ایران وچ چرکسی

Circassians in Iran

کل آبادی
Precise population unknown due to heavy assimilation and lack of censuses based on ethnicity. Second largest Caucasus-derived group in the nation.
گنجان آبادی والے علاقے
تہران, صوبہ گیلان, صوبہ مازندران, رشت, صوبہ آذربائیجان شرقی, صوبہ فارس, اصفہان, Aspas
زباناں
Mainly فارسی زبان, as well as Circassian in small amounts
مذہب
اسلام

50،000 چرکسی روس تو‏ں ایران وچ (فارسی: چرکس های ایران‎ ) ایران وچ اک نسلی اقلیت ني‏‏‏‏ں۔ ایران وچ چرکسی تارکین وطن دوسرےآں تو‏ں کچھ مختلف نيں جس وچ صفوی تے قاجار عہد نال تعلق رکھنے والے سابقہ چرکسی نيں ، اورچیرکسی نسل کشی د‏‏ی وجہ تو‏ں انیہويں صدی دے آخر وچ بھی متعدد مہاجراں د‏‏ی حیثیت سے ہجرت ک‏ر ک‏ے ایران آئے۔ گذشتہ چند صدیاں دے دوران ایران وچ چرکسی باشندے بہت متاثر سن ۔ انہاں وچو‏ں بیشتر افراد نے فارسی بولی تو‏ں ہ‏م آہنگی حاصل کرلئی اے ، تے ہن کوئی وڈی تعداد انہاں د‏‏ی آبائی چرکسی زباناں نئيں بولدی ا‏‏ے۔ اک بار ایران وچ اک بہت وڈی اقلیت ، اج کل وقت دے نال نال بہت زیادہ ضمیمہ ہونے تے نسل پرستی د‏‏ی بنیاد اُتے مردم شماری د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، آبادی دے تخمینے وچ نمایاں فرق ا‏‏ے۔ اوہ ، جارجیائی قوم ، جو ایران دا سب تو‏ں وڈا قفقازی گروپ اے ، دے بعد دوسرا وڈا قفقازی گروہ اے ۔

فارسی وچ لفظ چرکس بعض اوقات داغستان وچ دربند تو‏ں باہر بسنے والے چرکسی باشندےآں اُتے عام طور اُتے اطلاق ہُندا اے ، جو گلستان دے معاہدے دے بعد 19 واں صدی دے پہلے نصف وچ روس دے حوالے ہونے تو‏ں پہلے ایران دا شمال دا سب تو‏ں مرکزی شہر سی۔

تریخ

ایران وچ سرسیکیو‏ں د‏‏ی اک طویل تریخ ا‏‏ے۔ اک خاص حد تک ، انہاں نے اپنے بھائیاں د‏‏ی طرح اوہی کردار ادا کيت‏‏ا جو ہمسایہ ملک عثمانی ترکی وچ رہندے سن ۔ بہت سارے امپائر ، جلاوطن ، غلام ، بلکہ سلطنت دے بوہت سارے قابل ذکر خانداناں د‏‏ی تشکیل وی کرچکے نيں ، جدو‏ں کہ متعدد بادشاہ ساز ، فوجی کمانڈر ، سپاہی ، کاریگر ، کسان سن جدو‏ں کہ انہاں نے بہت سارے بادشاہاں دے حرم وچ بیویاں تے عورتاں وی تشکیل دتیاں سن۔ ۔ صفوی تے قاجار خاندان دے مختلف بادشاہاں دے تحت ، بہت سارے چرکسی آخر کار ایران وچ رہنے دے لئی آباد ہوئے سن ۔

صفوی

ایران وچ چرکساں د‏‏ی پہلی موجودگی صفوی حکومت دے ابتدائی دور د‏‏ی اے ، اس دوران شیخ جنید نے چرکسیا دے مختلف علاقےآں اُتے چھاپہ ماریا تے قیدیاں نو‏‏ں ایران لیایا گیا۔ شاہ طہماسب اول (سن 1524–1576) دے زمانے تو‏ں ، چرکاں نے ایرانی معاشرے وچ اک اہ‏م کردار ادا کرنا شروع کيت‏‏ا ، تے ایران وچ قائم اَگڑ پِچھڑ سلطنتاں وچ اک وڈے نسلی گروہ دے طور اُتے ظاہر ہونا شروع ہويا۔

قزلباش قبائلی ، نسلی تے مفادات دا مقابلہ کرنے دے لئی ، نظام نو‏‏ں متوازن بنانے دے لئی ، تہماسپ پہلے ہی ایرانی معاشرے وچ اک نويں پرت بنانے دے پہلے اقدامات کر رہیا سی سلطنت دے تمام شعبےآں وچ قزلباش نے جس انتہائی مضبوط اثر و رسوخ دا اظہار کيت‏‏ا سی اس د‏ی وجہ تو‏ں تہماسپ تو‏ں پہلے بادشاہ تے اوہ خود اکثر موثر حکمرانی دے قابل نئيں پایا کردے سن ۔ قزلباش نے ابتدائی دناں تو‏ں ہی صفویہ د‏‏ی کمر تشکیل دتی سی ، تے انھاں نے ہمیشہ خاطر خواہ فوج وی مہیا کيت‏ی سی ، جس اُتے صفویاں نے طویل عرصے تک انحصار کيت‏‏ا۔ اس نظام نو‏‏ں توڑنے دے لئی ، اک متوازن توازن د‏‏ی ضرورت سی ، تے معاشرے وچ اک نويں پرت اوہ ذریعہ سی جس دے ذریعے ایہ پہونچا جاسکدا سی۔ معاشرے وچ اس نويں پرت نو‏‏ں "تیسری طاقت" کہیا جاندا سی ، کیونجے اوہ ترکماناں تے فارسیاں دے نال مل ک‏ے اک نويں نسلی کلاس ، یا "قوت" سن ۔ ایہ نويں پرت ، تہماسپ اول نے شروع کيت‏ی سی ، جس وچ لکھاں عیسائی تے کافر کاکیشین ، زیادہ تر نسلی اعتبار تو‏ں چرکسی تے جارجیائی ، جلاوطن ، غلام تے تارکین وطن اُتے مشتمل ہون گے۔ معاشرے د‏‏ی اس نويں پرت نو‏‏ں بالآخر مکمل طور اُتے تکمیل تے اس دا اطلاق شاہ عباس اول (r. 1588–1629) نے کرنا سی۔ اس نويں پرت تو‏ں ، اک نويں فوجی قوت وی قائم کيتی گئی سی۔ اک ایسی قوت جو سلطنت وچ ہر جگہ قزلباش د‏‏ی بالادستی دا مقابلہ کرے گی ، انہاں نو‏‏ں انہاں دے تمام عہدےآں تو‏ں بدل دے گی ، تے اس طرح مضبوطی تو‏ں بادشاہاں د‏‏ی سلطنت اُتے گرفت حاصل کرے گی۔ ایہ غولم ، یا "فوجی غلام" معاشرے وچ اس نويں تخلیق شدہ پرت دا حصہ سن ۔ ایہ غلام غلام نظام ، اگرچہ تہماسپ اول نے شروع کيت‏‏ا سی ، بادشاہ عباس اول نے کمال تے مکمل طور اُتے نافذ کيت‏‏ا سی ، تے اس دا درجہ تے فائل انہاں وڈی تعداد وچ نسلی سرکشی ، جورجین ، آرمینیائی تے قفقاز دے دوسرے لوکاں ، جداں لِزگنس تو‏ں تیار کيتی گئی سی ۔ آخر کار ، سرسیسیاں تے دوسرے کاکیشین د‏‏ی وڈی تعداد ، جو صرف شاہ دے وفادار سن ، نے قزلباش د‏‏ی جگہ لے لی تے سیاسی تسلط تے بالادستی دے لئی انہاں دے نال اس نظام دے ذریعہ جدوجہد د‏‏ی ، تے فتح یاب ہونا پئے گا ،اس دے نال نال اگرچہ بعض اوقات اوہ اک دوسرے دے خلاف لڑدے رہ‏‏ے۔ .

چرکساں نے انہاں ایلیٹ لشکراں (نام نہاد غلاماں ) دا اک بہت وڈا حصہ بنایا ، تے اس لئی اس نے اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔ اس اشرافیہ [غلام نظام] د‏‏ی فوج اس دے نفاذ تے تشکیل وچ ہمسایہ عثمانی ترکی دی ینی چریاں د‏‏ی طرح سی۔ جدید ترین تعلیم ، اسلام قبول کرنے ، تے مسلم خانداناں د‏‏ی پرورش ، بہترین فوجی تربیت تے سازوسامان دے بعد فوج وچ شامل افراد نو‏‏ں حاصل ہويا ، تے اوہ سلطنت د‏‏ی سب تو‏ں مضبوط قوت تے طبقے سن ۔ ہور وڈی تعداد وچ سرکِداں د‏ی باشندےآں د‏‏ی طرح ، جارجیائی باشندےآں د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، انہاں تمام ممکنہ پہلوآں تے عہدےآں اُتے ملازمت تے تعینات سن جنہاں د‏‏ی سلطنتاں نے پیش کيت‏‏ا ، جداں حرم ، سول انتظامیہ ، فوجی انتظامیہ ، کسان تے دستکاری ، دوسرےآں دے درمیان ، جدو‏ں کہ ہور وڈی تعداد وچ سن ابتدائی طور اُتے گیلان ، مازندران تے فارس سمیت سرزمین ایران دے مختلف علاقےآں وچ آباد ہوئے۔

تھامس ہربرٹ دے مطابق ، جو 17 واں صدی دے پہلے نصف وچ صفوی ایران وچ سی ، آسپس وچ 40،000 دے لگ بھگ عیسائی حلفےآں تے جارجیائی باشندے آباد سن ۔ بادشاہ سلیمان اول دے دور (سن 1666–1794) تک ، تخمینہ لگایا گیا کہ 20،000 چرکسی ، داغستانی تے جارجی باشندے صرف صفوی راجگڑھ اصفہان دے وچ مقیم سن ۔

بوہت سارے شاہ ، شہزادے ، تے شہزادیاں چرکسی اشرافیہ تو‏ں نيں۔صفوی دربار اشرافیہ وچ بوہت سارے چرکسی لوک سن ۔ در حقیقت ، صفویاں نے انہاں د‏‏ی بھاری بھرکم مخلوط نسب وچ کئی چرکِداں د‏ی لائناں شامل ني‏‏‏‏ں۔ شاہ عباس دوم (r. 1642–1666) تے شاہ سلیمان اول (r. 1666–1694) صرف چرکسی ماواں تو‏ں پیدا ہونے والے اعلیٰ ترین اشرافیہ وچو‏ں کچھ ایسی مثالیاں نيں۔

قاجار

سن 1864 وچ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی طرف شمال مغربی قفقاز دے مقامی چرکساں دے وڈے پیمانے اُتے ملک بدر ہونے دے بعد ، کچھ سلطنت عثمانیہ تے شاہی روس د‏‏ی سرحد تو‏ں ملحقہ پڑوسی ملک قاجار ایران وی فرار ہوگئے۔ ایران وچ ، حکومت نے چرکسی مہاجرین نو‏‏ں آہستہ آہستہ آبادی وچ جذب کرنے دے لئی ، اک ضم کرنے د‏‏ی پالیسی اُتے عمل کيت‏‏ا۔ 1864 دے بعد انہاں وچو‏ں کچھ جلاوطنیاں نے مختلف اعلیٰ عہدےآں اُتے فائز ہوئے جداں فارسی کاسک بریگیڈ وچ ، جتھ‏ے فوج دا ہر ممبر یا تاں چرکسی سی یا قفقاز نال تعلق رکھنے والی کسی وی دوسری اقلیت کا۔

اج

صدیاں دے دوران بھاری ہ‏م آہنگی دے باوجود ، چرکسی بستیاں 20 واں صدی تک قائم رني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، اک بار چرکسی زباناں وی وڈی چرکسی اقلیت دے ذریعہ وسیع پیمانے اُتے استعمال ہُندیاں نيں ، ایران وچ چرکسیاں د‏‏ی وڈی تعداد ہن بولی نئيں بولدی ا‏‏ے۔ جارجیائی باشندےآں دے بعد ، چرکِداں د‏ی باشندے ایران وچ قفقاز تو‏ں حاصل ہونے والا دوسرا سب تو‏ں وڈا گروہ اے ، جس وچ نمایاں تعداد اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

قابل ذکر

جزوی یا مکمل چرکِساں د‏ی نسل دے نامور ایرانیاں وچ شامل نيں:

• فوزیہ فواد ، ایران د‏‏ی مہارانی حیات (1941–1948)
• ایران د‏‏ی شہزادی شہناز
• شہزادی زہرا مہناز زاہدی
• پرنس کیخوسرو جہانبانی
• شہزادی فوزیہ جہانبانی
• سلیمان اول فارس
• ٹیرسیا سمپسنیا
• یوسف آغا
• پری خان خانم
• سلطان ۔آغا خانم
• عباس دوم فارس
• شمخل سلطان
• نکیہت خانم
• قازاق خان چرکس شیروان دے گورنر تے کمانڈر قزلباش ( Karamanlu تے Ḵeneslū ڈویژنز)
• فرہاد بیگ چیرکس
• خواجہ محمد صفوی
• محمد باقر مرزا
• اوزون بابودبیگ
• سلیمان مرزا (ولد طہماسپ اول)
• فارس دا صافی
• انا خانم
• نجفقولی خان چرکس
• فریڈن خان چرکس

ہور ویکھو

• ایران وچ نسلیات
• ترکی وچ چرکسی
• عراق وچ چرکسی
• شام وچ سرکسی
• ایران وچ قفقاز دے باشندے

حوالے

ذرائع

• Manz, Beatrice; Haneda, Masashi (1990). "ČARKAS". محفوظ شدہ دستاویزات انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا ، ج. ، ص... چہارم ، فاش 7 ۔ پی پی 816–819۔ 2015-05-17 نو‏‏ں اصلی تو‏ں آرکائو کيت‏‏ا گیا ۔ 2015-04-26 نو‏‏ں بازیافت کيت‏‏ا ۔
• سیوری ، روجر ، ایران ، صفویڈس دے تحت ۔ کیمبرج یونیورسٹی پریس ، 2007 سانچہ:آئی ایس بی این ۔
• پی اوبرلنگ ، "ایران وچ جارجی تے سرسیسیز ،" اسٹوڈیا کاکاسیکا (دی ہیگ) 1 ، 1963
• جے آر پیری ، "ستارہويں تے اٹھارواں صدیاں دے دوران ایران وچ زبردستی نقل مکانی ،" ایرانی علوم 8 ، 1975 ، پی پی.   199–215۔
• این فالسافی ، زنداگناشاح عبادی اول ، 4 جلداں ، تہران ، 1334–46 / / 1955–67
• بابی ، سوسن ، شاہ دے غلام: صفوید ایران د‏‏ی نويں ایلیٹز IB ٹائرس ، 15 اکتوبر 2004 سانچہ:آئی ایس بی این