احمد شاہ ابدالی دا ہندستان اُتے اٹھواں حملہ

13 اپریل، 1766 نوں امرتسر وچ وساکھی دا تہوار خالصہ پنتھ نے وڈی دھومدھام ولوں مانایا پر دل خالصے دے پردھان جسا سنگھ آہلووالیا نوں یعقین سی کہ ہنے ابدالی ولوں پھر ولوں حملہ کرن دا امکان بنی ہوئی اے۔ انھاننے سارے خالصہ جی نوں اسدے لئی تیار رہن دا اعلان کیتا اتے انھاننے سارے جتھیداراں اتے پنتھ دے سرداراں ولوں آگرہ کیتا کہ اوہ اپنے ادھکرت کھیتراں دی حکمرانی انتظام نرپیکش اتے نیانسنگت (نیائسنگت) روپ وچ کرن، جسدے نال اپنی اپنی پرجا دا من جتن وچ کامیاب ہو سکن۔

اس ویلے تک سکھ مسلاں دے سرداراں نے نکے اتے ملتان دے علاقےآں اتے سارا اختیار قائم نہیں کیتا سی پر اوہ اسدی کوشش وچ جٹے ہوئے سن۔ جویں ہی ابدالی نوں اطلاعواں ملیاں کہ سکھاں دی طاقت انی ودھ گئی اے کہ اوہ افغانستان دے نزدیک دے کھیتراں نوں اپنے اختیار وچ لین دی کوشش کر رہے ہن تاں اسنے پھر ولوں اک وار قسمت آزمان لئی بھارت اتے پوری طاقت نال حملہ کر دتا۔ اس وار حملہ کرن دا مکھ کارن دلی واقع اپنے یعقین پاتر نجیب الدولا ولوں تالمیل قائم کرنا سی تاکہ اسدا بھارت ولوں بچیا–کھچیا اثر وی لپت نہ ہو جاوے۔

جس دا منافع چکّ کے سکھ اسدے نزدیک دے کھیتراں اتے اختیار نہ کر لین۔ اصل وچ سکھاں دے لاہور اتے قابو ولوں پنجاب تاں اسدے ہتھاں ولوں نکل ہی چکیا سی۔ اس وار اسدی اخیر کوشش سی کہ کسے پرکار سندھو پار دے کھیتراں اتے اسدا مستقل اختیار بنیا رہے، کتے اس اتے وی سکھ ہتھ صاف نہیں کر دین۔ جویں ہی ابدالی پنجاب اپڑیا، انج ہی سکھاں نے اپنی نردھارت پالیسی مطابق لاہور خالی کر دتا اتے اوہ سارے امرتسر اکٹھے ہون لگے۔ اس وچ کوئی سندیہ نہیں کہ اسنے وڈی سوکھ ولوں لاہور اتے پربھتو قائم کر لیا۔

ابدالی سکھاں دی اس پالیسی ولوں بہت حیرانی وچ پے گیا۔ اسنوں یعقین سی کہ سکھ جلدی ہی اس اتے ہلاّ بولنگے پر سکھاں نے اجیہا کجھ وی نہیں کیتا۔ اس اتے لاہور نگر دے گوروشالی آدمیاں نے اسنوں دسیا کہ لاہور نگر دا سکھ حکمران بہت ادوتی انسان اے، جو پرجا دا ہمدرد اے۔ اس سچائی نوں جانکے ابدالی نوں آبھاس ہو گیا کہ لاہور دی جنتا ہن سکھ راج دے تھاں اتے درانی دا حکمرانی قبول کرن لئی تیار نہیں ہوویگی۔

اصل وچ سکھ لاہور نگر نوں لڑائی دے ڈراؤنے مورت ولوں سرکھات رکھنا چاہندے سن۔ ات: انھاننے ابدالی دے اگے ودھن دی اڈیک شروع کر دتی سی تاکہ اسنوں جرنیلی سڑک اتے گھیر کے کھلے وچ نکوں چھولے (چنے) چبوائے جان۔ انج تاں ابدالی کئی وار سکھاں دی لڑائی پالیسیاں ویکھ چکیا سی پر اسنوں اس وار کجھ سمجھ وچ نہیں آ رہا سی کہ اسدا اگلا پروگرام کی ہووے ؟ اوہ خود سکھاں ولوں الجھنا نہیں چاہندا سی۔ ات: اسنے بہت سوچ سمجھ کے اپنے پرتیندھمنڈل نوں امرتسر بھیجیا اتے چانکء پالیسی مطابق سروپرتھم لہنا سنگھ نوں اپنی ول ملاؤن دی کوشش کیتی۔

اس کم سدھِ لئی اسنے اس سردار نوں اپہار سمیت اک پتر بھیجیا۔ جس وچ اسنے لکھیا سی کہ تسی نشچنت ہوکے میرے ولوں ملو تاکہ میں تہانوں لاہور دی صوبیداری سونپ دیواں۔ لہنا سنگھ نے پتر پڑھیا اتے پھلاں دی ٹوکری اسی طرحاں پرتیا دتی۔ انا ہی نہیں اسنے اوہناں پھلاں دے ٹوکروں وچ کنک اتے چھولے دے دانے وی ملیا دتے۔ جسدا رہسّ سی کہ اک پھل تاں تہاڈے جویں سمراٹاں نوں ہی شوبھا دندے ہن۔ میرے جویں نردھن لئی تاں اناج دے دانے ہی سینکڑاں ورداناں دے سامان ہن۔

جدوں اس گھٹنا دا سردار جسا سنگھ آہلووالیا جی نوں پتہ ہویا تاں انھاننے کیہا– تسیں بلکل بہتر ویلے تے ٹھیک جواب دتا اے۔ اوہ انسان جنھے جانبوجھ کے وڈے–گھلوگھارے وچ ساڈے پرواراں، عورتاں اتے بچیاں دیاں ہتیاواں کیتیاں ہن، تتپشچات ساڈے پوجنیئے گرو دھاماں دی بے عزتی کیتی اتے انھاننوں دھوست کیتا اے۔ استوں کسے پرکار دی صلاح اتے مدھر تعلقات قائم نہیں کیتے جا سکدے۔ ابدالی سکھاں دے اچے چال چلن کئی وار ویکھ چکیا سی۔ ات: اسنے اپنے سپہ سالار نصیر خان اتے جہان خان نوں امرتسر حملہ کرن لئی بھیج دتا۔ دل خالصے دے سردار پہلاں ولوں ہی اس لڑائی لئی تیار سن۔

اس لڑائی وچ سردار جسا سنگھ، ہیرا سنگھ، لہنا سنگھ، گلزار سنگھ جتھیداراں نے بخشی جہان نوں لگبھگ 4 گھنٹے دی لڑائی وچ ہی بری طرحاں پراست کر دتا۔ اتھے پنج (5) ولوں چھہ (6) ہزار درانی مارے گئے جسدے پرنامسوروپ جہان خان پچھے ہٹن نوں مجبور ہو گیا۔ جدوں ابدالی نوں اپنی ہار دا خبراں ملیا تاں اوہ ترنت امرتسر اپڑیا پر سکھاں نے نویں رنپالیسی دے دوران اپنی فوج نوں اتھے ولوں ترنت ہٹا لیا۔ شاید اس ویلے سردار جسا سنگھ جی زخمی سمت وچ سن، انھاننوں اپچار ہیتُ لکھی جنگل بھیج دتا گیا سی۔ میدان خالی پاکے ابدالی نے پھر ولوں امرتسر نگر اتے مذہبی ستھاناں نوں جو پھیر اساری کیتے جا راے سن، نوں بھاری نقصان پہنچایا۔

سن 1767 مارچ دے شروع وچ ابدالی نے ستلج ندی نوں پار کرکے دلی دے ول کوچ کیتا۔ ادوں سکھاں نے اسدے ولوں تعینات حاکم دادن خان نوں ہرا کے لاہور اتے پھیر قابو کر لیا۔ اسدے نال ہی اوہ سارے تھاں پھر ولوں اپنے اختیار وچ لے لئے جنہاں اتے اوہناں دا پربھتو قائم ہو چکیا سی۔ احمدشاہ دا اثر صرف اوہناں ستھاناں تک محدود سی، جدھر ولوں اسدی فوج پرتھاں کر رہی سی۔ پنڈاں دے جمیندار سکھاں دے اکثر انھے حامی پرتیت ہندے سن کہ سکھاں نوں اوہناں دے پنڈاں وچ سوکھ ولوں سہارا اتے اناج–پانی مل جاندا۔

دن وچ اوہ پھر اتھے ولوں نکل کے ابدالی دی فوج دی نکّ وچ دم کر دندے۔ اس وچ احمدشاہ ابدالی دی طاقت نوں کشین کرن دے کارن سکھاں دی دھوم مچ گئی۔ دوجے پاسے ایسٹ انڈیا کمپنی نے شاہ عالم، شجاؤدولا، روہیلیاں اتے مراٹھیاں نوں لکھیا کہ اوہ احمدشاہ ابدالی نوں بلکل نہیں ملن۔ انگریزاں دی اس کارواہی دے کارن نجیبدولا وی احمدشاہ ابدالی دے نال سانجھا محاذ بناؤن ولوں جھجھکنے لگا۔ پھلت: احمدشاہ نوں اسمائلاباد ولوں واپس پرتنا پیا۔ اوہ انبالہ ہندا ہویا سرہند پہنچ گیا۔

سرہند وچ نجیبدولا نے ابدالی نوں بہت بھاری رقم نذرانے دے روپ وچ بھینٹ کیتی، اسلئی احمدشاہ نے اسدے پتّ ضابطہ خان نوں سرہند دا سپہ سالار تعینات کر دتا۔ اصل وچ سرہند پٹیالے دے مہاراجے اعلیٰ سنگھ دے اختیار کھیتر وچ سی۔ ابدالی نے بابا اعلیٰ سنگھ دے کارجدور دی نوں لکھ روپئے دی راشی اسدے پوترے امر سنگھ نوں چکان دا آگرہ کیتا۔

ایہہ راشی نہیں چکان اتے بندی بنا لئی جان دے ڈر ولوں اتے سرہند ولوں اختیار ختم ہون دے ڈر دے کارن امر سنگھ نے ترنت وزیر شاہولی خان ولوں بھینٹ کیتی اتے اسدے ولوں احمدشاہ نوں خوش کیتا اتے مستقل دوستی گنڈھن لئی اسدی شرطاں قبول کر لئیاں۔ اس اتے ابدالی نے اسنوں ‘راج–اے–راجگان’ دی اپادھ حاصل کیتی اتے اسنوں اپنے نام ابدالی اتے سکہ جاری کرن دی آگیا وی دے دتی۔

اس حصول ولوں مُتحرک ہوکے احمدشاہ ابدالی نے پھر اک وار ویونتبدھّ ڈھنگ ولوں سکھاں ولوں صلاح کرن دیاں چیشٹاواں کیتیاں۔ اس کم لئی اسنے ادنیہ بیگ دے اک ونشج سعادت خان دے زریعہ ولوں ایہہ سنیہا بھجوایا کہ جیکر اوہ شاہی فوج دے اچھک ہو تاں آکے اسنوں نِ:سنکوچ ملن۔ شاہ تہاڈے کھیتراں نوں چھیننا نہیں چاہندا۔ اوہ تاں تہانوں صلاح دا اچھک اے۔ جدوں ایہہ سنیہا دل خالصے دے پردھان سردار جسا سنگھ نوں ملیا تاں اوہ کہہ اٹھے–

کوئی کسے نوں راج نہ دے اے، جو لے اے نج بل سے لے اے

ادوں انھاننے ابدالی دا سنیہا سربت خالصے دے ساہمنے رکھ دتا۔ سارے خالصے دا اک ہی مت سی– سانوں گرو جی نے بادشاہی پہلاں ولوں ہی دتی ہوئی اے۔ اسیں اک ودیشی ویری دے ساہمنے کویں جھک سکدے ہاں ؟ اس اتے سارے کہہ اٹھے:

ہتھا باج کراریا، ویری مت نہ ہوئے

اس وار وساکھی پرو اتے سن 1767 عیسوی وچ 13 اپریل نوں سوا لکھ دے قریب سنگھ امرتسر صاحب وچ اکٹھے ہوئے سن۔ جویں ہی ابدالی نوں سکھاں دے اکٹھے ہون دی انفارمیشن ملی، اوہ کابل واپس جانا بھلّ گیا۔ اسنوں ستویں حملے دے ویلے سنگھاں ولوں بولے گئے حملیاں دے کوڑے تجربہ یاد ہو آئے۔ ات: اوہ بھیبھیت ہوکے دو مہینے اتھے ہی ستلج ندی دے کنڈے سماں بتیت کردا رہا۔ اس وچ اسدے لئی 300 اونٹاں اتے لدی ہوئی کابل ولوں کمک آ رہی سی۔

جدوں اوہ کارواں لاہور دے نزدیک اپڑیا تاں سکھاں نے اس اتے قبضہ کر لیا۔ اس وار احمدشاہ درانی نے واپس پرتن لئی بہت ساودھانی ولوں نواں رستہ چنیا، اوہ سکھاں دے چھاپامار لڑائیاں ولوں بہت آتنکت سی، اوہ نہیں چاہندا سی کہ اسدی پھر کدے سکھاں ولوں مٹھبھیڑ ہووے۔ اسنوں معلوم سی کہ سکھ گورلا لڑائی وچ بہت نپن ہن۔

ات: اوہ اوہناں نال لوہا لینا نہیں چاہندا سی، اسلئی اسنے لاہور نہیں جاکے قصور نگر ولوں ہندے ہوئے افغانستان جان دا رستہ اپنا لیا۔ دل خالصہ اتے اسدے جتھیداراں دے اجتّ ساہس اتے درڑ وچاراں نے پنجاب نوں افغاناں دے چنگل ولوں کڈھ لیا۔ اس پرکار جاری بلیداناں ولوں انھاننے پنجاب نوں آزاد کرا لیا اتے اتھے اپنا راج قائم کر لیا۔

احمدشاہ ابدالی دا انتقال

اٹھویں حملے دی ناکامی دے بعد وی احمدشاہ ابدالی نے پنجاب وچ اپنے قسمت دی امتحان لئی دو وار کوشش کیتی۔ پر اسنوں نویں حملے 1769ء دے شروع وچ پنجاب دے گجرات ضلعے دے نزدیک آؤن دا موقع وی نہیں مل پایا۔ ٹھیک اس پرکار سن 1771 ای۔ وچ اسدا حملہ صرف پتر سبھاء ولوں اگے نہیں ودھ سکیا۔

اخیر وچ احمدشاہ بڈھیپا اتے روگ دے کارن سن 1772 عیسوی دی 14 اپریل نوں اس دنیا ولوں ہمیشہ لئی کوچ کر گیا۔