اسلامی حکمرانی تے خانات
سلامی حکمرانی تے خانات
اوزبیگ خان نے تخت سنبھالنے دے بعد اس نے اسلام نوں ریاستی مذہب دے طور اُتے اپنایا انہاں نے کریمیا دے شہر سولخات وچ اک وڈی مسجد تعمیر کیتی تے اردوئے زریں وچ منگولاں دے درمیان بدھ مت تے شمانیت اُتے پابندی عائد کردتی اوزبیگ خان نے کامیابی دے نال ہورڈ نوں اسلامی شکل دے دتی تے اس دی مذہبی پالیسی دی مخالفت کرنے والے جوجی شہزادےآں تے بدھ لاماں نوں ہلاک کردتا اوزبیگ خان دے دورِ حکومت وچ تجارتی قافلے بے قابو ہوگئے تے اردوئے زریں وچ عام آرڈر سی جدوں ابن بطوطہ نے سرائے دا دورہ کيتا تاں اسنوں اک بہت وڈا تے خوبصورت شہر پایا جس دی گلیاں تے عمدہ بازاراں دے نال منگول الان قپچاق چرکیس روس تے یونانی ہر اک دے اپنے اپنے حلقے سن تاجراں دے پاس شہر دا اک خاص دیوار والا حصہ اپنے پاس سی اوزبیگ خان نے برکے خان تے اس دے پیش روواں دے ذریعہ شروع کيتے گئے مملوکاں دے نال اتحاد جاری رکھیا اس نے قاہرہ وچ مملوک سلطان تے اس دے سائے خلیفہ دے نال دوستانہ تعلقات قائم رکھے سن جوجی شہزادی تلونبے دی شادی مصر دے سلطان الناصر محمد نال ہوئی الناصر محمد نوں ایہ خیال آیا کہ تلونبے اک حقیقی چنگیزی شہزادی نئيں بلکہ اک جعلساز سی اس نے اسنوں طلاق دے دتی تے فیر اس نے الناصر محمد دے اک کمانڈر نال شادی کيتی جدوں اوزبیگ خان نوں طلاق دا علم ہويا تاں اس نے غصے وچ اک یادداشت بھیجی الناصر محمد نے دعوی کيتا کہ انہاں دی موت ہوگئی اے تے انہاں نے ثبوت دے طور اُتے اپنے سفیراں نوں اک جعلی قانونی دستاویز ظاہر کیتی بھانويں تلونبے حالے وی زندہ رہی تے اس دے بعد جلد ہی انتقال کر گئی اردوئے زریں نے ابو سعید دے تحت ایلخانات اُتے حملہ کيتا اوزبیگ دے حلیف الناصر نے ابو سعید اُتے حملہ کرنے توں انکار کردتا کیونجے ایلخان تے مملوک سلطان نے امن معاہدے اُتے دستخط کيتے سن یوآن خاندان دے نال دوستانہ تعلقات نوں دوبارہ کھول دتا تے اس دے بعد خراج تحسین بھیجنا شروع کيتا جدوں ابو سعید دی موت دے بعد ایلخانیات دا خاتمہ ہويا تاں اس دے وڈے سردار یا بے قائد دی تلاش دے لئی اوزبیگ خان دے پاس گئے لیکن مؤخر الذکر نے اپنے امیر قتلغ تیمور توں مشاورت دے بعد انکار کردتا اوزبیگ خان جس دی مجموعی فوج تن لکھ توں تجاوز کرچکی سی بازنطیم تے سربیا دے خلاف بلغاریہ دی جنگ کيتی مدد دے لئی تھریس اُتے بار بار چھاپہ ماریا آندرونیکوس دوم بالیولوج تے آندرونیکوس سوم بالیولوج دے زیر اثر بازنطینی سلطنت نے اردوئے زریں اُتے حملہ کيتا تے بازنطین ویسینا مکریا دی بندرگاہ اُتے قبضہ کر ليا گیا بازنطینی سلطنت دے نال اک مختصر عرصے دے لئی دوستانہ تعلقات قائم ہوئے جدوں اوزبیگ خان نے آندرونیکوس سوم بالیولوج دی بیٹی نال شادی کيتی جسنوں بایالن دے ناں توں جانیا جاندا سی انہاں نوں قسطنطنیہ وچ اپنے والد نال ملن دی اجازت ملی تے اوہ کدی وی واپس نئيں آئیاں بظاہر اس دے زبردستی اسلام قبول کرنے دے خوف توں اوزبیگ خان دی فوجاں نے چالیس دن وچ تھریس دا تختہ الٹ دتا تے ہر تھکے ہوۓ نوں بنھ کر تن لکھ قیدی بنائے اوزبیگ خان نے سربیا وچ پندرہ ہزار فوج بھیج دتی لیکن اوہ شکست کھا گیا اوزبیگ دی حمایت یافتہ والاچیا دے بصارب اول نے ہنگری دے تاج توں اک آزاد ریاست دا اعلان کيتا اوزبیگ خان دی مدد توں گرینڈ ڈیوک میخائل یروسلاچ نے نوگورود وچ گروپ دے خلاف جنگ وچ کامیابی حاصل کيتی جدوں میخائل اپنا اقتدار سنبھال رہیا سی تاں اس دے ماسکو دے حریف یوری نے خود نوں اوزبیگ دے نال مشتعل کيتا اس نے روس دے شہزادےآں دا سربراہ مقرر کيتا شادی وچ اسنوں اپنی بہن کونچک دے دتی اوزبیگ خان دی عدالت وچ تن سال گزارنے دے بعد یوری منگولاں تے موردوین دی فوج دے نال واپس آئے اس نے تویر دے دیہاتاں اُتے حملہ کرنے دے بعد یوری نوں دسمبر ۱۳۱۸ء وچ میخائل دے ہتھوں شکست دتی سی تے اس دی نويں بیوی تے منگول دے جنرل کاوگڈی نوں گرفتار کرلیا گیا سی جدوں کونچک تویر وچ رہی تاں اس نے عیسائی مذہب اختیار کيتا تے اگتا دا ناں اپنایا تے فیر اس دی موت ہوگئی میخائل دے حریفاں نے اوزبیگ خان نوں مشورہ دتا کہ اس نے خان دی بہن نوں زہر دتا اے تے اس دی حکمرانی دے خلاف سرکشی دی اے میخائل نوں سرائے وچ طلب کيتا گیا تے اسنوں نومبر ۱۳۱۸ء نوں پھانسی دے دتی گئی یوری اک بار فیر گرینڈ ڈیوک بن گئے یوری دا بھائی ایوان منگول دے جنرل اخمل دے نال ۱۳۲۰ء وچ روستوف دے بغاوت نوں دبانے وچ سی میخائل دا بیٹا دمتری اپنے والد دے قتل دا بدلہ لینے دے لئی سرائے وچ گیا تے خان نوں راضی کيتا کہ یوری نے خراج تحسین دا اک وڈا حصہ مختص کيتا اے گروہ یوری نوں ہورڈے مقدمے دی سماعت دے لئی طلب کيتا گیا سی لیکن کسی وی باضابطہ تفتیش توں پہلے دمتری نے اسنوں ہلاک کردتا سی اٹھ ماہ بعد دمتری نوں وی اس دے جرم دے لئی ہورڈ نے پھانسی دے دتی گرینڈ ڈیوک دا عنوان الیگزینڈر میخائیلوچ نوں گیا ۱۳۲۷ء وچ بسکیکک شوکل اوزبیگ خان دا کزن اک وڈی نفری دے نال ہورڈ توں تویر پہنچیا انہاں نے سکندر دے محل وچ رہائش اختیار کيتی افواہاں پھیل گئياں کہ شیقل اپنے لئے تخت اُتے قبضہ کرنا چاہندا اے تے اس شہر توں اسلام دا تعارف کروانا چاہندا اے جدوں منگولاں نے ڈیوڈکو نامی اک ڈیکن توں گھوڑا لینے دی کوشش کيتی تاں اوہ مدد دے لئی پکاریا تے اک ہجوم نے منگولاں نوں ہلاک کردتا شیوکل تے اس دے باقی مخافظاں نوں زندہ جلایا گیا تویر وچ پیش آنے والے واقعے دے نتیجے وچ اوزبیگ نے روس دی سر لسٹ ریاست دی حیثیت توں ماسکو دی حمایت کرنا شروع کردتی ایوان اول کالیندا نوں دادا شہزادہ دا لقب دتا گیا تے اسنوں روس دے دوسرے فوجیاں توں ٹیکس وصول کرنے دا حق دتا گیا اوزبیگ نے ایوان نوں پنجاہ ہزار فوجیاں دی فوج دے سربراہ وی بھیج دتا جو تویر نوں سزا دینے دے لئی سی اُتے جدوں ماسکو نے درخواست کيتی کہ اوہ خان کے حکم توں سرائے وچ خانہ بدوش ہوجائے لیتھوانیا دے گرینڈ ڈیوک گیڈیمنس نے کیف دا کنٹرول حاصل کرلیا تے اپنے بھائی فیڈور نوں شہزادہ دے طور اُتے نصب کيتا لیکن خان دی طرف ریاست نوں خراج تحسین جاری رہیا کچھ سال بعد مہم دے تحت فیڈور دے ماتحت لتھوانیائی باشندےآں نے خان دے باسکیکک نوں اپنے ملازمت وچ شامل کيتا غالباً اک حکم نامہ جو منگو تیمور نے جاری کيتا سی جس توں فرانسیسیاں نوں مذہب دی پیروی کرنے دی اجازت دتی گئی سی اسنوں اوزبیگ نے ۱۳۱۴ء وچ تجدید کيتا سی اوزبیگ نے عیسائی جینیوس نوں اپنے ملحق ہونے دے بعد کریمیا وچ آباد ہونے دی اجازت دتی سی لیکن منگولاں نے جدوں اس دی چوکی سوڈک نوں معزول کردتا تاں جینیئس دی ترکاں دے نال جھڑپ ہوئی دوسرے شہراں وچ جینیسی بیوپاریاں دے نال کوئی چھیڑ چھاڑ نئيں کيتی گئی پوپ جان نے اوزبیگ توں خطے وچ تباہ رومن کیتھولک گرجا گھراں دی بحالی دی درخواست کيتی اوزبیگ نے جینیسی دے نال اک نواں تجارتی معاہدہ کيتا تے انہاں نوں کیفا دی دیواراں دوبارہ تعمیر کرنے دی اجازت دتی اس نے وینسیائیاں نوں ڈون اُتے تنیس وچ اک کالونی قائم کرنے دی اجازت دتی جدوں ابن بطوطہ سوڈک تشریف لیائے تاں اس نے آبادی نوں بوہتے تورک محسوس کيتا۔
اوزبیگ خان دے وڈے بیٹے تینی بیگ نے اپنے چھوٹے بھائی جانی بیگ دے اقتدار وچ آنے توں پہلے ہی کچھ عرصہ بعد حکمرانی کيتی جانی بیگ نے کیفا نوں وینس توں قبضہ کرنے دی کوشش کيتی لیکن ناکام رہیا اس نے وینس دے نال تجارتی معاہدہ کيتا مملوک سلطنت دے نال تعلقات نوں مستحکم کرنے دی وجہ توں غلام تجارت فروغ پایا دولت دی نمو تے مصنوعات دی ودھدی ہوئی طلب عام طور اُتے آبادی وچ اضافے دا باعث بندی اے تے ايسے طرح سرائے دے پاس وی سی اس خطے وچ رہائش ودھ گئی جس نے راجگڑھ نوں اک وڈی مسلم سلطنت دے مرکز وچ تبدیل کردتا سن ۱۳۴۰ء دی دہائی وچ ہونے والی کالی موت نے گولڈن گروہ دے معاشی زوال وچ اہم کردار ادا کيتا اس نے ۱۳۴۵ء وچ کریمیا اُتے حملہ کيتا تے پچاسی ہزار توں ودھ افراد نوں ہلاک کيتا جانی بیگ نے اپنے والد دی بلقان دے عزائم ختم کردتے تے لیتھوانیا تے پولینڈ دے خلاف ماسکو دی حمایت دی جانی بیگ نے لیتھوانیا تے پولینڈ دے خلاف منگول روس دے مشترکہ فوجی مہماں دی سرپرستی دی اس دی فوج نے گالیسیا والہینیا توں متعلق معاونین دے نال پولینڈ دے خلاف مارچ کيتا کیونجے والہنیا لیتھوانیا دا حصہ سی گالیسیا ولہینیا اُتے پولش ہنگریائی فوج نے قبضہ کرلیا تے بادشاہت والیہانیہ نوں بالآخر فتح کر کے پولینڈ وچ شامل کرلیا گیا اس ایکٹ نے گالیشیا والہینیا روس تے سنہری فوج دے وچکار تعلقات نوں ختم کردتا منگول روسی فوج نے پولینڈ دے علاقے تے لبلن نوں توڑ ڈالیا پولینڈ دے بادشاہ کازیمیر سوم نے ہورڈ دے سامنے پیش کيتا تے ہور تنازعات توں بچنے دے لئی خراج تحسین پیش کيتا جانی بیگ نے انہاں ست منگول شہزادےآں نوں پولینڈ دی مدد دے لئی بھیجیا سی جانی بیگ نے چغتائی خانات اُتے جوجی دے غلبے اُتے زور دتا اوتھے چوبانی حکومت دا خاتمہ کردے ہوئے تبریز نوں فتح کر ليا جلائراں دے ہتھیار سُٹن دے بعد جو کہ ایلخانی سن جانی بیگ نے فخر محسوس کيتا کہ منگول سلطنت دے تن اولیٰ اس دے زیر قبضہ نيں اُتے تبریز توں واپسی اُتے جانی بیگ نوں اپنے ہی بیٹے بردی بیگ دے حکم اُتے قتل کردتا گیا جانی بیگ دے قتل دے بعد اردوئے زریں نے جلد ہی بادشاہ شیخ اویس جلائر نے آذربائیجان نوں بہت جلد کھو دتا بردی بیگ نوں اس دے بھائی قلپا خان نے اک بغاوت وچ ماریا سی قلپا خان دے دو بیٹے مسیحی سن جنہاں نے اردوئے زریں دی مسلم آبادی نوں مشتعل کردتا قلپا خان دے بھائی نوروزبیگ نے خان دے خلاف بغاوت دی تے اسنوں تے اس دے بیٹےآں نوں مار ڈالیا شیبان دی اولاد (جوجی دا پانچہواں بیٹا) نوں کچھ بزرگاں نے تخت اُتے قبضہ کرنے دے لئی مدعو کيتا خضر نے نوروز دے خلاف بغاوت دی جس دے اپنے سپاہی نے اسنوں دھوکہ دتا تے اسنوں پھانسی دینے دے حوالے کردتا خضر نوں ايسے سال ايسے دے بیٹے تیمور خواجہ نے قتل کيتا سی اوزبیگ خان دی اولاد نے اقتدار اُتے قبضہ کرنے توں پہلے تیمور خواجہ نے صرف پنج ہفتےآں دے لئی حکومت کیتی اردوئے زریں سرائے وچ کلدی بیگ وولگا بلغاریہ وچ بلت تیمور تے کریمیا وچ عبد اللہ دے درمیان تقسیم ہويا دراں اثنا لیتھوانیا دے گرانڈ ڈوچ نے ہورڈے دے مغربی مضافاتی علاقےآں اُتے حملہ کيتا تے بلیو واٹرس دی لڑائی دے بعد کیف تے پوڈولیا نوں فتح کرلیا مامائی دے ناں توں اک طاقتور تاتار جنرل نے عبداللہ دی حمایت دی لیکن اوہ سرائے نوں لینے وچ ناکام رہے سراۓ نے مراد تے عزیز دے دو تے خاناں دا راج دیکھیا عبداللہ دی وفات دے بعد محمد بولک نوں مامائی دے ذریعہ کٹھ پتلی خان دے طور اُتے تخت نشین کيتا گیا مامائی نوں نیژنی نوگورود وچ وی بغاوت دا سامنا کرنا پيا ماسکووی دی شکست دی خبر توں حوصلہ افزائی کردے ہوئے مامائی نے دمتری ڈونسکوئی دے خلاف اک فوج بھیجی جس نے دریائے وزہ دی لڑائی وچ منگول افواج نوں شکست دتی عروس خان نے سگناق وچ عدالت قائم کيتی سی اس دا ناں تورکی نامی اروس سی جس دا مطلب تورک بولی وچ روسی اے کیوں کہ اس دی والدہ بظاہر اک روس دی شہزادی سی اروس نے مغرب وچ مارچ کيتا تے سرائے اُتے قبضہ کيتا تختامش نے اروس اُتے حملہ کيتا جس توں اس دا بیٹا قتلغ بوقا ہلاک ہوگیا لیکن اوہ جنگ ہار گیا تے سمرقند فرار ہوگیا تیمور نے ذاتی طور اُتے اروس خان اُتے حملہ کيتا لیکن مہم بے راہ روی اُتے ختم ہوگئی اگلے سال اروس خان دی موت ہوگئی تے اس دے بعد اس دے بیٹے تیمور ملک نے انہاں نوں تخت نشین کيتا جو سگناق نوں فوراً ہی تختامش خان توں ہار گیا تختامش خان نے سرائے نوں فتح کيتا ۱۳۸۰ء دی دہائی تک شیبانیان تے قاشان نے خان دی طاقت نوں توڑنے دی کوشش کيتی۔
تختامش خان
[سودھو]تختامش خان نے مامائی اُتے حملہ کيتا جسنوں حال ہی وچ ماسکووی دے خلاف خسارے دا سامنا کرنا پيا سی تے اس نے اسنوں ۱۳۸۱ء وچ شکست دتی سی اس طرح اردوئے زریں نوں اک غالب علاقائی طاقت دے طور اُتے مختصر طور اُتے دوبارہ قائم کيتا مامائی بھج گیا جینیسی دے پاس جس نے اسنوں فوراً ہی مار ڈالیا تختامش نے اک سفیر نوں روس دیاں ریاستاں نوں انہاں دی آبائی حیثیت دوبارہ شروع کرنے دے لئی بھیجیا لیکن سفیر نوں روکنے توں پہلے ہی اسنوں نزنی نوگورود تک پہنچیا دتا تختامش نے اپنی فوج نوں پار کرنے دے لیۓ فوراً ہی وولگا اُتے موجود تمام کشتیاں قبضہ وچ لے لاں تے ماسکو دا محاصرہ شروع کيتا جو تن دن دے بعد اک جھوٹی جنگ دے دوران گرا اگلے سال روس دے بیشتر شہزادے اک بار فیر خان دے سامنے جھکے تے انہاں توں سند حق وصول کيتا تختامش نے اگلے سال پولتاوا وچ لیتھُوانین فوج نوں وی کچل ڈالیا ولادیسلاو دوم جگیلو لیتھوانیا دے گرینڈ ڈیوک تے پولینڈ دے بادشاہ نے اپنی بالادستی نوں قبول کيتا تے روس دے علاقے نوں دینے دے بدلے وچ خراج تحسین پیش کرنے اُتے اتفاق کيتا اپنی کامیابی توں خوشی توں تختامش نے ۱۳۸۶ء وچ آذربائیجان اُتے حملہ کيتا تے تبریز اُتے قبضہ کر ليا اس نے خوارزم وچ اپنے ناں دے نال رقم دا آرڈر دتا تے اتحاد دے لئی مصر نوں ایلچی بھیجے امیر تیمور نے آذربائیجان وچ اک فوج بھیجی تے اردوئے زریں دی افواج دے نال بلا اشتعال مقابلہ کيتا تختامش نے ماوراءالنھر اُتے حملہ کيتا تے بخارا تک پہنچ گیا لیکن اوہ شہر لینے وچ ناکام رہیا تے اسنوں پِچھے ہٹنا پيا تیموریاں نے خوارزم اُتے حملہ کرکے گرگانچ نوں تباہ کردتا تختامش خان نے تیموریاں اُتے سنار دریا اُتے روسی بلغارس چرکیس تے ایلان سمیت اک وڈی فوج دے نال حملہ کيتا جنگ بلاوجہ ختم ہوگئی تیموریاں نے دریائے کوندورشا دی لڑائی وچ دولکھ مضبوط فوج نوں اکٹھا کيتا تے تختامش نوں شکست دتی تیموریاں دے حلیف تیمور قتلغ تے ادیگو نے اردوئے زریں دا مشرقی نصف حصہ لیا تختامش خان نے شروان دے علاقے نوں پھیردے ہوئے لُٹ لیا تیموریاں نے دریائے تیریک دی لڑائی دے موقع اُتے تختامش دی فوج نوں دوبارہ ختم کردتا اس دا راجگڑھ تباہ کردتا کریمین تجارتی مراکز نوں لُٹ لیا تے انتہائی ماہر کاریگراں نوں سمرقند وچ اپنے راجگڑھ جلاوطن کردتا تیموری فوجاں پِچھے مڑنے توں پہلے ریازان دی حد تک شمال تک پہنچ گئياں۔
امیر ادیگو
[سودھو]تیمور قتلغ نوں سرائے وچ خان دا انتخاب کيتا گیا سی جدوں کہ ادیگو شریک حاکم بنے سن تے کوئیرجک نوں امیر تیمور نے وائٹ ہورڈ دا خودمختار مقرر کيتا سی تختامش لیتھوانیا دے گرانڈ ڈوچ بھج گیا تے روس دی اراضی اُتے دباؤ ڈالنے دے عوض گولٹن ہورڈ واپس لینے وچ فیتاوتاس توں مدد کيتی درخواست کيتی دریائے ورسکلا دی لڑائی وچ ویتوٹس تے تختامش نے تیمور قتلغ تے ادیگو اُتے حملہ کيتا لیکن اوہ شکست کھا گئے اردوئے زریں ے دی فتح نے کیف پوڈولیا تے ندی دے نچلے بگ طاس وچ کچھ زمین نوں حاصل کيتا تختامش تیومن وچ غیظ و غضب دے سبب فوت ہوگیا انہاں دا بیٹا جلال الدین لیتھوانیا فرار ہوگیا تے تتونیک حکم دے خلاف گرونوالد دی لڑائی وچ حصہ لیا تیمور قتلغ دا انتقال ۱۴۰۰ء وچ ہويا تے ادیگو دی منظوری توں اس دے چچازاد شادی بیگ خان منتخب ہوئے ویتوٹس نوں شکست دینے دے بعد ادیگو نے اردوئے زریں نوں مضبوط بنانے اُتے توجہ دتی اس نے اردوئے زریں دے مضامین بیرون ملک غلام بن دے فروخت کرنے توں منع کيتا سی بعد وچ غلام تجارت دوبارہ شروع کردتی گئی لیکن صرف چرکیسیاں نوں ہی فروخت ہونے دتا گیا اس دے نتیجے وچ پندرہويں صدی وچ بوہتے مملوک بھرتی چرکیس نسل دے سن ادیگو ماسکو دے استثنا دے نال آہستہ آہستہ مشرقی روس دی معاونتاں دوبارہ حاصل کرلئی جسنوں اوہ محاصرے وچ لینے وچ ناکام رہیا لیکن آس پاس دے علاقے نوں چھا گیا سمولنسک وی لتھوانیا توں ہار گیا سی شادی بیگ نے ادیگو دے خلاف بغاوت دی لیکن اوہ شکست کھا کر استراخان بھج گیا شادی بیگ دی جگہ پولاد خان نے لے لی جو بعد وچ فوت ہويا تے اس دے بعد تیمور قتلغ دے بیٹے تیمور خان نے انہاں دی جگہ لی تیمور خان نے ادیگو دے خلاف ہو کے اسنوں خوارزم بھاگنے اُتے مجبور کردتا تیمور نوں خود اگلے ہی سال جلال الدین نے بے دخل کردتا جو لیتھوانیا توں واپس آیا تے کچھ ہی وقت وچ تخت نشین کيتا تیموریاں دے شاہ رخ نے خوارزم فتح کيتا ادیگو کریمیا بھج گیا جتھے اس نے کیف اُتے چھاپے مارے تے اس لشکر نوں واپس حاصل کرنے دے لئی لیتھوانیا دے نال اتحاد بنانے دی کوشش کيتی ادیگو دا قتل تختامش خان دے اک بیٹے دے نال جھڑپ وچ ہويا۔
سیبیر خانات
[سودھو]خانیت سیبیر مغربی سائبیریا وچ اک تورک خانیت سی سیبیر دے خانات اُتے چیمگی تورا اُتے تائیبوگا توں شروع ہونے والی اک سلطنت دا راج سی انہاں دی وفات دے بعد خانات اُتے اوزبیک خان ابوالخیر خان نے حکومت کیتی جدوں اس دی موت ہوئی تب خانات دو حصےآں وچ تقسیم ہو گیا چیمگی تورا وچ واقع شیبانی اباک خان تے سیبیر دے قلعے وچ تائبوگید محمد دے نال جتھوں خانات نے اس دا ناں لیا۔
اوزبیک خانات
[سودھو]الوغ محمد سرکاری طور اُتے اردوئے زریں دے خان سن لیکن انہاں دا اختیار وولگا دے نچلے کنارےآں تک ہی محدود سی جتھے تختامش دے دوسرے بیٹے کیپک نے وی حکومت کیتی مشرقی یورپ وچ اردوئے زریں دے اثر و رسوخ دی جگہ لیتھوانیا دے گرانڈ ڈچی نے لے لی جسنوں الغ محمد نے حمایت دے لئی رجوع کيتا اردوئے زریں وچ سیاسی صورتحال مستحکم نئيں ہوئی اروس خان دے پوتے برق خان نے مغرب وچ راج کرنے والی خاناں اُتے حملہ کيتا دو سال دے اندر ہی الغ, کیپک, تے اک ہور دعویدار دولت بردی نوں شکست ہوئی الغ محمد لیتھوانیا فرار ہوگئے کیپک نے اودویو تے ریازان اُتے چھاپے مارنے دی کوشش کيتی لیکن اوہ انہاں علاقےآں وچ خود نوں قائم کرنے وچ ناکام رہے تے دولت بردی نے کریمیا اُتے قبضہ کرنے دے لئی صورتحال دا فائدہ اٹھایا برق نے الغ بیگ دے حملے نوں شکست دتی لیکن اگلے سال اسنوں قتل کردتا گیا انہاں دے جانشین ابوالخیر خان نے اوزبیک خانات دی بنیاد رکھی۔
نوقائی ہورڈ
[سودھو]نوقائی ہورڈ اٹھارہ تورک و مغول قبیلے دا اتحاد سی جو پندرہويں صدی توں ستارہويں صدی تک قائم رہیا ۱۴۴۰ء دی دہائی تک موسی بن وقاص دے ناں توں ادیگو دا اک اولاد سرائے کوچک وچ نوقائی ہورڈ دے آزاد خان دے طور اُتے حکومت کر رہیا سی۔
الغ یا الوغ محمد نے دولت بردی نوں کریمیا توں بے دخل کردتا ايسے وقت خان حاجی کرای توں مدد مانگنے لیتھوانیا فرار ہوگیا الغ محمد نے ویتوٹس دی پسکوف دے خلاف جنگ وچ فوج دی مدد کيتی اک سال بعد الغ محمد تخت تختامش دے بیٹے سید احمد اول توں ہار گیا الغ محمد دریائے اوکا دے نواحی علاقے بیلیف شہر وچ فرار ہوگیا جتھے اس دا مسکووی دے گرینڈ ڈچی توں تنازعہ ہويا ماسکو دے واسلی دوم نے اسنوں باہر نکالنے دی کوشش کيتی لیکن اوہ بیلیف دی لڑائی وچ ہار گیا الغ محمد بیلیف دا فاتح بن گیا الغ محمد نے مسکووی اُتے اثر و رسوخ جاری رکھے واسلی دوم ایتھے تک کہ اس نے اسنوں تخت دے لئی سند حق تحفظ جاری کرنا چاہی لیکن الغ محمد نے موروم دے بجائے اس اُتے حملہ کردتا واسلی دوم نوں شکست ہوئی تے اسنوں قیدی بنا لیا گیا سوزدال دی جنگ وچ الغ محمد دی فتح دے باوجود الغ محمد دی صورتحال دباؤ پائی گئی اردوئے زریں ہن نئيں سی اس دے پاس بمشکل دس ہزار سپاہی سن تے اس طرح اوہ ماسکو دے خلاف فائدہ نئيں اٹھا سکے کچھ مہینےآں دے بعد اس نے واسلی دوم نوں پچیہہ ہزار روبل دے تاوان دے لئی رہیا کيتا بدقسمتی توں الغ محمد دا قتل انہاں دے بیٹے محمود قازان دے ہتھوں کيتا سی جو وسطی علاقے وچ بھج گیا سی تے اس نے قازان خانات دی بنیاد رکھی سی ۱۴۴۷ء وچ محمود نے مسکووی دے خلاف اک فوج بھیجی لیکن اسنوں پسپا کردتا گیا۔
۱۴۴۹ء وچ حاجی کرای نے سید احمد اول توں کریمیا اُتے قبضہ کيتا تے کریمین خانات دی بنیاد رکھی۔
الغ محمد دا اک بیٹا قاسم خان ماسکو فرار ہوگیا جتھے واسلی دوم نے اسنوں زمین عطا کيتی جو قاسم خانات بن گئی۔
قازاق خانات
[سودھو]جانی بیگ خان تے قرای خان نے ابوالخیر خان دے دو لکھ پیروکاراں نوں مشرق دی طرف دریائے چو دی طرف لے جانے دی غرض توں جتھے مغلستان دے ایسن بوقہ دوم نے انہاں نوں چراگاہاں عطا کيتياں ابوالخیر خان دی وفات دے بعد انہاں نے اپنے بیشتر پیروکاراں اُتے قیادت سنبھالی تے قازاق خانات بن گئی۔
خان کوچک محمد نے سید احمد نوں بے دخل کردتا اس نے ریازان اُتے حملہ کيتا تے واسلی دوم دی افواج دے خلاف وڈی شکست دا سامنا کرنا پيا سید احمد مسکووی اُتے چھاپہ ماردے رہے تے ماسکو اُتے براہ راست حملہ کيتا اُتے اسنوں مسکووی دے حلیف قاسم خان نے شکست دتی خان کوچک محمد نے ریازان اُتے حملہ کيتا لیکن روس تاتار دی مشترکہ فوج نے اسنوں واپس کردتا سید احمد نے ماسکو نوں دوبارہ لینے دی کوشش کيتی تے ناکام ہوگیا خان کوچک محمد نوں اس دے بعد اس دے بیٹے محمود بن کوچک نے تخت نشین کيتا اس مقام توں ہی سنہری فوج دے مقام اُتے اس عظیم گروہ دے ناں توں جانیا جاندا اے محمود دے بعد اس دے بھائی احمد خان بن کوچک نے انہاں دی جگہ لی احمد خان نے اوزبیک ابوالخیر خان اُتے حملہ کر کے اسنوں ہلاک کردتا موسم گرما وچ احمد خان نے مولدویا ریاست پولینڈ تے لیتھوانیا دے خلاف حملہ کيتا سٹیفن عظیم دے ماتحت مولدویائی فوجاں نے لپینک دی لڑائی وچ تاتاراں نوں شکست دتی احمد خان نے زور دے کے کہیا کہ روس دے ایوان سوم نے خان نوں اپنا مالک سمجھیا احمد خان نے ماسکو دے خلاف اک فوجی مہم دا اہتمام کيتا جس دے نتیجے وچ دریائے یوگرا اُتے عظیم موقف دے ناں توں جانے والی دو مخالف فوجاں دے وچکار مخالفت بند ہو گئی احمد خان نے حالات نوں ناگوار سمجھیا تے پِچھے ہٹ گیا اس واقعے نے روس دی زمیناں اُتے "تاتار یوکی" دا باضابطہ خاتمہ کيتا احمد خان نوں دریائے دونیٹس اُتے خانات سیبیر دے شہزادہ اباک خان تے نوقائی نے ماریا سی احمد خان دے بیٹے عظیم فوج نوں برقرار رکھنے دے قابل نئيں سن انہاں نے سلطنت پولینڈ تے لیتھوانیا (جو اوداں یوکرین دا بوہتے حصہ سی) اُتے حملہ کيتا تے زاسلاوۓ اُتے فیصلہ کن شکست کھانے توں پہلے مشرقی پولینڈ وچ لبلن تک پہنچ گیا کریمین خانات جو سلطنت عثمانیہ دی اک اہم ریاست بن گیا سی سرائے نوں برطرف کرنے دے بعد سلطنت عثمانیہ دی سلطنت نوں محکوم کردتا لیتھوانیا وچ پناہ لینے دے بعد فوج دے آخری خان شیخ احمد کاوناس دی جیل وچ ہی انتقال کرگئے ہور ذرائع دے مطابق اسنوں ۱۵۲۷ء وچ لیتھوانیائی جیل توں رہیا کيتا گیا سی اُتے سنہری فوج دے وجود دی اٹھارہويں صدی دے آخر تک پہنچکی نيں تے اس دا تذکرہ روسی پبلشر نیکولوی نویکوف دی اپنی کتاب "قدیم روسی ہائیڈرو گرافی" وچ لکھیا گیا اے۔
محمود بن کوچک دی اولاد استراخان وچ آستراخان خانات دی حیثیت توں راج کردی رہی۔
روسی فتوحات
[سودھو]روسی راز شاہی نے قازان خانات استراخان خانات تے خانات سیبیر نوں فتح کيتا کریمیا دے تاتاریاں نے سولہويں تے ستارہويں صدی دے اوائل وچ جنوبی روس یوکرین تے ایتھے تک کہ پولینڈ وچ تباہی مچا دتی لیکن اوہ روس نوں شکست دینے یا ماسکو اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب نئيں سن عثمانی تحفظ دے تحت کریمیا دے خانات نے اپنے غیر یقینی وجود نوں جاری رکھیا ایتھے تک کہ کیتھرین اعظم نے اس اُتے قبضہ کرلیا ایہ ہن تک اردوئے زریں دے جانشین ریاستاں دا سب توں طویل عرصے تک رہیا۔
تجارت تے عروج
[سودھو]مملوکِ مصر بحیرہ روم وچ خاناں دا دیرینہ تجارتی شراکت دار تے حلیف سی برکے خان آف قپچاق نے مملوک سلطان بیبرس دے نال ایلخانیت دے خلاف اتحاد کيتا سی باؤمر دے مطابق قدرتی تجارتی راستہ وولگا توں سرائے دے تھلے سی جتھے اس نے کاسپیئن دے شمال وچ مشرق و مغرب دے راستے نوں جوڑا فیر فارسی آذربائیجان وچ کاسپیئن دے مغرب دی طرف تھلے تبریز تک سی جتھے ایہ وڈے مشرق نال ملدا سی کاسپیئن دے مغرب وچ کئی جنگاں ہوئیاں جو ہورڈ عام طور اُتے ہار جاندی سی تجارت وچ رکاوٹ تے فارس دے نال تنازعہ دی وجہ توں گروہ نے شمالی راستے وچ تجارتی شہراں دی تعمیر دی انہاں نے مصر دے مملوکاں توں وی اتحاد کيتا جو ایلخان دے دشمن سن اس تجارت دا اک اہم حصہ مملوک سن اردوئے زریں دی آبادی وڈے پیمانے اُتے ترکاں تے منگولاں دے مرکب سی جنہاں نے بعد وچ اسلام قبول کيتا ہور فینو-یوگریائیاں سرمو سیتھیائیاں سلاواں تے قفقاز نال تعلق رکھنے والے افراد (جو مسلمان سن یا نئيں) شامل سن ہورڈ دی بوہتے آبادی تورک سی قپچاق کومان وولگا بلگرس خوارزمی تے ہور ہورڈ نوں آہستہ آہستہ تورک کردتا گیا تے اس نے منگول دی شناخت کھو دتی جداں کہ باتو خان دے اصل منگول جنگجوواں دی اولاد نے اعلیٰ طبقے دی تشکیل دی روسیاں تے یوروپیاں دے ذریعہ عام طور اُتے انہاں نوں تاتار دے ناں توں موسوم کيتا گیا سی روس نے اس مشترکہ ناں نوں ویہويں صدی تک اس گروپ دے لئی محفوظ کيتا جدوں کہ اس گروہ دے بوہتے افراد نے اپنے نسلی یا قبائلی ناواں توں اپنی شناخت دی بوہتے خود نوں مسلمان وی سمجھیا بوہتے آبادی دونے زرعی تے خانہ بدوشاں نے قپچاق بولی نوں اپنایا جو ہورڈ دے ٹکڑے ٹکڑے ہونے دے بعد قپچاق گروہاں دی علاقائی بولی وچ تبدیل ہوگئی باتو خان دی اولاد نے سرائے باتو تے بعد وچ سرائے برکہ توں سنہری فوج اُتے حکمرانی کيتی جس نے دریائے وولگا تے کارپیتھیان پہاڑاں توں لے کے دریائے ڈینوب دے منہ تک دے علاقے نوں کنٹرول کيتا اوردو دی اولاد نے دریائے یورال توں لےکے جھیل بلھاخ تک دے علاقے اُتے حکمرانی کيتی اس ہورڈ نے خانہ بدوش سبھیاچار دی بجائے آسیب دی حیثیت توں ترقی دی سرائے اک وڈے خوشحال شہر وچ تبدیل ہويا چودہويں صدی دے اوائل وچ راجگڑھ کافی حد تک اُتے دی طرف سرائے بردے ميں منتقل ہوگیا جو چھ لکھ رہائشیاں دے نال قرون وسطی دے دنیا دے سب توں وڈے شہراں وچوں اک بن گیا سرائے نوں مشہور مسافر ابن بطوطہ نے!
‼️خوبصورت بازاراں تے چوڑی سڑکاں اُتے لوکاں توں بھریا ہويا اک انتہائی خوبصورت شہر وچوں اک ہور اجتماعی مسیتاں دے نال کافی تعداد وچ مسیتاں دے طور اُتے بیان کيتا اے اک ہور معاصر مصدر نے اسنوں اک عظیم الشان شہر جس وچ دکاناں حمام تے مذہبی ادارے شامل نيں دے طور اُتے بیان کيتا اے ‼️
اس جگہ اُتے کھدائی دے دوران اک فلکیات دی کھوج کيتی گئی سی تے ایہ شہر بہت سارے شاعراں دا گھر سی جنہاں وچوں بیشتر سانوں صرف ناں توں جانیا جاندا اے سرائے وچ مذہب نوں ہٹانے دی روسی کوششاں دے باوجود منگول اپنے روايتی شمن پرست عقائد توں وابستہ رہے ایتھے تک کہ اوزبیک خان نے اسلام نوں اک ریاستی مذہب دے طور اُتے قبول کر ليا مبینہ طور اُتے سرائے وچ چرنیگوف دے میخائل تے ٹور دے میخائل کییوان روس دے متعدد حکمراناں نوں مبینہ طور اُتے سرائے وچ قتل کيتا گیا سی لیکن خان عام طور اُتے روادار سن حتی کہ روسی آرتھوڈوکس چرچ نوں وی ٹیکس ادا کرنے توں رہیا کيتا گیا سی۔
متعلقہ لیکھ
[سودھو]- طلائی اردو
- طلائی اردو دیاں جانشین ریاستاں
- برکہ خان تے ہلاکو خان دی جنگ
- اردوئے زریں دے بازو
- اردوئے زريں دے بازو