افغانستان دا ثور انقلاب
انسانی معاشرے دے لکھاں سال دے تاریخی ارتقا وچ انقلابات نے بنیادی کردار ادا کيتا اے۔ اس تاریخی عمل دے دوران انسانی معاشرے نے مختلف معاشی تے سماجی نظام اختیار کرکے پیداواری قوتاں تے معیارِ زندگی نوں اگے ودھایا اے۔ جدوں وی کوئی معاشی تے سماجی نظام پیداواری قوتاں نوں ترقی دینے توں قاصر ہوجاندا اے تاں اوہ اپنی تاریخی حیثیت کھوکر انسانی ترقی دی راہ وچ رکاوٹ بن جاندا اے، تب اس دم توڑدے نظام دے خلاف بغاوتاں تے انقلابات جنم لیندے نيں۔ انقلابات نوں کارل مارکس نے تریخ دا انجن کہیا اے۔
حکمران طبقات دی ہمیشہ ایہ کوشش ہُندی اے کہ جھوٹی تریخ تے پراپیگنڈے دے ذریعے انہاں بغاوتاں تے انقلابات نوں مسخ کر کے انہاں نوں المیے دے طور اُتے پیش کرن تاکہ عوام نوں ڈراکر انہاں دے شعور وچ انقلابات نال نفرت تے بیزاری پیدا دی جاسکے۔ اپنے زرخرید دانشوراں دے ذریعے حکمران طبقات ایسی تریخ لکھدے نيں جس وچ نہ صرف انقلابات نوں مسخ کيتا جاندا اے بلکہ انہاں انقلابات دے انقلابی کرداراں تے قائدین دی منظم کردارکشی کيتی جاندی اے۔
ایسا ہی اک انقلاب اس خطے دی تریخ وچ افغانستان دی سرزمین اُتے اج توں اکتالیس سال پہلے برپا ہويا تھا،جس نے افغانستان تے اس پورے خطے نوں ہلیا کے رکھ دتا سی۔ اس انقلاب نے خطے دے محنت کش تے مظلوم طبقات دی آزادی دے حوالے توں امید دی نويں کرن پیدا دی سی۔ اج کارپوریٹ میڈیا وچ افغانستان نوں مذہبی بنیاد پرستی، جہاد، طالبان، وارلارڈز تے منشیات دے مرکز دے طور اُتے پیش کيتا جاندا اے۔ اگرچہ ایہ بربریت افغانستان دے مظلوم عوام نوں اک لمبے عرصے توں تاراج کررہی اے لیکن ایہ ہمیشہ توں ایسا نئيں سی۔ اس انقلاب نوں عالمی تے علاقائی سامراجی قوتاں دی براہ راست مداخلت دے نتیجے وچ مذہبی بنیاد پرستی دے رجعتی ردانقلابی وار دے ذریعے تباہ کيتا گیا تے افغانستان دے معاشرے نوں پتھر دے زمانے وچ دھکیل دتا گیا۔ افغانستان تے مشرقِ وسطیٰ وچ انہاں رجعتی قوتاں دے ابھار تے موجودہ صورتحال نوں سمجھنے دے لئی ضروری اے کہ افغان ثور انقلاب دے عروج وزوال دا گہرائی توں جائزہ لیا جائے۔
تاریخی پس منظر
[سودھو]اپنے اسٹرٹیجک محل وقوع دے اعتبار توں افغانستان اس خطے دی سیاسی تریخ وچ ہمیشہ بنیادی اہمیت دا حامل رہیا اے۔ جداں کہ فریڈرک اینگلز نے لکھیا سی:
”افغانستان دی جغرافیائی موقعیت تے اس وچ بسنے والے لوکاں دا مخصوص کردار اس ملک نوں اوہ سیاسی اہمیت عطا کردا اے جس نوں وسطی ایشیا وچ مرکزی حیثیت حاصل اے ۔“
افغانستان وسطی ایشیا نوں جنوبی ایشیا توں ملاندا اے تے ايسے جغرافیائی موقعیت نے اس ملک دے سیاسی تے تاریخی معاملات وچ انتہائی اہم کردار ادا کيتا اے جو اج تک مسلمہ اے۔ 19واں صدی وچ ایہ ملک انگریز سامراج تے زار شاہی روس دے درمیان بفرزون سی۔ انگریز سامراج نے افغانستان اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی لیکن اوہ اس وچ جزوی طور اُتے ناکام رہیا جس دے نتیجے وچ انگریز سامراج نے ڈیورنڈ لائن دے خونی خنجر توں اک ہی سبھیاچار رکھنے تے بولی بولنے والی قوم نوں تقسیم کرکے افغانستان دے وڈے حصے نوں برٹش انڈیا دی عملداری وچ شامل کيتا۔ پشتوناں دی اس سامراجی تقسیم دے زخماں نوں عالمی سامراج تے اس دی کٹھ پتلی ریاستاں اج تک کرید رہیاں نيں خاص طور اُتے پچھلے 40 سال توں امریکی سامراج تے پاکستان نے ڈیورنڈ لائن دی خونی سرحد نوں رد انقلاب تے رجعت دے مرکز دے طور اُتے استعمال کيتا اے۔
ویہويں صدی دے دوسرے عشرے وچ افغانستان دے سامراج مخالف تے آزادی پسند رہنما امیر امان اللہ خان نے افغان معاشرے نوں جدید، سیکولر تے صنعتی بنانے دی انتہائی سنجیدہ کوشش کيتی۔ امیر امان اللہ خان ترکی دے رہنما مصطفیٰ کمال اتاترک توں شدید متاثر سی۔ اس نے افغانستان وچ مصطفیٰ کمال اتاترک دی طرز اُتے ریڈیکل اصلاحات متعارف کرواواں۔ لیکن انگریز سامراج دی مسلسل جارحیت تے بعض مخصوص تاریخی تے معروضی عوامل دی بناء اُتے اوہ انہاں اصلاحات نوں کامیابی توں ہمکنار نہ کرسکا۔
بالشویک انقلاب دے رہنما ٹراٹسکی نے افغانستان دی اس وقت دی صورتحال دا تذکرہ ایويں کيتا اے:
”ایتھے اُتے مشرق وچ اک ہور قوم اے جو اج محنت کش طبقے دے عالمی یکجہتی دے دن دے حوالے توں خاص توجہ دی متقاضی اے۔ ایہ افغانستان اے۔ اوتھے اُتے ڈرامائی واقعات رونما ہورہے نيں تے انہاں واقعات وچ انگریز سامراج براہ راست ملوث اے۔ افغانستان اک پسماندہ ملک اے۔ اپنے آپ نوں یورپینائز کرنے تے اپنی آزادی نوں بلند ثقافتی بنیاداں اُتے استوار کرنے دی جانب افغانستان پہلا قدم اٹھا رہیا اے۔ افغانستان وچ ترقی پسند قوم پرست عناصر اقتدار وچ نيں لیکن انگریز سامراج کابل دے ترقی پسند عناصر دے خلاف ہر اس چیز نوں مسلح کررہے نيں جو نہ صرف اس ملک وچ رجعتی اے بلکہ اس ملک دے سرحد اُتے واقع ہندوستان دے حوالے توں وی رجعتی اے۔ جرمنی وچ نا صرف بورژوازی بلکہ سوشل ڈیموکریٹک اتھارٹیز دے یوم مئی دی تقریبات اُتے پابندی دے احکامات توں لے کے افغانستان تے چین وچ ہونے والے واقعات؛ ہر جگہ اسيں واضح طور اُتے دیکھ سکدے نيں کہ اس ظلم تے جبر دے پِچھے دوسری انٹرنیشنل دی پارٹیاں ملوث نيں۔ آپ جاندے نيں کہ کابل دی ترقی پسند حکومت دے خلاف چڑھائی برطانوی وسائل دی مدد توں میکڈونلڈ دی امن پسند حکومت دی سرپرستی وچ ہورہی اے ۔“(مغرب تے مشرق وچ یومِ مئی، یومِ مئی دی تعطیل دی 35واں سالگرہ دے موقع اُتے تقریر، اپریل1923ء)
اپریل 1924ء وچ کمیونسٹ یونیورسٹی دی تیسری سالگرہ دی تقریب توں خطاب کردے ہوئے ٹراٹسکی افغانستان دے بارے وچ کہندا اے:
”افغانستان وچ واقعی اس وقت ڈرامائی واقعات رونما ہورہے نيں۔ میکڈونلڈ دا برطانیہ ، افغانستان وچ قومی بورژوازی دی لیفٹ ونگ حکومت نوں گرانا چاہندا اے جو آزاد افغانستان نوں یورپینائز کرنا چاہندے نيں لیکن میکڈونلڈ ایداں دے لوکاں نوں اقتدار وچ لیانا چاہندا اے جو کہ انتہائی رجعتی تے ردِانقلابی تعصبات جیساکہ پین اسلام ازم،خلافت وغیرہ توں لتھڑے ہوئے نيں۔ان دو زندہ قوتاں دے ٹکراؤ توں ایہ واضح ہُندا اے کہ مشرق دا جھکاؤ ساڈی، سوویت یونین تے تیسری انٹرنیشنل دی طرف تے وی زیادہ ہوئے گا۔“
انگریز سامراج دی جارحیت دے علاوہ امیر امان اللہ خان دی جدیدیت دے راستے وچ اک وڈی معروضی رکاوٹ افغانستان دے اندر قومی سرمایہ دار طبقے دا معاشی طور اُتے انتہائی لاغر، نحیف تے تکنیکی طور اُتے پسماندہ کردار سی جس دی وجہ توں اوہ سامراج مخالف بورژوا جمہوری انقلاب دا فریضہ ادا نئيں کر سکدے سن، جس طرح یورپی سرمایہ دار طبقے نے 18 ويں تے 19 ويں صدی وچ جاگیرداری دے خلاف سرمایہ دارانہ انقلاگل کيتی قیادت کردے ہوئے جدید صنعتی تے قومی سیکولر ریاستاں قائم کيتی سن۔
60ء تے 70ء دی دہائی وچ عالمی طور اُتے کھبے بازو دی تحریک عروج اُتے سی۔ یورپ، افریقہ، ایشیا تے لاطینی امریکا وچ نوجوان تے طالبعلم انہاں انقلابی تحریکاں وچ انتہائی متحرک کردار ادا کر رہے سن ۔ یونیورسٹیاں تے کالجاں وچ سب توں مضبوط طلبہ تنظیماں کھبے بازو نال تعلق رکھدیاں سن۔ افغانستان وچ وی کالجز تے یونیورسٹیاں دے اندر غالب نظریاتی رجحان کھبے بازو دا سی۔ اس دے علاوہ دانشوراں، ادیباں، پروفیشنلز تے لوئر مڈل کلاس دی اکثریت کھبے بازو دی سیاست توں وابستہ سی۔ افغانستان وچ بادشاہت دی وجہ توں سیاسی تنظیم دی تشکیل بشمول دوسری جمہوری آزادیاں اُتے مکمل قدغن سی لیکن اس دے باوجود تعلیمی ادارےآں تے شہراں دے اندر گروپاں تے بکھری ہوئی شکل وچ انقلابی نظریات دے علاوہ ایہ بحث وی موجود سی کہ انہاں بکھری تے منتشر انقلابی قوتاں نوں اک پارٹی دے اندر منظم ہونے دی ضرورت اے۔
1964ء وچ افغانستان دے حکمران طبقات نے افغان معاشرے دے اندر ودھدی ہوئی پولرائزیشن نوں ٹھنڈا کرنے دے لئی سیاسی پارٹیاں تے تنظیماں دی تشکیل دے حوالے توں پارلیمنٹ توں بل پاس کيتا جس وچ سیاسی تنظیم تے پارٹی دی تشکیل اُتے عائد پابندی ہٹادتی گئی۔ سیاسی تنظیماں تے پارٹیاں دی تشکیل دی اجازت دے دتی گئی۔ افغانستان دی بکھرئی ہوئی انقلابی قوتاں دے لئی ایہ بہت چنگا موقع سی کہ اوہ اپنی منتشر قوتاں نوں اک پلیٹ فارم اُتے منظم کرن۔
خلق پارٹی دے بانی رکن صالح محمد زیری اپنی یاداشتاں وچ لکھدے نيں:
”اس بل دے بعد سیاسی پارٹی بنانا ساڈا قانونی حق سی۔ اس حوالے توں اساں کم نوں تے وی تیز کردتا۔ ميں نے میڈیکل سائنس دے پنجويں سال دا امتحان دے کے ہاؤس جاب شروع دی سی۔ چونکہ ہاؤس جاب وچ حاضری دا اِنّا مسئلہ نئيں سی تاں وچ اپنا زیادہ تر وقت یونیورسٹی دے ہاسٹل وچ اپنے کامریڈز دے نال بحثاں تے برانچز بنانے وچ گزاردا سی۔ ميں نے یونیورسٹی وچ گیارہ برانچز بناواں تے ہفتے وچ اک بارہر برانچ میٹنگ وچ شرکت کردا سی۔“ (صالح محمد زیری، ادھی صدی دی یاداں)
مختلف گروپاں تے کھبے بازو نال تعلق رکھنے والے لوکاں توں بحثاں دے بعد بالآخر ایہ طے پایا کہ یکم جنوری 1965ء نوں نور محمد ترکئی دے گھر اُتے پارٹی دی تشکیل دے حوالے توں ابتدائی میٹنگ کيتی جائے گی۔
صالح محمد زیری اپنی یاداشتاں وچ لکھدا اے:
”اوہ یکم جنوری 1965ء دا دن سی۔ وچ دن دے ڈیڑھ بجے نور محمد ترکئی دے گھر پہنچیا۔ اوتھے اُتے ہور کامریڈز وی وقفے وقفے توں آرہے سن ۔ کچھ لوک پہلے تے کچھ بعد وچ پہنچے۔ اساں فیصلہ کيتا سی کہ کامریڈز اک نال نئيں جاواں گے بلکہ علیحدہ علیحدہ جاواں گے تاکہ ریاست نوں ساڈی سرگرمی دا پتہ نہ چل سکے۔ پارٹی دی پہلی کانگریس دی میٹنگ دا آغاز دن دے 2 بجے ہويا تے ایہ ابتدائی میٹنگ رات دے 2 بجے تک چلدی رہی۔ اس میٹنگ وچ بنیادی بحث پارٹی دی تشکیل، اس دے اصول تے اہداف، طبقاتی جدوجہد تے دوسرے مسائل دے اُتے رہی۔ آخر وچ مرکزی کمیٹی دا انتخاب کيتا گیاجس وچ نور محمد ترکئی، ببرک کارمل ، محمدطاہر بدخشی، شیراللہ شہیر، غلام دستگیر پنجشیری، سلطان علی کشتمند، صالح محمد زیری مرکزی کمیٹی دے رکن تے ڈاکٹر شاہ ولی،عبدالکریم میثاق، عبدالوہاب ساپی تے ڈاکٹر محمد توتاخیل مرکزی کمیٹی دے متبادل رکن منتخب کيتے گئے۔ نور محمد ترکئی نوں مرکزی کمیٹی تے پارٹی دا جنرل سیکرٹری منتخب کيتا گیا۔“(صالح زیری، ادھی صدی دی یاداں)
نور محمد ترکئی، خلق پارٹی دے پہلے جنرل سیکرٹری
سنٹرل کمیٹی نوں فوری طور اُتے جو کم کرنا سی اوہ پارٹی دے پروگرام تے منشور دا مسودہ لکھنا سی۔ اس مسودے نوں لکھنے دے لئی اک کمیٹی تشکیل دتی گئی جس نے اس مسودے نوں تیار کيتا۔ منشور تے پروگرام دے اس مسودے نوں بعد وچ اپریل 1966ء وچ خلق جریدے دے دو شماراں وچ قسط وار شائع کيتا گیا۔
خلق پارٹی دے پروگرام تے منشور دے حوالے توں بیورلے میل اپنی کتاب ’انقلابی افغانستان ‘ وچ لکھدی نيں:
”منشور وچ افغانستان دی محرومی تے پسماندگی دی بنیادی وجہ جاگیرداری تے جاگیر دار طبقات نوں قرار دتا گیا سی۔ تے اس دا حل اک قومی جمہوری حکومت اُتے مشتمل ہوئے گا جس دی سیاسی بنیاداں محنت کشاں، کساناں، دانشوراں تے پیٹی بورژوازی اُتے مشتمل ہاں گی جوکہ افغانستان دی قومی آزادی، سامراج تے جاگیرداری مخالف جدوجہد نوں کامیاب بناواں گے۔ خلق پارٹی افغانستان دی دوسری سیاسی پارٹیاں توں اپنے آپ نوں اس لئی ممتاز کردی سی کہ دوسری سیاسی پارٹیاں تے گروپ افغانستان دے مسائل دا حل آزاد انتخابات، پریس دی آزادی، بیوروکریسی دی اصلاحات تے دوسری قانونی اصلاحات دے ذریعے چاہندے نيں جدوں کہ خلق پارٹی دا نقطہ نظر سی کہ افغانستان دے مسائل دا حل اس نظام نوں اکھاڑے بغیر ممکن نئيں اے ۔“
پارٹی دی ابتدائی کانگریس دے دو سال بعد 1967ء وچ بادشاہت دے سوال اُتے پارٹی دو دھڑاں وچ تقسیم ہوگئی جس وچ خلق دھڑے دی قیادت نور محمد ترکئی کررہے سن تے ايسے ناں توں اپنا نظریاتی پرچہ وی چلاندے سن جدوں کہ پرچم دھڑے دی قیادت ببرک کارمل دے ہتھ وچ سی تے پرچم ہی دے ناں توں انہاں دا پرچہ وی نکلدا سی۔ عمومی طور اُتے دونے دھڑے سوویت یونین دے سٹالنسٹ نظریات توں اخذ کردہ سیاسی تے نظریاتی پوزیشن رکھدے سن ۔ لیکن بادشاہت تے اس دی بنیاداں وچ استوار جاگیردارانہ سماجی ڈھانچاں دے حوالے توں پرچم دھڑے دی پوزیشن موقع پرستی اُتے مبنی سی کیونجے پرچم دھڑے دی سماجی بنیاداں اپر مڈل کلاس تے مڈل کلاس دے نوجواناں دے اندر سن جدوں کہ خلق پارٹی دی زیادہ تر حمایت نچلے درمیانے طبقات تے کساناں دے اندر سن،جس دی وجہ توں بادشاہت اُتے انہاں دی پوزیشن پرچم دے مقابلے وچ ریڈیکل سی۔ بادشاہت اُتے پرچم قیادت دی پوزیشن دے حوالے توں بیورلے میل اپنی کتاب ’انقلابی افغانستان ‘ وچ لکھدی نيں:
” ببرک کارمل دا تجویز کردہ حل مصالحت اُتے مبنی سی۔ان دا کہنا سی کہ خلق جریدے نوں اپنے اداریے وچ بادشاہ نوں ایہ یقین دلیانا چاہیے کہ اسيں کمیونسٹ نئيں نيں۔“
1968ء دا سال عالمی سطح اُتے مزدور تحریک تے طلبہ تحریک دے حوالے توں انتہائی ہنگامہ خیز سال سی۔ ہڑتالاں، احتجاجاں تے انقلابی جدوجہد توں بھر پور سال۔ فرانس، برطانیہ ، سپین، ویتنام توں لے کے پاکستان تک وچ مزدوراں تے طلبہ دی تحریکاں چل رہیاں سن۔ افغانستان وچ وی مزدوراں تے طلبہ دی بھرپور تحریکاں چل رہیاں سن۔ اگرچہ افغانستان وچ مزدوراں دے پاس ٹریڈ یونین بنانے دا کوئی حق نئيں سی لیکن اس دے باوجود 1968ء وچ کابل دی تمام فیکٹریاں دے مزدور اپنے مطالبات دے لئی احتجاج اُتے سن ۔ دوسری طرف طلبہ وی تعلیمی ادارےآں وچ معیاری تعلیم، ہاسٹل، ٹرانسپورٹ دی فراہمی، نصاب تے دوسرے حقوق دے حصول دے لئی احتجاج اُتے سن ۔ اس دے نال نال ایہ طلبہ مزدوراں دے احتجاج دی نہ صرف حمایت کردے سن بلکہ اس وچ شرکت وی کردے سن ۔
افغانستان دی تریخ اُتے کم دے حوالے توں مشہور تریخ دان لوئس ڈوپری اس وقت دے حالات دے متعلق لکھدے نيں:
”طلبہ تے بعض صورتاں وچ گرامر سکول دے طلبہ دی طرف توں مزدوراں دے احتجاجاں دی حمایت نے کابل وچ بوہت سارے لوکاں نوں حیران کيتا سی۔کلاساں دے اندر طلبہ مارکسزم دے خلاف بحث سننے توں انکار کردیندے سن ۔“
افغانستان تے دنیا وچ مزدوراں تے طلبہ تحریک دے حوالے توں لوئس ڈوپری لکھدے نيں:
”افغانستان وچ ابھرنے والی طلبہ دی حالیہ ہلچل نوں پوری دنیا دے اندر پھیلی طلبہ دی عالمی تحریک دی توسیع دے طور اُتے دیکھنا چاہیے۔“
1978ء دی بغاوت تے اقتدار اُتے خلق پارٹی دا قبضہ
[سودھو]1973ء وچ سردارداؤد نے اپنے کزن ظاہر شاہ دے خلاف پرچم دھڑے دے حمایت یافتہ فوجی افسران دی مدد توں کُوکے ذریعے اقتدار اُتے قبضہ کردے ہوئے بادشاہت دے خاتمے تے افغانستان نوں اک جمہوریہ بنانے دا اعلان کردتا۔ سردار داؤد نے اقتدار سنبھالدے ہی تمام سیاسی پارٹیاں اُتے پابندی لگادی تے اپنی قیادت وچ اک خود ساختہ پارٹی بناکر اپوزیشن دی دوسری تمام پارٹیاں توں کہیا گیا کہ اوہ اپنی اپنی پارٹیاں تے تنظیماں نوں ختم کرکے اس پارٹی وچ شمولیت اختیار کرن۔ سردار داؤد دی حکومت اک بورژوا بوناپارٹسٹ حکومت سی جس دا سربراہ سوویت یونین تے امریکا دے درمیان توازن قائم کردے ہوئے اقتدار نوں زیادہ توں زیادہ اپنی ذات وچ مرتکز کرکے حکمرانی نوں طول دینا چاہندا سی۔ اپوزیشن دی اہم پارٹی خلق پارٹی نے داؤد دی اس تجویز نوں رد کردے ہوئے انڈر گراؤنڈ سیاسی کم دے ذریعے فوج،طلبہ، مزدوراں تے کساناں دے اندر اپنی جڑاں ہور گہری کرنا شروع کر دیؤ جدوں کہ دوسری طرف پرچم دھڑے نے نہ صرف داؤد دی تجویز دی حمایت دی بلکہ داؤد دی حکومت وچ بعض اہم وزارتاں وی پرچم پارٹی نوں دتیاں گئیاں۔ لیکن 1975ء وچ سردار داؤد تے پرچم دے درمیان تعلقات خراب ہوگئے۔ تمام وزارتاں تے اہم ریاستی عہدےآں توں پرچم پارٹی دے لوکاں نوں ہٹا کر داؤد نے اپنے خاندان دے لوکاں نوں بٹھادتا۔ ايسے طرح عالمی طاقتاں دے درمیان داؤد نے جو توازن قائم رکھیا سی اوہ وی ٹُٹ گیا تے 1977ء وچ داؤد دے سوویت یونین دے نال تعلقات شدید بگڑ گئے۔ امریکا تے پاکستان توں تعلقات ودھانے دے لئی اس نے ایران، سعودی عرب تے امریکا دے حمایت یافتہ کیمپ نال تعلق رکھنے والے بوہت سارے ملکاں دا دورہ کيتا۔ داخلی طور اُتے افغانستان وچ فوج، طلبہ تے نوجواناں دے اندر خلق پارٹی دی ودھدی ہوئی مقبولیت تے 1977ء وچ پرچم تے خلق دھڑے دے دوبارہ انضمام نے سردار داؤد نوں بوکھلاہٹ دا شکار کر دتا سی۔ اس صورتحال وچ 18 اپریل 1978ء نوں اک انتہائی افسوسناک واقعہ رونما ہويا۔ 18اپریل دی شام ٹریڈ یونینسٹ تے پرچم دھڑے دے مرکزی رہنما میر اکبر خیبر جدوں گھر جارہے سن تاں راستے وچ نامعلوم مسلح افراد نے فائرنگ کرکے انہاں نوں قتل کر دتا۔ میر اکبر خیبر دے اس بہیمانہ قتل نے خلق پارٹی دے کارکنان دے اندر شدید اشتعال پیدا کيتا۔ اکبرخیبر دے جنازے وچ دس ہزار توں ودھ کارکنان نے شرکت کيتی۔ان دے جنازے نوں ریلی دی شکل وچ کابل شہر دی اہم شاہراہاں توں گزاردے ہوئے ”سامراج مردہ باد!“، ”انقلاب زندہ باد!“، ”قاتل حکومت مردہ باد!“ دے پرجوش نعراں وچ تدفین دے لئی قبرستان پہنچایا گیا۔ ایداں دے وچ حالات داؤد دے کنٹرول توں باہر ہوچکے سن ۔ حالات نوں قابو وچ لیانے تے اپنی بحران زدہ حکومت نوں بچانے دی خاطر سردار داؤد دی حکومت نے فیصلہ کيتا کہ خلق پارٹی تے اس توں جڑے ریڈیکل فوجی افسران تے سیاسی کارکنان نوں راستے توں ہٹانا ضروری اے۔
اس وقت کابل دا چیف سیکورٹی آفیسر جنرل عمرزئی اپنی یادداشتاں وچ لکھدا اے:
”24اپریل 1978ء دی شام ناں وچ اپنے دفتری کم دے سلسلے وچ بحث تے مشورے دے لئی واحدی دے دفتر گیا۔ ساڈی بحث دا آغاز ہويا ہی سی کہ اسنوں فون آیا تے اوہ فوری اپنے دفتر توں نکل گیا تے جاندے ہوئے مینوں صرف ایہ کہیا کہ ارگ وچ کابینہ دی ایمرجنسی میٹنگ بلائی گئی اے تے مینوں وی مدعو کيتا گیا اے۔ اوہ ارگ دی طرف تے وچ گڈی وچ اپنے گھر دی طرف نکل گیا۔ اج وچ معمول دے برخلاف اپنے دفتر جانے دی بجائے تھکاوٹ دی وجہ توں سیدھا اپنے گھر چلا گیا۔ وچ جاں ہی گڈی توں اُتریا تاں میرے ہمسائے حاجی غلام حسین نے دسیا کہ کابل دے امنیے قوماندان نے ٹیلیفون کيتا تے کہیا کہ عمرزئی توں کہہ داں کہ اوہ جلد از جلد قوماندانی پہنچ جاواں۔ وچ جدوں اوتھے پہنچیا تاں کيتا دیکھدا ہاں کہ قوماندانی دے صحن وچ بہت ساریاں پولیس دی گاڑیاں، پولیس افسر تے اہلکار کھڑے نيں۔ بوہت سارے سیکیورٹی ادارےآں دے اہلکار وی کھڑے سن ۔ حالات توں ایسا لگ رہیا سی کہ کوئی وڈا تے انتہائی اہم کم کرنا اے۔ وچ وی سلام کرنے دے بعد کرسی اُتے بیٹھ گیا۔ حالات نوں معلوم کرنے دے بعد خلق پارٹی دے قائدین نوں پھڑنے، تلاشی لینے تے لبھن دے لئی مختلف افسران دی قیادت وچ اٹھ گرو پ بن گئے۔ مینوں ڈاکٹر شاہ ولی نوں گرفتار کرنے تے انہاں دے گھر دی تلاشی لینے دے لئی اٹھويں گروپ دی سربراہی دے دتی گئی۔“ (جنرل عمرزئی، کابل دی راتاں)
ایہ گل انتہائی دلچسپ اے کہ خلق پارٹی دے کسی وی دھڑے نے فوری طور اُتے انقلاب تے اقتدار اُتے قبضے دا تناظر نئيں دتا سی۔ سوویت یونین دا وی ایسا کوئی تناظر نئيں سی بلکہ اوہ تاں انقلاب دے دن تک داؤد حکومت کیتی حمایت کررہے سن ۔
25 تے 26 اپریل دی رات نوں داؤد حکومت نے خلق پارٹی دی تمام قیادت نوں گرفتار کر کے جیل وچ ڈال دتا لیکن 26 اپریل دی رات نوں خلق پارٹی دے مرکزی رہنما حفیظ اللہ امین نے اپنی گرفتاری توں پہلے فوج وچ پارٹی توں جڑے افسران تک ایہ ہدایات پہنچادتیاں سن کہ اوہ فوری طور اُتے بغاوت کرکے داؤد حکومت نوں گراواں تے اقتدار اُتے قبضہ کرن۔ اس توں اگلی صبح پارٹی نال تعلق رکھنے والے فوجی افسران نے بغاوت شروع کيتی۔ اس فوجی بغاوت وچ لگ بھگ 250 ٹینکاں تے مسلح گڈیاں نے حصہ لیا۔ شام دے 5 بجکر 30 منٹ تک انہاں نے اقتدار اُتے قبضہ کر ليا سی۔ پارٹی دے اسیر رہنماواں نوں رہیا کيتا گیا۔ کابل ریڈیو، بگرام تے کابل ایئرپورٹ نوں آرمی نے اپنے کنٹرول وچ لے لیا۔ ايسے شام نوں ریڈیو کابل توں انقلاب دی کامیابی دا اعلان کيتا گیا۔ ایتھے اُتے ایہ گل انتہائی دلچسپ اے کہ خلق پارٹی دے کسی وی دھڑے نے فوری طور اُتے انقلاب تے اقتدار اُتے قبضے دا تناظر نئيں دتا سی۔ سوویت یونین دا وی ایسا کوئی تناظر نئيں سی بلکہ اوہ تاں انقلاب دے دن تک داؤد حکومت کیتی حمایت کررہے سن ۔ جدوں خلق پارٹی نے اقتدار اُتے قبضہ کر ليا تاں اس نے سوویت بیوروکریسی نوں حیرت وچ ڈال دتا۔ ثور انقلاب نوں داؤد حکومت نے خلق پارٹی دے اُتے مسلط کيتا سی۔ انقلاب خلق پارٹی دے لئی اپنے وجود دی بقا دا سوال بن گیا سی۔
افغانستان تے نوآبادیاتی انقلابات
[سودھو]دوسری عالمی جنگ دے بعد افریقہ، ایشیا تے لاطینی امریکا وچ سامراجی غلامی دی زنجیراں نوں توڑنے دے لئی بہت وڈی خلقت بغاوت دے میدان وچ اتر آئی سی۔ انسانی تریخ وچ مظلوم انساناں دی اپنی آزادی دے لئی ایہ بہت وڈی بغاوت سی۔ چین، کیوبا، ویتنام، شام، موزمبیق، افغانستان ، یمن تے ہور سابقہ نوآبادیاتی ملکاں وچ سامراجی تسلط، جاگیرداری تے سرمایہ داری نوں انقلابی بغاوتاں دے ذریعے اکھاڑ سُٹ کر اس دی جگہ منصوبہ بند معیشتاں قائم کيتیاں گئیاں۔ انہاں ملکاں وچ بیشتر انقلابات وچ فوجی بغاوتاں دے ذریعے اقتدار اُتے قبضہ کيتا گیا لیکن انہاں سابقہ نوآبادیاتی ملکاں وچ جو ریاستی تے سیاسی ڈھانچہ تعمیر کيتا گیا اوہ نہ تاں یورپ وچ 17واں تے 18واں صدی دے دوران تشکیل پانے والی سرمایہ دارانہ جمہوری ریاست دی طرز اُتے سی تے نہ ہی روس دے اندر 1917ء وچ بالشویک پارٹی دی قیادت وچ بننے والی مزدور ریاست دے نال اس دی کوئی مشابہت ساریاں۔ انہاں ملکاں وچ ریاستی تے سیاسی اقتدار دے حوالے توں جس ماڈل نوں اپنایا گیا اوہ اسٹالن دی قیادت وچ زوال پذیر افسر شاہانہ سوویت ماڈل سی جس وچ معیشت تے سیاست دے اندر محنت کش طبقے دی جمہوری تے فعال شمولیت دے بجائے آمرانہ بیوروکریسی دے ذریعے سماج دے سارے معاملات نوں چلایا جاندا اے۔ سٹالنزم دا بنیادی نظریہ ایہ سی کہ سوشلزم نوں اک ملک دے اندر قومی بنیاداں اُتے تعمیر کيتا جاسکدا اے جو مارکسزم دی بنیاد یعنی بین الاقوامیت توں مکمل طور اُتے متصادم سی۔ سٹالنسٹ افسر شاہی دے ايسے محدود قومی تناظر دی بنیاد اُتے نوآبادیاتی انقلابات ہوئے جو بعد وچ اپنے داخلی تضادات دی وجہ توں ناگزیر طور اُتے انہدام پذیر وی ہوئے۔
افغانستان تے دوسرے سابقہ نو آبادیاتی ملکاں وچ عالمی سامراج تے انہاں ملکاں دے اندر کرپٹ تے پسماندہ سرمایہ دارانہ حکومتاں تے جاگیر داری دی باقیات سماج دی کایا پلٹ تبدیلی دے رستے وچ وڈی رکاوٹ سن تے اک جدید صنعتی سماج تعمیر کرنے دے حوالے توں کوئی ترقی پسندانہ کردار ادا کرنے توں قاصر سن۔ انہاں ملکاں دا سرمایہ دار طبقہ جتھے اک طرف عالمی سامراج دا گماشتہ سی تاں دوسری جانب کئی تاناں باناں توں جاگیردارانہ باقیات توں جڑا ہويا سی۔ تکنیکی پسماندگی تے تاریخی تاخیر زدگی، اس طفیلیہ بورژوازی دے رجعتی کردار دی بنیادی وجوہات سن۔ انہاں ملکاں دے اندر عوام شدید غربت تے جانوراں ورگی زندگی گزار رہے سن ۔ ایداں دے وچ سرمایہ دارانہ بنیاداں اُتے ترقی ناممکن سی۔ اپنے ملکاں دے اندر بربریت دے ایداں دے حالات دیکھ کے انٹیلی جنسیہ دی مختلف پرتاں جداں دانشوراں،آرمی افسران،پروفیشنلز، وکلا،ڈاکٹرز،استاداں تے طلبہ دے ذہناں وچ ہیجانی تبدیلیاں جنم لینے لگياں۔ انہاں دے اندر معاشرے نوں تبدیل کرنے دی خواہش بیدار ہوئی۔ دوسری طرف اوہ سٹالنسٹ ریاستاں نوں دیکھدے سن جنہاں نے افسر شاہانہ جکڑ بندی دے باوجود منصوبہ بند معیشت دی بنیاد اُتے انتہائی کم مدت وچ اپنے معاشراں نوں پسماندگی توں کڈ کے جدید صنعتی معاشرے وچ تبدیل کيتا سی۔ ایداں دے وچ انہاں دا سٹالنسٹ ماڈل توں متاثر ہونا ناگزیر سی۔
ٹیڈ گرانٹ اپنی تحریر ”نوآبادیاتی انقلابات تے مسخ شدہ مزدور ریاستیں“ وچ لکھدے نيں:
”محنت کش طبقہ اپنی نجات نوں ماضی دے تمام تر قومی، لسانی، ذات پات، جنس تے دوسرے تمام تعصبات توں بالاتر ہوکے حاصل کرسکتااے۔ لیکن محنت کش طبقہ ایہ کم صرف تے صرف اک مارکسی قیادت دی موجودگی وچ ہی سرانجام دے سکدا اے۔ اُتے محنت کشاں دے نال پیٹی بورژوازی وی محنت کش طبقے دی قیادت وچ تے صرف ايسے صورت وچ نجات حاصل کرسکدی اے۔
پیٹی بورژوازی تے دانشور اپنی طبقاتی بنیاداں تے نقطہ نظر توں ناطہ توڑ کر پرولتاریہ دا نقطہ نظر اختیار کرسکدے نيں لیکن موجودہ حالات وچ ایہ انتہائی مشکل اے جتھے اُتے سنجیدہ مارکسسٹ، مارکس تے اینگلز دے وقت دی طرح محدود تعداد وچ نيں۔ خصوصی طور اُتے اج دے حالات وچ جتھے اُتے نظریاتی جدوجہد دی بجائے فوری مسئلہ اک ملک دے بعد دوسرے ملک وچ سماج نوں ٹرانسفارم کرنے دا اے۔ ایسی صورتحال وچ دانشوراں دے لئی آسان ہُندا اے کہ اوہ سٹالنزم دے مختلف نظریات دے زیرِاثر آجاواں۔ صرف مضبوط مزدور تحریک مارکسزم دی قیادت وچ دانشوراں دی اس لفاظی نوں ممکن بناسکدی اے۔ ایہ خصوصی طور اُتے کالونیل تے نیو کالونیل ملکاں وچ مشکل اے جتھے پرمسائل فوری نوعیت دے نيں۔ جتھے دے عوام جانوراں ورگی زندگی گزار رہے نيں، جتھے اُتے جدیدیت تے معاشرے دی ترقی دی راہ وچ نیم جاگیردارانہ، لینڈلارڈز تے سرمایہ دارانہ حکومت وڈی رکاوٹ نيں، ایداں دے وچ دانشوراں، ریڈیکل افسران حتیٰ کہ سول ملازم، پروفیشنلز، مڈل کلاس دی بالائی پرتاں،ڈاکٹرز،ڈینٹسٹس تے وکیلاں دے لئی آسان اے کہ اوہ مارکسزم دی محدود قوتاں دی بجائے سٹالنسٹ بوناپارٹزم دی حمایت کرکے اوہی راستہ اختیار کرن۔ خاص طور اُتے ایداں دے ملکاں وچ جتھے اُتے مارکسزم اک منظم رجحان دی شکل وچ موجود نئيں اے۔ افغانستان دی تازہ مثال ماضی وچ نوآبادیاتی انقلاب دے حوالے توں ساڈے تجزیے نوں درست ثابت کردی اے ۔“
افغانستان دے اپریل انقلاب دے بارے وچ ٹیڈ گرانٹ نے لکھیا:
”یہ بغاوت داؤدحکومت کیتی طرف توں تمام اپوزیشن نوں ختم کرنے دے خلاف ردعمل اے۔ داؤد دی حکومت اک پارٹی اُتے مشتمل جاگیردارانہ بیوروکریٹک حکومت سی جس وچ قلیل تعداد اُتے مشتمل محنت کش طبقے دی کوئی نمائندگی نئيں سی۔ جے افغان انقلاب پاپولر عوامی تحریک دی وجہ توں صحت مند بنیاداں اُتے رونما ہُندا تاں شاید انقلاب دا کردار مختلف ہُندا۔
اپریل 1978ء دی بغاوت فوجی افسران، دانشوراں تے شہراں وچ رہنے والی پروفیشنل مڈل کلاس دی حمایت تے شمولیت توں وقوع پذیر ہوئی۔ ایہ منظم بغاوت سب توں پہلے فوجی افسران دی طرف توں اپنے خاندان تے اپنے آپ نوں بچانے دا دفاعی اقدام سی۔ انہاں نے ایہ بغاوت اپنے آپ نوں بچانے دے نقطہ نظر نال کيتی لیکن اس دے نال نال افغانستان نوں جدید دنیا توں ہم آہنگ کرنے دے جذبات تے نظریات وی اس وچ موجود سن ۔“
انقلابی حکومت دی ریڈیکل اصلاحات
[سودھو]خلق پارٹی نے جس وقت اقتدار اُتے قبضہ کيتا تاں اس وقت افغانستان نوں شدید مشکلات دا سامنا سی۔ افغانستان دے سماجی مسائل انتہائی گہرے تے وسیع سن ۔ انقلاب دے وقت افغانستان اک انتہائی پسماندہ ملک سی۔ انقلاب دے وقت ملک دی آبادی 1 کروڑ 51 لکھ سی جس وچ صرف چودہ فیصد آبادی شہراں دے اندر رہندی سی۔ 1 کروڑ 30 لکھ آبادی دیہاتاں دے اندر رہندی سی۔ 15 لکھ آبادی خانہ بدوشاں اُتے مشتمل سی۔ 95 فیصد آبادی ناخواندہ سی۔ ساحل سمندر توں کٹا ہويا ملک جس دے 16 کروڑ ایکڑ اُتے مشتمل رقبے وچوں صرف 12 فیصد زمین قابل کاشت سی۔ اس 12 فیصد قابل کاشت زمین وچوں وی 60فیصد زمین جاگیرداری دے فرسودہ ڈھانچاں تے پانی دے قلت دی وجہ توں کاشت توں محروم رہندی سی۔ سامراج تے جاگیردار طبقات دے گٹھ جوڑ اُتے مشتمل ایہ اوہ جابرانہ ڈھانچہ سی جو افغانستان دی سماجی ترقی دی راہ وچ رکاوٹ سی۔
خلق پارٹی دے اندازےآں دے مطابق افغانستان دی قابل کاشت زمین دا 45 فیصد آبادی دے پنج فیصد خوانین تے جاگیرداراں دے پاس سی۔ افغانستان دا اکثریتی کسان طبقہ وڈے وڈے جاگیرداراں دے قرضےآں وچ جکڑا انتہائی کسمپرسی دی زندگی گزار رہیا سی۔ فزیکل انفراسٹرکچر نہ ہونے دے برابر سی۔ حقیقت ایہ اے کہ 1978ء تک افغانستان دے کسی وی دیہات وچ بجلی دی سہولت نئيں سی۔ تعلیم، صحت، مواصلات تے دوسرا سماجی انفراسٹرکچر نہ ہونے دے برابر سی۔
افغانستان دی صنعت وی بہت کمزور سی تے کل جی ڈی پی وچ صنعت دا حصہ 17 فیصد سی جو کہ صرف 10 توں 15 فیصد صارفین دی ضروریات نوں پورا کردا سی۔ صنعتی محنت کشاں دی تعداد 40 توں 50 ہزار اُتے مشتمل سی جوکہ 3 توں 4 شہراں وچ موجود سن جس وچ سب توں وڈا صنعتی شہر کابل سی۔ صنعتی مزدوراں دی ادھی توں زیادہ تعداد ایسی فیکٹریاں وچ کم کردی سی جتھے مزدوراں دی تعداد 1ہزار توں زیادہ سی۔ اگرچہ ٹریڈ یونین اُتے پابندی عائد سی لیکن 1968-69ء دی ہڑتالاں دے دوران تقریباً تمام وڈی فیکٹریاں وچ ہڑتالاں ہوئی جس توں مزدور طبقے دے انقلابی کردار دا اندازہ بخوبی ہُندا اے۔
انقلاب ثور دے بعد خواتین دی آزادی دے حوالے توں کئی اہم اصلاحات کيتیاں گئیاں تے انہاں نوں مساوی حقوق دییے گئے
اِنّے کٹھن حالات دے باوجود خلق پارٹی نے اقتدار ہتھ وچ لینے دے نال ہی افغانستان دی قسمت بدلنے دی انتہائی مخلصانہ تے پرعزم جدوجہد شروع کيتی۔ ايسے سلسلے وچ خلق پارٹی نے بہت ساریاں ریڈیکل اصلاحات نوں متعارف کروایا۔ اس سلسلے دا اہم اقدام تمام صنعت دی نیشنلائزیشن سی۔ اس دے انتہائی بہترین نتائج نکلے مثلاً 1978ء وچ پروسیسنگ تے مائننگ دا قومی آمدنی وچ حصہ تن فیصد سی لیکن 1983ء وچ ایہ 10فیصد اُتے پہنچ گیا۔ اس طرح اک ہور اہم اقدام غریب کساناں دے قرضےآں دی معافی سی جس دے ذریعے صدیاں توں جابر جاگیرداراں دے سودی قرضےآں وچ جکڑے کساناں اُتے موجود بہت وڈے بجھ دا خاتمہ کيتا گیا۔ عورتاں دی خریدوفروخت اُتے پابندی لگائی گئی۔ اجتماعی کاشت کاری نوں متعارف کرایا گیا۔ زمین دی ملکیت دی حد مقرر کيتی گئی۔ سماجی تے معاشی حوالے توں ایہ انتہائی اہم اقدامات سن لیکن اس توں وی ودھ کے زرعی زمیناں دی غریب کساناں وچ تقسیم پیداوار وچ وادھا دے حوالے توں وی اہمیت دی حامل سی۔ اقتدار دے پہلے سال تقریباً 8 لکھ 22 ہزار ایکڑ زمین کو1 لکھ32 ہزار خانداناں وچ تقسیم کيتا گیا۔ پانی دی تقسیم انقلاب توں پہلے اک فرد یا خاندان دی ملکیت سی جس نوں ریاست نے اپنے کنٹرول وچ لے لیا۔ ناخواندگی نوں ختم کرنے دے حوالے توں بہت ساریاں اصلاحات کيتیاں گئیاں جس وچ اک اہم اقدام پرنٹنگ دی صنعت دی نیشنلائزیشن سی۔ ایہ اقدام تعلیمی تے تربيتی مواد دی فراہمی دے نال نال چھوٹی تے علاقائی زباناں وچ تعلیمی لٹریچر دے حوالے توں وی اہم سی۔ خواتین نوں آئینی برابری دے نال نال تنخواہ سمیت زچگی دی چھٹیاں وی میسر ہوئیاں جس دی اس پورے خطے وچ مثال نئيں ملدی۔
قومیائی گئی معیشت دے اثرات مختلف شعبےآں اُتے جلد ہی نمودار ہونے لگے مثلاً 1983ء تک اک سو نويں کارخانےآں نوں قائم کيتا گیا۔ صحت دے شعبے وچ ہسپتالاں دے اندر مریضاں دے لئی بیڈز دی گنجائش وچ 84 فیصد وادھا کيتا گیا تے 45 فیصد نويں ڈاکٹرز بھرتی کیتے گئے۔
سوویت یونین دی مداخلت تے انقلاب دیاں مشکلاں
[سودھو]سوویت بیوروکریسی نے افغانستان دے انقلابی صدر حفیظ اللہ امین نوں قتل کرکے ببرک کارمل نوں ٹینکاں اُتے لیا کے صدارت اُتے بٹھایا۔
تمام تر خلوص تے جرأت دے باوجود افغان ثور انقلاب دی اپنی مشکلات تے داخلی کمزوریاں وی سن۔ معروضی طور اُتے افغان انقلاب دی سب توں وڈی مشکل ایہ سی کہ افغانستان معاشی تے سماجی طور اُتے انتہائی پسماندہ ملک سی تے افغانستان دے انتہائی قلیل تعداد اُتے مشتمل محنت کش طبقے نے انقلاب دے اندر آزادانہ سیاسی کردار ادا نئيں کيتا جو کہ کسی وی کلاسیکی سوشلسٹ انقلاب دے لئی بنیادی شرط اے۔ دوسری طرف انقلاب دے اپنی سرحداں وچ مقید رہ جانے دے سبب اسنوں تنہائی دا سامنا کرنا پيا جس دی وجہ توں اس دیاں مشکلاں وچ بے پناہ وادھا ہوئے گیا۔ سوویت بیورو کریسی دی فوجی مداخلت نے معاملات نوں تے وی بگاڑ دتا۔ سوویت بیوروکریسی دی فوجی مداخلت مارکسی بین الاقوامیت، مظلوم قوماں دے حق خودارادیت تے اپنے آزاد سیاسی فیصلےآں کرنے دے حق جداں اصولاں توں مکمل طور اُتے متصادم سی۔ سوویت بیوروکریسی نے افغانستان وچ روسی ماڈل اُتے اک مسخ شدہ مزدور ریاست تعمیر کرنے دی کوشش کيتی جس دا حتمی مقدر سٹالنزم دے گہرے معاشی بحران وچ ناکامی سی۔ سوویت بیوروکریسی نے افغانستان دے انقلابی صدر حفیظ اللہ امین نوں قتل کرکے ببرک کارمل نوں ٹینکاں اُتے لیا کے صدارت اُتے بٹھایا۔ اس عمل توں افغان آرمی دے مورال اُتے بہت برا اثر پيا۔ دوسری طرف سوویت یونین دی اس مداخلت نے عالمی محنت کش طبقے اُتے وی بہت برا اثر ڈالیا بلکہ جے عالمی مزدور تحریک دے نقطہ نظر توں دیکھیا جائے تاں افغانستان وچ سوویت بیوروکریسی دی مداخلت اک تباہ کن عمل سی جس دی شدید مخالفت اس وقت دے سنجیدہ مارکسی رہنماواں نے دی سی۔عالمی سامراج تے اس دے کارپوریٹ میڈیا نے لوکاں نوں سوشلزم توں متنفر کرنے دے لئی اس فوجی مداخلت نوں جواز بناکر غلیظ پروپیگنڈا کيتا۔
اس دے علاوہ خلق پارٹی دی داخلی محاذ آرائی تے مختلف دھڑاں وچ تقسیم نے وی پارٹی دی سیاست تے ریاست اُتے کنٹرول نوں کمزور کردے ہوئے انقلاب نوں کافی نقصان پہنچایا جس توں ایہ واضح سبق ملدا اے کہ انقلاب تے ردِانقلاب دے حالات وچ مضبوط ڈھانچاں دے نال نظریاتی طور اُتے تربیت یافتہ کیڈرز اُتے مشتمل تے جمہوری مرکزیت دے اصول اُتے مبنی انقلابی پارٹی دا ہونا کتنا لازمی ہُندا اے تاکہ ردِانقلاب دے خلاف لڑدے ہوئے انقلاب نوں مضبوط کيتا جاسکے۔
ردِانقلاب
[سودھو]افغانستان وچ عالمی سرمایہ داری دی زنجیر اپنی کمزو ر ترین کڑی توں ٹوٹی سی۔ اس لئی اپنی کمزور ترین کڑی نوں بچانے تے افغانستان وچ جاگیرداری تے سرمایہ داری دی بربریت نوں بحال کرنے دے لئی عالمی سامراج تے پوری دنیا وچ اس دے حواریاں نے افغان انقلاب نوں ناکام کرنے دے لئی وڈے پیمانے اُتے ردِانقلاب دا آغاز کيتا۔ انقلاب دا پہلا سال نسبتاً پرامن رہیا۔ اس انقلاب دے خلاف امریکی سامراج دی مداخلت دے حوالے توں اک مغالطہ ایہ پایا جاندا اے کہ امریکا نے افغانستان وچ سوویت مداخلت دے بعد مداخلت کرنا شروع دی جدوں کہ حقیقت ایہ اے کہ عالمی سامراج نے سوویت یونین دی فوجی مداخلت توں بہت پہلے افغانستان وچ مداخلت شروع کر دتی سی۔ امریکی مداخلت دے وقت امریکا دے وہم گمان وچ وی نئيں سی کہ سوویت یونین افغانستان دے اندر فوجی مداخلت کريں گا۔ سوویت یونین دی فوجی مداخلت توں 9 مہینے پہلے امریکی سی آئی اے نے
اج کل مغربی میڈیا وچ مذہبی بنیاد پرستی نوں اس طرح پیش کيتا جاندا اے جداں کہ مغرب دے حکمراناں دا بنیاد پرستی توں کوئی تعلق ہی نئيں اے جدوں کہ حقیقت ایہ اے کہ مذہبی بنیاد پرستی مغربی سامراج دی پالیسیاں دا براہ راست نتیجہ اے۔
مارچ 1979ء نوں امریکی صدر جمی کارٹر نوں کلاسیفائیڈ تار بھیجیا جس وچ ثور انقلاب دے خلاف ردِانقلابی آپریشن نوں منظم کرنے دی سفارش کيتی گئی سی۔ امریکی سامراج نے سعودی عرب تے پاکستان دے نال مل کے ردانقلاب دی حکمت عملی ترتیب دی۔ ڈالر تے مغربی لبرلزم نے سعودی عرب دی وہابیت تے پاکستان دی سفاک آمر یت دے نال غیر مقدس اتحاد دے ذریعے افغانستان دے نوخیز انقلاب دے خلاف خونی ردانقلاب نوں تیز کردتا۔ جمی کارٹر انتظامیہ نے سال 1979ء دی گرمیاں وچ ثور انقلاب دے خلاف رجعتی تے مذہبی بنیاد پرست قوتاں نوں منظم کرنے دے لئی سی آئی اے نوں پنج لکھ ڈالرز دینے دی منظوری دی۔ وقت دے نال دنیا دے ہور سرمایہ دار ملکاں نے وی ثور انقلاب دے خلاف مذہبی بنیاد پرستی نوں مسلح کرنے وچ اپنا حصہ ڈالیا۔ اج کل مغربی میڈیا وچ مذہبی بنیاد پرستی نوں اس طرح پیش کيتا جاندا اے جداں کہ مغرب دے حکمراناں دا بنیاد پرستی توں کوئی تعلق ہی نئيں اے جدوں کہ حقیقت ایہ اے کہ مذہبی بنیاد پرستی مغربی سامراج دی پالیسیاں دا براہ راست نتیجہ اے۔
1989ء وچ سوویت یونین دے انخلاء دے بعد ڈاکٹر نجیب اللہ دی حکومت نے رد انقلابی قوتاں تے وحشی مجاہدین دے اگے گھٹنے ٹیکتے ہوئے مصالحت دی خاطر افغان ثور انقلاب دی زیادہ تر ریڈیکل اصلاحات نوں آہستہ آہستہ ختم کردتا۔ ڈاکٹر نجیب دی ایہ اک تاریخی غلطی سی کہ اوہ ناں نہاد مصالحت دے ذریعے امن لیانا چاہندے سن ۔ ايسے بنیاد اُتے نجیب نوں 1992ء وچ اقتدار توں استعفیٰ دینا پيا جس دے بعد علاقائی سامراجاں تے خصوصاً پاکستان دی مداخلت دی بدولت کابل اُتے وحشی تے درندہ صفت مجاہدین نے قبضہ کر کے افغانستان نوں کھنڈرات وچ تبدیل کردتا۔ ہر کلومیٹر اُتے وکھ ریاست بنا لی گئی تے پورے افغانستان اُتے اک بار فیر ظالم وارلارڈز دی وحشت تے بربریت قائم ہوئے گئی۔ بربادی دے اس گھناؤنے عمل وچ سعودی سامراج تے پاکستان دے ریاستی ادارےآں نے 1994ء وچ طالبان دے ناں توں اک ہور رجعتی تے رد انقلابی قوت نوں منظم کر نا شروع کيتا جس نے دو سال بعد کابل اُتے قبضہ کر ليا۔ رجعت دے انہاں مسلح دستےآں نے کابل دے اندر داخل ہُندے ہی اقوام متحدہ دے دفتر توں سابق صدر ڈاکٹر نجیب اللہ تے اس دے بھائی نوں کڈ کے انتہائی بیدردی توں قتل کيتا تے انہاں دی لاشاں نوں کابل دے آریانہ چوک اُتے لٹکادتا گیا۔ اس عمل نے وحشت تے بربریت دی اک نويں مثال قائم کيتی۔ عالمی سامراج تے انہاں دی کٹھ پتلی ریاستاں نے مذہبی بنیادپرست پراکسیاں دے ذریعے اس پورے خطے نوں اگ تے خون وچ دھکیل دتا۔ ہیروئن تے کلاشنکوف کلچر نوں متعارف کروایا گیا۔ لکھاں معصوم لوکاں دا خون بہایا گیا۔ اک پوری نسل نوں ہجرت اُتے مجبور کيتا گیا۔ پورے افغان معاشرے دے تانے بانے نوں بکھیر دتا گیا۔
نائن الیون تے دہشت گردی دے خلاف ناں نہاد جنگ
[سودھو]سوویت یونین دی مداخلت نوں خوش آمدید کہنا جے نظریاتی دیوالیہ پن یا اک تاریخی المیہ سی تاں امریکا نوں نجات دہندہ تسلیم کرنا تے اس توں افغانستان دا امن تے استحکام منسلک کرنا تریخ دا مضحکہ اے۔
تریخ دی ستم ظریفی دیکھئے کہ عالمی سامراج نے افغانستان تے مشرق وسطیٰ وچ انقلابات تے تحریکاں نوں کچلنے دے لئی بنیادپرستی دے جس دیو نوں تخلیق کيتا سی اوہ انہاں دے گلے دا طوق بن گیا۔ 9 ستمبر 2001ء وچ سامراج دے انہاں پالے ہوئے بنیاد پرستاں نے ورلڈ ٹریڈ سینٹر اُتے حملہ کيتا جس دے ردعمل وچ امریکا دی سربراہی وچ نیٹو نے افغانستان اُتے لشکر کشی کردے ہوئے دہشت گردی دے خلاف ناں نہاد سامراجی جنگ دا اعلان کر دتا۔ دہشت گردی دے خلاف اس ناں نہاد جنگ کيتی پاکستان دے لبرل حضرات تے پشتون قوم پرستاں نے وی بھرپور حمایت کيتی۔ انہاں حلفےآں نوں ایہ خوش فہمی سی کہ امریکا افغانستان نوں اک مضبوط سرمایہ دارانہ ریاست دے طور اُتے استوار کريں گا تے پاکستان اُتے دباؤ ڈال کر ایتھے توں وی بنیادپرستی دا خاتمہ کريں گا۔ کارل مارکس نے کہیا سی کہ تریخ اپنے آپ نوں دہراندی اے، پہلے المیے دی شکل وچ تے دوسری بار ڈھونگ دی شکل وچ ۔ ایہی کچھ سانوں ایتھے وی نظر آیا۔ سوویت یونین دی مداخلت نوں خوش آمدید کہنا جے نظریاتی دیوالیہ پن یا اک تاریخی المیہ سی تاں امریکا نوں نجات دہندہ تسلیم کرنا تے اس توں افغانستان دا امن تے استحکام منسلک کرنا تریخ دا مضحکہ اے۔ امریکا تے مغربی دنیا نے دہشت گردی دے خلاف جنگ کيتی آڑ وچ اپنے اپنے ملکاں دے اندر وی عوام دے جمہوری حقوق اُتے شدید حملے کيتے۔ پچھلی دو دہائیاں اُتے محیط دہشت گردی دے خلاف اس ناں نہاد جنگ کيتی جے بیلنس شیٹ کڈی جائے تاں ایہ گل واضح اے کہ امریکا اپنی تریخ دی طویل ترین جنگ لڑکر وی افغانستان وچ مکمل طور اُتے ناکام ہوچکيا اے۔ ارباں ڈالر خرچ کر کے اوہ افغانستان وچ امن تے استحکام نئيں لاسکے بلکہ افغانستان دے نال نال پورے خطے نوں وی عدم استحکام توں دو چار کر دتا۔
براؤن یونیورسٹی دے ولسن انسٹیٹیوٹ فار پیس اینڈ پبلک نے وار آن ٹیرر دے حوالے توں کچھ عرصہ پہلے اک رپورٹ شائع دی جس وچ کہیا گیا کہ امریکا نے نائن الیون توں لے کے ہن تک اس ناں نہاد جنگ اُتے لگ بھگ 6 ٹریلین ڈالر خرچ کيتے نيں اوراس ناں نہاد جنگ وچ 5لکھ دے نیڑے بے گناہ لوک قتل کيتے گئے نيں۔ اس رپورٹ وچ اوہ لوک شامل نئيں نيں جو شام وچ سامراجی مداخلت دے نتیجے وچ برپا ہونے والی بربادی تے اس دے اک انسانی المیے دی شکل اختیار کرجانے دی وجہ توں اپنی جاناں توں ہتھ دھو بیٹھے۔
nationalinterest.org دی اک رپورٹ دے مطابق افغانستان وچ اک ٹریلین ڈالر خرچ کرنے دے باوجود اس وقت افغانستان دی معیشت دا بیشتر حصہ منشیات تے اس دی اسمگلنگ اُتے مشتمل اے۔ رپورٹ دے مطابق اس کالی معیشت توں 354,000 لوکاں دا مستقل روزگار وابستہ اے۔ اس کالی معیشت دی مالیت اک اندازے دے مطابق 60 بلین ڈالر دے لگ بھگ اے جو افغانستان دے جی ڈی پی دے تن گنیادے برابر اے۔
سامراج دی دلال ریاست پاکستان نے وی دہشت گردی دے خلاف ناں نہاد جنگ وچ فرنٹ لائن اتحادی دی حیثیت توں سابقہ فاٹا تے پشتونخوا وچ بد ترین فوجی آپریشن کردے ہوئے امریکا توں خوب ڈالر بٹورے۔ انہاں فوجی آپریشناں وچ پورے علاقے نوں قتل گاہ وچ تبدیل کر دتا گیا۔ لیکن نال نال اپنی بنیاد پرست پراکسیاں دا تحفظ وی کيتا جاندا رہیا تے افغانستان وچ اسٹرٹیجک ڈیپتھ دی پالیسی دے تحت انہاں دی اوتھے ترسیل وی شدت توں جاری رہی۔
افغانستان وچ امریکا دی ناکامی تے شکست دی وجہ ایہ نئيں اے کہ طالبان بہت طاقتور نيں تے طالبان نے امریکا نوں شکست دتی اے بلکہ امریکا دی ناکامی دیاں بنیاداں اج دے شدت اختیار کرجانے والے نامیاندی عالمی معاشی بحران وچ نيں جس دی وجہ توں امریکا دی عالمی سیاست اُتے گرفت کمزور ہورہی اے۔ دوسری عالمی جنگ دے بعد اپنی معاشی برتری دی بنیاد اُتے امریکا نے عالمی سیاست اُتے قابض ہونے دے لئی پوری دنیا وچ جیو پولیٹیکل اتحاداں تے عالمی مالیاتی ادارےآں دے ذریعے جو ورلڈ آرڈر تشکیل دتا سی اوہی ورلڈ آرڈر 2008ء دے معاشی بحران دے بعد ٹُٹ پھوٹ کر بکھر رہیا اے۔ 2008ء دے سرمایہ داری دے معاشی بحران دے نال اسيں اک نويں عہد وچ داخل ہوئے چکے نيں۔ عوامی تحریکاں تے انقلابات دا اک ایسا عہد جس وچ امریکا دے سامراجی کردار نوں زوال دا سامنا اے۔ امریکا دی پرانی کٹھ پتلی ریاستاں دا اپنے آقا دے مفادات دے نال تصادم ودھ رہیا اے ۔اس ٹوٹتے ہوئے ورلڈ آرڈر تے بدلدی ہوئی عالمی سیاست وچ امریکا دی کمزوری توں اک خلاء جنم لے رہیا اے تے روس تے چین ورگی سامراجی طاقتاں اس خلا نوں اُتے کر نے دے لئی کوشاں نيں۔ ایہی وجہ اے کہ افغانستان وچ امریکا دی ناکامی تے کمزوری دے نتیجے وچ پاکستان ، روس، ایران، قطر تے چین دی مداخلت ودھ گئی اے۔ انہاں قوتاں دی مداخلت نے افغانستان نوں پہلے توں پیچیدہ گریٹ گیم دا میدان بنایا ہويا اے۔
ثور انقلاب دی میراث تے افغان عوام دی نجات
[سودھو]محنت کش عوام دی تاریخی بغاوتاں تے جدوجہد نوں یاد کرنے دا مقصد صرف ایہ نئيں اے کہ اسيں انہاں تاریخی واقعات نوں یاد کرکے انہاں دی پرستش کرن بلکہ انہاں دا مقصد ایہ اے کہ انہاں تاریخی واقعات توں اسباق لیندے ہوئے مستقبل دی جدوجہد نوں سائنسی بنیاداں اُتے استوار کيتا جائے۔ اج کل حکمران طبقات دے دانشوراں وچ ایہ گل فیشن بن چکی اے کہ تریخ دی کوئی اہمیت نئيں اے۔ تریخ دے کوئی معروضی قوانین نئيں نيں۔ لہٰذا تریخ تے اس دے مطالعے دا کوئی خاص فائدہ نئيں اے۔ لیکن اسيں سمجھدے نيں کہ تریخ تے تاریخی واقعات نوں سمجھے بغیر حال تے مستقبل اُتے گل ہی نئيں کيتی جا سکدی تے نہ ہی کوئی لائحہ عمل ترتیب دتا جا سکدا اے۔ ساڈے لئے تریخ محنت کش تے مظلوم عوام دی جدوجہد تے بغاوتاں دے تجربات دا نچوڑ اے۔ انہاں تاریخی تجربات توں رہنمائی لئے بغیر اگے نئيں ودھیا جا سکدا۔
مارکسسٹ ایہ سمجھدے نيں کہ افغان ثور انقلاب اج وی اس خطے دے مظلوم عوام دے لئی سامراج، بنیادپرستی تے سرمایہ داری دے خلاف جاری جدوجہد وچ اک روشن باب دی حیثیت رکھدا اے۔ اج دی نوجوان نسل دی ایہ ذمہ داری اے کہ اوہ ثور انقلاب توں سنجیدہ اسباق لیندے ہوئے منظم بنیاداں اُتے واضح انقلابی نظریات تے انقلابی حکمت عملی کینال جدوجہد نوں استوار کرن۔ پچھلے چالیس سال دی بربادیاں دا سبق ایہی اے کہ افغانستان تے اس دے عوام نوں نہ تاں سامراج دی پشت پناہی وچ جمہوریت تے انسانی حقوق دے خوشنما فریب دے تحت لبرلزم دے ڈھانچاں وچ امن تے آسودگی میسر آسکدی اے تے نہ ہی مذہبی بنیاد پرستی دے رجعتی عوام دشمن نظریات دی بنیاد اُتے افغانستان دی آزادی تے خوشحالی ممکن اے۔ افغان عوام دی انہاں بربادیاں توں نجات ایران،ہندوستان، پاکستان تے چین دے عوام دی طبقاتی تے انقلابی جدوجہد توں جڑی ہوئی اے۔ اس خطے وچ انقلابی جدوجہد دے ذریعے اک سوشلسٹ سماج دا قیام ہی افغان عوام نوں انہاں بربادیاں توں چھٹکارا دلا سکدا اے ۔