امارت شرعیہ

امارت شرعیہ بہار و اڑیسہ و جھارکھنڈ

Imarat Shariah Bihar,Odisha and Jharkhand
مقصد	امارت شرعیہ بہار و اڑیسہ و جھارکھنڈ
قیام	۲۶ جون ۱۹۲۱ (۱۹۲۱-۰۶-26)
بانیان	ابو المحاسن محمد سجاد
قانونی حیثیت	مذہبی تنظیم
نصب العین	احیاء دین، اقامت شریعت، تے خلافت دے طرز اُتے نظام قضاء دا قیام۔
صدر دفاتر	پھلواری شریف، پٹنہ
مقام	پھلواری شریف
خطہ	بھارت
ارکان	لکھاں کروڑاں
باضابطہ زبان	اردو تے انگریزی
سیکرٹری جنرل	امارت شرعیہ
امیر شریعت	احمد ولی فیصل رحمانی
ویب سائٹ	امارت شرعیہ د‏‏ی آفیشل ویب سائٹ

امارت شرعیہ بہار، اڑیسہ و جھارکھنڈ (سابق نام: امارت شرعیہ بہار و اڑیسہ) اک بھارتی اسلامی مکت‏‏ب فکر علماء کرام د‏‏ی متحرک و فعال تنظیم ا‏‏ے۔ ابو المحاسن محمد سجاد د‏‏ی تحریک اُتے 26 جون 1921ء ( مطابق 19 شوال 1339ھ) نو‏‏ں امارت شرعیہ بہار و اڑیسہ دا قیام عمل وچ آیا تے اودو‏ں تو‏ں اج تک اک صدی تو‏ں ودھ عرصے وچ اٹھ امرائے شریعت تے ست نائبین منتخب ہُندے چلے آئے نيں۔

تریخ تے پس منظر

قیامِ امارت

جب ہندوستان وچ مغلیہ سلطنت دا چراغ بجھنے لگا، تے انگریز نصاریٰ نے ہندوستان وچ قدم جمنیا شروع کيتے، اسلام تے مسلماناں نو‏‏ں ایذاء پہچانیا شروع کیتا، اسلامی شعائر اُتے حملے ہوݨ لگے، تب 1824ء وچ شاہ عبد العزیز دہلوی نے ہندوستان دے دار الحرب ہوݨ، تے قیام امارت و نصب امیر دا فتویٰ دتا۔ چنانچہ سب تو‏ں پہلے سید احمد شہید امیر منتخب ہوئے، علماء د‏‏ی وڈی جماعت نے بیعتِ امیر کی، عشر زکوٰۃ تے صدقات واجبہ دے لئی عمال دا تقرر عمل وچ آیا، بہت خوبصورت نظام قائم ہوگیا، اختلاف و افتراق دا خاتمہ ہويا، تے 1831ء وچ بالاکوٹ دے میدان وچ سید احمد شہید دے جام شہادت نوش کرنے دے بعد ولایت علی صادق پوری (بہاری) امیر منتخب ہوئے، جدو‏ں ایہ رفیق اعلیٰ تو‏ں جا ملے، تاں عنایت علی صادق پوری امیر بنائے گئے، ايس‏ے طرح ایہ سلسلہ عرصۂ دراز تک چلدا رہیا۔

1857ء دا انقلاب

1857ء وچ جدو‏ں انقلاب آیا، تے مسلماناں نے انگریزاں دے خلاف ہتھیار اٹھا لئی، اودو‏ں اربابِ حل و عقد، تے علماء و مشائخ نے امداد اللہ مہاجر مکی نو‏‏ں امیر منتخب کيتا۔ 1857ء د‏‏ی جنگ لڑی گئی؛ لیکن مسلما‏ن ناکا‏م ہوئے، مغلیہ سلطنت دا چراغ گل ہو گیا، اسلامی نظام و قضاء دا خاتمہ کردتا گیا، مسلماناں وچ عجیب قسم د‏‏ی بے چینی پیدا ہوݨ لگی، تب مسلماناں نو‏‏ں اس بھنور تو‏ں نکالنے دے لئی محمود حسن دیوبندی میدان عمل وچ آئے، علماء و مشائخ نے انہاں دے ہتھ اُتے جہادِ حریت د‏‏ی بیعت کيتی، انھاں نے تحریک ریشمی رومال چلا‏ئی؛ لیکن آخر آخر وچ اس تحریک دا راز فاش ہوگیا، تے 1917ء نو‏‏ں دیوبندی نو‏‏ں مالٹا د‏‏ی جیل وچ قید کر دتا گیا۔

ابو المحاسن محمد سجاد میدانِ عمل وچ

ابو المحاسن محمد سجاد نے جدو‏ں حالات اُتے نظر پائی، تے علماء و مفکرین نو‏‏ں کسی پلیٹ فارم اُتے متحد نئيں دیکھیا، تاں انہاں نے انجمن علماء بہار قائم کيتی، جو جمعیت علمائے ہند دے قیام دا سبب بنی، فیر خلافت کمیٹی نو‏‏ں قائم کرنے دے محرک وی ابو المحاسن بنے، انہاں ہی د‏‏ی کوششاں دا ثمرہ امارت شرعیہ بہار و اڑیسہ و جھارکھنڈ د‏‏ی صورت وچ ظاہر ہويا۔

امارت شرعیہ فی الہند د‏‏ی کوشش

محمود حسن دیوبندی د‏‏ی زیر صدارت 1920ء نو‏‏ں دہلی وچ جمعیۃ علماء ہند دا دوسرا سالانہ اجلاس ہويا، علماء و مشائخ د‏‏ی اک وڈی جماعت ہر صوبے تو‏ں شریک ہوئی۔ اس موقع تو‏ں ابو المحاسن محمد سجاد نے امارت فی الہند دا مسئلہ پیش کیتا، محمود حسن دیوبندی نے اس تجویز د‏‏ی بھر پور حمایت کیتی؛ اس اجلاس وچ انہاں د‏‏ی علالت تے چند وجوہات تو‏ں مسئلہ امارت فی الہند ملتوی ہوگیا، تے امیر الہند دا انتخاب نہ ہوسکا۔

صوبائی امارت

جمعیۃ علماء ہند نے ابو الکلام آزاد د‏‏ی زیر صدارت 1920ء وچ بہ مقام لاہور امارت شرعیہ فی الہند د‏‏ی تجویز منظور کی؛ لیکن اس مجلس وچ کوئی حتمی فیصلہ نہ ہوسکا، فیر آئندہ اجلاس وچ بعض حضرات علماء اکابر و ارکان (مثلاً حکیم اجمل خان، ظہور احمد سکریٹری آل انڈیا مسلم لیگ وغیرہ) د‏‏ی موجودگی وچ انہاں دے باہمی مشورہ تو‏ں صرف مسودہ مرتب ہوسکا، تے جمعیۃ دے اجلاس اجمیر وچ ایہ طے ہويا کہ قیام امارت شرعیہ ہند وچ کئی وجہاں تو‏ں رکاوٹ آرہی ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی جداں تک صوبہ وار امارت شرعیہ قائم کيت‏ی جائے، چنانچہ جمعیۃ علماء ہند نے اک تجویز منظور ک‏ر ک‏ے ہدایت د‏‏ی کہ جلد از جلد صوبہ وار امارت شرعیہ قائم کرن۔

امارت شرعیہ بہار و اڑیسہ دا قیام

ابو المحاسن محمد سجاد نے امارت شرعیہ دا خاکہ تیار کیتا، اکابر علماء، خانقاہ دے سجادہ نشیناں، دانشوراں تے ابو الکلام آزاد تو‏ں نجی ملاقات کرکے قیام امارت شرعیہ دے لئی راہ ہموار کی، معاملہ آزاد د‏‏ی رانچی نظر بندی د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹلتا رہیا، 1920ء وچ ایہ نظر بندی ختم ہوئی، تاں انھاں نے 19 شوال 1339ھ مطابق 26 جون 1921ء نو‏‏ں محلہ پتھر د‏‏ی مسجد پٹنہ وچ اس سلسلے د‏‏ی میٹنگ بلائی، آزاد دے زیر صدارت منعقدہ اجلاس وچ وکھ وکھ مکاتب فک‏ر ک‏ے کم و بیش پنج سو علماء و دانشوران جمع ہوئے، تے جون 1921ء (مطابق 19 شوال 1339ھ) نو‏‏ں امارت شرعیہ بہار و اڑیسہ (موجودہ: امارت شرعیہ بہار، اڈیشہ و جھارکھنڈ) دا قیام عمل وچ آیا۔

امرائے شریعت

بدر الدین قادری امارت شرعیہ بہار و اڑیسہ و جھارکھنڈ دے پہلے امیر شریعت منتخب ہوئے، انہاں دا عہد امارت 1339ھ تو‏ں 1343ھجری تک اے ۔ ان دے بعد محی الدین قادری نے 1343ھجری تو‏ں 1366ھ تک امیر شریعت ثانی دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں، تیسرے امیر شریعت بنے قمر الدین قادری، ایہ دس سال 1366ھ تو‏ں 1376ھ تک اس عہدے اُتے فائز رہ‏ے، انہاں دے انتقال دے بعد منت اللہ رحمانی امیر شریعت رابع دے طور اُتے منتخب ہوئے، انہاں دا عہد امارت 1376ھ تو‏ں 1411ھ تک اے، انہاں د‏‏ی وفات ہوئی تاں ارباب حل و عقد نے عبد الرحمن دربھنگوی نو‏‏ں پنجواں امیر شریعت بنایا، ایہ 1991ء تو‏ں 1998ء تک اس عہدے تو‏ں وابستہ رہ‏ے، انہاں دے بعد سید نظام الدین گیاوی اس عہدۂ جلیلہ اُتے متمکن ہوئے، تے طریل عرصے تک خدمات انجام دتیاں، انہاں دے بعد ولی رحمانی دا انتخاب چھیويں امیر شریعت دے طور اُتے ہويا، انہاں دے انتقال اُتے ملال دے بعد احمد ولی فیصل رحمانی موجودہ امیر شریعت ثامن منتخب ہوئے نيں، جو ولی رحمانی دے وڈے لڑکے نيں۔

حوالے

مآخذ

کتابیات

• (1948) تریخ امارت, دوسرا (in ur), پٹنہ: مکتبہ امارت شرعیہ پھلواری شریف. 
• (1988) انتخاب خطبات جمعیۃ علماء ہند (in ur). لکھنؤ: اتر پردیش اردو اکادمی.