اجلاسِ مخزنِ اردو
مخزنِ اردو مؤتمر یا اجلاسِ مخزنِ اردو جو قائد اعظم مکتبہ دے زیر اہتمام منعقد ہوئی تن نشستاں اُتے مشتمل سی۔ اس موتمر یا مذاکرے دا موضوع سی “پاکستان وچ اردو دا مستقبل“ چاراں صوبےآں دے کم و بیش ڈیڑھ درجن ادیباں نے موتمر وچ مقالات پڑھے۔
سرحد وچ اردو
[سودھو]"سرحد وچ اردو" دے عنوان توں پروفیسر محسن احسان نے اپنے مقالے وچ کہیا کہ سرحد دے شہراں تے دیہاتاں دی آبادی کم و بیش چار کروڑ اُتے مشتمل اے، جتھے مختلف بولیاں بولی جاندیاں نيں لیکن ہر جگہ اردو بولنے تے سمجھنے والے موجود نيں۔ سرکاری بولی دا درجہ وی اردو نوں حاصل اے۔ دفاتر وچ وی اردو رائج اے، اسلام آباد تے کراچی دی طرح پشاور وچ وی اردو یونیورسٹی قائم کر دتی جائے تاں اس علاقے دے لوکاں نوں اپنی قومی بولی وچ درس و تدریس دے مواقع حاصل ہونے دے نال ہور آسانیاں میسر آ سکدیاں نيں۔
صاحب مضمون نے کہیا کہ مسلماناں دے اولین قافلے خیبر دے راستے ہی توں برصغیر وچ پہنچے سن، اس لئی امکان اے کہ اردو دا اولین روپ ترک سوار تے مغل شہزادگان اپنے رہروان تیز گام دے گرد و غبار دے نال لیائے ہون۔ حافظ محمود شیرانی تے فارغ بخاری دے دعوواں نوں تسلیم کردے ہوئے اس بولی دی ابتدائی نشو و نما سرحد و پنجاب نوں دتی جاسکدی اے۔ قیام پاکستان دے بعد ایتھے بیشتر ادبی و علمی جریدے اردو دی ترویج دی غماز نيں۔
بلوچستان وچ اردو
[سودھو]"بلوچستان وچ اردو" دے موضوع اُتے عبد الکریم بلوچ نے کہیا اردو بلوچی لغت وچ محض چار حرفی لفظ ہی نئيں بلکہ بلوچی زبان، سبھیاچار، گھریلو زندگی تے رہن سہن دا جِتیا جاگتا تاریخی، معاشرتی و تہذیبی ورثہ اے۔ سولہويں صدی وچ جدوں بلوچیاں نے مغل دے معزول بادشاہ ہمایوں نوں بحفاظت ایران پہنچایا تاں واپسی وچ اوہ کابل تے دلی دی لڑائیاں وچ وی شریک رہے فیر اردو نوں بلوچستان وچ لائے۔ ایہ اک تاریخی واقعہ اے کہ مرزا غالب نے اپنا دیوان، گل محمد ناطق نوں بھجوایا جو اپنی مادردی بولی بلوچی دے علاوہ اردو وچ وی شاعری کردے سن ۔ صاحب مضمون نے ہور کہیا کہ 1876 وچ سرکاری دفاتر تے عدالتاں وچ اردو رائج ہوئی۔ ١٩۵٧ نواب اکبر بگٹی انجمن ترقی ارو دے صدر چن لئی گئے فیر ١٩٧٢ وچ جدوں عوامی نمائیندہ حکومت قائم ہوئی تاں دفتری بولی اردو نوں قرار دتا گیا ایويں اردو بلوچستان دی سرکاری بولی بن گئی ۔
پنجاب وچ اردو
[سودھو]ڈاکٹر انور سدید نے اپنا مقالہ پنجاب وچ اردو دے حوالے توں اک اہم تے پتے دی گل کہی کہ اردو بولی کسی منصوبہ بندی دا نتیجہ نئيں بلکہ اک لالہ خود رو اے جس نے اپنی غذا برصغیر دے مختلف عوام توں حاصل کيتی تے اس دے اثمار وسیع پیمانے اُتے تقسیم کيتی۔ اردو بولی اولمپیک دی اس شمع دی مانند اے جس دا الاؤ اک مرکزی جگہ اُتے روشن ہُندا اے لیکن جس دی روشنی نگر نگر، قریہ قریہ تے شہر شہر گردش کردی اے تے لوکاں وچ زندگی تے تحرک دی لہر دوڑا دیندی اے۔ ایہی وجہ اے کہ اردو نوں مسلماناں تے ہندوواں دے معاشرتی اختلاط دا خوبصورت ثمر قرار دتا گیا اے۔ عملا اردو لسانی اختلاط دا نتیجہ قرار دتی جاسکدی اے۔
اردو پنجاب دی بیٹی
[سودھو]اپنی گل نوں اگے بڑھاندے ہوئے ڈاکٹر انور سدید نے کہیا کہ اہل پنجاب دا دعوی اے فی الاصل پنجابی دی منجھی ہوئی بولی اے اس دے افعال عموما پنجابی نيں مگر تھوڑی جہی تبدیلی دے نال استعمال وچ لیائے گئے نيں۔ شیر علی خان سرخوش دے مطابق اردو دی نہایت ابتدائی شکل پنجابی اے جو قدیم پنجابی توں ماخوذ اے۔ مولانا صلاح الدین احمد تے پروفیسر حمید احمد خان نے اردو نوں پنجابی زبان دی بیٹی قرار دتا اے۔ ڈاکٹر جمیل جالبی نے وی اس امر توں اتفاق کيتا اے۔
اردو بحیثیت عمومی بولی
[سودھو]مخزن اردو کانفرنس دی تیسری تے اختتامی نشست دی صدارت مہتاب اکبر راشدی نے کيتی۔ افتخار احمد مہمان اعجاز سن ۔ محترمہ شہناز مزمل نے اس نشست دی وی نظامت کيتی۔ ایہ نشست پہلی دو نشستاں توں اس لئی مختلف سی کہ اس وچ جو مقالے پڑھے گئے انہاں دا تعلق کسی اک صوبے توں نہ سی بلکہ انہاں وچ اردو دے بحیثیت بولی عمومی تے بنیادی کردار دا جائزہ لیا گیا سی۔ انہاں دے لئی اک تفصیلی مضمون درکار اے اُتے نظریہ ضرورت دے تحت چند مضامین دا ذکر ہوئے گا۔
اردو انفارمیشن ٹیکنالوجی تے میڈیا دے موضوع اُتے ڈاکٹر شاہین مفتی تے ڈاکٹر عطش درانی نے مضمون پڑھے۔ درانی صاحب نے اپنے مضمون وچ ابلاغیات دے حوالے توں بعض تبدیلیاں دا ذکر کردے ہوئے کہیا کہ اساں کمپیوٹر سکرین نوں اردو وچ بدل دتا اے۔ اردو وی انٹرنیٹ اُتے آچکی اے، برقیاتی کتاب، برقیاتی اشاعت تے رابطےآں دی صورتاں وی سامنے آئیاں نيں۔ اس حوالے توں انہاں نے بعض تبدیلیاں دا ذکر کيتا۔
اردو تے جدید علوم
[سودھو]شہزاد احمد نے “اردو تے جدید علوم“ دے حوالے توں اپنے مضمون وچ برٹرینڈرسل دے اس اعتراض نوں کلی طور اُتے درست قرار نئيں دتا کہ مسلماناں نے مواد تاں بہت جمع کيتا لیکن اس توں کوئی نتیجہ نئيں کڈ سکے ہن مغرب وچ وی علوم دا ڈھیر لگیا دتا گیا اے۔ معلومات بہت زیادہ فراہم ہو رہیاں نيں انہاں سب نوں مقامی زباناں وچ منتقل کيتا جانا از حد ضروری اے۔ ایہ کم اردو وچ کیہ جا سکدا اے۔ انہاں نے کہیا کہ اردو نوں سرکاری بولی بنانے دا کم سرد خانے وچ ڈال دتا گیا اے۔ نوجواناں نوں دانستہ طور اُتے اردو توں دور کيتا جا رہیا اے سانوں انگریزی نال تعلق رکھدے ہوئے سائنس تے ٹیکنالوجی اردو وچ بنانی ہوئے گی۔
اردو بحیثیت سرکاری بولی
[سودھو]اردو بحیثیت سرکاری بولی دے عنوان توں ڈاکٹر فردوس انور قاضی نے کہیا کہ قائد اعظم دے اس فرمان نوں پیش نظر رکھنا چاہیے کہ پاکستان متحد رکھنے دے لئی اردو نوں سرکاری بولی بنانا ضروری اے۔ انہاں نے برٹش پالیمنٹ وچ لارڈ میکالے دی اس تقریر دا حوالہ دتا جس وچ کہیا گیا سی کہ وچ برصغیر دے چپے چپے وچ گھُمیا ہاں مگر اک شخص وی ایسا نئيں ملیا جس دا ہتھ پھیلا ہويا ہوئے۔ اس مہذب تے ترقی یافتہ قوم اُتے اس وقت تک تسلط نئيں رکھیا جاسکدا جدوں تک کہ اس نظام تعلیم نوں نہ بدلا جائے۔ صاحب مضمون نے کہیا کہ پاکستان دی ترقی تے یکجہتی دے لئی سانوں اردو نوں علمی تے سرکاری بولی بنانا ہوئے گا ایہ ساڈی بنیادی ضرورت اے۔