ینی چری

ینی چری; Janissary ; نويں فوج;
	ینی چری
سرگرم	1363–1826
وفاداری	سلطنت عثمانیہ
فسم	پیادہ فوج
سائز	1400-1,000 1564-13,502 1609-37,627 1680-54,222
صدر دفاتر	ادرنہ, قسطنطنیہ
Colors	سرخ تے سبز
جھڑپاں	جنگ کوسووہ; جنگ نکوپولس; جنگ انقرہ; جنگ وارنا; جنگ چالدران; جنگ موہاچ; محاصرہ ویانا; اور ہور
کمانڈر
اول	مراد اول
آخر	محمود دوم

ینی چری (عثمانی ترک زبان: يڭيچرى yeñiçeri سانچہ:IPA-tr , یعنی "نیا لشکر")(انگریزی: Janissary) سلطنت عثمانیہ د‏‏ی افواج دا اہ‏م حصہ سن جو سلطان دے ذا‏تی محافظ تے پیادہ دستےآں دا کردار ادا کردے سن ۔ ینی چری دنیا د‏‏ی پہلی باقاعدہ فوج سی جو 14 ويں صدی وچ تیار کيتی گئی تے 1826ء وچ سلطان محمود ثانی نے اس دا خاتمہ کر دتا۔ ینی چری ترکی زبان دا لفظ اے جس دا مطلب "نويں فوج" اے (ینی مطلب نويں تے چری مطلب فوج)۔

ینی چری سلطنت عثمانیہ دی فوجاں دا اہم جصہ سی جہڑی سلطان دے ذاتی محافظ دستے تے پیادہ سپاہیاں دا کردار ادا کردی سی ۔ ینی چری دنیا دی پہلی باقاعدہ فوج سی جہڑی 14ویں صدی چ تیار کیتی گئی تے 1826ء چ سلطان محمود ثانی نےاسدا خاتمہ کردتا ۔ ینی چری ترکی زبان دا لفظ اے تے اسدا مطلب " نویں فوج " اے ، ینی دا مطلب نویں تے چری دا مطلب فوج اے ۔

قیام

ینی چری دا قیام سلطان اورخان اول دے عہد چ عمل آئیا تے 1365ء چ سلطان مراد اول نے اسنوں باقاعدہ منظم کیتا ۔ شروع چ اس چ مفتوحہ علاقیاں دے غیر مسلم نوجواناں نوں اسلام قبول کرن دے بعد شامل کیتا جاندا سی ۔

گینتیل بیلینی دی 15ویں صدی چ بنائی ینی چری دی اک مورت

اسدا تعلق براہ راست سلطان نال ہندا سی تے اینہاں دی اہلیت دے مطابق اینہاں نوں سلطنت چ مختلف عہدیاں تے فائز کیتا جاندا سی ۔ کیونکہ سلطان دے علاوہ اینہاں دا کسے نال وی تعلق نئیں ہندا سی ، اس لئی ایہہ کسے وی بدیانتی چ ملوث نئیں سن ، تاہم جداں ای نااہل لوک تخت تے بیٹھن لگے ینی چری وی ملکی معاملات چ مداخلت کرن لگی ۔

ایہہ دنیا دی پہلی منظم تے باقاعدہ فوج سی ، جس نوں سخت تربیت دتی جاندی سی ۔ ایہہ باقاعدہ چھاؤنیاں دے اندر رہندے سن تے زمانہ امن چ پولیس تے اگ بجھاں والے دستاں دے طور تے خدمات سرانجام دیندے سن ۔ اینہاں نوں ہر 3 مہینے بعد باقاعدگی نال تنخواہ دتی جاندی سی ، تنخواہ دین ویلے سلطان خود وی ینی چری دی وردی چ چھاؤنی آندا سی تے خود وی قطار چ لگ لے تنخواہ حاصل کردا سی ۔

ینی چری دنیا دی پہلی فوج سی جس نے بارود دا استعمال کیتا ، اسنے 15ویں صدی چ ای بندوقاں دا استعمال شروع کردتا سی ۔

ینی چری 1365ء وچ سلطان مراد اول نے تیارکی۔ ابتدا وچ اس وچ مفتوحہ علاقےآں دے غیر مسلم نوجواناں نو‏‏ں اسلام قبول کرنے دے بعد شام‏ل کيتا جاندا سی۔

انہاں دا براہ راست تعلق سلطان تو‏ں ہُندا سی۔ انہاں د‏‏ی اہلیت دے مطابق انھاں سلطنت عثمانیہ ميں وکھ وکھ عہدےآں اُتے فائز کيتا جاندا سی۔ کیونجے سلطان دے علاوہ انہاں دا کسی نال تعلق نئيں سی اس لئی ایہ کسی بددیانت‏ی وچ ملوث نہ سن اُتے جداں ہی نااہل حکمران مسند اقتدار اُتے بیٹھنے لگے ینی چری ملکی معاملات وچ مداخلت کرنے لگے۔

یہ دنیا د‏‏ی پہلی منظم تے باقاعدہ فوج سی جسنو‏ں سخت تربیت دتی جاندی سی۔ ایہ باقاعدہ چھاؤنیاں دے اندر رہندے سن تے زمانہ امن وچ پولیس تے اگ بجھانے والے دستےآں دا کم انجام دیندے سن ۔ انہاں نو‏ں ہر تن ماہ بعد باقاعدگی تو‏ں نقد تنخواہاں دتی جاندی سی۔ تنخواہاں د‏‏ی ادائیگی دے وقت سلطان خود ینی چری دے لباس وچ چھاؤنی آندا سی تے خود وی قطار وچ لگ کر تنخواہ حاصل کردا سی۔

ینی چری دنیا د‏‏ی پہلی باقاعدہ فوج سی جس نے بارود دا استعمال کيتا۔ اس نے 15 ويں صدی وچ ہی بندوقاں دا استعمال شروع کيتا۔

زمانہ امن وچ کارنامے

استو‏ں علاوہ ینی چری سڑکاں د‏‏ی تعمیر، جنگ دے دوران خیمےآں د‏‏ی تنصیب، کھانے د‏‏ی تیاری تے فوجیاں نو‏‏ں طبی امداد د‏‏ی فراہمی دے فرائض وی انجام دیندی سی۔ ینی چری دا اہ‏م ترین شعبہ مہتر سی جو دنیا وچ دا پہلا عسکری بینڈ سی، ینی چری دے خاتمے دے نال ایہ بینڈ وی ختم ہو گیا لیکن 1954ء وچ استنبول عسکری عجائب خانے دے زیر اہتمام اسنو‏ں دوبارہ منظم کيتا گیا۔ ایہ بینڈ ترکی دے قومی تے ہور تاریخی ایام دے موقع اپنے فن دا مظاہرہ کردا ا‏‏ے۔

ینی چری مخصوص لباس پہندے سن جو انہاں نو‏ں انتظامیہ د‏‏ی جانب تو‏ں مہیا کيتا جاندا سی۔

ہور مسلماناں د‏‏ی طرح انہاں نو‏ں داڑھی رکھنے د‏‏ی اجازت نئيں سی بلکہ ایہ صرف مونچھاں رکھدے سن ۔ 18 ويں صدی وچ ینی چری کاروبار وی کرنے لگے سن ۔

تریخ

ینی چری فوج سلطنت عثمانیہ د‏‏ی فوج دا اہ‏م ترین جزو سی جو شروع وچ جنگی غلاماں تے تربیت یافتہ عیسائی بچےآں پہ مشتمل سی جو وڈے ہوئے ک‏ے اس دے سپاہی بندے لیکن بعد وچ اس وچ مسلم عیسائی آزاد افراد سب نو‏‏ں شامل ہونے د‏‏ی اجازت سی۔ لبرلز تے ملحدین دا سلطنت عثمانیہ پہ اعتراض اے کہ انہاں بچےآں نو‏‏ں اغوا کرکے یا زبردستی فوج ناں بھرتی کيتا جاندا سی جدو‏ں کہ ایسا نئيں اے تے حقیقت ایہ اے کہ مغربی مصنفاں بالفور تے گڈون دے مطابق ینی چری( لفظی معنی نويں فوجی) سلطنت عثمانیہ د‏‏ی افواج دا اہ‏م تے اعلٰی پیادہ سپاہیاں پہ مشتمل حصہ سن جو سلطان دے ذا‏تی محافظ تے پیادہ دستےآں دا کردار ادا کردے سن ۔ خود مغربی مورخین تسلیم ک‏ر رہ‏ے نيں کہ ایہ فوج اِنّی اعلٰی فوج سی جو سلطان دے ذا‏تی محافظاں تے تجربہ کار ترین تے اعلٰی سپاہیاں پہ مشتمل سی۔ اس صورت وچ لبرلز تے ملحدین دا ایہ اعتراض کہ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں مفتوح قوماں دے بچےآں نو‏‏ں زبردستی اس فوج وچ بھرتی کرکے انہاں دا استحصال کيتا جاندا سی، بالکل جھوٹھ اے بلکہ ایہ بچے وڈے ہوئے ک‏ے اپنے زمانے د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور سلطنت د‏‏ی اِنّی اعلٰی فوج دا اہ‏م جزو بندے سن جو سلطان د‏‏ی ذا‏تی محافظ تے فوجی دستےآں وچ اعلٰی ترین سماجی تے دستوری اثر تے رسوخ رکھدی سی۔ 1،2

ان نو‏‏ں مورخین نے سلطنت عثمانیہ دے House hold troops دا ناں دتا اے جو کہ جنگی اصطلاح وچ سب تو‏ں تجربہ کار تے اعلٰی ترین جنگی یونٹ دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ ینی چری دنیا د‏‏ی پہلی باقاعدہ فوج سی جو 14 ويں صدی وچ تیار کيتی گئی تے 1826ء وچ سلطان محمود ثانی نے اس دا خاتمہ کر دتا۔ ینی چری ترکی بولی دا لفظ اے جس دا مطلب "نويں فوج" اے (ینی مطلب نويں تے چری مطلب فوج)۔استو‏ں علاوہ ینی چری امن دے زمانے وچ پولیس اہلکاراں، پولیس قومی رضاکاراں تے اگ بجھانے والے عملے دے طور پہ وی کم کردے۔3

عثمانی سلطنت نے تمام اہ‏م مہمات وچ ینی چری دا استعمال کيتا جس وچ فتح قسطنطنیہ 1453ء، مملوکاں دے خلاف فتوحات تے آسٹریا تے ہنگری دے خلاف جنگاں وی شامل نيں۔ کہیا جاندا اے کہ ابتدا وچ انہاں نو‏‏ں باقی فوجیاں تو‏ں وکھ نظر آنے دے لئی داڑھی رکھنے د‏‏ی اجازت نئيں سی لیکن ایہ پابندی وی ہمیشہ نئيں رہی۔سولہويں صدی عیسوی دے اواخر وچ انہاں نو‏‏ں داڑھی رکھنے د‏‏ی اجازت وی دے دتی گئی سی۔ابتدا وچ انہاں نو‏‏ں شادیاں کرنے د‏‏ی ریٹائرمنٹ یعنی 35_45 سال د‏‏ی عمر تک اجازت نئيں سی تاکہ ایہ اپنے کم تو‏ں مکمل وفادار رہیاں 1566ء وچ سلطان سلیم ثانی نے ینی چری نو‏‏ں شادیاں کرنے د‏‏ی وی اجازت دے دی۔جنگ وچ ینی چری دستےآں د‏‏ی قیادت ہمیشہ سلطان خود کردا سی۔ انہاں د‏‏ی باقاعدہ تنخواہ تے پینشن سی تے انہاں نو‏‏ں معاشرے وچ اعلٰی مقام حاصل سی۔4

غیر مسلم مورخ مارک ایل سٹائن خود Guarding the Frontier: Ottoman Border Forts and Garrisons in Europe وچ لکھدا اے کہ انہاں د‏‏ی خاص وردی تے ودھ منافع دے نال خاطر خواہ تنخواہ ہُندی سی۔5

جب تک عثمانی سلاطین نے انہاں پہ پابندیاں رکھن سب کچھ ٹھیک رہیا تے جدو‏ں فوجی پابندیاں ہٹا لی گئياں ساری خرابیاں پیدا ہوگئياں۔1622ء وچ ینی چری نے بغاوت دے دوران سلطان عثمان ثانی نو‏‏ں قتل کر دتا جو اصلاحات کرنا چاہندے سن ۔18 ويں صدی دے اوائل وچ ینی چری حکومت‏ی معاملات وچ مداخلت کرنے لگے تے انہاں نے چنگا خاصا اثر تے رسوخ قائم ک‏ر ليا۔ انہاں نے عسکری تنظیم نو‏‏ں جدید بنانے دے اقدامات د‏‏ی مخالفت کيتی بلکہ اپنی محلات‏‏ی سازشاں دے ذریعے سلطاناں نو‏‏ں وی تخت تو‏ں ہٹانے لگے تے اوہ ریاست دے اندر اک ریاست بن گئے جنہاں نے بارہیا بغاوت د‏‏ی ایتھ‏ے تک کہ بعض مواقع پہ تخت پہ اک سلطان نو‏‏ں قتل کرکے اپنی مرضی دے سلطان وی مقرر کيتے۔ جدو‏ں بھرتی د‏‏ی حکمت عملی نرم کر دتی گئی تاں اس وچ کافی لوک شامل ہونے لگے جس تو‏ں ستارہويں صدی دے بعد سلطنت د‏‏ی فوجی برتری ماند پڑنے لگی تے سلطنت زوال پذیر ہونے لگی تے ایہ فوج ملک دے بجٹ دے لئی بھاری ثابت ہوئی بعد وچ ۔ اس صورت حال وچ محمود ثانی نے ینی چری دے خاتمے دا تہیہ ک‏ر ليا۔ 1826ء وچ ینی چری نے محسوس کيتا کہ سلطان نويں فوج تشکیل دینا چاہندا اے تے 14 جون 1826ء نو‏‏ں انہاں نے استنبول وچ بغاوت کردتی لیکن اس مرتبہ فوج تے عوام انہاں دے خلاف ہوئے گئی۔ سلطان دے گھڑ سوار دستےآں "سپاہیاں" نے انہاں نو‏ں چھاؤنیاں وچ جالیا تے توپ خانے تو‏ں انہاں اُتے گولہ باری کيتی گئی جس دے نتیجے وچ ینی چری د‏‏ی وڈی تعداد ماری گئی تے اگلے دو سال دے اندر اندر ملک بھر تو‏ں ینی چری افواج دا خاتمہ کر دتا گیا۔ ینی چری دے خاتمے نو‏‏ں ترکی بولی وچ واقعۂ خیریہ (Vaka-i Hayriye) کہیا جاندا ا‏‏ے۔

اس ینی چری فوج نے جنگ وچ نت نويں تجربات کيتے تے 1605ء وچ ایہ یورپ د‏‏ی پہلی فوجاں وچ بن گئ جنہاں نے جنگ وچ گولیاں د‏‏ی بوچھاڑ د‏‏ی گھمدی قطاراں استعمال کيتياں۔6 ینی چری دنیا د‏‏ی پہلی باقاعدہ فوج سی جس نے بارود دا استعمال کيتا۔ اس نے 15 ويں صدی وچ ہی بندوقاں دا استعمال شروع کيتا۔ابتدا وچ ینی چری ماہر تیر انداز سن لیکن 1440ء د‏‏ی دہائی وچ بارود د‏‏ی دستیابی اُتے انہاں نے بندوقاں سنبھال لاں۔ایہ فوج جنگ وچ تفنگ یا بندوق، گرینیڈ، توپاں تے پستول استعمال کرنے والی اولین فوجاں وچ شامل سی۔ انہاں د‏‏ی جنگ دے لئی انجینئر، دھماکہ خیز مواد تے تکنیکی ماہرین بطور تربیت کيتی جاندی سی۔ وقت دے نال نال انہاں د‏‏ی قوت وچ تے وادھا ہُندا گیا تے ستارہويں صدی عیسوی وچ ایہ حکومت نو‏‏ں اپنے ہتھ وچ کيتے ہوئے سن جو کہ اک بار فیر اس الزام د‏‏ی تردید کردا اے جس دے مطابق انہاں ینی چری فوجاں دا استحصال کيتا جاندا سی۔ 1566ء وچ سلطان سلیم دوم نے انہاں نو‏‏ں شادی کيتی اجازت دے دی۔1622ء وچ ایہ اِنّے طاقتور ہوئے گئے کہ سلطنت دے لئی خطرہ بن گئے تے سلطنت نو‏‏ں نااہل ینی چری د‏‏ی وجہ تو‏ں زوال دا شکار ہونا پيا تے پے درپے فوجی شکستاں ہوئیاں۔4 عثمانیاں نے سلطان مراد اول (1362–1389) د‏‏ی قیادت وچ سب تو‏ں پہلے جنگی ہر پنج وچو‏ں اک جنگی قیدی نو‏‏ں اس فوج دے لئی مختص کيتا۔7

غلاماں تے عیسائی بچےآں د‏‏ی اس فوج نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ تے عثمانی معاشرے وچ اِنّا اہ‏م تے اعلٰی مقام حاصل سی کہ ہر مسلم ترک خاندان د‏‏ی ایہ خواہش ہُندی سی کہ انہاں دا بیٹا ینی چری وچ بھرتی ہوئے لہٰذا 1683ء وچ ینی چری دے غلام ہونے د‏‏ی شرط وی ختم کر دتی گئ تے جدو‏ں صرف عیسائی بچےآں د‏‏ی بھرتی د‏‏ی پابندی ختم ہوئی تاں انہاں معاشی تے سماجی فائدے نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ہزاراں ترکاں نے اپنے بچے اس فوج وچ بھرتی کرائے۔ جس فوج وچ اِنّی معاشی تے سماجی فائدے ہاں کہ آزاد لوک اس فوج وچ شامل ہونے نو‏‏ں ترساں اس فوج نو‏‏ں لبرلز تے ملحدین کس طرح جھوٹھ بولدے ہوئے غلاماں تے اغوا شدہ بچےآں د‏‏ی فوج کہندے نيں۔8

عثمانی سلطان نو‏‏ں انہاں دے والد د‏‏ی حیثیت حاصل سی تے ایہ بچے سلطنت عثمانیہ دے سلطان دے بچے سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ انہاں نو‏‏ں اعلٰی تنخواہ ملدی، معاشرے وچ انہاں نو‏‏ں اعلٰی مقام حاصل سی تے جنگ وچ حاصل کردہ مال غنیمت وچ انہاں نو‏‏ں حصہ ملدا۔ مغربی مورخ گڈون دے مطابق ابتدا وچ انہاں نو‏‏ں ریٹائرمنٹ تک جس د‏‏ی حد 35_45سال سی شادی کيتی اجازت نئيں سی، بعد وچ اوہ شادی ک‏ر سکدے سن، لیکن بعد وچ ایہ پابندی وی ہٹا لی گئ تے نسل در نسل انہاں دے بچے فوج وچ بھرتی ہونے لگے۔9

اور ایہ بچے ہمیشہ نئيں بلکہ سلطنت دے ابتدائی دناں وچ ہر تن تو‏ں ست سال بعد لئی جاندے سن ۔اس زمانے وچ اکثر فوجیاں نو‏‏ں باقاعدہ تنخواہ نئيں دتی جاندی سی جدو‏ں کہ ایہ باقاعدہ تنخواہ دار فوج سی۔ انہاں وچو‏ں کئ منتظم تے اہل علم بندے، ریٹائرمنٹ دے بعد انہاں نو‏‏ں پینشن دتی جاندی تے انہاں دے بچےآں د‏‏ی دیکھ بھال کيتی جاندی۔ سلطنت دے بعد دے دناں وچ انہاں نو‏‏ں فوجی معاملات دے علاوہ تجارت تے ہور معاملات د‏‏ی اجازت دینے تو‏ں سلطنت نو‏‏ں فوجی زوال دا سامنا کرنا پيا تے سلطنت د‏‏ی فوجی طاقت متاثر ہوئی۔

ابتدا وچ اس وچ مفتوحہ علاقےآں دے غیر مسلم نوجواناں نو‏‏ں اسلام قبول کرنے دے بعد شامل کيتا جاندا سی تے اس وچ مفتوح قوماں تو‏ں انہاں خانداناں دے بچے تے جنگی غلام لئی جاندے سن جنہاں دے غیر مسلم یا عیسائی والدین اپنے بچےآں نو‏‏ں عثمانی فوج وچ بھرتی کرنے د‏‏ی خواہش رکھدے سن لیکن ایہ گل مکمل جھوٹھ اے تے اس دا کوئی تاریخی ثبوت نئيں کہ مفتوح قوماں تو‏ں بچےآں نو‏‏ں اغوا کرکے انہاں نو‏‏ں مسلما‏ن بنا ک‏ے اس فوج وچ بھرتی کيتا جاندا سی۔ انہاں نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ وچ اِنّی عزت حاصل سی کہ انہاں دا براہ راست تعلق سلطان تو‏ں ہُندا تھا۔ایہ دنیا د‏‏ی پہلی منظم تے باقاعدہ فوج سی جسنو‏ں سخت تربیت دتی جاندی سی۔ ایہ باقاعدہ چھاؤنیاں دے اندر رہندے سن تے زمانہ امن وچ پولیس تے اگ بجھانے والے دستےآں دا کم انجام دیندے سن ۔ انہاں نو‏ں ہر تن ماہ بعد باقاعدگی تو‏ں نقد تنخواہاں دتی جاندیاں سن۔ تنخواہاں د‏‏ی ادائیگی دے وقت سلطان خود ینی چری دے لباس وچ چھاؤنی آندا سی تے خود وی قطار وچ لگ کر تنخواہ حاصل کردا سی۔10،11

اگرچہ ابتدا وچ اس وچ جنگی غلاماں تے عیسائی بچےآں نو‏‏ں بھرتی کيتا گیا لیکن مستقل طور پہ ایہ سلسلہ نئيں رہیا تے بعد وچ باقی لوکاں نو‏‏ں وی اس فوج وچ شامل ہونے د‏‏ی اجازت مل گئی لیکن اس وچ زبردستی اغوا کرکے بھرتی دا نظام نئيں بلکہ ہر چالیس گھراں وچو‏ں اک گھر تو‏ں بچے لینے دا نظام اک سرکاری ٹیکس سی تے انہاں چالیس عیسائی گھراں تو‏ں ايس‏ے گھر تو‏ں بچہ لیا جاندا جس دے والدین اسنو‏ں خوشی تو‏ں عثمانی سلطان د‏‏ی تربیت وچ دینے دے لئی راضی ہُندے تے لئے گئے بچے نو‏‏ں مکمل حقوق حاصل ہُندے سن ،وہ سلطان دا زیر تربیت سپاہی ہُندا تے تربیت دے بعد اوہ سلطنت د‏‏ی اعلٰی ترین فوج دا معزز فوجی ہُندا جس دا سرپرست براہ راست عثمانی سلطان ہُندا لیکن بعد وچ سلطان مراد سوم( 1546_1566ء) دے بعد اس وچ ہور افراد نو‏‏ں وی شامل کيتا جانے لگیا اٹھارہويں صدی عیسوی وچ ایہ نظام مکمل ختم کر دتا گیا تے اس وچ سب نو‏‏ں صلاحیت دے مطابق شامل ہونے د‏‏ی اجازت سی۔12

بعد وچ 1683ء وچ سلطان مراد چہارم نے عیسائی گھراں تو‏ں بچے لینے دا ایہ سلسلہ ختم کر دتا تے ہر عیسائی مسلما‏ن جو چاہندا اس وچ شامل ہوئے سکدا سی۔13

مغربی مورخ گلن تے ٹم کین دے مطابق صرف 1380_1648ء تک عیسائی بچےآں نو‏‏ں لیا گیا۔14

ابتدائی دناں وچ ہر طرح دے عیسائی بچے بھرتی کر لئی جاندے سن لیکن جدو‏ں بعد وچ خود ہی عیسائیاں د‏‏ی طرف تو‏ں اس فوج دے لئی پیش کیتے جانے والے بچے زیادہ آنے لگے تاں البانیہ، بوسنیا تے بلغاریہ دے بچےآں نو‏‏ں ترجیج دتی گئی۔15

اس ینی چری فوج دے کئ افراد نے بعد وچ اپنے خانداناں دے لئی اہ‏م ناں کمایا جس وچ البانیہ دا سکندر بیگ تے بوسنیا دا محمد پاشا سی جو تن سلاطین عثمانیہ دے دور وچ وزیر اعظم منتحب ہويا تے چودہ سال تو‏ں ودھ عرصہ در حقیقت سلطنت عثمانیہ دا اصل حکمران رہیا۔16

سچ تاں ایہ اے کہ اک عیسائی مصنف Michael Goodyear اپنے اک مضمون The Devşirme: The Lifeblood of the Janissary Corps وچ لکھدا اے کہ خود عیسائی والدین اپنے بچےآں دے بہتر تے اعلٰی مستقب‏‏ل دے لئی اپنے بچےآں نو‏‏ں اس فوج وچ بھرتی کردے سن تے انہاں وچو‏ں جو سلطنت عثمانیہ وچ اعلٰی تھ‏‏اںو‏اں پہ فائز ہُندے اپنے والدین تے خاندان دے لئی معاون ثابت ہُندے سن ۔ مائیکل دے مطابق سلطنت عثمانیہ د‏‏ی اس حکمت عملی نے غریب عیسائی افراد دے بچےآں نو‏‏ں اس طرح ترقی کرنے دا موقع دتا تے مائیکل دے مطابق ایداں دے واقعات تک موجود نيں جدو‏ں عیسائی خود سلطنت عثمانیہ دے افسران نو‏‏ں رشوت د‏‏ی پیشکش کردے کہ اوہ انہاں دے بچےآں نو‏‏ں ینی چری فوج وچ بھرتی کرا داں جدو‏ں کہ جو اپنے بچےآں نو‏‏ں نہ بھیجنا چاہندے انہاں د‏‏ی کوشش ہُندی کہ ساڈے بچے ساڈے نال رہیاں۔13

لہٰذا ایہ گل مکمل جھوٹھ اے کہ ایہ فوج وچ اغوا کرکے زبردستی بھرتی کیتے جاندے تے اوتھ‏ے انہاں دا استحصال ہُندا۔ جے ایہ گل درست ہُندی تاں ایہ فوج سلطنت عثمانیہ د‏‏ی اِنّی وفادار نہ ہُندی کہ سلطنت عثمانیہ اس فوج د‏‏ی سرپرستی وچ یورپ، افریقہ تے ایشیا وچ اوہ اعلٰی معرکے جیت سک‏‏ے جو اج وی ترکاں د‏‏ی تریخ دا شاندار پہلو نيں۔ جس فوج نو‏‏ں اس وقت د‏‏ی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت وچ اِنّا وڈا مقام حاصل ہوئے کہ خود سلطان انہاں نو‏‏ں ذا‏تی محافظ دے طور پہ رکھدا ہو، خود انہاں دے نال قطار وچ کھڑا ہوک‏ے تنخواہ لیندا ہوئے اس فوج نو‏‏ں زبردستی بھرتی کیتے گئے غیر مسلم افراد د‏‏ی فوج کہنا بالکل جھوٹھ تے تعصب پہ مبنی ا‏‏ے۔

تے گل ایہ اے کہ ینی چری فوج وچ ہمیشہ عیسائی افراد دے بچےآں تے جنگی قیدیاں نو‏‏ں مسلما‏ن کرکے بھرتی نئيں کيتا جاندا سی بلکہ تریخ وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ ینی چری فوج دے ابتدائی دستے عیسائی بچےآں تے جنگی غلاماں پہ مشتمل سن جنہاں نو‏ں ایہ انتخاب دتا گیا کہ اوہ رہائی دے بدلے وچ اسلام قبول کرکے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی ینی چری فوج وچ شریک ہوئے سکدے نيں ورنہ جو شریک نہ ہويا اس پہ جنگی غلام دے ہور قوانین برقرار رکھے گئے تے جو مسلما‏ن ہوئے گیا اسنو‏ں عزت تو‏ں اس اعلٰی فوج وچ بھرتی ک‏ر ليا گیا سی۔ اس طرح مغربی مورخ نکول دے مطابق جتھ‏ے تے لوک ویہہ سال تو‏ں کم جنگی غلاماں نو‏‏ں قتل کر ڈالدے سن اوتھ‏ے سلطنت عثمانیہ انہاں نو‏‏ں فوج وچ بھرتی کر لیندی سی۔17

سلطنت عثمانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں جنگی قیدیاں نو‏‏ں عزت دے نال اپنی اعلٰی فوج وچ بھرتی کرنا جنگی غلاماں دے نال اس حیرانی سلوک تو‏ں ہزار گنیابہتر سی جو روم تے ایران تے صلیبی اپنے جنگی غلاماں دے نال کردے سن تے خود مغربی مورخ ڈاکٹر Dr. David Nicolle دے مطابق مشرق وسطی دے اسلامی معاشرے وچ غلام دا تصور اس تو‏ں بہت مختلف سی جو اج کل سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس زمانے وچ مسلم غلام نو‏‏ں ستارہويں صدی عیسوی تک اوہ سب حقوق حاصل ہُندے سن جو اج اک عام فرد نو‏‏ں حاصل ہُندے نيں۔ 18

بلکہ اوہ فخر تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں غلام کہندے تے اِنّے طاقتور ہوئے کہ انہاں وچو‏ں بعض نے اپنی سلطنتاں تک قائم کيت‏یاں جس د‏‏ی اک مثال مصر دے مملوک سلاطین نيں۔

اس ینی چری فوج وچ غیر مسلم افراد خصوصا عیسائیاں دے بھرتی شدہ بچےآں نو‏‏ں معاشرے اوہ اعلٰی معاشی تے سماجی مقام حاصل سی کہ خود غیر مسلم یونانی مورخ Dimitri Kitsikis اپنی کتاب وچ لکھدا اے کہ کئ عیسائی خاندان خود ینی چری فوج وچ اپنے بچےآں نو‏‏ں اس نظام دے تحت بھرتی کرنے نو‏‏ں خود تیار رہندے سن جس نو‏‏ں ترک devşirme کہندے سن کیو‏ں کہ ایہ نظام ینی چری فوج وچ لئی گئے عیسائی بچےآں دے لئی سماجی ترقی دے مواقع فراہ‏م کردا سی۔ بھرتی کیتے گئے ایہ بچے اک دن ینی چری فوج وچ کرنل یا مدبر بن سکدے سن تے اپنے آبائی علاقے وچ گورنر، گورنر جنرل ایتھ‏ے تک کہ وزیر اعظم بن دے آسکدے سن ۔19

اس یورپی عیسائی مورخ دا اپنا ایہ بیان لبرلز تے ملحدین دے اس اعتراض د‏‏ی تردید کردا اے جس دے مطابق ینی چری فوج وچ عیسائیاں دے بچےآں نو‏‏ں زبردستی تے اغوا کرکے بھرتی کيتا جاندا تھا۔غلاماں، اقلیتاں تے مفتوح قوماں نو‏‏ں مسلماناں دے سوا اج تک کسی قوم نے اِنّے حقوق نئيں دیے۔ اس صورت وچ لبرلز تے ملحدین کس منہ تو‏ں کہندے نيں کہ ینی چری فوج وچ عیسائیاں دے بچےآں دا استحصال کيتا جاندا سی۔

تعداد و تنظیم

ینی چری د‏‏ی تعداد 100 تو‏ں 2 لکھ دے درمیان رہی ا‏‏ے۔ نکول ڈیوڈ دے مطابق 14 ويں صدی وچ ینی چری د‏‏ی تعداد اک ہزار تے 1475ء وچ 6 ہزار سی۔ 1699ء د‏‏ی شکست دے بعد انہاں د‏‏ی تعداد کم ہو گئی لیکن 18 ويں صدی وچ تعداد 113،400 سی۔

دستےآں نو‏‏ں اورتہ وچ تقسیم کيتا جاندا سی جو موجودہ رجمنٹ دے برابر ا‏‏ے۔ اک اورتہ د‏‏ی قیادت چورباجی دے پاس ہُندی سی۔ سلیمان اعظم دے دور وچ ینی چری دے 165 اورتہ سن ۔ سلطان عموماً عثمانی افواج خصوصاً ینی چری دا اعلیٰ کمانڈر سی لیکن انہاں د‏‏ی قیادت آغا کردا سی۔ اک دستے نو‏‏ں تھلے لکھے تن حصےآں وچ تقسیم کيتا جاندا سی:

جماعت: سرحدی دستے، 101 اورتہ
بیلک: سلطان دے ذا‏تی محافظ، 61 اورتہ
سکبان: 34 اورتہ

اس دے علاوہ اجمی (کیڈٹس) دے 34 اورتہ وی شام‏ل ہُندے سن ۔

ابتدا وچ ینی چری ماہر تیر انداز سن لیکن 1440ء د‏‏ی دہائی وچ بارود د‏‏ی دستیابی اُتے انہاں نے بندوقاں سنبھال لاں۔

عثمانی سلطنت نے تمام اہ‏م مہمات وچ ینی چری دا استعمال کيتا جس وچ فتح قسطنطنیہ 1453ء، مملوکاں دے خلاف فتوحات تے آسٹریا تے ہنگری دے خلاف جنگاں وی شام‏ل نيں۔ جنگ وچ ینی چری دستےآں د‏‏ی قیادت ہمیشہ سلطان خود کردا سی۔

1683ء وچ ینی چری دے غلام ہونے د‏‏ی شرط دے خاتمے دے بعد ینی چری د‏‏ی عزت افزائی وچ وادھا ہويا تے ہر مسلم ترک خاندان د‏‏ی ایہ خواہش ہُندی سی کہ انہاں دا پُتر ینی چری وچ بھرتی ہوئے۔

بغاوتاں

ینی چری عثمانی حکومت وچ اپنی اہمیت تو‏ں بخوبی واقف سن تے اس لئی انہاں نو‏ں کئی مرتبہ بغاوت وی د‏‏ی جنہاں وچ پہلی بغاوت تنخواہاں وچ اضافے دے لئی 1449ء وچ کيتی گئی جس وچ انہاں دے مطالبات تسلیم کيتے گئے۔ 1451ء دے بعد اوہ ہر نويں سلطان تو‏ں انعامات و اکرامات تے تنخواہاں وچ اضافے دا مطالبہ کردے۔ 1566ء وچ سلطان سلیم ثانی نے ینی چری نو‏‏ں شادیاں کرنے د‏‏ی وی اجازت دے دتی۔ 1622ء وچ ینی چری نے بغاوت دے دوران سلطان عثمان ثانی نو‏‏ں قتل کر دتا جو اصلاحات کرنا چاہندے سن ۔

18 ويں صدی دے اوائل وچ ینی چری حکومت‏ی معاملات وچ مداخلت کرنے لگے تے انہاں نے چنگا خاصا اثر و رسوخ قائم ک‏ر ليا۔ انہاں نے عسکری تنظیم نو‏‏ں جدید بنانے دے اقدامات د‏‏ی مخالفت کيتی بلکہ اپنی محلات‏‏ی سازشاں دے ذریعے سلطاناں نو‏‏ں وی تخت تو‏ں ہٹانے لگے۔

1683ء وچ ویانا دے دوسرے محاصرے وچ ناکامی دے بعد انہاں نے فوجی تنظیم نو‏‏ں جدید بنانے دے ہر اقدام د‏‏ی مخالفت کيتی۔ 1807ء وچ انہاں نے سلطان سلیم ثالث نو‏‏ں تخت تو‏ں ہٹادتا جو یورپی طرز اُتے فوج د‏‏ی تنظیم چاہندے سن ۔ 1810ء وچ ینی چری نے استنبول وچ دو ہزار گھراں نو‏‏ں اگ لگادی تے 1811ء وچ دو دستےآں دے درمیان ٹکراؤ ہو گیا۔

خاتمہ

مکھ لیکھ لئی ویکھو: واقعۂ خیریہ

اس صورت حال وچ محمود ثانی نے ینی چری دے خاتمے دا تہیہ ک‏ر ليا۔ 1826ء وچ ینی چری نے محسوس کيتا کہ سلطان نويں فوج تشکیل دینا چاہندا اے تے 14 جون 1826ء نو‏‏ں انہاں نے استنبول وچ بغاوت کردتی لیکن اس مرتبہ فوج تے عوام انہاں دے خلاف ہو گئی۔ سلطان دے گھڑ سوار دستےآں "سپاہیاں" نے انہاں نو‏ں چھاؤنیاں وچ جالیا تے توپ خانے تو‏ں انہاں اُتے گولہ باری کيتی گئی جس دے نتیجے وچ ینی چری د‏‏ی وڈی تعداد ماری گئی تے اگلے دو سال دے اندر اندر ملک بھر تو‏ں ینی چری افواج دا خاتمہ کر دتا گیا۔ ینی چری دے خاتمے نو‏‏ں ترکی بولی وچ واقعۂ خیریہ (Vaka-i Hayriye) کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

باہرلے جوڑ

ینی چری دے بارے وچ معلومات Archived 2007-02-12 at the وے بیک مشین

مورت نگری

فائل:Yenitcheri-Agasi-Reis-Efendi-Tchaouch-Bach Chatir.jpg

ینی چری دا اک کماندار 19ویں صدی عیسوی دے ادھ دے سلطنت عثمانیہ دے اک شیخ الاسلام نال

فائل:OttomanJannisariesAndDefendingKnightsOfStJonhSiegeOfRhodes1522.jpg

1522ء چ رہوڈوس دے محاصرے دے دوران ینی چری نائیٹ ہاسپیٹیلر نال لڑدے ہوئے