امام

امام عربی دا ماخوذ لفظ اے، اس دا معنی رہبر ا‏‏ے۔ (جو مذکر و مونث دونے دے لئی استعمال ہُندا اے ) جس د‏‏ی جمع ائمہ ا‏‏ے۔ ایہ اسلامی رہبری دا عہدہ اے جو اکثر مسلماناں د‏‏ی جماعت دے رہنما تے مسجد وچ عبادت اُتے رہنما اُتے استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ کیونکہ اوہ اسلامی عبادت و تعلیمات دا عالم ہُندا ا‏‏ے۔^[۱]

لغوی معنی

لفظی معنی رہبر ا‏‏ے۔

اس دے استعمالات مندرجہ ذیل نيں۔

رہبر و رہنما، پیشوا، جس د‏‏ی اقتداء د‏‏ی جائے، نمونہ، واضح راستہ، قرآن، خلیفہ، امیر لشکر، مصلح و منتظم، ڈوری جس تو‏ں معمار عمارت د‏‏ی سیدھ قائم کردے نيں .^[۲]

سرغنہ، سردار، تسبیح دا وڈا دانہ ہور ہور استعمالات۔

اصطلاحی معنی

کئی اصطلاحی معانی نيں۔

کسی وی فن دا معروف عالم۔ جداں : فن حدیث وچ امام بخاری، فن فقہ وچ امام ابو حنیفہ۔
فقہ وچ پیش نماز نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

امامت اہلسنت نقطہ نظر وچ

فقہی اعتبار تو‏ں اہل سنت پنج اماماں د‏‏ی تقلید کردے نيں۔

اسلامی القاب

امامت اہل تشیع نقطہ نظر وچ

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: امام

عظیم مکت‏‏ب اسلام دا توحید تے نبوت دے بعد بنیادی و اساسی ترین رکن تے اصلی مدار امامت و ولایت اے تے ایہ کہ بشریت کدی وی امام دے مقدس وجود تو‏ں خالی نئيں رہے گی۔^[۳] و من المواضيع المہمۃ وا لاسياسۃ الّتي يجب البحث والتحقيق حولہا، بل وتوضيح الزوايا المبہمۃ منہاہي الخلافۃ الرسول(ص) و مبحث الامامۃ والولايۃ۔^[۴] مکت‏‏ب تشیّع وچ امامت اصول دین وچو‏ں اے اس لئی اس مکت‏‏ب وچ امام شناسی تے امامت دے متعلق وسیع، عمیق و دقیق تے فراگیر تحقیقات و جستجو اسلام وچ طویل و وسیع سابقہ رکھدیاں نيں۔^[۵] اہل تشیع ایسا مذہب اے جو ہر زمانے وچ وجوب امامت تے امام دے موجود ہونے اُتے کاملاً یقین و اعتقاد رکھدا اے تے امام د‏‏ی عصمت و کمال اُتے نص صریح و جلی نو‏‏ں واجب سمجھدا اے تے سلسلہ امامت نو‏‏ں حضرت علی(ع) تے حضرت فاطمہ۔ (س) د‏‏ی اولاد اطہار(س) وچ تا دم قیامت منحصر سمجھدا ا‏‏ے۔^[۶] حقيقت ميں تشيع کي اساس و بنياد ائمہ معصومين(س) کي ہدايت و رہنمائي تے انہاں د‏‏ی عصمت پ رہے جوعقلي تے نقلي مختلف طريقاں تو‏ں ثابت ہو چکيا ا‏‏ے۔^[۷] ولايت و امامت دے موضوع ميں شيعہ آيات الھي من جملہ آيات ولايت اُتے عمل پیرا، رسول خدا(ص) کي احادیث تے آپ د‏‏ی سنت طیبہ دے پابند، اہل بيت(س) دے پيروکار، ادلہ شرعي دے ملزم و پابند تے دليل و برھان دے سامنے سر تسليم خم کرنے والے ہيں۔ عقیدہ امامت اُتے تشیّع د‏‏ی قطعی ادلہ اوائل اسلام تے اولیہ تن ادوار ^[۸] جدو‏ں مذاہب اربعہ^[۹] دا ناں و نشان تک نہ سی تو‏ں ہی شروع ہُندیاں نيں تے نہایت مستدل، محکم، منطقی، صریح تے کامل نيں۔ جو کچھ قرآن تے عترت تو‏ں اسيں تک پہنچیا اے , اس دے منطوق و مفہوم نے ولايت و امامت تو‏ں تمسک دے وجوب نو‏‏ں دو چندبن ک‏ے دتا ا‏‏ے۔^[۱۰] تشيع دے نطقہ نظر تو‏ں امام عظيم فضائل و اوصاف، اعلیٰ خصوصيات تے منحصر بہ فرد صفات د‏‏ی مالک شخصت نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔^[۱۱] در حقیقت امام و امامت تو‏ں متعلق تمام حقائق نو‏‏ں بیان کرنا عمیق و دقیق تحقیقات، اعلیٰ تحلیل , استدلال د‏‏ی روش تو‏ں وسیع و فراگیر آگاہی، وسیع معلومات، دقت نظر، حق جوئی، آزادانہ فکر، بلند ہمتی انہاں تھک تے لگاتار کوشش تے اسلام د‏‏ی صحیح تریخ تو‏ں مکمل آشنائی دا محتاج ا‏‏ے۔ رسول اکرم(ص) کي بعثت تاريخ بشريت دا عظيم ترين واقعہ تے انہاں کي رسالت دنياوالےآں دے لئی ايک عظيم و برجستہ سر آغاز سی، رسول خدا(ص) دے بعد اس عظيم والٰہی منصب دے اگے ودھانے والے ائمہ معصومين(س) سن اِنہاں حضرات(س) کي ولايت دے ذريعے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رسالت روز قیات تک مستمّر تے مستحکم ہوئی ا‏‏ے۔ امامت دا مقام رفیع تے اس د‏ی عظمت فقط امت اسلام د‏‏ی سیاسی رہبری تک ہی محدود نئيں بلکہ امامت سلسلہ نبوت تو‏ں متصل مضبوط کڑی تے عہدہ رسالت نو‏‏ں پایہ تکمیل تک پہچانے والا عظیم منصب ا‏‏ے۔ امام نہ صرف دین (کتاب و سنہ) د‏‏ی تفسیر تے اس دے معانی بیان کرنے د‏‏ی مکمل لیاقت و صلاحت رکھدا اے بلکہ ایہ امام ہی اے جو نبوت و رسالت دے اختیام دے بعد دین دا محافظ تے خلق اُتے خالق د‏‏ی حجت ا‏‏ے۔ امام دے مبارک وجود دے بغیر، بلکہ امام د‏‏ی معرفت تے اس دے نال تمسک دے بغیر عقاید دینی وچ انحراف ،سستی تے عقاید فاسدہ دا اتخاذ تے انہاں اُتے عمل وجود وچ آئے گا۔ چونکہ اک طرف انسان لغزش، خطا و غلطی تے عصیان و نافرمانی تو‏ں خالی نئيں ا‏‏ے۔ دوسری طرف انبیا و رسل بھیجنے دا سلسلہ اختتام پزیر ہو چکيا ا‏‏ے۔ اس بنا اُتے خالق تے مخلوق دے وچکار اتصال و رابطے دا واحد ذریعہ تے چشمہ زلالِ ہدایت تو‏ں سیراب ہونے تے دنیاوی و اخروی سعادت و خوش بختی دا واحد , مسلّم، قطعی تے یقینی راستہ امام دا مقدس وجود اے لہذا سلسلہ امامت دے ذریعے ہی قیامت تک انسان د‏‏ی ہدایت و راہنمائی ممکن اے جدو‏ں کہ دوسری صورت وچ انبیا و رسل دا فلسفہ وجودی تے انہاں دے ارسال دا ہدف و مقصد ثابت تے پورا نئيں ہوئے گا تے زمین ہدایت بشریت دے لئی حجت خدا تو‏ں خالی رہے گی۔

مورتاں

حوالے

↑ مختصر تاریخ اسلام ہند صفحہ ۱۲ مورخ مولوی سید محمد رفیع کمہیڑہ
↑ المنجد : صفحہ # 35
↑ {يوم ندعو کل اناس بامامہم} سورہ اسراء آيۃ/71“امام” دا مادہ(اُم يُؤَمَّ) تو‏ں اے جس دا معنی رہبر، پيشوا، مقتداء , رہنماء اورہدايت کرنے والا اے، اس طرح کہ اس کي رھبري دنيا و آخرت دے سب ہی ابعاد نو‏‏ں شامل ہو تے ہميشہ کي سعادت ابدی کاميابي کي حامل ہوئے۔
↑ ا ستاد عطايي اصفھاني“الحجج البالغۃ في حقانيّۃ التشيع“, ص22, مجمع جھاني شيعہ شناسي,1385ش۔
↑ عبد الجبار رفاعي مؤلف “معجم ما کتاباں عن الرسول(ص) و اہل بيت(ع)”نے امام تے امامت تو‏ں متعلق اہل تشیّع کی13059 کتاباں کي فہرست نقل کيتی ا‏‏ے۔
↑ اوائل المقالات ص38.
↑ ليکن مکت‏‏ب خلفاء دے پيروکاراں کي اساس و بنياد تمام اصحاب کي عدالت دے دعویٰ د‏‏ی نبیاد اُتے استوار ا‏‏ے۔
↑ پہلے تن ادوار ایہ نيں:1۔ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا زمانہ2۔ اصحاب دا زمانہ3۔ تابعین دا زمانہ۔
↑ مذاھب اربعہ(چار مذہب )يہ ہيں: 1۔ حنفي,2۔ مالکي, 3۔ شافعي,4۔ حنبلي.
↑ سورہ قصص کي آيہ 50 دے ذيل ميں آيا اے: {مَنْ اضلَ ممّن اتبع ہواہ بغير ہديً من اللہ انہاں اللہ لايہدي القوم الظالمين} آیا اس تو‏ں زیادہ گمراہ کون ہو سکدا اے جس نے ہدایت الٰہی نو‏‏ں ٹھکرا ک‏ے اپنی خواہشات د‏‏ی پیروی د‏‏ی ہو؟ تحقیق کہ خدا ظالم قوم د‏‏ی ہدایت کرنے والا نئيں ا‏‏ے۔۔۔☜۔۔۔۔ امام رضا(ع) تو‏ں نقل ہويا اے کہ آيہ دا مقصد اوہ گمراہ شخص اے جس نے اپنا دين تے رویہ خود اپنے ہي افکار و آراء نو‏‏ں قرار ديا اے تے ھدايت دے اماماں کي پيروي نہيں کردا۔“ بحارالانوار” ج15, ص17.
↑ شيعہ معتقد ہيں : ”الامام امين اللہ في ارضہ و حجتہ علي عبادہ و خليفتہ في بلادہ، الامام ہوالاعلم والافہم باالدين والاقرب ولا تقي اللہ و ہو افضل ابناء الجنس ال البثري, ترجمان الحكمۃ والعلم الاہي, الامامۃ ہي القيادۃ، الشرعيۃ بعد النبي, الامامۃ اصل من اصول الدين و رئيس الاعلي للمسلمين وجميع شئونہم الدينيۃ والدنيويۃ، الامامۃ، ہي رمز الارتباط الخالق والمخلوق، من مہام الامام انہاں يبين الدين و امراللہ للعالم كلہ فضلاً عن الامام باالضرورۃ معصوم و مصون من الخطا والزلل۔“

[1] مختصر تاریخ اسلام ہند صفحہ ۱۲ مورخ مولوی سید محمد رفیع کمہیڑہ

[2] المنجد : صفحہ # 35

[3] {يوم ندعو کل اناس بامامہم} سورہ اسراء آيۃ/71“امام” دا مادہ(اُم يُؤَمَّ) تو‏ں اے جس دا معنی رہبر، پيشوا، مقتداء , رہنماء اورہدايت کرنے والا اے، اس طرح کہ اس کي رھبري دنيا و آخرت دے سب ہی ابعاد نو‏‏ں شامل ہو تے ہميشہ کي سعادت ابدی کاميابي کي حامل ہوئے۔

[4] ا ستاد عطايي اصفھاني“الحجج البالغۃ في حقانيّۃ التشيع“, ص22, مجمع جھاني شيعہ شناسي,1385ش۔

[5] عبد الجبار رفاعي مؤلف “معجم ما کتاباں عن الرسول(ص) و اہل بيت(ع)”نے امام تے امامت تو‏ں متعلق اہل تشیّع کی13059 کتاباں کي فہرست نقل کيتی ا‏‏ے۔

[6] اوائل المقالات ص38.

[7] ليکن مکت‏‏ب خلفاء دے پيروکاراں کي اساس و بنياد تمام اصحاب کي عدالت دے دعویٰ د‏‏ی نبیاد اُتے استوار ا‏‏ے۔

[8] پہلے تن ادوار ایہ نيں:1۔ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا زمانہ2۔ اصحاب دا زمانہ3۔ تابعین دا زمانہ۔

[9] مذاھب اربعہ(چار مذہب )يہ ہيں: 1۔ حنفي,2۔ مالکي, 3۔ شافعي,4۔ حنبلي.

[10] سورہ قصص کي آيہ 50 دے ذيل ميں آيا اے: {مَنْ اضلَ ممّن اتبع ہواہ بغير ہديً من اللہ انہاں اللہ لايہدي القوم الظالمين} آیا اس تو‏ں زیادہ گمراہ کون ہو سکدا اے جس نے ہدایت الٰہی نو‏‏ں ٹھکرا ک‏ے اپنی خواہشات د‏‏ی پیروی د‏‏ی ہو؟ تحقیق کہ خدا ظالم قوم د‏‏ی ہدایت کرنے والا نئيں ا‏‏ے۔۔۔☜۔۔۔۔ امام رضا(ع) تو‏ں نقل ہويا اے کہ آيہ دا مقصد اوہ گمراہ شخص اے جس نے اپنا دين تے رویہ خود اپنے ہي افکار و آراء نو‏‏ں قرار ديا اے تے ھدايت دے اماماں کي پيروي نہيں کردا۔“ بحارالانوار” ج15, ص17.

[11] شيعہ معتقد ہيں : ”الامام امين اللہ في ارضہ و حجتہ علي عبادہ و خليفتہ في بلادہ، الامام ہوالاعلم والافہم باالدين والاقرب ولا تقي اللہ و ہو افضل ابناء الجنس ال البثري, ترجمان الحكمۃ والعلم الاہي, الامامۃ ہي القيادۃ، الشرعيۃ بعد النبي, الامامۃ اصل من اصول الدين و رئيس الاعلي للمسلمين وجميع شئونہم الدينيۃ والدنيويۃ، الامامۃ، ہي رمز الارتباط الخالق والمخلوق، من مہام الامام انہاں يبين الدين و امراللہ للعالم كلہ فضلاً عن الامام باالضرورۃ معصوم و مصون من الخطا والزلل۔“

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]