاد فرغانہ وچو‏ں اک شہر ولایت ماوراء النہر وچ واقع اے جس دے شرق وچ کاشغر تے غرب وچ سمرقند ا‏‏ے۔

خطاب

ان دا خطاب ب رہان الدین تے فقہائے حنفیہ وچ وڈے عظیم المرتبت فقیہ نيں انہاں د‏‏ی کتاب الہدایہ فقہ حنفی د‏‏ی بنیادی تے امہات الکتب وچ شامل سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ مذہب حنفی وچ بطور حافظ، مفسر،محقق ،اديب تے کبار مجتہدين وچ شمار ہُندے نيں۔

استاد

انہاں دے مشائخ وچ نجم الدین ابو حفص عمر بن محمدبن احمد النسفی صدر الشہید حسام الدین عمر بن عبد العزیز بن عمر مازہ تے ابو عمر عثمان بن علی نيں۔

کہندے نيں کہ آپ نے ماہِ ذیعقدہ 573ھ وچ چہار شنبہ دے روز بعد نماز طہر دے ہدایہ تصنیف کرنا شروع کيتا تے 13 سال دے عرصہ وچ ختم کیا،اس مدت وچ آپ ہمیشہ روزہ دار رہے تے سوائے ایام مہینہ دے کدی افطار نہ کيتا تے کسی نو‏‏ں اپنے روزہ تو‏ں خب ر دار نہ کردے سن ،جب خاد م کھانا لاندا تاں آپ اسنو‏ں فرماندے کہ رکھ دے چلا جا،جب اوہ چلا جاندا تاں آپ کسی طالب علم نو‏‏ں بلیا ک‏ے کھلا دیندے تے ہدایہ د‏‏ی تصنیف کيتی وجہ ایہ سی کہ ابتدائے حال وچ آپ نے چاہیا کہ کوئی مختصر کتاب فقہ وچ تالیف کيت‏ی جائے جس وچ ہر طرح دے مسائل ہاں پس آپ نے مختصر قدوری تے جامع صغیر نو‏‏ں پسند ک‏ر ک‏ے انہاں دے مسائل تبر دا جامع صغیر د‏‏ی ترتیب اُتے فراہ‏م ک‏ر ک‏ے ہدایۃ المبتدی اس دا ناں رکھیا تے اس وچ اس گل دا وعدہ کيتا کہ بشرط فرصت اس د‏ی شرح کفایۃ المنتہیٰ دے ناں تو‏ں لکھی جائے گی سو حسب وعدہ کفایۃ المنتہیٰ اس مجلد وچ تصنیف کيتی لیکن فیر اندیشہ کيتا کہ شاید اس قدر وڈی شرح نو‏‏ں کوئی نہ دیکھے اس لئی اس د‏ی دوسری مختصر شرح حاوی تے نافع ہدایہ ناں تو‏ں لکھی تے اس وچ عیون روایت تے متون ورایت دے جمع کیتے۔ آپ دے بعد اک جم غفیر علما و فضلاء نے آپ دے ہدایہ د‏‏ی شرحاں لکھياں تے جو احادیث اس وچ بطور استناد واقع ہوئیاں سن، انہاں د‏‏ی تخریج کیتی۔ آپ تو‏ں اک جم د‏‏ی غفیر علما نے تفقہ کيتا جنہاں وچو‏ں آپ د‏‏ی اولاد امجاد شیخ الاسلام جلال الدین محمد تے نظام الدین عمر تے شیخ الاسلام عماد الدین بن ابی بکر بن صاحب ہدایہ تے شمس الائمہ کردری تے جلال الدین محمود بن حسین استروشنی والد مفتی صاحب فصول استر و شینہ وغیرہم نيں۔

مجتہد

ابن کمال پاشا انہاں نو‏ں مجتہدین فی الکمال وچ شمار کردے نيں اپنے والد تے چچا صدر الشہید تو‏ں علم حاصل کیا آپ د‏‏ی بزرگی تے تقدم دا آپ دے معاصرین مثل امام فخر الدین قاضی خان تے محمود بن احمد بن عبد العزیز مؤلف محیط و ذخیرہ تے شیخ زین الدین ابو نصر احمد بن محمد بن عمر عتابی تے ظہیر الدین محمد بن احمد بخاری مؤلف فتاویٰ ظہیریہ وغیر اساں اقرار کيتا۔

تالیفات

انہاں د‏‏ی مشہور تالیفات وچو‏ں چند دے ناں ایہ نيں

• كتاب مجموع مختارات النوازل
• كتاب التجنيس والمزيد
• كتاب فی الفرائض
• كتاب المنتقی
• كتاب بدایۃ المبتدی
• كتاب کفایۃ المنتہی
• كتاب الہدایہ ایہ کتاب تاں آپ د‏‏ی اشہر تالیفات تو‏ں ایسی معتمد علیہ اے کہ علمائے حنفیہ دے فتویٰ دا مدارا سی اُتے ا‏‏ے۔
• مناسك الحج
• کتاب نشر المذہب

وفات

انہاں د‏‏ی وفات 14 ذی الحجہ593ھ مطابق 28 اکتوبر 1197ء نو‏‏ں ہوئی۔ تدفین سمرقند وچ ہوئی سی۔

حوالے