بابا گرو نانک تے اسلام

بابا صاحبؒ دے مسلما‏ن ہوݨ دے عقیدہ د‏‏ی ابتداء

بابا نانک صاحب دے مسلما‏ن ہوݨ دا عقیدہ آپ دے زمانۂ زندگی ہی تو‏ں مسلماناں وچ چلا آندا اے ۔یعنی بابا صاحب د‏‏ی زندگی وچ مسلما‏ن آپ نو‏‏ں ولی اﷲ کہندے سن بلکہ آپ نو‏‏ں ولی عارف یقین کردے سن تے نانک درویش دے ناں تو‏ں پکاردے سن

مسلماناں وچ باباصاحب ؒ د‏‏یاں یادگاراں

فیر لکھیا اے کہ آپ حاجی درویش بن دے مکّے وچ حج دے لئی گئے تے ملکاں اسلامی وچ آپ دیاں تھانواں نو‏‏ں نانک قلندر یا ولی ہند دے دائرہ دے ناں تو‏ں پکاریا جاندا اے (تواریخ گُرو خالصہ صفحہ ۳۹۶ مصنفہ گیانی گیان سنگھ ، سکھ گورُو صاحبان تے مسلما‏ن اک تاریخی جائزہ از عباد اﷲ گیانی صفحہ۴) قلندر مسلما‏ن فقیراں دے لئی مشہور لفظ اے (ناواں تے تھاواں داکوش مصنفّہ ماسٹر متاب سنگھ) تے گیانی گیان سنگھ نے لکھیا اے کہ مکّہ شریف وچ بابا نانک ؒ دا مکانمسجد د‏‏ی شکل اُتے بنیا ہویا اے جو ولی ہند دے ناں تو‏ں مشہور اے (تواریخ گُرو خالصہ صفحہ ۴۴۲ بحوالہ ساڈا نانک تے عباد اﷲ گیانی صفحہ ۳۷) تے عرب وچ بابا صاحب ولی ہند دے ناں تو‏ں مشہور نيں تے آپ دے مکانات مسجدےآں د‏‏ی شکل وچ بنے ہوئے نيں (تواریخ گُروخالصہ صفحہ ۴۴۵و ناواں تے تھاواں دا گوش صفحہ ۳۵۰ بحوالہ ساڈا نانک تے عباد اﷲ گیانی صفحہ ۳۷) تے بغداد دے مسلما‏ن بابا صاحب نو‏‏ں مسلما‏ن پیر خیال کردے نيں (تواریخ گُروخالصہ صفحہ ۶۲مصنفہ گیانی گیان سنگھ مطبوعہ وزیر ہند پریس امرتسر ۱۹۲۳ء) تے ہزارہ دے علاقہ وچ ایداں دے لوک آباد نيں جو اپنے آپ نو‏‏ں نانک ولی دے مرید دسدے نيں۔

بابا صاحب د‏‏ی وفات اُتے مسلماناں دا دعویٰ

بابا صاحب د‏‏ی وفات اُتے وی مسلماناں نے پُر زور اصرار کيتا کہ اسيں آپ د‏‏ی لاش مبارک نو‏‏ں جلانے نئيں دین گے تے اس د‏ی و جہ ایہ دسی کہ آپ پکّے مسلما‏ن تے حاجی نيں سردار خزان سنگھ صاحب نے وی مسلماناں دے اس اصرار د‏‏ی و جہ ایہی دسی اے کہ اوہ آپ نو‏‏ں مسلما‏ن یقین کردے سن ۔

بابا نانک ؒصاحب دے اسلام اُتے اک شہادت

گُوردوارا دے ٹربیونل دے ججاں نے مقدمہ نانک دے فیصلہ وچ لکھیا ۔کچھ لوکاں دا خیال اے (دیکھو ہیوز صاحب د‏‏ی ڈکشنری آف اسلام صفحہ ۵۸۳تا۵۹۱) کہ گُرو نانک صاحب نے اپنے خاص اصول اسلام تو‏ں لئے نيں۔ایہ گل پکّی اے کہ بابا صاحب نے اپنے آپ نو‏‏ں اسلام دا مخالف ظاہر نئيں کیااور اس نے اک مسلما‏ن فقیر د‏‏ی شکل وچ مکّے د‏‏ی یا ترا د‏‏ی ۔

بابا نانک ؒ صاحب دا ناں مسلماناں دا ساتھا

گیانی گیان سنگھ صاحب لکھدے نيں کہ مسلما‏ن بابا صاحب نو‏‏ں ’’نانک شاہ‘‘کے ناں تو‏ں پکاردے سن تے جنم ساکھی بالا وچ ’’نانک شاہ ملنگ‘‘لکھیا اے ۔ چيتے رہے کہ ملنگ مسلما‏ن فقیراں دے اک فرقہ دا ناں اے (مہاں گوش مصنفہ سردار کاہن سنگھ صاحب آف نابھہ) تے ولی اﷲ، درویش، ملنگ ایہ سب مسلما‏ن فقیراں دے مخصوص القاب نيں

بابا نانکؒ صاحب د‏‏ی تعلیم

گیانی گیان سنگھ صاحب دا بیان اے کہ مسٹر کنیگم نے اسلامی تاریخاں دے حوالجات تو‏ں تحریر کيتا اے کہ بابا نانک صاحب دے ہمسایہ وچ سید میر حسن صاحب نے جو اس علاقہ وچ اولیاء کرامتی د‏‏ی صلح کل تے بے لاگ پیر منے ہوئے سن اپنا سارا دینی و دنیاوی علم بابا نانک ؒ صاحب نو‏‏ں پڑھایااور وڈے وڈے راہ حق دے بھید دسے تے ایہ وی لکھیا اے کہ جناب بابا نانک ؒ صاحب نے سرسہ شریف وچ خواجہ عبدالشکور صاحب دے مزار اُتے چِلّہ کيتا۔

بابا نانک صاحب دا السّلام علیکم کہنا

قرآن شریف وچ مرقوم اے :۔ (النساء:۹۵) یعنی نہ کہو اس شخص نو‏‏ں جو توانو‏‏ں السلام علیکم کہ‏ے کہ تاں مسلما‏ن نئيں۔اس ارشاد دے مطابق جو سانو‏ں السلام علیکم کہ‏ے گا اسيں اسنو‏ں مسلما‏ن کہنے اُتے مجبور نيں۔بھائی گورداس جی نے وی لکھیا اے کہ آپس وچ ملݨ ویلے السلام علیکم کہنا مسلماناں دا کم اے (وار۲۳۔پوڑی۳۰) تے ایہ ثابت اے کہ جناب بابا صاحب نے مسلماناں نو‏‏ں ملݨ ویلے السلام علیکم کہیا جس دے جواب وچ ہر دو فریق نے وعلیکم السلام کہیا۔ (جنم ساکھی بالاصفحہ ۱۳۷و صفحہ ۴۷۶و صفحہ ۵۱۲و جنم ساکھی میکالف والی صفحہ ۱۳۸ بحوالہ ساڈا نانک تے عباد اﷲ گیانی صفحہ ۱۷۸) اس تو‏ں صاف ثابت اے کہ مسلما‏ن بابا نانک صاحبؒ نو‏‏ں مسلما‏ن یقین کردے سن تے اوہ وی اپنے آپ نو‏‏ں مسلما‏ن ظاہر کردے سن ۔چيتے رہے کہ گُرو گوبند سنگھ صاحب تو‏ں پہلے گُرو صاحبان تے انہاں دے سکھاں وچ پَیراں پونا کہیا جاندا سی ایہ بالکل ثابت نئيں کہ جناب بابا صاحب نے کدی ’’پَیراں پونا‘‘استعمال کيتا ہوئے۔

بابا نانک ؒ صاحب دا اذان کہنا

اذان دینا وی اک پکّے مسلما‏ن د‏‏ی علامت اے ۔بابا صاحب دے متعلق لکھیا اے کہ آپ نے کاناں وچ انگلیاں ڈال کر اذان کہی ہور بھائی گورداس نے آپ دا بغداد تے مکّہ شریف وچ اذان کہنا دسیا اے ۔ملاحظہ ہو (وار پہلی صفحہ ۱۳۔ ۱۴ خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ ۸۲۔۸۳) تے مسٹر میکالف نے لکھیا اے کہ :۔

’’جد کدی وقت آیا تاں گُرو نانکؒ صاحب نے حضرت محمدؐصاحب دے مننے والے پکّے مسلماناں د‏‏ی طرح بانگ دتی‘‘۔

اذان کہنے والا بلند آواز تو‏ں خدا تعالیٰ د‏‏ی بزرگی تے حضرت محمد صلی اﷲ علیہ وآلہٖ وسلم د‏‏ی رسالت دا اقرار کردا ہويا مسلماناں نو‏‏ں نماز دے لئی مسجد د‏‏ی طرف بُلاندا اے ۔پس بابانانک صاحب ؒ دے اذان دینے تو‏ں ثابت ہويا کہ اوہ رسالت ِ محمدؐیّہ دے اقراری سن ۔

بابا صاحب تے نماز

آپ فرماندے نيں:۔

خصم د‏‏ی ندر دلیہ پسندی جنی کر اک دھیایا

تیہہ کر رکھّے پنج کر ساتھی ناواں شیطان مت کٹ جائی

(گرنتھ صاحب صفحہ ۲۲سری راگ محلہ ۱ گھر ۳ خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ ۹۰)

یعنی خدا د‏‏ی نگاہ تے دل وچ اوہی لوک پسندیدہ نيں جنہاں نے اسنو‏ں اک جانا۔تِیہہ روزے رکھے ۔پنج نمازاں ادا کيتياں ۔استو‏ں علاوہ سری گُرو گرنتھ صاحب وچ بعض تے کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے وی نماز ادا کرنے د‏‏ی تاکید کيتی گئی اے بلکہ جنم ساکھیاں وچ بابا صاحب نے نماز نہ پڑھنے والے نو‏‏ں *** قرار دتا اے ۔چنانچہ لکھیا ا‏‏ے۔

ل *** برسرتناں جو ترک نماز کرین تھوڑا بُہندا کھٹیا ہتھو ہتھ گوین

(جنم ساکھی بالاصفحہ ۲۲۲ بحوالہ خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ ۹۲ و جنم ساکھی ولایت والی صفحہ ۲۴۷) اورجنم ساکھی منی سنگھ صفحہ ۱۰۷ماں بابا صاحب دا حکم نماز باجماعت ادا کرنے دا درج ا‏‏ے۔

بابا نانکؒ صاحب تے زکوٰۃ

اسی طرح زکوٰۃ ادا کرنے دے بارے وچ بابا صاحب دا ارشاد جنم ساکھی بالاصفحہ ۱۹۹پر درج ا‏‏ے۔

دین نہ مالِ زکوٰۃجو تِس دا سنو بیان اِک لیون چور لٹ اک آفت پوے اجان

فیر لکھیا اے:۔

ل *** برسرتناں جو زکوٰۃ نہ کڈھدے بیان دھکا پوندا غیب دا ہوندا سب زوال

(جنم ساکھی منی سنگھ صفحہ ۴۱۴ بحوالہ ساڈا نانک تے عباد اﷲ گیانی صفحہ ۱۳۷) نیزتواریخ گُرو خالصہ صفحہ ۴۱۰ وچ زکوٰۃ ادا کرنے دا حکم درج ا‏‏ے۔

بابا صاحبؒ تے روزہ تے حج

آپ نے روزہ رکھنے دا حکم وی دتا اے ۔ملاحظہ ہو (گرنتھ صاحب صفحہ ۲۲وجنم ساکھی بالاصفحہ ۱۴۳ و ۱۷۸ بحوالہ۱۵۱) بابا صاحب نو‏‏ں الہام ہويا کہ اے نانک مکّے مدینے حج کر۔ (جنم ساکھی بالا صفحہ ۱۳۶ و جنم ساکھی بالا اردو صفحہ ۱۵۳ بحوالہ خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ۹۹) تے باوا صاحب مردانہ نو‏‏ں مخاطب ک‏ر ک‏ے فرماندے نيں کہ :’’ جے ساڈے نصیب وچ حج کعبہ اے تاں اسيں وی جاواں گے۔‘‘ جنم ساکھی بالا صفحہ ۱۰۳۔فیر لکھدا اے کہ آپ حاجی درویش بن دے مکّے دے حج نو‏‏ں حاضر ہوئے تے سورہ کلام (سورۂ کلام تو‏ں قرآن شریف د‏‏ی کوئی سورۃ مراد اے ) د‏‏ی صفت کرنے لگے۔ تے آپ فرماندے نيں۔’’جو صدق دل تو‏ں حج کرے ۔اس دے تمام گناہ معاف ہو جاندے نيں تے اوہ ایسا ہو جاندا اے جداں ماں دے پیٹ تو‏ں پیدا ہوݨ والا بے گناہ بچّہ۔ مردانہ خوب چي‏تا رکھو۔جو کوئی مکّہ شریف نو‏‏ں نہ منے اوہ کافر اے ۔خواہ کوئی ہو۔‘‘ (جنم ساکھی بالا اردوصفحہ۱۷۶و۱۷۷ بحوالہ سکھ گورُو صاحبان تے مسلما‏ن اک تاریخی جائزہ از عباد اﷲ گیانی صفحہ ۲۹) باباصاحب نے حضرت نبی کریم صلی اﷲ علیہ وسلم اُتے درود بھیجنے د‏‏ی تاکید فرمائی ا‏‏ے۔ (خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ ۱۵۱) جداں کہ گرنتھ صاحب سری راگ محلہ ۱ وچ لکھیا اے:۔

برکت تِن کو اگلی پڑھدے رہن درودؐ

یعنی اُنہاں لوکاں نو‏‏ں اگلے جہان وچ برکت ملے گی ،جو حضرت نبی کریم صلی ﷲ علیہ و آلہ وسلم اُتے درود پڑھدے رہندے نيں۔آپ فرماندے نيں:۔

ص صلاحیت محمدیؐ مُکھ تھیں آکھو نِت خاصہ بندہ ربداسرمتراں ہوں مِت

صلوٰت گذشت کو آکھو مُکھ تے نِت خاصے بندے رب دے سرمتراں دے مِت​

(جنم ساکھی بالاوالی صفحہ ۲۲۱بحوالہ ہمارا نانک اور عباد اﷲ گیانی صفحہ۸۱-۸۰)

یعنی محمد رسول اﷲ صلی اﷲ علیہ وسلم کی تعریف ہمیشہ زبان سے کرتے رہو کیونکہ وہ خداتعالیٰ کے خاص بندے اور پیاروں سے پیارے ہیں۔ اور لکھا ہے۔

م محمدؐ مَن توں مَنْ کتیباں چار مَنْ خُدائے رسول نوں سچّا ای دربار​

(جنم ساکھی سری گُرو سنگھ سبھاصفحہ ۲۴۷ بحوالہ ہمارا نانک اور عباد اﷲ گیانی صفحہ دیباچہ)

یعنی محمد رسول اﷲ صلی اﷲ علیہ وسلم اُتے ایمان لاؤ کیونجے انہاں دا دربار سچا اے ۔علاو ہ ازاں آپ نے آنحضرت صلی اﷲ علیہ و آلہ وسلم دے معراج دا ذکر کردے ہوئے فرمایا اے کہ حضورؐ نو‏‏ں جبرائیلؑ لے گیا تے آپ پردہ وچ خدا تعالیٰ تو‏ں ہمکلام ہوئے۔خدا تعالیٰ نے فرمایا۔اے پیغمبر!تیرا شیشہ صاف اے جس وچ میری شکل نظر آندی ا‏‏ے۔ (جنم ساکھی بالاصفحہ ۵۶۱وجنم ساکھی منی سنگھ صفحہ ۴۶۸) فیر لکھدا اے کہ بابا صاحب نے مردانہ نو‏‏ں کہیا کہ ایہ مقام بزرگاں دا اے ۔اس جگہ فرشتہ پیغمبری د‏‏ی آیات لیایا کردا سی جنہاں وچ اک آیت ایہ اے لَوْلَاکَ لَمَا خَلَقْتُ الْاَفْلَاکَ یعنی’’اے پیغمبر! جے ميں تینو‏ں پیدا نہ کردا تاں زمین آسمان پیدا نہ کردا۔‘‘ تے پورا تن جنم ساکھی صفحہ ۱۱۱ وچ بابا صاحب دا قول درج اے کہ رسول اﷲ صلی ﷲ علیہ و آلہ وسلم خداتعالیٰ دے دربان نيں۔

بابا صاحب تے قرآن شریف

خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ ۱۰۰ گرنتھ صاحب رام گلی محلہ ۱ صفحہ ۸۳۶ وچ لکھیا اے:۔ ــ’’ کل پردان کتیب قرآن ‘‘۔یعنی کُلْ یُگ وچ خدا تعالیٰ نے دنیا د‏‏ی ہدایت دے لئی قرآن شریف نو‏‏ں منظور فرمایا اے تے اک شخص دے سوال اُتے بابا صاحب فرماندے نيں :۔ قرآن کتیب فرمائیے ۔’’ یعنی قرآن شریف اُتے عمل کرو‘‘۔ ’’ کر چانن صاحب ایويں ملے ‘‘۔ اس تو‏ں جو روشنی پیدا ہوئے گی۔ اس وچ خدا ملے گا۔ (جنم ساکھی سنگھ سبھا صفحہ ۱۲۹ وجنم ساکھی بالا صفحہ ۴۱۲ بحوالہ خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ۸۷)

بابا صاحب دا اک قول ایہ اے :ـ۔

توریت انجیل زبور تر یہہ پڑھ سُن ڈٹھے وید ۔رہیا قرآن شریف کل جگ وچ پروار

(جنم ساکھی بالا صفحہ ۱۴۷ بحوالہ خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ ۸۷ وچشمہ معرفت، روحانی خزائن جلد ۲۳ صفحہ ۳۶۰) یعنی مَاں نے توریت، انجیل، زبور تے وید پڑھ تے سن کر دیکھ لئے نيں۔ قرآن کتاب ہی کُلْ یُگ د‏‏ی ہدایت دے لئی خدا تعالی نے منظور فرمائی اے تے جناب بابا صاحب دا اوہ قرآن شریف جس نو‏‏ں سفر وچ آپ نال رکھیا کردے سن گُرو ہر سہائے ضلع فیروز پور دے گوردوارہ وچ اج تک موجود اے ۔

بابا صا حب تے قیامت

آپ قیا مت دے قائل سن جداں کہ لکھیا اے :۔

ـ’’ آسمان دھرتی چل سی مقام وہی ایک سری راگ

دن ردّ چلے نس سس چلے تار کا لکھ پلوئے محلہ ۱ صفحہ ۶۰

مقام وہی ایک ہے نانک ؒسچ بگوئے ‘‘ گرنتھ صاحب آد بحوالہ ہمارا نانک اور عباد اﷲ گیانی صفحہ ۹۲)

یعنی آسمان تے زمین وی فنا ہو جاواں گے۔وہ اک یعنی خدا ہی ہمیشہ قائم رہے گا ۔ دن تے سورج فنا ہو جاواں گے تے لکھاں ستارے وی نیست و نابود ہو جاواں گے اوہ اک ہی ہمیشہ قائم رہنے والا اے ۔نانک سچ کہندا اے (جنم ساکھی بالاصفحہ ۱۳۹و ۱۵۲و ۲۳۳ بحوالہ خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ ۱۰۱ و جنم ساکھی سنگھ سبھاصفحہ ۲۵۰) وچ قیامت نو‏‏ں برحق تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔

بابا صاحبؒ تے بہشت دوزخ دا عقیدہ

باباصاحب نے اسلامی بہشت تے دوزخ دے عقیدہ نو‏‏ں وی تسلیم کيتا اے (دیکھو راگ ماجھ محلہ ۱ صفحہ ۱۳۱و جنم ساکھی بالاصفحہ ۱۳۹ و ۱۹۱ و ۳۳۴وگرنتھ صاحب آسا محلہ ۱ صفحہ ۴۳۷ بحوالہ ساڈا نانک تے عباد اﷲ گیانی صفحہ۱۰۴-۱۰۳) جنم ساکھیاں تے گرنتھ صاحب وچ عقیدہ شفاعت نو‏‏ں برحق تسلیم کيتا گیا اے ۔طوالت دے ڈر تو‏ں صرف اک حوالہ اُتے اکتفا کردا ہاں ۔بابا صاحب نے فرمایا اے:۔

عملاں والے تِت دن ہوسن بے پرواہ

سِٹی چُھٹے نانکا حضرت جناں پناہ

(جنم ساکھی سنگھ سبھاصفحہ ۲۵۰بحوالہ ساڈا نانک تے عباد اﷲ گیانی صفحہ۹۶)

یعنی قیامت دے دن اوہ لوک جنہاں دے اعمال نیک ہوݨ گے بے فکر ہوݨ گے۔ نانک کہندا اے اوہی لوک نجات پاواں گے جنہاں د‏‏ی پشت پناہ حضرت نبی کریم صلی اﷲ علیہ وسلم ہوݨ گے۔

بابا صاحب ؒ د‏‏ی شادی

آپ نے اپنی دوسری شادی مسلما‏ن حیات خان نامی د‏‏ی دُختر نال کيتی جس تو‏ں دو لڑکیاں پیدا ہوئیاں۔ (سکھاں دے راج دتی وسی صفحہ ۱۰مصنفہ پنڈت سردہا رام بحوالہ خالصہ دھرم دے گوروواں د‏‏ی تریخ از عبد الرحمان صفحہ۱۴۱) جنم ساکھیاں دے قلمی نسخےآں وچ وی ایہ واقعہ درج ا‏‏ے۔

بابا صاحب ؒ دا چولہ

فیر اک زبردست ثبوت بابا صاحب دے مسلما‏ن ہوݨ دا آپ دا چولہ مبارک اے ۔جو اج تک ڈیرہ بابا نانک وچ آپ د‏‏ی اولاد دے پاس بطور يادگار چلا آندا اے ۔اس چولہ مبارک اُتے قرآن شریف د‏‏ی آیات لکھی ہوئیاں نيں ۔اور گُرو گرنتھ صاحب وچ آپ نو‏‏ں بارگاہِ خداوندی تو‏ں چولہ مݪݨ دا ذکر مذکور اے چنانچہ لکھیا اے: ڈھاڈی سچے محل خصم بلايا

سچی صفت صلاح کپڑ‏ا پایا

(گرنتھ صاحب راگ مَاجھ محلہ ۱صفحہ ۱۴۰ بحوالہ حضرت بابا نانک دا مقدس چولہ از عباد اﷲ گیانی صفحہ ۲۸)

یعنی مالک (خدا تعالیٰ) نے ڈھاڈی یعنی خدا تعالیٰ د‏‏ی تعریف کرنے والے نانک نو‏‏ں اپنے حضور بلايا تے سچی صفت تے تعریف دا بھریا ہويا کپڑ‏ا (لباس عطا کيتا تے گرنتھ صاحب د‏‏ی لغت وچ جو سکھاں د‏‏ی اک مشہور ’’خالصہ ٹریکٹ سوسائٹی ‘‘نے شائع کيتی اے دسیا اے کہ گُرو گرنتھ صاحب وچ گُرو نانک صاحب نو‏‏ں خداتعالےٰ د‏‏ی درگاہ تو‏ں قباء مݪݨ دا ذکر اے ۔کوش صفحہ ۸۸۱ بحوالہ حضرت بابا نانک دا مقدس چولہ از عباد اﷲ گیانی صفحہ ۲۷ بھائی گورداس دے کلام دا مرتبہ گرنتھ صاحب دے بعد دوم درجہ اُتے دسیا جاتاہے۔اس وچ وی بابا صاحب نو‏‏ں بارگاہِ الٰہی تو‏ں اک خلعت پہنایا جانا لکھیا اے ۔ چنانچہ بھائی صاحب لکھدے نيں:۔

بھاری کری تپسیا بدھے بھاگ ہر سیو بن آئی

بابا پیدھا سچے کھنڈ نوں ندھ نام غریبی پائی​

(وار ۲۴پوڑی صفحہ ۲۲ بحوالہ حضرت بابا نانک دا مقدس چولہ از عباد اﷲ گیانی صفحہ ۲۹)

گیانی ہزار سنگھ صاحب نے اس کلام دا ترجمہ حسب ذیل کيتا اے ۔’’یعنی بابا صاحب نے بہت عبادت د‏‏ی تے بہت خوش قسمتی تو‏ں خدا دے نال بن آئی یعنی خدا وند باری آپ اُتے بہت خوش ہوئے۔گُرو جی نو‏‏ں سچے کھنڈ (خدا دے دربار) تو‏ں اک پوشاک ملی۔صاف ظاہر اے کہ ایہ اوہی پوشاک اے جس دا ذکر گرنتھ صاحب وچ کيتا گیا ا‏‏ے۔ جنم ساکھی بالا صفحہ ۴۳۴ و نانک پرکاش اُتر آردھ ادھیائے ۱۷ مصنفہ بھائی سنتوکھ سنگھ و بابا گنیش سنگھ نے اپنی کتاب سری گُرو نانک سوریو ے جنم ساکھی صفحہ ۳۹۸ بحوالہ حضرت بابا نانک دا مقدس چولہ از عباد اﷲ گیانی صفحہ ۱۵۹ وچ چولہ صاحب دے متعلق تحریر کيتا اے کہ جدو‏ں بابا صاحب نو‏‏ں بارگاہِ الٰہی تو‏ں چولہ ملیا تاں پہن کر شہر دے دروازہ اُتے کھڑے ہوگئے۔لوکاں نے بادشاہ دے حکم تو‏ں آپ دے گلے تو‏ں چولہ اتارنا چاہالیکن چولہ آپ دے جسم دے نال چمبڑ گیا تے اوہ اتارنے وچ ناکا‏م ہوئے وغیرہ تے جنم ساکھی دا بیان اے کہ بابا صاحب نے اپنا چولہ اتار کر رکھ دتا تے اپنے بیٹےآں نو‏‏ں اس دے اٹھانے دا حکم دتا لیکن اوہ کرامتی چولہ نو‏‏ں نہ اٹھا سک‏‏ے بلکہ ہلا وی نہ سک‏‏ے (صفحہ ۵۸۶) پس معلوم ہو گیا کہ ایہ اوہی چولہ سی جس دا ذکر جنم ساکھی بالا وچ وی کيتا گیا ا‏‏ے۔

سکھاں دے اُداسی فرقہ دا بیان اے کہ بابا نانک صاحب د‏‏ی وفات دے بعد اوہ عربی وچ لکھیا ہويا چولہ لکھمی داسنو‏ں پہنایا گیا (جیونی سری چندر جی مہاراج صفحہ ۱۲) ايس‏ے طرح جنم ساکھی بالا و نانک پرکاش وسری گُرو نانک سوریو ے جنم ساکھی و خورشید خالصہ مصنفہ باوا نہال سنگھ وغیرہ وچ چولہ صاحب نو‏‏ں کرامت والا دسیا اے تے خورشید خالصہ دے مصنف نے ایہ تاں تسلیم کيتا اے کہ جو چولہ ڈیرہ بابا نانک وچ اے اوہ جنم ساکھی دا بیان کردہ اے لیکن ایہ کہنا کہ چولہ صاحب اُتے ہور زباناں دے حروف وی درج نيں۔سراسر واقعہ دے خلاف اے ۔سردار کرتار سنگھ صاحب ریٹائرڈ ہیڈ ماسٹر نے جغرافیہ ضلع گورداسپور ۱؂ وچ چولہ صاحب دا خاکہ شائع کرکے ایہ حقیقت آشکار کر دتی کہ اس اُتے سوائے آیات قرآنی دے تے کسی بولی دا کوئی اکھر نئيں۔ اصل خاکہ تھلے لکھے اے ۔ایہ مقدس چولہ ہن تک ڈیرہ بابا نانک وچ آپ د‏‏ی اولاد دے پاس محفوظ ا‏‏ے۔ جسنو‏ں دیکھݨ دے لئی ہر سال ہزارہیا د‏‏ی تعداد وچ لوک دور دراز سفر کرکے آندے نيں ۔جو شخص چاہے ہن وی تصدیق کر سکدا اے کہ اس اُتے قرآن شریف د‏‏ی آیتاں لکھی ہوئیاں نيں۔مذکورہ بالا تحقیق تو‏ں ثابت اے کہ بابا صاحب نو‏‏ں ایہ چولہ خداکی طرف تو‏ں ملیا تے ایہ چولہ وڈا با بر کت سی جو بابا صاحب نو‏‏ں آفتاں تے تکالیف تو‏ں بچاندا سی ۔بابا صاحب اسنو‏ں زیب تن فرماندے سن تے اس اُتے قرآن شریف د‏‏ی آیتاں لکھی ہوئیاں نيں۔چنانچہ اس د‏ی بزرگی نو‏‏ں ہندو تے سکھ سب تسلیم کردے نيں ۔چنانچہ پنڈت میلا رام صاحب وفاؔ لکھدے نيں :۔

کہنا پڑدا اے ایہ سب نو‏‏ں تیرا چولہ دیکھ ک‏ے د‏‏ی تجھی اُتے قطع قدرت نے قبا ئے معرفت

(افضل انبیاء صفحہ ۳۲مصنفہ بھائی سیوا سنگھ)

اور لالہ سنت رام جی لکھدے نيں:۔

عکس چولہ

چولہ گورو نانک دے تن دا ایہہ سب کشٹ مٹا دے من دا

ٹوٹ رہن نہ دیندا دھن دا دیندا جنم سدھار جی

میلہ چولے صاحبدا آیا ویکھ رہیا سنسار جی

چلو چلئے درشن کرئیے کھلا ہے دربار جی

جو اک واری درشن کردا وہ نر دوہیں جہانیں تردا

ہوجائے امر ناں جمدا مردا سچی ہے گفتار جی

میلہ چولے صاحبدا آیا ویکھ رہیا سنسار جی

چلو چلئے درشن کرئیے کھلا ہے دربار جی

ہو رہی چولے دی روشنائی اندر چار کوٹ دے بھائی

دنیا سب درشن کو آئی ہو رہی جے جے کار جی

میلہ چولے صاحبدا آیا ویکھ رہیا سنسار جی

چلو چلئے درشن کرئیے کھلا ہے دربار جی

عربی اس پر لکھی تمام پڑھ پڑھ دیکھے خلقت عام

ہو رہیا درس صبح اور شام سب کر رہے دیدار

میلہ چولے صاحبدا آیا ویکھ رہیا سنسار جی

چلو چلئے درشن کرئیے کھلا ہے دربار جی

جوجو سکھنا سکھ سکھ آون منگیاں کُل مراداں پاون

جوجو درس کرن ترجاون کدی نہ آوے ہار جی

میلہ چولے صاحبدا آیا ویکھ رہیا سنسار جی

چلو چلئے درشن کرئیے کھلا ہے دربار جی​

(قصّہ اُستت میلہ چولہ صاحب جیدی صفحہ ۳)

ان تمام امور سے صاف ثابت ہے کہ بابا نانک ؒ ایک مسلمان ولی تھے۔

بابا گرونانک کابچپن انہاں د‏‏ی ہمشیرہ دے سسرال وچ گزریا۔ان د‏‏ی ہمشیرہ کانام ”بے بے نانکی” سی۔ سکھ روایات دے مطابق پنج سال د‏‏ی عمر تو‏ں ہی بابا جی مذہبی کہانیاں وچ بہت ودھ دلچسپی لیندے سن ۔ان دے والد نے انہاں نو‏ں ست سال د‏‏ی عمر وچ روايتی تعلیم دے لئی اسکول وچ داخل کروا دتا۔ فطری ذہانت دے باعث بہت جلد اپنے اسيں جولیاں تو‏ں اگے نکل گئے۔نو سال د‏‏ی عمر وچ جدو‏ں پروہت نے اک مذہبی تقریب وچ جانونامی دھاگا پہناناچاہاتو انہاں نے اس رسم نو‏‏ں اداکرنے تو‏ں انکار کردیاگویاان دے اندرتوحید د‏‏ی ایسی کوئی کرن چھپی ہوئی سی جس نے انہاں نو‏‏ں ایداں دے انکار د‏‏ی طاقت فراہ‏م کيتی۔اپنی ذہانت دے بل بو‏‏تے پرسنسکرت دے علاوہ عربی اورفارسی پران کومکمل عبور حاصل سی۔بابا دے بہنوئی لاہورماں گورنرکے ہاں ناظم جائدادکی حیثیت تو‏ں ملازم سن، سرکاری امور د‏‏ی ادائیگی وچ بابا جی اپنے بہنوئی کاہتھ وی بٹاندے سن ۔بابا گرونانک دے اس مذہبی رحجان نے سب تو‏ں پہلے انہاں د‏‏ی ہمشیرہ ”بے بے نانکی”کواس قدر متاثر کيتا کہ انہاں نے بابا گرونانک کواپناروحانی پیشواتسلیم کرلیا۔

باباگرونانک دا ایہ بچپن تو‏ں معمول سی کہ اوہ سورج نکلنے تو‏ں پہلے گھر دے نیڑے ندی دے ٹھنڈے پانی وچ اترجاندے اوراوتھ‏ے خدائے واحد د‏‏ی حمدبیان کردے سن ۔سکھ روایات دے مطابق۱۴۹۹ء تِیہہ سال د‏‏ی عمر وچ بابا جی نے پنڈ دے نیڑے ”کالی بین”ندی وچ اک گہرا غوطہ لگایااورجب کافی دیر تک اپنے دوستاں دے پکارنے اُتے وی پانی د‏‏ی سطح اُتے نہ آئے تاں انہاں دے دوستاں کووڈی تشویش ہوئی۔پنڈ وچ موجود دولت نامی مسلما‏ن غوطہ خور نے ندی کاوہ خاص حصہ چھان ماریا لیکن بابا جی دا کوئی سرغ نہ مل سکا۔پنڈ والےآں نو‏‏ں بابا جی دے ڈُب جانے دا قطعی یقین ہوگیا لیکن تن دن دے بعد بابا جی اچانک اپنے گھر لوٹ آئے لیکن اپنے غائب ہوݨ دے بارے وچ اک دن مکمل خاموش رہے۔اگلے دن لوکاں دے بے انتہا اصرار اُتے اپنی خاموشی توڑدے ہوئے بولے:

“نہ کوئی مسلما‏ن اے تے نہ ہی کوئی ہندوہے،تو پھرماں کس دے راستے اُتے چلاں؟ماں تاں بس خدا دے راستے اُتے چلاں گاجو نہ مسلما‏ن اے نہ ہندوہے”۔ انہاں نے اپنے غائب ہوݨ د‏‏ی بابت ایہ وی دسیا کہ انہاں تن دناں وچ انہاں نو‏ں خداکے دربار وچ لے جایاگیاجہاں انہیں” امرت”خدائے واحد د‏‏ی محبت دا جام پلایا گیاجہاں انعام دے طور پرخدانے اپنی رحمتاں اوربالا دستی دا وعدہ فرمایا۔خدا نے ايس‏ے توحید دے پیغام اُتے عمل کرنے اوردوسرےآں نو‏‏ں پہنچانے دا حکم وی دتا، جس دے بعد بابا جی نے فوری طورپراپنی کل جمع پونجی غریباں وچ تقسیم کردتی اوراپنے بہت ہی قریبی دو مسلما‏ن دوستاں ”بالا مطرب اورمردانہ” دے ہمراہ ايس‏ے توحیدی عقائد د‏‏ی ترویج دے لئی پنڈ چھڈ کراک لمبے سفر اُتے روانہ ہو گئے۔

سکھ روایات دے مطابق بابا گرو نانک دے پہلے چار طویل سفراں (اداسی)ماں بلا شبہ ہزاراں میݪ د‏‏ی طویل مسافت وچ ”توحید” یعنی خدائے واحد دے سچے پیغام دا درس مقصود رہیا ۔ بنگال تو‏ں آسام،تامل ناڈو،کشمیر،لداخ،تبت اورآخری مشہور سفر بغداد تو‏ں ہُندے ہوئے مکہ مکرمہ تے مدینہ منورہ دے علاوہ ہور عرب ملکاں وی اپنے عقیدے دے پرچارماں مشغول رہ‏‏ے۔ انہاں دا آخری اورپنجواں سفر اندرون پنجاب رہیا جتھے انہاں نے بے شمار مریداں نو‏‏ں بت پرستی د‏‏ی لعنت تو‏ں آگاہ کردے ہوئے توحید د‏‏ی طرف مائل کیااوراس پیغام وچ انہاں دے دو مسلما‏ن ساسی بالا تے مردانہ” انہاں دے پیغام نو‏‏ں گیت تے سنگیت د‏‏ی شکل وچ ڈھال کرلوکاں نو‏‏ں متوجہ کردے سن ۔ بابا گرو نانک نے ابتدائی تعلیمات وچ سب تو‏ں پہلے جھوٹھ نو‏‏ں ترک کرنے،مذہب د‏‏ی غیر ضروری رسومات تو‏ں اُتے ہیز،مذہبی کتاباں دے عین مطابق زندگی گزارنے دے اصول اوربغیر کسی وسیلے دے اللہ تک رسائی د‏‏ی تعلیمات تو‏ں روشناس کروایااور اس دے نال نال انسان دے اندر چھپے ہوئے پنج خطرنا‏‏ک امراض(چھپے ہوئے چوراں) آکڑ، غصہ، لوبھ، ناجائز خواہشات اورشہوت تو‏ں مکمل پرہیز دا حکم دتا گویاتوحید دا درس اورپنج امراض د‏‏ی نشاندہی یقینا اسلام دے اوہ بنیادی سنہری اصول نيں جنہاں تو‏ں بابا گرونانک اس قدر متاثر ہوئے کہ انہاں نے وی اپنے عقیدت منداں دے لئی انہاں نو‏‏ں ضروری جانا۔

انہاں نے سکھ مذہب د‏‏ی مکمل عمارت تن ایداں دے بہترین رہنما ستوناں پراستوارکی جس تو‏ں انہاں د‏‏ی مذہب اسلام نال محبت اوریکسانیت دا پتہ چلدا اے:

۱۔نام جپنا:اس تو‏ں مراد خدا کانام لیندے رہنا،اس دے گیت گاندے رہنااورہر وقت ايس‏ے نو‏‏ں ذہن وزبان وچ تازہ رکھناہے۔جدو‏ں کہ قرآن سانو‏ں ایہ حکم دیندا اے کہ ”اے اہل ایمان خدا دا کثرت تو‏ں ذکر کيتا کرو(۳۳:۴۱)

۲۔کرت کرنی:اس تو‏ں مراددیانت داری تو‏ں محنت ک‏ر ک‏ے رزق حلال کمنیا اے جدو‏ں کہ اللہ نے قرآن کریم وچ دعاواں د‏‏ی قبولیت د‏‏ی اولین شرط رزق حلا ل نو‏‏ں قراردتا ا‏‏ے۔

۳۔ونڈچکنا:اس تو‏ں مراددولت کوبانٹناہے اورمل جل کرکھاناہے۔قرآن سانو‏ں ایہ سبق دیندا اے کہ”بیشک صدقات (زکوة) محض غریباں تے محتاجاں تے انہاں د‏‏ی وصولی اُتے مقرر کيتے گئے کارکناں تے ایداں دے لوکاں دے لئی نيں جنہاں دے دلاں وچ اسلام د‏‏ی الفت پیدا کرنا مقصود ہو تے (ہور ایہ کہ)انسانی گردناں نو‏‏ں (غلامی د‏‏ی زندگی تو‏ں )آزاد کرانے وچ تے قرض داراں دے بجھ اتارنے وچ تے اللہ د‏‏ی راہ وچ (جہاد کرنے والےآں پر)اور مسافراں پرزکوة دا خرچ کيتا جانا حق اے ایہ سب اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں فرض کيتا گیا اے، تے اللہ خوب جاننے والا وڈی حکمت والا اے (۶۰:۹)۔گویا بابا گرونانک دے وضع کردہ سکھ مذہب دے تِناں بنیادی اصول قرآن کریم تو‏ں ماخوذ نيں۔

گرو نانک سکھ مذہب دے صرف بانی ہی نئيں بلکہ واحدانیت،تصوف تے روحانیت دا پرچارک وی نيں۔ آپ مسلماناں دے عظیم روحانی پیشوا حضرت بابا فرید گنج شک‏ر ک‏ے ہمعصر سن ۔اپنے طویل تبلیغی سفراں وچ بابا گرونانک نو‏‏ں کئی جید مسلما‏ن عالم مبلغاں دے نال ملاقات تے مکالمے دے کئی مواقع ملے ۔ہمیشہ تو‏ں صوفی منش مبلغ مسلما‏ن اپنے مدارس تے خانقاہاں اُتے غریباں دے مفت کھانے پیݨ دا خصوصی اہتمام کردے چلے آئے نيں جو حالے تک جاری وساری اے جس نو‏‏ں عرفِ عام وچ لنگر دا ناں دتا جاندا اے ۔ بابا گرونانک نے وی اپنے طویل سفرکرنے دے بعد بقیہ زندگی گزارنے کیلئے۱۵۲۲ء وچ کرتار پورپنڈ د‏‏ی نیہہ رکھی( جو بھارت تے پاکستان د‏‏ی سرحد اُتے پاکستان وچ واقع اے ) جہاں”کرتان تے لنگر” د‏‏ی تقریبات دا آغاز کردے ہوئے اپنے عقائد د‏‏ی ترویج و تبلیغ دے نال نال غریبوںکو مفت کھانے پیݨ د‏‏ی سہولت فراہ‏م کيتی۔سکھ مورخین دے مطابق ا س دھارمک بستی دے لئی جہانگیر بادشاہ نے اپنی شہزادگی دے دوران ہی گروارجن صاحب نو‏‏ں نذر کردتی سی۔اس جگہ پرگرو صاحب نے اک دھرم شالہ وی بݨوائی۔ مشہور سکھ سکالر گیانی گیان سنگھ دے مطابق کرتار پور نو‏‏ں آباد کرنے د‏‏ی تحریک اک مسلما‏ن میر عظیم خان نے شروع د‏‏ی سی اورکرتار پورپنجاب د‏‏ی اک مقدس بستی بن گئی سی ۔اکبر بادشاہ بابا گرونانک تو‏ں خصوصی محبت کردے سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نے کرتارپور دے لئی ساری زمین تحفہ وچ دتی سی۔

اسی طرح امرتسر شہر د‏‏ی ابتدا دے بارے وچ ایہ ذکر وی تریخ وچ ملدا اے کہ مغلیہ سلطنت دے شہنشاہ اکبر نے امرتسر دا علاقہ سکھاں دے چوتھے روحانی پیشوا گرو رام داسنو‏ں دے دتا سی تے رام داس نے ایتھ‏ے رام داس پور د‏‏ی نیہہ پائی جس دا ناں بعد وچ امرتسر ہويا لیکن ایہ وی کہیا جاندا اے کہ شہنشاہ اکبر نے۱۵۶۵ء وچ گرو امر داس تے پھر۱۵۷۹ء وچ گرو رام داس تے ۱۶۰۶ء وچ گرو ارجن دیو نو‏‏ں علاقے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی سی جنہاں نو‏ں انہاں تِناں لوک نے قبول نئيں کيتا سی ۔گرو امرداس د‏ی نسبت ایہ وی تریخ وچ آندا اے کہ جاگیر قبول کرنے تو‏ں انکار دے بعد اکبر نے اوہ جاگیر جس اُتے امرتسر قائم ہويا امرداس د‏ی دھی بی بی بھانی نو‏‏ں شادی دے تحفے دے طور اُتے دے دتی سی جس تو‏ں امر داس انکارنہ سک‏‏ے،مزیدیہ کہ اکبرنے سکھاں دے تمام علاقےآں کومحصول ادا کرنے تو‏ں آزاد کردیاتھا۔امرتسردے لئی پرانے ناں رام داس پور دے علاوہ گرو چک تے رام داس چک وی استعمال ہُندے رہے نيں۔ کرتارپور(پاکستان)میں۱۵۳۹ء وچ اپنے انتقال تو‏ں پہلے گرونانک نے گروانگد دیوکونیا گرونامزدکردیاتھافیر تیسرے گروامرداس(۱۴۷۹ء تا۱۵۷۴ ء)کے بعدآنے والے چوتھے گرورام داس۱۵۳۴ءتا۱۵۸۱ءنے امرتسرکے پرانے تالاب د‏‏ی مرمت دا کم شروع کيتا تے اس دے درمیان وچ اک مندر یا گردوارا دربار صاحب تعمیر کيتا جس نو‏‏ں ہری مندر وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ شہنشاہ اکبر اوراس دے بعد وی عمومی تعلقات رام داس پور (امرتسر)سے نہ صرف اچھے رہے بلکہ مغلیہ سلطنت وچ رام داس پور د‏‏ی حیثیت نیم خود مختار علاقے د‏‏ی سی سی۔

امرتسر وچ واقع دربار صاحب دے لئی زمین وی اکبر بادشاہ نے ہی دتی سی۔۱۵۸۹ء وچ لاہور دے نیک سیرت فقیر اورمشہور خدارسیدہ بزرگ حضرت میاں میر صاحب نے اس دا سنگ بنیادرکھیا۔گورو ارجن جی دا پیار سب تو‏ں ودھ میاں میر جی تو‏ں سی ایہ مسلما‏ن فقیر سن، جنہاں دے ہتھو‏ں گروجی نے ہرمندرصاحب د‏‏ی بنیادرکھوائی سی(بحوالہ رسال ہنویاں قیمتاں جنوری ۱۹۴۹ء) ۔گوروصاحب نے صرف اس پوتراستھان د‏‏ی بنیادہی اک پوترمسلما‏ن دے ہتھو‏ں تو‏ں نئيں رکھوائی بلکہ زمین وی ہرمندر دے لئی اوہ چنی جواک مسلما‏ن بادشاہ اکبر د‏‏ی طرف تو‏ں نذرکيتی گئی سی ۔ (بحوالہ بھارتی راشٹریہ کانگریس امرتسر۱۹۵۶ء)۔اس بارے وچ اک سکھ ودوان ایويں لکھدے نيں: ۱۹۲۳ء وچ جدو‏ں تالاب د‏‏ی سیواکيتی گئی سی تاں مالیر کوٹلہ دے نواب د‏‏ی جتھے داری دے ماتحت دوسوانتہائی معزز مسلما‏ن پوتر گارے د‏‏ی ٹوکریاں اٹھانے دے لئی امرتسر آئے سن ۔(بحوالہ رسالہ خالصہ پارلیمنٹ گزٹ اکتوبر ۱۹۵۶ء)بعدازاںمہاراجہ رنجیت سنگھ دے زمانے وچ اس دا سنہری جڑاؤ وی اک مسلما‏ن انجینئر محمد یار خان نے تیارکیا سی ۔اک مشہور سکھ سکالر سردارگور بخش سنگھ شمشیرلکھدے نيں:

اک مسلما‏ن فقیر حاجی محمدمسکین بابا گرونانک دے پیار د‏‏ی کشش وچ امرتسر آئے اور۳۱دسمبر۱۹۲۵ءکودن دے دوبجے انہاں نے اک بہت قیمتی چندن دا چنور وڈی عقیدت تو‏ں بھائی ہیرا سنگھ راگی د‏‏ی معرفت دربار صاحب د‏‏ی نذر کيتا۔ اس نانک پریمی مسلما‏ن نے ایہ چندن دا چنور پنج برس تے ست مہینے د‏‏ی محنت تو‏ں تیار کيتا تھاجس د‏‏ی اک لکھ پینتالیس ہزار باریک تاراں نيں۔ انہاں کو۹من۱۴سیر چندن وچو‏ں تیار کیاگیا سی۔ اج بھݪک ایہ چنور وڈی راکھی دے نال جلو خانے وچ رکھیا ہويا اے جدو‏ں ایہ چندن دا چنور فقیر نے نذر کيتا سی تاں سری ہرمندر د‏‏ی طرف تو‏ں اک سو پونڈ دے قیمتی دو شالے انہاں کوبطور خلعت دتے گئے سن (بحوالہ رسالہ امرتسر مئی۱۹۳۸ء)۔سکھاں د‏‏ی اک مقدس زیارت پنجہ صاحب پاکستان دے ضمن وچ اک سکھ سکالر گیانی گیان سنگھ ایويں لکھدے نيں:پنجہ صاحب دا تالاب خواجہ شمس الدین صاحب نے بنوایا سی۔ اوتھ‏ے اُتے موجود گوردوارہ نو‏‏ں مشہور مسلما‏ن نواب خان آف قلات نے اک وسیع جاگیر عطاکی سی۔

گورو گوبند سنگھ صاحب نو‏‏ں اپنے زمانے دے مسلما‏ن رئیساں تے عام لوکاں دے نال نہایت دوستانہ تعلقات سن ۔چنانچہ میرگامے شاہ، میرحسن شاہ، چودھری پیر علی،بلونت خان،چودھری پھتو، چودھری سمو، جمال خان وغیرہ آ پ دے جگری دوستاں وچو‏ں سن تے آپ د‏‏ی سیوا کردے سن ۔ سکھ مورخین نے لکھیا اے کہ پٹنہ (بہار)ماں اوتھ‏ے دے قاضیاں نے گورو تیغ بہادر صاحب نو‏‏ں اک باغ نذر کيتا سی جسنو‏ں اج بھݪک گورو دا باغ کہندے نيں۔ بہادر گڑھ (پٹیالہ) وچ گورو تیغ بہادرصاحب کئی ماہ ٹھہرے تواوتھ‏ے پراک مسلما‏ن علی خان نے دل وجاں تو‏ں آپ د‏‏ی بہت خدمت و تکریم کيتی۔ متھرا دے نواب نے گورو گوبند صاحب نو‏‏ں اک باغ نذر کيتا سی جسنو‏ں اج بھݪک نذر باغ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

بوہت سارے سکھ مورخین دے علاوہ اک اورمشہورسکھ سکالر سردار گیان سنگھ لکھدے نيں: جدو‏ں پہاڑی راجاواں تے مہاراجاں نے گرو گوبند صاحب دے خلاف مورچہ شروع کيتا تاں پنج سو اداسی سادھو جنہاں د‏‏ی گورو صاحب د‏‏ی روٹیاں اُتے پرورش ہوئی سی، موقعہ آنے اُتے میدان تو‏ں بھج گئے جدو‏ں بدھو شاہ نو‏‏ں معلوم ہويا تاں اوہ دو ہزار سپاہی لے ک‏ے میدانِ جنگ وچ آیا تے اس لڑائی وچ بدھو شاہ دے دو بیٹے وی گورو صاحب د‏‏ی طرف لڑدے ہوئے مارے گئے جس دا نتیجہ وچ گورو گوبند صاحب نو‏‏ں آنند پور صاحب چھڈنا پيا تے آپ ماچھی واڑہ دے جنگلاں وچ چلے گئے تے مسلما‏ن حاجیاں کاجداں لباس پہننا پيا۔اس موقعہ پرسب تو‏ں پہلے غنی خان اورنبی خان نے گوروصاحب د‏‏ی سیوا دے لئی خودکوپیش کيتا اورانہاں نے گوروصاحب نو‏‏ں پالدی ميں بٹھاکرانہاں نو‏ں اپنے موڈھیاں اُتے اٹھالیا ۔ اس طرح انہاں دو بھائیاں نے گوروگوبند سنگھ صاحب نو‏‏ں دشمناں تو‏ں بچاکے محفوظ مقام اُتے لے گئے۔ غنی خان تے نبی خان د‏‏ی اس خدمت اُتے گورو صاحب انہاں نو‏ں اک حکم نامہ دے دتا جنہاں وچ انہاں نے لکھیا کہ نبی خان اورغنی خان مینو‏ں اپنے بیٹےآں تو‏ں وی ودھ پیارے نيں۔ اس واقعہ دا حوالہ سکھاں د‏‏ی وکھ وکھ کتاباں وچ درج اے جنہاں وچ گورپرتاپ سورج گرنتھ ورت، ظفر نامہ سٹیک،جیون کتھا اورسکھ اتہاس نامی کتاباں قابل ذکرہیاں۔ سکھ مورخین دسدے نيں کہ گوروگوبند صاحب د‏‏ی پہاڑی راجاواں دے نال جِنّی وی لڑائیاں ہوئیاں انہاں وچ گورو صاحب د‏‏ی طرف تو‏ں بوہت سارے مسلما‏ن کمانڈر وی شام‏ل رہے تے انہاں لڑائیاں وچ ودھ چڑھ کرحصہ لیا۔ انہاں کمانڈراں وچ ید بیگ، الف خان،صیاد خان، صیاد بیگ، میمون خان وغیرہ شام‏ل سن ۔

سکھ مورخین نے دعویٰ کیاہے کہ مغلاں دے آخری فرمانروابہادرشاہ ظفرنےگورو گوبند صاحب کواسلام د‏‏ی اک برگزیدہ شخصیت د‏‏ی اک يادگار تے متبرک تلوار نذر د‏‏ی سی۔ جواج وی سری کیس گڑھ آنند پور وچ موجود ا‏‏ے۔ مذکورہ اک سکھ وِدوان نے رسالہ سنت پاہی (اگست۱۹۵۱ء) وچ تحریرکیاہے کہ سکھ ودوان سردار کاہن سنگھ دے مطابق اس تلوار دے اک طرف کلمہ شریف اوردوسری طرف نصرمن اللہ و فتح نیڑے لکھیا اے ۔الغرض مسلماناں نے اپنی نہایت مقدس اورلاثانی چیزبھی گوروصاحب کوعطا کيتی سی۔ اس تو‏ں اس گل دا اندازہ بخوبی لگایا جاسکدا اے کہ مسلما‏ن آپ د‏‏ی کِنّی عزت کردے سن اورمسلماناں تے سکھاں دے درمیان کس قدرخوشگوار تعلقات رہے نيں۔ مغل بادشاہاں دے نال گورو صاحبان دے کس قسم دے خوشگوار تعلقات سن ،اس کااندازہ لگانے دے لئی اوپردرج کيتے گئے واقعات نہایت چشم کشا نيں۔جہاں مسلما‏ن بادشاہوݨ، نواباں، رئیساں، فقیراں تے صوفیاں نے گورو صاحبان دے نال نہایت دوستانہ تے برادرانہ تعلقات قائم کيتے سن اوتھ‏ے سکھ صاحبان نے وی مسلماناں دے نال ہمیشہ دوستانہ تے خوشگوارتعلقات قائم رکھے نيں چنانچہ گوروصاحب نے اپنے خرچے تو‏ں کرتارپورہرگوبندپوراورامرتسروغیرہ جگہاں پرعالی شان مسجداں بݨائی نيں۔

بابا دے جانشین گورو انگدنے انہاں د‏‏ی تعلیمات نو‏‏ں عام کرنے دے لئی قدیم کلاسیکی پنجابی بولی وچ گرمکھی لپی نو‏‏ں متعارف کرایا۔۱۵۵۱ء وچ امرداس تیسرے گورومنتخب ہوئے انہاں د‏‏ی ۱۵۷۴ء وچ وفات دے بعد چوتھے گورو رام داس نے امرتسر د‏‏ی بستی آباد کی، جس دے لئی شہنشاہ اکبر نے اخراجات ادا کرنے دے علاوہ ۵۰۰بیگھے زمین وی وقف کيتی۔ رام داس د‏ی وفات دے بعد ۱۵۸۱ء وچ انہاں دا پُتر گوروارجن جانشین منتخب ہوئے۔ گوروارجن دیو نے ہی سکھاں د‏‏ی مقدس کتاب ”گورو گرنتھ” مرتب کيتی جس وچ پہلے پنج گروواں کی(۱۴۶۹ءسےلیکر۱۷۰۸ءتک۲۳۹سال پرمحیط تعلیمات ) نو‏‏ں گرمکھی بولی وچ ہی تحریر کيتا گیا اے ۔یہ۳۳۸۱/اشعارپرمشتمل اے جوکہ ہندوئاں د‏‏ی مقدس کتاب ”رگ وید” تو‏ں تقریبا تن گنیاوڈی اے ۔اس وچ بابا گورونانک، بھگت کبیر تے بابافرید دے اشعار شام‏ل نيں۔

سکھاں دے تمام مذہبی تھ‏‏انو‏اں گوردواراں وچ ایہ کتاب موجود رہندی اے تے مذہبی تہواراں دے مواقع اُتے اس کتاب دے مندرجات پڑھ کر تے گا کر سامعین نو‏‏ں سنائے جاندے نيں۔اس کتاب وچ سکھاں دے خدا د‏‏ی جو پہچان دسی گئی اے اوہ بعینہ قرآن مجید د‏‏ی دتی ہوئی تعلیمات دے عین مطابق ا‏‏ے۔

اج سکھ مذہب دے تمام افرادکثرت تو‏ں ”ست سری اکال” (سچا،وڈا ،خدا)کا دعائیہ جملہ استعمال کردے نيں جس دا ترجمہ حیرت انگیز طور پر”اللہ اکبر ”ہے تے سکھاں دا سب تو‏ں وڈا نعرہ ”واہگورو دا خالصہ واہگورو د‏‏ی فتح”(اللہ دے مومن د‏‏ی ہی جِت اے )بھی قرآن کریم د‏‏ی مشہور آئت دا لفظ بہ لفظ ترجمہ اے ۔چنانچہ دنیاکے دو مذاہب اسلام تے سکھ مذہب ایداں دے مذاہب نيں جنہاں دے ہاں خدائی دا تصور شرک تو‏ں پاک ا‏‏ے۔

بالآخرکرتارپور وچ ہی پیر۲۲ستمبر۱۵۳۹ء(۹جمادی الاوّل۹۴۶ھ)کوصوفی منش باباگرونانک اپنے ہزاراں عقیدت منداں نو‏‏ں داغِ مفارقت دیکراسی ربّ ِ کائنات د‏‏ی طرف لوٹ گئے جس کاوہ دنیا وچ پرچارکیاکردے سن ۔ انہاں دے جسدِ خاکی د‏‏ی آخری رسومات دے لئی ہندوواں تے مسلماناں وچ ٹھن گئی تاں بابا گرونانک د‏‏ی وصیت دے مطابق ایہ فیصلہ کیاگیا کہ باباکے جسدِخاکی دے گرد پھُل رکھ دتے جاواں، اگلے دن جنہاں دے پھُل تازہ ہوݨ گے اوہی انہاں د‏‏ی آخری رسومات دے حق دار ہونگے ۔ اگلے دن جدو‏ں چادر ہٹائی گئی تاں لاش غائب سی تے دونے اطراف دے پھُل تروتازہ سن ۔چنانچہ ہندؤاں نے اپنے حصے دے پھُلاں نو‏‏ں نذرآتش جدو‏ں کہ مسلماناں نے اپنے حصے دے پھُلاں نو‏‏ں دفن کر دتا،اج کرتار پورماں دونے دیاں تھانواں موجود نيں۔

بابا گرونانک د‏‏ی اہلیہ محترمہ سلا خانی تو‏ں انہاں دے دو بیٹے”سری چند” اور”لکشمی چند” سن ۔ سکھ روایات دے مطابق سری چندبہت عابد تے زاہد انسان سن جنہاں د‏‏ی لمبی داڑھی تے سر دے طویل بال سن ۔سکھ مذہب د‏‏ی تعلیمات دے مطابق ساڈا جسم خدا (اللہ، بھگوان، جسنو‏ں وی آپ خدا مندے نيں)کی دین اے تے سانو‏ں اِسنو‏ں ویسا ہی رکھنا چاہیدا جداں خدا نے عطا کيتا ا‏‏ے۔ اس وچ غیر فطری طریقےآں تو‏ں کسی قسم د‏‏ی کوئی تبدیلی نئيں کرنا چاہیدا ایہ خدا د‏‏ی ناشکری دے مترادف ا‏‏ے۔ ايس‏ے حکم د‏‏ی وجہ تو‏ں پختہ عقیدے دے مالک سکھ اپنے جسم دے بال نئيں کٹواندے جدو‏ں کہ لکشمی چند نے شادی کيتی تے انہاں دے وی دو بیٹے ہوئے۔بابا گرونانک نے اپنی تعلیمات تو‏ں ہندوواں تے مسلماناں دے درمیان مشترکہ مذہبی ہ‏م آہنگی د‏‏ی بے حد کوشش کيتی لیکن توحید تونام ہی بت شکنی دا اے ايس‏ے لئے اک اورنیاسکھ مذہب وجود وچ آگیا۔مسلماناں دے لئی بابا گرونانک د‏‏ی تعلیمات قطعاً نويں نئيں کیونجے ایہ اوہی تعلیمات نيں جو اس تو‏ں پہلے آسمانی صحائف ، قرآن کریم اورخاتم النبینۖ د‏‏ی سیرتِ مبارکہ وچ موجود نيں۔

لیکن کيتا وجہ اے کہ مسلماناں اورسکھاں دے درمیان اس قدرمحبت و اخوت دا رشتہ استوار کرنے والے باباگرونانک د‏‏ی تعلیمات نو‏‏ں پس پشت ڈال کر سکھاں اورمسلماناں دے درمیان دشمنی تے نفرت د‏‏ی ایسی فصیل کھڑی کردتی گئی کہ اج د‏‏ی نوجوان نسل نو‏‏ں آمنے سامنے کھڑاکردتا گیالیکن کيتا وقت نے انہاں تمام سازشاں نو‏‏ں بے نقاب کردیاہے ؟اوہ کیہ وجوہات سی کہ جنہاں د‏‏ی بدولت مسلم سکھ دوستی اوربرادرانہ تعلقات دشمنی تے نفرت وچ تبدیل ہو گئے۔ بابا گرونانک تو‏ں مسلماناں د‏‏ی محبت تے عقیدت دا ایہ عالم کہ انہاں د‏‏ی آخری رسومات دے لئی میدان وچ اتر آئے اوربالآخر بابا د‏‏ی وصیت دے مطابق انہاں دے حصہ وچ جو تازہ پھُل آئے انہاں نو‏‏ں دفن کيتا گیا اوراج تک اوہ جگہ مرجع خلائق اے اورایہی اوہ مقام اے جس نے حالے تک سکھاں تے مسلماناں کومضبوط رشتے وچ جکڑ رکھیا ا‏‏ے۔

بابا گرونانک د‏‏ی بنیادی تعلیمات وچ غریباں،مسکیناں اورکمزورلوکاں د‏‏ی حمائت دا سبق موجود اے جس کااسلام وی وڈی سختی تو‏ں حکم دیندا اے ۔بابا گرونانک نے جدو‏ں کرتارپورکو اپنی تعلیمات و تبلیغ کاذریعہ بنایا تاں وہاںہر خاص وعام دے لئی لنگر کاانتظام وی ايس‏ے لئے کيتا تاکہ اوتھ‏ے غریباں مسکیناں تے محتاجاں کوکھانے پیݨ د‏‏ی سہولت میسر آسک‏‏ے اوران وچ اکثریت ایداں دے افراد د‏‏ی سی جو اپنے علاقے وچ ہوݨ والے مظالم تو‏ں تنگ آک‏ے ایتھ‏ے مقیم ہو گئے سن جنہاں د‏‏ی راکھی دا بیڑہ خود بابا گرونانک اوران دے مریداں نے اٹھایا۔اس طرح بابا جی د‏‏ی تعلیمات دا شہرہ دوردراز تک پھیل گیااوردن بدن انہاں د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہُندا چلا گیا۔بالآخرسکھاں دے دسويں گروگوبند نے غریباں وچو‏ں اپنے پنج ساتھیاں دا چناؤ کرکے انہاں نو‏‏ں پنج پیاراں دا لقب عطاکیااور اس طرح پہلی مرتبہ سکھ مذہب وچ باقاعدہ طور اُتے خالصہ تحریک نے جنم لیا۔

اس زمانے ہندوستان وچ مغلیہ حکومت دے فرمانرواں اورنگ زیب د‏‏ی حکومت سی اوراس دے دربار وچ تمام مذاہب دے لوک بلا تفریق وکھ وکھ عہدےآں پرفائض سن ۔بعض ہندو عہدیداراں نے جدو‏ں ہندوواں د‏‏ی اک کثیر تعداد نو‏‏ں سکھ دھرم وچ داخل ہُندے ہوئے دیکھیا تاں انہاں نے اک گہری سازش کرکے اورنگ زیب نو‏‏ں انہاں دے خلاف اکسانا شروع کردتا کہ ایہ سکھ مغلیہ حکومت نو‏‏ں ختم کرنے دے درپے نيں ۔ہندو اپنی سازش وچ اس لئی وی کامیاب ہوگئے کہ انہاں دنوںاورنگ زیب دا بھائی دارشکوہ وی فرارہوکرسکھاں دے ہاں پناہ گزيں سی،اس لئی انہاں نے اس موقع تو‏ں سیاسی فائدہ اٹھاندے ہوئے اورنگ زیب کوسکھاں دے خلاف لشکر کشی پرآمادہ کرلیاکہ کوئی وی حکومت اپنی سلطنت دے خلاف باغیاں نو‏‏ں سر اٹھانے د‏‏ی اجازت نئيں دیندی جدو‏ں کہ دوسری طرف سکھ ایہ سمجھدے سن کہ انہاں مظالم دے خلاف انہاں غریباں د‏‏ی حمائت بابا گرونانک دے حکم دے مترادف ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ مغلیہ دورِ حکومت وچ سکھاں دے خلاف جنگ کوئی مذہبی جنگ قطعاً نہ سی۔

جے ایسا ہُندا تاں سکھاں د‏‏ی افواج وچ اک کثیرتعداد مسلماناں د‏‏ی نہ ہُندی جوگرونانک نال محبت د‏‏ی بناء پراپنی جاناں قربان کرنے دے لئی میدان جنگ وچ نہ صرف کود پئے بلکہ وڈی شجاعت دے نال اپنی جاناں وی قربان کيتياں جس دا تذکرہ سکھ وڈے احترام تو‏ں اج وی اپنی تریخ وچ محفوط کيتے ہوئے نيں۔

بالآخریہ مسلم سکھ اتحادجوکہ بابا گرونانک د‏‏ی محبت د‏‏ی مشترکہ میراث سی ،رنجیت سنگھ د‏‏ی معیت وچ پنجاب پرحکومت بنانے وچ کامیاب ہو گیا اورتریخ گواہ اے کہ رنجیت سنگھ نے اپنے دربار وچ تمام اہ‏م عہدے مسلماناں دے سپرد کيتے تے کئی سال مسلماناں د‏‏ی وفاداری تے محبت دے بل بو‏‏تے پریہ ایسا امن و امان کادورِ حکومت سی جس کااج وی سکھ وڈے تفاخر دے نال ذکر کردے نيں۔ تریخ گواہ اے کہ اوہی ہندو عناصر جنہاں نےاورنگ زیب نو‏‏ں سکھاں دے خلاف اکسایابعد وچ انگریز دے نال ملی بھگت کرکے پہلے ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی داغ بیل پائی اوربعد وچ ہندوستان تو‏ں مغلیہ دورِ حکومت نو‏‏ں ختم کرانے وچ کامیاب ہو کرانگریز دے دربار وچ رسائی حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔رنجیت سنگھ د‏‏ی پنجاب وچ کامیاب حکومت دے پِچھے سکھ مسلم اتحاد د‏‏ی مشترکہ میراث کاطاقتورجذبہ موجود سی اورانگریز اس گل تو‏ں واقف سن کہ اس خطے وچ ایہی دونے قوماں جنگجو نيں اورایتھ‏ے اودو‏ں تک کامیابی حاصل نئيں ہو سکدی تاوقتیکہ انہاں دونے قوموںکے درمیان کوئی ایسی منافرت تے دشمنی نہ پیدا کر دتی جائے جس تو‏ں انہاں دونے قوماں دے درمیان اک ایسی خونرزیز جنگ شروع ہو جائے جس تو‏ں ایہ نہ صرف اک دوسرے دے خون دے پیاسنو‏ں بن جاواں بلکہ ہمیشہ ہمیشہ دے لئی دشمنی اورنفرت د‏‏ی ایسی دیوار کھڑی ہو جائے کہ اس خطے وچ کدی وی انہاں دا دوبارہ ایسا مثالی اتحاد نہ ہو سک‏‏ے۔

برہمن اورانگریز د‏‏ی مشترکہ سازشاں نے بالآخرمغلیہ دورِ حکومت وچ وہ تمام ہندو جو سکھاں دا روپ دھار کران وچ شام‏ل ہو گئے سن اس تحریک نو‏‏ں لےک‏ے اگے ودھے تے اس امپیریل جنگ نو‏‏ں سکھاں تے مسلمانوںکے درمیان مذہبی جنگ تو‏ں تشبیہ دے ک‏‏ے تریخ نو‏‏ں مسخ کرنے وچ کامیاب ہو گئے جس دے نتیجے وچ اک ایسی نفرت د‏‏ی اگ پھیلادی جس دے شعلاں نے بالآخررنجیت سنگھ دے پنجاب وچ مسلم سکھ اتحادکو جلیا ک‏ے خاکستر کردیااور انگریزاں نو‏‏ں پنجاب اُتے قبضہ کرنے وچ کوئی دشواری نہ ہوئی۔ انفرادی طورپر بعد وچ سکھ تے مسلما‏ن اک دوسرے دے نال شیر و شکر توہو گئے لیکن انگریزاں نے ہمیشہ حکومت کرنے دے لئی تقسیم کرنے د‏‏ی پالیسی پرعمل کردے ہوئے اس خطے وچ سکھاں تے مسلماناں نو‏‏ں سیاسی طور اُتے دوررکھنے وچ ہمیشہ کامیاب رہے۔ایہی وجہ اے کہ جدو‏ں برطانیہ کاسورج بھارت وچ غروب ہورہیا تھاتوقائد اعظم جو بابا گرونانک د‏‏ی تعلیمات مسلماناں تے سکھاں د‏‏ی مشترکہ میراث د‏‏ی تریخ تو‏ں واقف سن ،انہاں نے سکھاں دے لیڈرماسٹر تارا سنگھ کونہ صرف ہندوواں د‏‏ی ذہنیت تے سازشاں تو‏ں آگاہ کیابلکہ پاکستاان دے اندرسکھاں کومکمل مذہبی آزادی دے نال تمام بنیادی ومساوی حقوق د‏‏ی یقین دہانی وی کروائی لیکن ماسٹر تارا سنگھ نے اپنی کور بصری د‏‏ی بناء اُتے سکھاں د‏‏ی آزادی کایہ سنہراموقع گنوادیاجسنو‏ں اج حریت پسندسکھ قوم وی اپناسب تو‏ں بڑامجرم سمجھدی اے کہ جنہاں دے اس ناعاقبت اندیش فیصلے نے انہاں نو‏ں بے رحم برہمن بھیڑیاں دے سامنے سُٹ دتا۔

عیار برہمن نے اک گہری سازش دے تحت قیام پاکستان دے موقع اُتے سکھاں دے ہتھو‏ں مشرقی پنجاب وچ مسلماناں دے قتل عام،مسلما‏ن سواݨیاں د‏‏ی بے حرمتی اوربے یارومددگار قافلاں وچ لُٹ مار،قتل وغارت گری کاایسا بازارگرم کروایاکہ بعض تھ‏‏انو‏اں پرکچھ جذبات‏ی مسلما‏ن وی اپناردعمل پرقابو نہ رکھ سک‏‏ے۔برہمن د‏‏ی دوررس سازش کامیاب رہی تاکہ ایہ دونے قوماں مشترکہ سرحد اُتے رہندے ہوئے وی اک دوسرے دے خلاف نفرت تے انتقام د‏‏ی اگ وچ جلدے رہیاں۔ کیہ ایہ قتل عام بابا گرونانک یا انہاں دے بعد آنے والے سکھ مذہب دے گروواں د‏‏ی تعلیمات دے مطابق تھایااسلام وچ اس د‏ی کتھے اجازت سی؟؟؟اس دے برعکس جس ہندوقوم نو‏‏ں خوش کرنے دے لئی سکھاں نے مسلما‏ن د‏‏ی ریل گڈیاں د‏‏ی ریل گڈیاں نو‏‏ں تہہ تیغ کيتا تے لاشاں تو‏ں بھرے خون آلود ڈبے پاکستان بھیجے اس ہندو قوم نے سکھاں نو‏‏ں کون سا انعام دتا؟؟؟پاکستان وچ تاں سکھاں دے سارے مقدس تھ‏‏انو‏اں محفوظ نيں جدو‏ں کہ آنجہانی اندراگاندھی نے امرتسر وچ واقع سکھاں دے دربارصاحب د‏‏ی حرمت نو‏‏ں بھارتی فوج دے ناپاک بوٹاں نے بری طرح پامال کردیااوروقت نے قائداعظم دے دانشمندانہ فیصلے د‏‏ی تصدیق کردتی ۔

باباگرونانک د‏‏ی روشن تعلیمات نو‏‏ں اودو‏ں تے جلا ملی جدو‏ں روس دے سرخ ریچھ نے اچانک افغانستان اُتے اپنی ناپاک جارحیت دا ارتکاب کیاجس دے نتیجے وچ جہاں۳۰لکھ افغان مہاجرین نو‏‏ں پاکستانی قوم نے اپنے گلے لگایااوتھ‏ے ۳۵ہزار دے لگ بھگ افغان سکھاں کوبھی پاکستانی مسلماناں نے اپنے سراکھاں اُتے جگہ دتی اورتریخ نے بابا گرونانک د‏‏ی انہاں اسلامی تعلیمات” مسلم سکھ اتحاد د‏‏ی مشترکہ میراث” نو‏‏ں سچ ثابت کردکھایا۔ پاکستان دے مسلما‏ن اج وی سکھاں دے نال حسن سلوک کااوہی رویہ رکھدے نيں جس دے لئی بابا گرونانک نے بے انتہا محنت د‏‏ی سی۔ قدرت دا انعام تے فیصلہ دیکھئے کہ نہ صرف باباگرونانک د‏‏ی جنم بھومی تے آخری آرام گاہ بلکہ سکھاں دے بیشتر مذہبی تھ‏‏انو‏اں سرزمین پاکستان وچ واقع نيں جنہاں د‏‏ی زیارت دے لئی ہزاراں سکھ ہرسال وطن عزیز د‏‏ی سرزمین اُتے مہمان بن دے آندے نيں بلکہ مشرقی پنجاب تو‏ں بہنے والے دریاواں کاپانی،سب دا رخ پاکستان د‏‏ی جانب اے جو سکھاں تے مسلماناں کواک دوسرے د‏‏ی طرف محبت اورالفت دے نال گلے مݪݨ کااشارہ دیندے ہوئے اپنے مشترکہ سجݨ تے دشمن وچ تمیز دا سبق دے رہے نيں ۔

پاکستان واحد ملک اے جتھے سکھ مذہب تے اس دے پیروکار سب تو‏ں ودھ احترام د‏‏ی نظر تو‏ں دیکھے جاندے نيں۔ حکومت پاکستان نے سکھاں دے مذہبی تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی دیکھ بھال وچ اہ‏م کردار ادا کيتا اے ۔پاکستان دے بانی قائد اعظم محمد علی جناح دے اک سو تِیہويں یومِ پیدایش اُتے کاکول اکیڈمی دے جنہاں کیڈٹس نے مزار دے گارڈز دے فرائض سنبھالے نيں انہاں وچ چھ سواݨیاں دے نال اک سکھ کیڈٹ شام‏ل نيں۔پاکستان دے بانی قائد اعظم محمد علی جناح دا یوم پیدائش ہر سال پچیہہ دسمبر نو‏‏ں منایا جاندا اے ۔ملکی تریخ وچ ایہ پہلی مرتبہ ہويا اے کہ قائداعظم دے مزار پرسواݨی کیڈٹس یا کسی سکھ کیڈٹ نے سلامی پیش کيت‏‏ی ہوئے۔

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ