طلائی اردو

طلائی اردو
آلتین اوردا
طلائی اردو دا جھنڈا
سلطنت دے بانیباتو خان دا مجسمہ
قائم رہن دا ویلا	۱۲۴۰ء دی دہائی توں ۱۵۰۲ء
راجگھر	سرائے باتو
بولیاں	منگول ترک بولیاں
مذہب	پہلے شمانزم فیر اسلام
طرز حکومت	مشاورتی بادشاہت ، بعد چ موروثی بادشاہت
خان
۱۲۲۶-۱۲۸۰ء	اوردا خان چٹا اردو
۱۲۴۲-۱۲۵۵ء	باتو خان نیلا اردو
۱۳۷۹-۱۳۹۵ء	توختمش
۱۴۳۵-۱۴۵۹ء	کوچک محمد وڈا اردو
۱۴۸۱-۱۴۹۹ء	مرتضی خان (کوچم خان دا پیؤ
قنون ساز ادارہ	قرولتائی
تریخی ویلا	قرون وسطی دا اخیر
قائم ہوئی	۱۲۴۰ء دے دہاکے چ
موت	۳۰ اپریل ۱۰۳۰ء
نیلا اردو تے چٹا اردو دا اتحاد	۱۳۷۹ء
وڈا اردو چ تبدیلی	۱۴۶۶ء چ
سلطنت دا آخری علاقہ قریم یورتی دا باجگزار بنیا	۱۵۰۲ء چ
طلائی اردو جانشین بنیا	[[منگول سلطنت]] دا
طلائی اردو دیاں جانشین ریاستاں	قریم یورتی ، خانان قا‎سم ، خانان قازان ، خانان قازاق ، خانان استراخان تے خانان سائبیریا
طلائی اردو سلطنت دا نقشہ

طلائی اردو سلطنت اپنے عروج ویلے

طلائی اردو (منگولی :آلتان اورد ، تاتاری بولی :آلتین اردا ، ترکی بولی :آلتین اوردو ، روسی بولی :زولوتایا اوردا ) منگول بعد چ ترک اثرات آلی مسلمان ریاست سی جسنوں ایہہ ناں روسیاں نے دتا سی کیونجے ایہہ لوک سنہری خیمےآں (یورت) چ رہندے سن تے روسیاں نے اینہاں نوں سنہری لشکر آکھنا شروع کر دتا ۔ جہڑی ۱۲۴۰ء دی دہائی چ روس تے منگول حملہ ہون دے بعد [[منگول سلطنت]] دے لہندے حصے تے قائم ہوئی سی جہڑا اج دے روس ، یوکرین ، مالدویا ، قازقستان تے قفقاز(کوہ قاف) دے علاقےآں تے مشتمل سی ۔ سلطنت طلائی اردو دے علاقےآں چ اپنےعروج دے ویلے چڑھدے یورپ دا بوہتا علاقہ کوہ یورال توں لے کے دریائے ڈینیوب دے سجے کنڈے تک تے چڑھدے چ سائبیریا دےاندر دور تک دےعلاقے سن ۔ دکھن چ طلائی اردو دے کالا سمندر تے کوہ قفقاز (کوہ قاف) تے ایران تے حکومت کرن آلی منگول ایل خانی سلطنت نال ملے ہوئے سن ۔

منگول ابتدا

منگول فوج دی سوزدل دی تباہی

اپنی موت دے ویلے [[چنگیز خان]] نے اپنی سلطنت اپنے ۴ پتراں وچکار ونڈ دتی ۔ جوجی خان سبتوں وڈا سی پر اوہ چنگیز خان توں ۶ مہینے پہلے مر گئیا سی ، اس لئی لہندے دے منگول قبضے الے علاقے ، جنہاں چ روس تے قازقستان شامل سن ، اسدے پتر باتو خان نوں دے دتے گئے جہڑا نیلا اردو دا حکمران بن گئیا سی ، ایہہ اردو بعد چ چٹا اردو بن گئیا ۔ ۱۲۳۵ء چ باتو نے عظیم جرنیل سوبدائی بہادر نال مل کے لہندے ول حملے شروع کیتے ۔ اس نے پہلے باشکیر علاقے فتح کیتے تے فیر ۱۲۳۶ء چ وولگا بلغاریہ ول ٹرے ۔ ایتھوں اسنے ۱۲۳۷ء چ یوکرین دے دکھنی گیاہستان (سٹیپ) فتح کیتے تے کومانآں نوں لہندے ول نسن تے مجبور کر دتا ۔ اتلے ول رخ کردے ہوئے باتو نے روس تے منگول حملہ شروع کیتا تے تن سالاں چ روسی راجواڑےآں نوں فتح کر لئیا ،جدوں کہ اسدے چاچا زاداں کادان تے گویوک نے دکھن چ الانیا چ جا وڑے ۔

باتو دے اردو نے بھائیاں تے چاچا زاداں ، شیبان ، اوردا ، کادان تے خاقان مونگکے خان دی مدد نال لہندے ول حملے جاری رکھے تے پولینڈ تے ھنگری تے حملے کیتے جہڑے موہی دی لڑائی تے لیگنیکا دی لڑائی چ اپنے عروج تے پہنچ گئے ۔ ۱۲۴۱ء چ وڈا خان اوگدائی خان منگولیا چ مر گئیا تے باتو خان نوں اپنے ویانا دے محاصرے توں قرولتائی چ حصہ لین لئی واپس آنا پئیا ۔ تے اسدے بعد مڑ فیر کدی وی منگول فوج لہندے چ اینی دور نئیں آئی ۔ ۱۲۴۲ء چ ھنگری تھانیں واپس پرتدے ہوئے باتو تے بلغاریہ تے قبضہ کر لئیا ۔ باتو خان نے اپناراجگھر خزاری سلطنت دے راجگھر اتیل دی تھاں تے دریائے وولگا دے تھلڑے علاقے سرائے چ بنائیا ۔ اس توں کجھ چر پہلے باتو دے نکے بھائی شیبان نے باتو دی فوج نوں چھڈ کے یوہ یورال دے چڑھدے چ دریائے اوب تے دریائے ارتش دے نال نال اپنا علیحدہ الس (ulus) بنا لئی۔

سنہری دور

1382ء چ توختامش دا روسی سلطنت تے حملہ

طلائی اردو دے لوک زیادہ تر مخلوط ترک تے منکول سن جنہاں نے اسلام قبول کر لئیا سی ۔ اردو دی بوہتی آبادی ترک نژاد ، قپچاق ، وولگا تاتار ، خوارزمی تے دوجے سن ۔ طلائی اردو ہولی ہولی ترکیت دا شکار ہو گئیا تے اپنی منگول شناخت کھو دتی تے باتو دی اولاد جہڑی اصلی منگول جنگجو سی ، نوں اعلی طبقہ (اشرافیہ) سمجھئیا جاندا سی ۔ طلائی اردو دے لوکاں نوں روسی تے یورپی عام طور تے عام ناں تاتاری نال جاندے سن ۔

اردو دی آبادی دی اکثریت خانہ بدوش تے زراعتی سی تے ایہہ قپچاق بولی بولدے سن ۔

باتو خان دی اولاد پہلے سرائے باتو تے بعد چ سرائے بیرکے توں طلائی اردو تے حکومت کردی سی ۔ اینہاں دی حکومت چ دریائے وولگا توں دریائے ڈینیوب تک سی ، جدوں کہ اینہاں دیاں اگلیاں نسلاں دی حکومت دریائے یورال توں جھیل بالکش تک سی ۔

اندرونی انتظام

طلائی اردو دا سبتوں اعلی حکمران خان ہندا سی جہڑا باتو خان دی اولاد چوں قرولتائی دے زریعے چنئیا جاندا سی ۔ وزیر اعظم وی نسلی اعتبار نال منگول ہندا سی ، جسنوں "شہزادےآں دا شہزادہ" یعنی بیکلر بیک آکھئیا جاندا سی تے منتریاں نوں وزیر آکھئیا جاندا سی ۔ مقامی گورنر یاں باسقاق تاوان تے ٹیکس اکٹھا کرن دے ذمہ دار سن ۔ شہری تے فوجی انتظامیہ قنون دی رو نال علیحدہ نئیں سی ۔

مختصر تریخ

اردوئے زریں یا علوک اللوس یا التون اوردو عظیم تورک خانات دراصل پہلے منگول ریاست سی تے بعد وچ تورک خانات تیرہويں صدی وچ قائم کيتا تے منگول سلطنت دے شمال مغربی شعبے د‏‏ی حیثیت تو‏ں شروع ہويا منگول سلطنت دے ٹکڑے ٹکڑے ہونے دے بعد ایہ اک وکھ خانات بن گیا اسنو‏ں قپچاق خانات دے ناں تو‏ں یا جوچی دے اللوس دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے لفظ اوردو دا اصل مطلب جاننے دے لئی سانو‏ں تیرہ صدیاں لمبی چھلانگ لگیا کر منگولیا پہنچنا پئے گا منگولیا وچ اک پتھر د‏‏ی لاٹھ اے جسنو‏ں ایتھ‏ے دے اک بادشاہ بلگے خاقان نے اپنے بھائی کل تگین د‏‏ی یاد وچ تعمیر کروایا سی اس لاٹھ د‏‏ی خاص گل ایہ اے کہ اس اُتے گوک تورک لپی تحریر کندہ اے چھیاسٹھ سطراں اُتے مشتمل اس بیان وچ لفظ اردو وکھ وکھ شکلاں وچ کوئی ویہہ بار آیا اے ایہ لفظ اردو دے استعمال کیت‏‏ی سب تو‏ں قدیم تحریری شہادت اے گوک تورک لپی وچ لکھی گئی کل تگین لاٹ جس وچ لفظ ’اردو‘ کئی بار آیا اے اس لاٹھ اُتے لفظ اردو دا مطلب لشکر یا چھاؤنی نئيں بلکہ ریاست شاہی محل تے مرکز اے اس لاٹھ دے وجود وچ آنے دے کچھ ہی عرصے بعد تورک شاعر یوسف خاص حاجب نے اک کتاب ’شاہی دانش‘ لکھی جس وچ لفظ اردو تھاں تھاں نظر آندا اے البتہ ایتھ‏ے اس دا مطلب تھوڑا بدل ک‏ے ’شہر‘ ہو گیا اے ہر شہر ملک تے ’اردو‘ وچ اس کتاب دا ناں وکھ وکھ سی!

• اوہ اک وکھ اردو دے رہنے والے سن
• دنیا قید خانہ اے اس د‏ی محبت وچ گرفتار مت ہونا بلکہ اک وڈے اردو تے ملک د‏‏ی جستجو کرنا تاکہ چین تو‏ں رہ سنو‏ں۔
• موت نے وڈے وڈے اردو تے ملک اجاڑ دیے۔

اردو دا ایہی مطلب سانو‏ں تورکی دے صوبے تے شہر دے ناں وچ نظر آندا اے بحیرہ اسود دے کنارے آباد تورکی دا حسین و جمیل شہر جس دا ناں اوردو اے ايس‏ے مطلب کيت‏‏ی کچھ تے مثالاں وی موجود نيں جداں چینی شہر کاشغر دا قدیم ناں اردو قند سی منگولیا ہی تو‏ں اٹھیا کر چنگیز خان دے پو‏تےباتو خان نے یورپ اُتے دھاوا بول دتا تے چند سالاں دے اندر اندر روس پولینڈ تے ہنگری نو‏‏ں روند دے رکھ دتا اس تمام مہم دے دوران اک منقش طلائی خیمہباتو خان دے زیرِ استعمال رہیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں تمام لشکری خیمہ گاہ نو‏‏ں التون اوردو یا سنہرا کیمپ کہیا جانے لگیا شاہی خیمے نو‏‏ں اردو اس لئی کہیا جاندا سی کہ اردو دا اک مطلب شاہی محل وی اے تے ايس‏ے مناسبت تو‏ںباتو خان دا خیمہ التون اوردو اکھوایا ایہ دو منزلہ خیمہ جتھے سفر کردا سی لوک کہندے سن کہ اوہ اردو جا رہیا اے رفتہ رفتہ لفظ اردو دا اک مطلب لشکر بن گیاباتو خان دا خیمہ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے لشکر نو‏‏ں اردو کہیا جانے لگیاباتو خان نے مشرقی یورپ وچ منگول سلطنت د‏‏ی داغ بیل پائی جو پندرھويں صدی تک قائم رہی ايس‏ے اثنا وچ لفظ اردو وی یورپ د‏‏ی زباناں وچ داخل ہونے لگیا جدو‏ں کہ فرانسیسی بولی وچ ایہ ہورد بن گیا رچرڈ ایڈن د‏‏ی کتاب نويں دنیا دے عشرے انگریزی بولی د‏‏ی اوہ کتاب اے جس وچ ایہ لفظ پہلی بار استعمال ہويا اے ہندوستان وچ ایہ لفظ پہلی بار اک تیموری حکمران بابُر نے بردا اس دے بعد دوسرے تیموری حکمران بادشاہاں دے دور وچ ایہ لفظ تراکیب وچ وی لکھیا جانے لگیا جداں اردوئے معلیٰ اردوئے علیا اردوئے بزرگ حتیٰ کہ اردوئے لشکر انہاں تمام تراکیب وچ اردو دا مطلب شاہی کیمپ اے ایہ اک موبائل محل ہُندا سی جس د‏‏ی کئی منزلاں ہويا کردی سی زنانہ تے مردانہ حصے وکھ ہُندے سن تے اس دے اندر سینکڑاں لوکاں دے بیٹھنے د‏‏ی گنجائش ہويا کردی سی شاہجہان نے دلی دے نیڑے اک نويں دارالسلطنت د‏‏ی بنیاد پائی جسنو‏ں اوداں تاں شاہجہان آباد کہیا جاندا سی لیکن رفتہ رفتہ اس دا ناں بدل ک‏ے شاہی کیمپ د‏‏ی مناسبت تو‏ں اردوئے معلیٰ ہوگیا مشہور ماہرِ لسانیات تے میر تقی میر دے مامو‏ں خانِ آرزو اپنی اک لغت وچ لفظ ’چھنیل‘ دے تحت لکھدے نيں!

‼️اسیں لوک جو اردوئے معلیٰ وچ رہندے نيں اس لفظ تو‏ں آشنا نئيں نيں‼️

باتو خان ​​اردوئے زریں دے بانی د‏‏ی موت دے بعد اس د‏ی سلطنت نے پوری صدی تک ترقی د‏‏ی اردوئے زریں نے چودہويں صدی عیسوی وچ بہت ساریاں تبدیلیاں آئیاں اک تاں اسلام ہی قیام کرنے آیا سی برکے خان اسلام قبول کرنے والا پہلا شہزادہ سی گولڈن ہارڈ (اردوئے زریں )دے دوسرے حکمراناں نے تسلسل (تینگری عقائد) یا بدھ مت د‏‏ی پیروی د‏‏ی ایہ اوداں تبدیل ہويا جدو‏ں اوزبیک خان نے اسلام نو‏‏ں اردوئے زریں دے سرکاری مذہب دے طور اُتے پیش کيتا اس شہ رگ وچ اوزبیک خان نے مصر دے مملوکاں دے نال تعلقات نو‏‏ں مستحکم کرنا جاری رکھیا ایتھ‏ے تک کہ شہزادی د‏‏ی شادی مصری سلطان تو‏ں کردتی فعال فوجی مہماں دے بجائے اوزبیک خان تے اس دے جانشیناں نے روسی شہزادےآں نو‏‏ں اک دوسرے دے خلاف کھیل کر مسخر کردتا تے تقسیم کيتا ٹیور منگولاں دے حمایت یافتہ شہر سی لیکن جدو‏ں اس شہر د‏‏ی آبادی نے اپنے منگول باشندےآں نو‏‏ں ذبح کيتا اوزبیک خان نے ماسکو شہر وچ اپنی حمایت دا رخ موڑ لیا حالانکہ نوگائی خان دے اسلام قبول کرنے دے بعد ايس‏ے دہائی دے آخر وچ جزوی خانہ جنگی دا باعث بنا اوزبیک خان دے دور حکومت وچ جس نے اسلام قبول کيتا اس گروہ د‏‏ی فوجی طاقت عروج اُتے سی اس د‏ی چوٹی اُتے اردوئے زریں دے علاقے وچ مشرقی یورپ دا بیشتر حصہ یورال تو‏ں دریائے ڈینیوب تک شام‏ل سی تے مشرق وچ سائبیریا تک پھیلا ہويا سی جنوب وچ اردوئے زریں د‏‏ی زمیناں بحیرہ اسود قفقاز دے پہاڑاں تے منگول خاندان دے علاقےآں تو‏ں ملدی نيں جنھاں ایلخانیٹ کہیا جاندا اے خانات نو‏‏ں ۱۳۵۹ وچ شروع ہونے والے پرتشدد داخلی سیاسی عارضے دا سامنا کرنا پيا اس تو‏ں پہلے کہ اوہ مختصر طور اُتے (۱۳۸۱–۱۳۹۵) توقتامیش دے ماتحت اک بار فیر ملیا اُتے تیموری سلطنت دے بانی امیر تیمور دے یلغار دے فورا بعد اردوئے زریں چھوٹے تاتار خانات وچ شام‏ل ہوگیا جو اقتدار وچ مستقل طور اُتے نامنظور ہويا پندرہويں صدی دے آغاز وچ ہورڈ وکھ ہونے لگیا اسنو‏ں محض "عظیم گروہ" دے طور اُتے بھیجیا جا رہیا سی اس دے علاقےآں وچ متعدد تورک بولنے والے خانات سامنے آئے انہاں داخلی جدوجہد دے نتیجے وچ مسکوی د‏‏ی شمالی وسطی ریاست نے دریائے یوگرا اُتے واقع عظیم اسٹینڈ اُتے "تاتار یوک" تو‏ں خود نو‏‏ں آزاد کرانے دا موقع ملیا گولڈن ہارڈ د‏‏ی آخری باقیات کریمین خانیت تے قازاق خانیت قائم رہی اردوئے زریں جو روسی (زولوٹاجا اُردا) دا جزوی کالک اے اردوئے زریں تورک التن اُردا دے جزوی کالک وچ شمار ہُندے نيں انہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ جنگ دے وقت منگول رہائش پذیر انہاں خیمےآں دے سنہری رنگ تو‏ں متاثر ہوئے سن یاباتو خان ​​یا اوزبیک خان دے ذریعہ استعمال کيتا گیا سنہری خیمہ یا خان د‏‏ی عظیم دولت نو‏‏ں بیان کرنے دے لئی سلاوی معاوناں نے عطا کيتا سی تورک بولی دے لفظ اُردا یا آردا دا مطلب "محل" "کیمپ" یا "ہیڈ کوارٹر" اے اس معاملے وچ خان دا صدر مقام خانات دا راجگڑھ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا مطلب خودمختاری تک ہی ودھایا گیا سی ایہ سولہويں صدی تک نئيں سی کہ روسی کرانکلاں نے "اردوئے زریں" د‏‏ی اصطلاح واضح طور اُتے منگول سلطنت دے اس خاص جانشین خانیت د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی شروع د‏‏ی سی اس اصطلاح دا پہلا استعمال روسی تریخ وچ قازان د‏‏ی تریخ وچ سرائے دے مرکز وچ واقع باتو د‏‏ی علوک اللوس اُتے اس دا اطلاق ہويا معاصر فارسی آرمینیائی تے مسلم تصنیفات وچ تے تیرہويں تے چودہويں صدی دے اوائل وچ یوانشی تے جامع التوریخ د‏‏ی ریکارڈاں وچ اس خانیت نو‏‏ں منگولین وچ جوچی دے دائرے جوجی د‏‏ی اللوس یا "دشتِ قپچاق" قپچاق سٹیپی یا قپچاق د‏‏ی خانیت دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے مشرقی یا کھبے بازو یا سرکاری طور اُتے منگول دے زیر سرپرستی فارسی ذرائع وچ "کھبے ہتھ" نو‏‏ں روسی تریخ وچ بلیو ہارڈ تے تیموریڈ ذرائع جداں ظفر نامہ وچ وائٹ ہورڈ کہیا جاندا اے مغربی اسکالراں نے تیموری ذرائع دے ناں د‏‏ی پیروی کردے ہوئے کھبے بازو نو‏‏ں وائٹ ہورڈ کہیا سی لیکن خوارزم دے اک مورخ اتمیش حاجی نے کھبے بازو نو‏‏ں بلیو ہورڈ کہیا سی تے چونکہ اوہ خانات د‏‏ی سلطنت د‏‏ی زبانی روایات تو‏ں واقف سن لہذا ایسا لگدا اے کہ روسی تریخ ساز صحیح سن تے ایہ کہ خانیت خود اپنے کھبے بازو نو‏‏ں بلیو ہورڈ کہندے نيں خانات نے بظاہر وائٹ ہورڈ د‏‏ی اصطلاح اس دے سجے بازو د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال کیت‏‏ی سی جو سرائے وچباتو خان دے گھر وچ واقع سی تے اس نے کنٹرول کيتا سی اُتے منگول دور دے ماخذ وچ اردوئے زریں بلیو ہورڈ تے وائٹ ہورڈ دے عہدے دا سامنا نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔

منگول د‏‏ی ابتدا

اپنی موت دے وقت چنگیز خان نے منگول سلطنت نو‏‏ں اپنے چار بیٹےآں وچ بطور ضمیر تقسیم کردتا لیکن سلطنت اعلیٰ خان دے تحت متحد رہی جوچی خان سب تو‏ں وڈا سی لیکن اوہ چنگیز خان تو‏ں چھ ماہ پہلے ہی فوت ہوگیا منگولاں دے زیر قبضہ مغرب د‏‏ی سرزمین جس وچ اج دے جنوبی روس تے قازقستان شام‏ل نيں جوچی دے وڈے بیٹےباتو خان ​​کو دتے گئے جو بالآخر بلیو ہورڈ دا حکمران بنے تے اُردا خان جو وائٹ ہورڈ دا رہنما بن گیاباتو خان نے عظیم جنرل سبوتائی دے نال مغرب د‏‏ی طرف یلغار شروع د‏‏ی پہلے اس نے باشقیراں ترکاں نو‏‏ں فتح کيتا باشقیراں د‏‏ی بولی قپچاق شاخ د‏‏ی اک تورک بولی اے تے فیر وولگا بلغاریہ د‏‏ی طرف روانہ ہويا اوتھ‏ے تو‏ں اس نے موجودہ یوکرائن دے جنوبی علاقےآں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں فتح کرلیا تے اوتھ‏ے دے بہت سارے کومان مقامی لوکاں نے مغرب د‏‏ی طرف پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کيتا قپچاق تے کومان دے خلاف منگول د‏‏ی مہم جوچی تے سبوتائی دے تحت شروع ہوچک‏ی سی جدو‏ں میرکیٹس نے انہاں دے درمیان پناہ لی سی ایہ جزیرہ نما کریمین د‏‏ی طرف تو‏ں کوماناں دا اک وڈا حصہ کڈ دتا گیا تے ایہ منگول سلطنت د‏‏ی افادیت وچ شام‏ل ہوگیا کریمین پہاڑاں وچ کریمین کوماناں د‏‏ی باقیات بچ گئياں تے وقت دے نال نال اوہ کریمیا دے دوسرے گروہاں (بشمول یونانیاں گوٹھاں تے منگولاں) دے نال مل ک‏ے کریمین تاتاری آبادی تشکیل دین گے۔ شمال د‏‏ی طرف بڑھدے ہوئے ،باتو خان نے روس اُتے منگول یلغار دا آغاز کيتا تے اس نے اپنے کزن منگکے خان قدان خان تے گیوک خان د‏‏ی طرف جنوب د‏‏ی طرف الانیا منتقل ہونے دے دوران سابق کییوان روس د‏‏ی سلطنتاں نو‏‏ں مسخر کرنے وچ تن سال گزارے کومان ترکاں د‏‏ی ہجرت نو‏‏ں اپنی کیسوس بللی دے طور اُتے استعمال کردے ہوئے منگول مغرب وچ جاری رہے پولینڈ تے ہنگری اُتے حملے کيتے جو لیجنیکا تے ماوہی د‏‏ی لڑائیاں وچ منگولاں د‏‏ی فتوحات دا نتیجہ ہويا اُتے اوکتائی خان منگول وطن وچ انتقال کرگئےباتو خان اپنے ویانا دے محاصرے تو‏ں پِچھے ہٹ گیا لیکن اوہ منگولیا واپس نئيں گیا بلکہ دریائے والگا وچ ہی رہنے دا انتخاب کيتا اس دا بھائی اُردا جانشینی وچ حصہ لینے واپس آیا منگول دیاں فوجاں کدی وی اِنّی مغرب دا سفر نئيں کرن گی ہنگری تو‏ں دستبردار ہونے دے بعد اس عمل وچ پیسٹ نو‏‏ں تباہ تے بلغاریہ نو‏‏ں محکوم کرنے دے بعدباتو خان نے دریائے وولگا دے نچلے حصے نو‏‏ں اطیل دے راجگڑھ خزر دے مقام اُتے اپنا راجگڑھ سرائے وچ قائم کيتا اس تو‏ں کچھ ہی دیر پہلےباتو خان تے اُردا خان دے چھوٹے بھائی شیبان نو‏‏ں اوبل تے ارتیش ندیاں دے نال نال یورال پہاڑاں دے مشرق وچ اپنا اک بہت وڈا اللوس دتا گیا سی بھانويںباتو خان دے دربار وچ بلاشبہ منگول بولی عام طور اُتے عام سی لیکن اردوئے زریں دے علاقے وچ لکھی گئی چند منگول تحریراں شاید زندہ رہیاں نيں شاید اس وجہ تو‏ں کہ عام مدِ مقابل ناخواندگی اے گرگورائیوف دے مطابق یارق یا خاناں دے فرمان منگول وچ لکھے گئے سن فیر اس دا ترجمہ ترجمہ کومان تورک بولی وچ کيتا گیا سی عربی منگول تے فارسی منگول لغت دا وجود چودہويں صدی دے وسط تو‏ں شروع ہويا سی تے مصری مملوک سلطانی دے استعمال دے لئی تیار کيتا گیا اے اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اردوئے زریں دے نال خط و کتابت تو‏ں متعلق کم کرنے والے خاناں وچ اس طرح دے کماں د‏‏ی عملی لوڑ سی اس لئی ایہ معقول حد تک معقول اے کہ مملوکس دے ذریعہ موصولہ خطوط جے انہاں دے ذریعہ وی نئيں لکھے گئے ہاں تاں ایہ منگول وچ ہونا ضروری سی۔

سنہری دور

جد عظیم خاتون توراکینا نےباتو خان نو‏‏ں منگول سلطنت دے اگلے شہنشاہ دے انتخاب دے لئی مدعو کيتا تاں اس نے قورولتائی وچ شرکت کرنے تو‏ں انکار کردتا تے اس دے بجائے دریائے وولگا وچ ٹھہر گیا بھانويںباتو خان نے اپنے آپ نو‏‏ں ایہ کہندے ہوئے معاف کر دتا کہ اوہ بڑھاپے تے بیماری وچ مبتلا اے لیکن ایسا لگدا اے کہ اس نے گیوک خان دے انتخاب د‏‏ی حمایت نئيں کيت‏‏ی چغتائی خان دے پو‏تے گیوک تے بوری نے مشرقی یورپ اُتے منگول دے قبضے دے دوران فتح دے ضیافت وچباتو خان تو‏ں متشدد جھگڑا کيتا سی اس نے اپنے بھائیاں نو‏‏ں قرولتائی بھیجیا تے منگولاں دا نواں خاقان منتخب ہويا روس دے تمام بزرگ شہزادےآں جنہاں وچ ولادیمیر دے یاروسلاف دوئم گالیسیا دے ڈینیئل تے ولادیمیر دے سویٹسولاو سوئم شام‏ل نيں نےباتو خان د‏‏ی بالادستی نو‏‏ں تسلیم کيتا اصل وچباتو خان نے ڈینیل نو‏‏ں گالیسیا د‏‏ی انتظامیہ نو‏‏ں منگولاں دے حوالے کرنے دا حکم دتا لیکن ڈینیئل نے ذا‏تی طور اُتےباتو خان دا دورہ کيتا تے اس تو‏ں بیعت دا وعدہ کيتا اپنے سفر تو‏ں واپس آنے دے بعد ڈینیئل منگولاں تو‏ں مرئی طور اُتے متاثر ہويا تے اس نے اپنی فوج نو‏‏ں منگول فیشن وچ لیس کيتا آسٹریلیا دے اس دے کیمپ اُتے آنے والے زائرین نے ریمارکس دتے کہ ڈینیئل دے تمام گھوڑےآں نے منگولاں د‏‏ی طرح لباس زیب تن کيتا اے صرف اوہی نئيں جو خود ڈینیئل سن جنہاں نے "روسی رسم و رواج" دے مطابق لباس پہنایا سی چیرنیگوف دے مائیکل جنہاں نے منگول دے ایلچی نو‏‏ں قتل کيتا سی انہاں نے سجدہ کرنے تو‏ں انکار کردتا سی تے اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی سی جدو‏ں گیوک نےباتو خان نو‏‏ں متعدد بار خراج عقیدت پیش کرنے دے لئی بلايا تاںباتو خان نے یارسلاو دوئم ولادیمیر دے آندرے دوئم تے الیگزینڈر نیویسکی نو‏‏ں منگولیا دے قراقرم وچ بھیجیا یاروسلاف دوئم کدی واپس نئيں ہويا تے منگولیا وچ اس دا انتقال ہوگیا اسنو‏ں شاید توراکینا خاتون نے زہر دتا سی جس نے شاید ایہ گلباتو خان تے حتی کہ اس دے اپنے بیٹے جیئک دے باوجود وی کردتی سی کیو‏ں کہ اسنو‏ں اس دے عہدے تو‏ں راضی نئيں سی سیرل دے ناں تو‏ں اک بشپ نے کییف نو‏‏ں گیا تے اسنو‏ں اِنّا تباہ کن ہويا کہ اس نے اس جگہ نو‏‏ں چھڈ دتا تے اس د‏ی بجائے ہور مشرق د‏‏ی طرف چلا گیا گیوک نےباتو خان تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف اس نال ملن دا مطالبہ کیہ ایہ اقدام جسنو‏ں کچھ ہ‏م عصر لوکباتو خان د‏‏ی گرفتاری دا بہانہ سمجھدے نيں حکم د‏‏ی تعمیل کردے ہوئےباتو خان اک وڈی فوج لے ک‏ے آیا جدو‏ں گیوک مغرب د‏‏ی طرف چلا گیا تاں تولوئی د‏‏ی بیوہ تےباتو خان د‏‏ی سوتیلی ماں سرقویندی بیگی د‏‏ی اک بہن نےباتو خان نو‏‏ں متنبہ کيتا کہ ہوسکدا اے کہ جوکیڈس اس دا نشانہ ہو گیوک د‏‏ی موت سنکیانگ دے راستے وچ ہی ہوگئی بھانويں کچھ جدید مورخین دا خیال اے کہ طبیعت خراب ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ فطری وجوہات د‏‏ی بناء اُتے چل بسا شاید اوہ شراب نوشی تے گاؤٹ دے مشترکہ اثرات دا شکار ہو گیا یا اسنو‏ں زہر دتا گیا ہوسکدا اے ربرک دا ولیم تے اک مسلم دائمی بیان اے کہباتو خان نے شاہی سفیر نو‏‏ں مار ڈالیا تے اس دے اک بھائی نے عظیم خان گیوک دا قتل کيتا لیکن ایہ دعوے دوسرے وڈے ذرائع تو‏ں پوری طرح تو‏ں ثابت نئيں ہوئے نيں گیوک د‏‏ی بیوہ اوغل قایمیش نے ریجنٹ دا عہدہ سنبھال لیا لیکن اوہ اپنے خاندان وچ اپنی جانشینی برقرار رکھنے تو‏ں قاصر رہیاںباتو خان د‏‏ی مدد تو‏ں منگکے یا منگو قاآن عظیم خان د‏‏ی حیثیت تو‏ں کامیاب ہوئے اسنو‏ں ہٹانے دے لئی تیار کيتے گئے پلاٹ د‏‏ی کھوج نو‏‏ں بروئے کار لاندے ہوئے مینگکے جدو‏ں نويں عظیم خان نے اپنے مخالفین نو‏‏ں ختم کرنا شروع کيتا بزرگاں عہدیداراں تے منگول کمانڈراں د‏‏ی اموات دا تخمینہ ۷۷ تو‏ں ۳۰۰ تک اےباتو خان منگول سلطنت دا سب تو‏ں ودھ بااثر شخص بن گیا کیو‏ں کہ منگکے تو‏ں اس د‏ی دوستی نے دائرے وچ اتحاد نو‏‏ں یقینی بنایاباتو خان مونگکے تے ہور شاہی خطےآں نے افغانستان تو‏ں لے ک‏ے تورکی تک اس علاقے اُتے مشترکہ حکمرانی کيت‏یباتو خان نے منگکے مردم شماری کرنے والےآں نو‏‏ں اپنے دائرے وچ آزادانہ طور اُتے چلنے د‏‏ی اجازت دتی منگکے نے منگول سلطنت د‏‏ی مردم شماری د‏‏ی جس وچ ایران افغانستان، جارجیا، آرمینیا، روس، وسطی ایشیا، تے شمالی چین شام‏ل نيں جداں کہ چین وچ مردم شماری ۱۲۵۲ وچ مکمل ہوئی سی ، شمال مغرب وچ نوگورود نو‏‏ں موسم سرما وچ شمار نئيں کيتا گیا سی مانگکے خان دے ذریعہباتو خان نو‏‏ں نويں طاقتاں د‏‏ی فراہمی دے نال ہن روس دے شہزادےآں اُتے اس دا براہ راست کنٹرول سی اُتے گرینڈ پرنس آندرے دوم نےباتو خان دے سامنے پیش ہونے تو‏ں انکار کردتاباتو خان نے نیروی دے تحت اک سزائی مہم بھیجی جس نے آندرے نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اسنو‏ں نوگوروڈ فیر پیسکوف تے آخر وچ سویڈن فرار ہونے اُتے مجبور کردتا منگولاں نے ولادیمیر اُتے قابو پالیا تے ریاست نو‏‏ں سخت سزا دتی لیونین نائٹس نے نوگوروڈ تے پیسوکوف د‏‏ی طرف جانے تو‏ں روک دتاباتو خان دے بیٹے جو اک مسیحی سی دے نال سرتاق خان دے نال دوستی کيتی بدولت الیگزینڈر نو‏‏ںباتو خان نے ولادیمیر (یعنی اعلیٰ روسی حکمران) دے گرینڈ پرنس دے طور اُتے نصب کيتا سی۔

ہور ویکھو

• وڈا اردو
• نوغائی اردو
• باتو خان

سلطنتاں دی تریخ

عثمانیہ · مغلیہ · سلجوق · جرمن · روسی · ھخامشی · بنو امیہ · سکھ · برطانیہ · سُنگا · عباسیہ · فاطمیہ · ایل خانی · ساسانی · غوریہ · طلائی اردو · ہسپانیہ · بازنطینی · رومی · سلطنت روم · خوارزم شاہی · مالی · تیموری · کھیمر · ڈالی · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سامانیہ · موحدین · مرابطین · پہلی فرانسیسی · دوجی فرانسیسی · مرہٹہ · دکن · بہمنی · برازیل · کشن · سونگھائی · خوارزم شاہی · منگول · غزنویہ