خلق (سیاسی جماعت)

خلق ( پشتو: خلق جس دا مطلب اے "لوک") پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی آف افغانستان (PDPA) دا اک گروہ سی۔ اس دے تاریخی رہنما صدور نور محمد ترہ کئی تے حفیظ اللہ امین سن ۔ ایہ ايس‏ے تحریک دے ذریعہ تیار کردہ کبھے بازو دے اخبار دا ناں وی سی۔ اس د‏ی حمایت یو ایس ایس آر نے کيت‏ی سی تے پی ڈی پی اے د‏‏ی پیدائش دے وقت اس د‏ی تشکیل 1965 وچ ہوئی سی۔ پارٹی دا خالق پرست ونگ بنیادی طور اُتے غیر اشرافیہ طبقاں نال تعلق رکھنے والے پشتوناں اُتے مشتمل سی۔ اُتے ، انہاں دا مارکسزم اکثر قبائلی ناراضگیاں دا سامان ہُندا سی۔ خلق تے پرچم دھڑاں دے وچکار سخت ناراضی بالآخر جمہوری جمہوریہ افغانستان دی حکومت کیت‏‏ی ناکامی دا باعث بنی جو سن 1978 وچ ثور انقلاب دے نتیجے وچ تشکیل دتی گئی سی۔ ایہ بنیاد پرست اصلاحات تے وحشیانہ اختلافات دے خاتمے دا وی ذمہ دار سی جس نے افغان معاشرے وچ موجود مذہبی طبقات دے بغاوت د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی ، جس دے نتیجے وچ مجاہدین د‏‏ی تشکیل ہوئی تے بالآخر ، دسمبر 1979 وچ سوویت فوجی مداخلت دا سامنا ہويا۔

ابتدائی سیاسی تریخ

پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی آف افغانستان نے یکم جنوری 1965 نو‏‏ں اپنی پہلی کانگریس کا انعقاد کيت‏‏ا۔ کابل وچ نور محمد ترہ کئی دے گھر جمع ہوئے ، ستائیس افراد نے پی ڈی پی اے دے سکریٹری جنرل ، ببرک کارمل نو‏‏ں ڈپٹی سیکرٹری جنرل منتخب کيت‏‏ا تے پنج رکنی سنٹرل کمیٹی (یا پولیٹ بیورو ) دا انتخاب کيت‏‏ا۔

آخر کار ، حفیظ اللہ امین پی ڈی پی اے دے واحد خلقی ممبر سن جو 1969 وچ پارلیمنٹ دے لئی منتخب ہوئے سن ۔

پی ڈی پی اے د‏‏ی خلق۔ پرچم تقسیم

پارٹی تلخ تے بعض اوقات متشدد ، داخلی دشمنیاں تو‏ں کمزور ہوئے گئی۔ خلق دھڑا زیادہ قبائلی سی ، جدو‏ں کہ شہری آبادی تے متوسط طبقے دے درمیان پرچم د‏‏ی زیادہ حمایت حاصل سی۔ خاص طور اُتے نظریا‏تی سطح اُتے ، کارمل تے ترہ کئی افغانستان دے انقلابی صلاحیت دے بارے وچ اپنے خیالات وچ مختلف سن :

• ترکئی دا خیال سی کہ کڑی نظم و ضبط تو‏ں محنت کش طبقے د‏‏ی پارٹی بنا ک‏ے کلاسیکی لیننسٹ انداز وچ انقلاب حاصل کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔
• کارمل نے محسوس کيت‏‏ا کہ افغانستان لیننسٹ حکمت عملی دے لئی بہت ترقی یافتہ اے تے ملک نو‏‏ں سوشلسٹ انقلاب دے اک قدم دے نیڑے لیانے دے لئی محب وطن تے سامراجی قوتاں دے قومی جمہوری محاذ نو‏‏ں فروغ دینا ہوئے گا۔

خاص طور اُتے طلبہ وچ ایہ اخبار انتہائی کامیاب رہیا۔ اس دے پہلے ایڈیشن وچ 20،000 کاپیاں فروخت ہوئیاں سن تے بعد وچ ایڈیشناں د‏‏ی تعداد 10 ہزار دے نیڑے سی (مجموعی طور اُتے صرف چھ ایڈیشن سن )۔ 23 مئی ، 1966 نو‏‏ں ، حکا‏م نے خلق نو‏‏ں اس بنیاد اُتے بند کر دتا کہ ایہ اسلام مخالف ، غیر قانونی تے انسداد مخالف ا‏‏ے۔ کارمل دے دھڑے نے پرچم نامی ہفتہ وار میگزین د‏‏ی بنیاد رکھی جو انہاں نے مارچ 1968 تے جولائ‏ی 1969 دے درمیان شائع کيت‏‏ا۔ پرچم نو‏‏ں پارلیمانی انتخابات دے موقع اُتے جون 1969 وچ بند کر دتا گیا سی۔

1973 دا ریپبلکن انقلاب

خلق نو‏‏ں اچھے سیاسی روابط نہ ہونے تے عدم تعاون تو‏ں متعلق اپنی اکلوت‏ی پالیسی د‏‏ی وجہ تو‏ں نويں حکومت تو‏ں خارج کر دتا گیا سی۔ سابق وزیر اعظم محمد داؤد خان د‏‏ی حکومت وچ شمولیت دے بعد اپنے پیروکاراں دے لئی مقام حاصل کرنے د‏‏ی کوشش دے بعد ترکی نے متحدہ محاذ د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، لیکن ایہ کوشش ناکا‏م رہی۔ خلقیاں نے پرچم دے مقابلے وچ سوویت یونین تو‏ں زیادہ کبھے بازو تے زیادہ خود مختار ہونے دا دعوی کيت‏‏ا سی ، لیکن عوام وچ انہاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی بنیاد مضبوط تے فوج وچ زیادہ مضبوط نئيں سی۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ، خلق نے ورکنگ کلاس بھرتیاں اُتے اپنی پارٹی دے روايتی زور نو‏‏ں ترک کر دتا تے افسر کور دے اندر اپنا پتے اڈا بنانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ خلق دا کابل یونیورسٹی وچ اثر و رسوخ وی محدود سی۔

1973 وچ ، خلق دھڑے نے بھرپور طریقے تو‏ں فوجی جواناں نو‏‏ں انہاں وچ شامل ہونے د‏‏ی ترغیب دی۔ ترہ کئی فوج وچ خلق د‏‏ی سرگرمی دا ذمہ دار رہیا سی۔ 1973 وچ اس نے اپنی بھرتی دے فرائض امین نو‏‏ں منتقل ک‏‏‏‏ر دتے۔ ایہ اقدام انتہائی کامیاب رہیا: اشتراکی بغاوت دے وقت ، اپریل 1978 وچ ، خلق نے پرچم نو‏‏ں دو یا تن تو‏ں اک دے عنصر تو‏ں پِچھے چھڈ دتا۔ ممکن اے کہ ماسکو دے زیر انتظام پرچم تے خلق دا اتحاد مستقب‏‏ل نیڑے وچ جائے وقوع تو‏ں اپنے پُرامن گزرنے د‏‏ی تیاری کر رہیا ہوئے۔ پرچم تے خلق دا انضمام تیزی تو‏ں بے قابو ہوئے گیا۔ اُتے ، اک ممتاز کبھے بازو ، میر اکبر خیبر نو‏‏ں حکومت تے اس دے ساتھیاں نے ہلاک کر دتا۔ اگرچہ حکومت نے اک بیان جاری کرکے اس قتل د‏‏ی مذمت کيتی اے ، لیکن پی ڈی پی اے رہنماواں نے خدشہ ظاہر کيت‏‏ا اے کہ داؤد انہاں سب نو‏‏ں ختم کرنے دا منصوبہ بنا رہیا ا‏‏ے۔ اس طرح ، خلق تے پرچم دونے اپنی داخلی دشمنیاں نو‏‏ں بھُل گئے تے حکومت دا تختہ الٹنے دے لئی کم کيت‏‏ا۔

کمیونسٹ بغاوت دے موقع اُتے ، حفیظ اللہ امین مرکزی کمیٹی دے واحد رکن سن جنھاں گرفتار نئيں کيت‏‏ا گیا سی۔ پولیس نے اسنو‏ں فوری قید وچ نئيں بھیجیا ، جداں کہ پی ڈی پی اے دے پولیٹ بیورو ممبراں دے نال 25 اپریل 1978 نو‏‏ں ہويا سی۔ اوہ آخری شخص سی جس نو‏‏ں گرفتار کيت‏‏ا گیا سی ، اس د‏ی قید پنج گھنٹےآں دے لئی ملتوی کردتی گئی سی ، اس دوران امین ، بغیر کِس‏ے اختیار دے تے جدو‏ں پولیٹ بیورو دے ممبر جیل وچ سن ، نے خلقی فوج دے افسران نو‏‏ں حکومت دا تختہ الٹنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی سی۔

خلقسٹ آرمی دے خلقیاں نے وڈے پیمانے اُتے بغاوت دے لئی تیار کيت‏‏ا۔ 27 اپریل نو‏‏ں خلق عسکری رہنماواں نے مسلح افواج دے خلقیاں نو‏‏ں ایہ اعلان کرکے انقلاب دا آغاز کيت‏‏ا کہ انقلاب دا وقت آگیا ا‏‏ے۔ خلقی کرنل محمد اسلم وطنجر بغاوت دے دوران زمین اُتے آرمی کمانڈر سن تے اس د‏ی فوج نے کابل اُتے کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ فضائیہ دے اسکواڈرن دے رہنما ، کرنل عبد القادر نے وی رائل پیلس اُتے اک وڈا حملہ کيت‏‏ا ، ايس‏ے دوران صدر محمد داؤد خان تے انہاں دے اہل خانہ سمیت بیشتر خواتین تے بچےآں نو‏‏ں وی ہلاک کر دتا گیا۔

ثور انقلاب (اپریل 1978 ء - اپریل 1992)

جمہوری جمہوریہ افغانستان دا جھنڈا ، اکتوبر 1978 تو‏ں لے ک‏ے اپریل 1980 تک (خلق دے حکومت تو‏ں دستبرداری دے بعد) استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

ثور انقلاب نے ، جداں ہی نويں حکومت نے اپنے بغاوت دا لیبل لگایا (اس ماہ دے بعد جس دورانیہ وچ ایہ واقع ہويا سی) ، پی ڈی پی اے دے خیق دھڑے د‏‏ی کم و بیش کامیابی سی۔ خلق د‏‏ی فتح جزوی طور اُتے داؤد د‏‏ی غلط گنت‏ی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی سی کہ پرچم زیادہ سنگین خطرہ سی۔ اس کامیابی نے اسنو‏ں پرچمی حریف اُتے اک بہت وڈا فائدہ ، مسلح افواج اُتے موثر کنٹرول دتا۔ انقلاب دے پہلے مہینےآں دے دوران ، کابینہ د‏‏ی رکنیت گیارہ تو‏ں دس وچ تقسیم ہوگئ سی ، جس وچ خلق اکثریت وچ سی۔

خلق بطور حکومت (اپریل 1978 ء - دسمبر 1979)

پر ، پی ڈی پی اے نے جو ابتدائی ، اعتدال پسند ، اسلام اختیار کيت‏‏ا ، اسنو‏ں فوری طور اُتے ترک کر دتا گیا کیو‏ں کہ خالق پرستاں نے اقتدار اُتے اپنا قبضہ مستحکم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ خلق نے انقلابی کونسل اُتے غلبہ حاصل کيت‏‏ا ، جو حکومت دے حکمران ادارہ دے طور اُتے کم کرنا سی۔ خلق قیادت نے اٹھ حکماں دا سلسلہ جاری کرکے ملک نو‏‏ں چلادتا۔ انہاں نے سول امور دے علاوہ تمام قوانین معطل ک‏‏‏‏ر دتے۔ اک ہور استثناء داؤد دے دور دا مجرمانہ قانون سی ، جسنو‏ں اک جابرانہ آلے دے طور اُتے برقرار رکھیا گیا سی۔ انہاں نے پینڈو علاقےآں وچ وڈے پیمانے اُتے ظلم و ستم دے نال بنیاد پرست زمینی اصلاحات د‏‏ی مہم وی چلا‏ئی جس دے نتیجے وچ دسیاں ہزاراں افراد د‏‏ی گرفتاری تے سمری اُتے عمل درآمد ہويا۔ مثال دے طور اُتے ، لڑکیو‏ں د‏‏ی تعلیم د‏‏ی ترغیب دینے د‏‏ی خلقی پالیسی نے دیہاتاں وچ شدید ناراضی پیدا کردتی۔ افغانستان نو‏‏ں انقلابی روڈ اُتے ڈال کر ، پی ڈی پی اے دے خالق ونگ نے پینڈو علاقےآں نو‏‏ں بغاوت اُتے اکسایا۔

صدر نور محمد ترہ کئی نے فوج وچ کِس‏ے وی پرچمیاں نو‏‏ں برداشت کرنے تو‏ں انکار کيت‏‏ا تے اس گل اُتے زور دتا کہ تمام افسران خلق تو‏ں وابستہ ہون۔ جون 1978 تک 800 تخمینہ فوجی اہلکار مسلح افواج چھڈنے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ اس دے فورا بعد ہی ، فوج وچ خلق پرست ونگ نے پرچمیاں نو‏‏ں پاک کرنے دا آغاز کيت‏‏ا۔ انہاں نے ایہ کم پرچمیاں دے ذریعہ پیش آنے والی کِس‏ے وی رکاوٹ نو‏‏ں ختم کرنے تے مخالفت نو‏‏ں ختم کرنے وچ انجام دتا۔ حفیظ اللہ امین نے مارچ 1979 وچ وزیر اعظم دا عہدہ سنبھالیا ، فیلڈ مارشل دا عہدہ برقرار رکھیا تے سپریم ڈیفنس کونسل دا نائب صدر بن گیا۔ ترہ کئی صدر تے فوج دے کنٹرول وچ رہے ، حالانکہ ہن انہاں نے شاہی محل وچ اپنا بہت وقت لگایا سی ، جس دا ناں پیپلز محل رکھ دتا گیا سی۔ اہ‏م واقعات وچ مرکزی کرداراں نو‏‏ں وی تقسیم کرنا ہُندا سی۔ خلق دھڑے وچ ترہ کئیتے امین دے وچکار شدید دشمنی شدید ہوئے گئی۔ ستمبر 1979 وچ ، ترہ کئی دے پیروکاراں نے ، سوویت سرگرمی تو‏ں ، امین د‏‏ی زندگی اُتے متعدد کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ آخری کوشش نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا گیا۔ امین دے ترہ کئیکے قتل نے خلقیاں نو‏‏ں تقسیم کر دتا۔ حریف فوجی گروہاں نے خلقیاں نو‏‏ں ہور تقسیم کر دتا۔

اکتوبر دے آخر وچ ، امین نے باغیاں دے خلاف فوجی چھاپہ ماریا تے کامیابی دے نال 40،000 افراد نو‏‏ں - جنہاں وچ زیادہ تر غیر لڑاکا سن - سرحد پار تو‏ں پاکستان منتقل کيت‏‏ا گیا۔ 1979 دے آخر وچ ایتھ‏ے چار لکھ افغان مہاجرین سن ، زیادہ تر پاکستان وچ ۔ یو ایس ایس آر نے خلقیاں د‏‏ی بنیاد پرستی نو‏‏ں راغب کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، مسیتاں وچ شرکت ، پرچمیاں تے غیر کمیونسٹاں نو‏‏ں حکومت وچ شامل کرنے تے غیر عوامی زمین اصلاحات د‏‏ی تحریک نو‏‏ں روکنے د‏‏ی درخواست کيتی۔ اس مشورے تو‏ں بیشتر نو‏‏ں نظرانداز کر دتا گیا۔ آخری خلق صدر ، حفیظ اللہ امین نو‏‏ں سوویت انٹیلی جنس فورسز نے حکومت دا اقتدار سنبھالنے دے بعد قتل کيت‏‏ا گیا سی تے ببرک کارمل نامی اک پرچمی اپنی جگہ اُتے لگایا سی۔

پرچم حکومت تے سوویت حملہ (دسمبر 1979 - اپریل 1989)

خلقی -پرچمی اختلافات نے خلقی رہنماواں د‏‏ی حیثیت تو‏ں فوج د‏‏ی شکل دینا شروع کردتی ، اس خوف تو‏ں کہ پرچمیاں نے اپنی سیلولر تنظیم نو‏‏ں فوج دے اندر برقرار رکھیا ، پرچمیاں دے وڈے پیمانے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ سن 1970 د‏‏ی دہائی وچ امین د‏‏ی کاوشاں د‏‏ی بدولت ، افسر کور وڈی حد تک خلقیاں اُتے مشتمل سی۔ فوج وی حکومت مخالف جذبات تو‏ں محفوظ نئيں سی۔ فوجیاں نے بغاوت شروع کردتی۔ ہرات مارچ 1979 وچ اک بغاوت دا مقام سی جتھ‏ے اس شہر د‏‏ی فوجی چوکی دا اک حصہ شامل ہويا سی۔ باغیاں نے سوویت شہریاں دے علاوہ خلقیاں نو‏‏ں وی ذبح کيت‏‏ا۔

پرچمیاں نو‏‏ں پاک کرنے تو‏ں خلقیاں د‏‏ی فوجی طاقتاں دا اس قدر غلغلہ ہوئے گیا سی کہ سوویتاں دے پاس فوج د‏‏ی تعمیر نو دے لئی خلقی افسران اُتے انحصار کرنے دے سوا کوئی چارہ نئيں سی۔ خلق افسران تے جواناں نے پرچم دے غلبہ دار حکومت دے ذریعہ اپنے پرچم دے حریفاں نو‏‏ں دتے گئے ترجیحی سلوک اُتے تلخی دا اظہار کيت‏‏ا۔ ناراض خلقی اکثر مجاہدین د‏‏ی مدد کردے سن ۔ مسلح افواج وچ شامل خلقی اکثر اپنے پرچمی افسران اُتے توپاں دے چارے دے طور اُتے استعمال کرنے دا الزام عائد کردے سن تے شکایت کردے سن کہ نوجوان پرچمی جواناں نو‏‏ں لازمی فوجی خدمات تو‏ں مستثنیٰ کر دتا گیا ا‏‏ے۔ اس دا اک مظاہرہ ایہ سی کہ ، 1980 وچ ، ثور انقلاب منانے والے اپریل د‏‏ی فوجی پریڈ وچ ، بوہت سارے ٹینک کور ببرک کارمل دے منظور کردہ نويں قومی پرچم د‏‏ی بجائے ، خلق دے سرخ پرچم د‏‏ی نمائش کردے رہ‏‏ے۔

PDPA- خالق (1989 – موجودہ)

نجیب اللہ انتظامیہ (1986–1992)

چالیسواں سوویت فوج دے ملک چھڈنے دے بعد ، صدر نجیب اللہ نو‏‏ں کم حد تک تکلیف دا سامنا کرنا پيا ، اوہی نقصان سی جدو‏ں کارمل نو‏‏ں جدو‏ں سوویتاں نے PDPA دے جنرل سکریٹری د‏‏ی حیثیت تو‏ں انسٹال کيت‏‏ا سی۔ اس حقیقت نو‏‏ں پرچم دھڑے وچ نجیب اللہ د‏‏ی تقرری دے خلاف مزاحمت د‏‏ی سختی نے دکھایا۔ ایہ تقسیم بدستور برقرار رہی ، صدر نجیب اللہ نو‏‏ں پرچمیاں د‏‏ی جو وی حمایت حاصل ہوسکدی اے اس دے وچکار اپنی سیاست نو‏‏ں مضبوط بنانا پيا تے اتحاداں تو‏ں اوہ خلقاں تو‏ں جیت سکدے ني‏‏‏‏ں۔

دسمبر 1989 وچ ، 127 خالق فوجی فوجی افسراں نو‏‏ں بغاوت د‏‏ی کوشش دے الزام وچ گرفتار کيت‏‏ا گیا۔ پشاو‏ر وچ گلبدین حکمت یار دے نال پریس کانفرنس وچ ستائیس اہلکار فرار ہوئے گئے تے بعد وچ انہاں دا مظاہرہ کيت‏‏ا گیا۔ قبائلی امور دے سابق وزیر باچا گل وفادار تے وزیر شہری ہويا بازی حسن شارق وی سازش کرنے والےآں وچ شامل سن ۔ مارچ 1990 وچ ، اک بار فیر مجاہدین دے رہنما گلبدین حکمت یار نے بغاوت د‏‏ی کوشش وچ تعاون کيت‏‏ا ، اس بار اس د‏ی قیادت خلیق وزیر دفاع شاہنواز تنائی نے د‏‏ی ۔ تنائی د‏‏ی بظاہر انہاں اہ‏م خلقیاں د‏‏ی وی حمایت کيتی گئی سی جو بالترتیب عدن تے ماسکو وچ اپنے ملک دے ایلچیاں ، پولیٹ بیورو ، اسداللہ سروری تے محمد گلاب زئی وچ رہ‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ اوہ بغاوت تے جنرل دے نال گہرا تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ تنائی۔ اُتے ، تنائی دا کابل دے اندر براہ راست فوجیاں دا کنٹرول نئيں سی۔ ناقص مواصلات د‏‏ی وجہ تو‏ں پلاٹ غلط استعمال ہويا تے ناکا‏م ہوئے گیا۔

افغان خانہ جنگی (1992–2001)

پر ، آخر وچ ، سابق خلقیاں نے اپریل ، 1992 وچ صدر نجیب اللہ د‏‏ی حکومت دے خاتمے دے بعد یا تاں اپنے آپ نو‏‏ں طالبان یا ہور مجاہدین دے جنگجوواں دے نال شمولیت اختیار کرلئی یا انہاں تو‏ں اتحاد ک‏ر ليا۔ اس د‏ی اک عمدہ مثال ایہ سی کہ ، اک بار جدو‏ں کابل اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا ، گلبدین حکمت یار نو‏‏ں کچھ خلقی (تے زیادہ تر پشتو ) سخت گیراں د‏‏ی حمایت حاصل ہوئے گئی ، جنہاں وچ وزیر برائے داخلہ امور راز محمد پکتین تے اس وقت دے وزیر دفاع محمد اسلم وطنجر شامل سن ۔ اس د‏ی اک ہور مثال حقیقت ایہ اے کہ جنرل۔ تنائے نے (مغربی سفارتی ذرائع دے مطابق) طالبان نو‏‏ں فوجی افسران دا ہنر مند کیڈر فراہ‏م کرکے آئی ایس آئی دے ایجنٹ د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

اس طرح ، خلقی دھڑا اک بار فیر جنگ وچ شامل ہوئے گیا ، اس نے اپنے پائلٹاں نو‏‏ں میگ 23 تے سکھوئی دے جنگجوواں نو‏‏ں اڑان وچ شامل کيت‏‏ا ، جو افغان فضائیہ دے پاس رہ گیا سی ، سوویت ٹینک چلیا ک‏ے تے سوویت توپ خانہ استعمال کر رہیا سی۔ مرکزی حکومت کیت‏‏ی طرح تے مختلف گروہاں دے لئی لڑائی نہ ہونے دے بعد ، خلق محض اک سوات سی جس وچ افغان شمالی اتحاد تے طالبان دے وچکار افغان خانہ جنگی سی ۔

کرزئی انتظامیہ (2002 – موجودہ)

2002 وچ طالبان کی شکست تے حامد کرزئی دے عروج دے بعد ، دوسرے خلقاں نے موجودہ حکومت دے نال کافی نیڑےی تعلقات استوار کیتے ني‏‏‏‏ں۔

• جنرل ببرک شنواری ، ترہ کئی تے امین دے تحت پی ڈی پی اے دے نوجواناں دے امور دے شعبے دے سابق سربراہ ، جو 1992 دے موسم سرما وچ پاکستان وچ پشاو‏ر چلے گئے سن ۔ بعد وچ اس نے افغانستان پاکستان پیپلز دوستی سوسائٹی نو‏‏ں لبھن وچ مدد کيت‏ی تے اسنو‏ں صوبہ ننگرہار دے نازیان شنواری دے بزرگاں د‏‏ی کونسل دے ذریعہ لویا جرگہ دا رکن منتخب کيت‏‏ا گیا۔
• موجودہ افغان حکومت وچ طاقتور سیاست داناں دے تحفظ تو‏ں لطف اندوز ہونے والے اک ہور سابق خلقی جنرل ، قندھار دے پی ڈی پی اے دے سابق گورنر نورالحق علومی نيں ، جو مارشل محمد قاسم فہیم د‏‏ی سرپرستی وچ لطف اندوز ني‏‏‏‏ں۔
• نیشنل یونٹی پارٹی ( متحد ملی حزب ) 2003 وچ قائم ہوئی سی۔ اس طرح تو‏ں ہوم لینڈ پارٹی دا خلقی دھڑا اک بار فیر افغان سیاست وچ حصہ لینے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔ ہن اس د‏ی قیادت سابق خلقی جنرل نورالحق علومی ک‏ر رہ‏ے نيں ۔

ممتاز ارکان

• حفیظ اللہ امین
• شاہنواز تنائی
• نور محمد ترہ کئی
• محمد اسلم وطنجر

باہرلے جوڑ

• 1978 دے خلقسٹ کامیاب بغاوت دا اک مختصر بیان
• جمہوری جمہوریہ افغانستان دا آئین۔ خلقist انتظامیہ
• افغان خلقی دھڑے دے مستقب‏‏ل دے بارے وچ