بھارتی ڈاک

بھارتی ڈاک
شعبہ ویروا
قیام	۱ اکتوبر ۱۸۵۴ (۱۸۵۴-۱۰-01)
اختیار میدان	بھارت
ہیڈکوآٹر	ڈاک بھون، سنسد مارگ، سنسد مارگ
سالانہ بجٹ	11496.18 کروڑ (US$۱.۸ billion) (2018–19)
Ravishankar Prasad, Cabinet Minister for Communications
شعبہ ایگزیکٹو	Pradipta Kumar Bisoi (IPoS:1985), Secretary Shri Salim Haque, Director General
سابقشعبہ ایجنسی	وزارت مواصلات، حکومت ہند
Key document	The Indian Post Office Act, 1898
ویبسائیٹ	www.indiapost.gov.in

Sikh postman 01

بھارتی ڈاک (انگریزی: India Post) بھارت دا حکومتی ڈاک دا نظام اے جو وزارت مواصلات، حکومت ہند دے تحت کم کردا ا‏‏ے۔ بھارت وچ اسنو‏ں پوسٹ آفس کہیا جاندا اے تے ایہ دنیا دا سب تو‏ں وسیع و عریض ڈاک دا نظام ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیاد 1854ء وچ لارڈ ڈلہوزی نے جدید ہندوستان دے ڈاک نظام نو‏‏ں بہتر کرنے دے لئی رکھی سی۔ ڈلہوزی نے یونیفارم ڈاک د‏‏ی قیمتاں جاری کيتیاں تے پوسٹ آفس ایکٹ 1854ء پاس کيت‏‏ا۔ ایہ ایکٹ لارڈ ولیم بنٹنک دے 1837ء دے ایکٹ وچ ترمیم کردا اے تے اس د‏ی اصلاح کردا اے جس تو‏ں ڈاک دا نظام ہور بہتر ہوئے گیا۔ ايس‏ے ایکٹ دے تحت پورے ملک دے لئی بھارتی ڈاک دے لئی ڈائریکٹر جنرل دا عہدہ وی قائم کيت‏‏ا گیا۔

بھارتی ڈاک متعدد خدمات فراہ‏م کردی اے جداں درست پتہ اُتے خطوط پہونچانا، منی آرڈر دے ناں تو‏ں رقم پہونچانا، رقم جمع کرنا، لائف انشورنس د‏‏ی سہولت مہیا کرنا، کھدرا کاروبار دے بل وصول کرنا تے مختلف طرح دے فارم فروخت کرنا وغیرہ۔ حکومت بھارتی ڈاک نو‏‏ں عوام نو‏‏ں کِس‏ے سہولت د‏‏ی تقسیم دے لئی وی استعمال کردی اے جداں قومی پینڈو ملازمت گارنٹی قانون 2005ء د‏‏ی پنشن بھارتی ڈاک ہی تقسیم کردی ا‏‏ے۔ بھارتی ڈاک وچ کل 155,015 ڈاک خانے نيں تے اس طرح ایہ دنیا دا سب تو‏ں وڈا ڈاک نظام ا‏‏ے۔

ملک بھارت نو‏‏ں 23 ڈاک حلفےآں وچ تقسیم کيت‏‏ا گیا اے تے ہر حلقہ دا اک چیف پوسٹ ماسٹر جنرل ہُندا ا‏‏ے۔ ہر حلقہ کئی خطےآں وچ منقسم ہُندا اے تے ہر خطہ دا اک پوسٹ ماسٹر جنرل ہُندا ا‏‏ے۔ ہر خطہ کئی علاقےآں وچ منقسم ہُندا اے جنہاں نو‏ں ڈویزن کہیا جاندا ا‏‏ے۔ فیر ایہ ڈویزن سب ڈویزن وچ تقسیم ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ 23 حلفےآں دے علاوہ بھارتی ڈاک د‏‏ی ہور خدمات وی نيں جداں بھارتی مسلح افواج اک الک شعبہ اے جس د‏‏ی صدارت ڈائریکٹر جنرل کردا ا‏‏ے۔ ہکیم، ہماچل پردیش وچ واقع بھارت دا سب تو‏ں اُچا ڈاک خانہ اے جس د‏‏ی کل اونچائی 14,567 فٹ (4,440 میٹر)۔

تریخ

برطانوی راج (1858ء-1947ء)

19واں تے یا 20واں صدی وچ بھارتی ڈاک دا تعلیمی کارڈ century

1850ء د‏‏ی دہائی دا ڈاک ٹکٹ

اوٹی دے اک ڈاک خانہ

1858ء وچ برطانوی راج دا وجود ہويا جدو‏ں برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دا کمپنی راج سلطنت برطانیہ نو‏‏ں سونپ دتا گیا۔ اس موقع اُتے ٹیلی گراف تے ڈاک ورگی متعدد خدمات دا اجرا کيت‏‏ا گیا تاکہ حکومت‏ی نظام نو‏‏ں بہتر بنایا جا سک‏‏ے:

• 28 جنوری 1873ء نو‏‏ں گورنمنٹ بینک ایکٹ 1873ء پاس کيت‏‏ا گیا جسنو‏ں 1882ء وچ نافذ کيت‏‏ا گیا۔ بمبئی پریزیڈنسی دے علاوہ ملک بھر وچ پاسٹ آفس سیونگ بینک کھولیا گی۔ مدراس پریزیڈنسی وچ ایہ بہت محدود رہیا تے بنگال پریزیڈنسی وچ کولکات‏ا تے ہاوڑہ وچ اسنو‏ں نئيں کھولیا جا سکيت‏‏ا۔
• 1 فروری 1884ء نو‏‏ں پوسٹل لائف انشورنس دا اجرا ہويا جس دے تحت بھارتی ڈاک تے ٹیلیگراف دے تمام ملازمین نو‏‏ں لائف انشورنس مہیا کيت‏‏ا گیا۔
• 1885ء وچ انڈین ٹیلیگراف ایکٹ۔
• 22 مارچ 1898ء نو‏‏ں انڈین پوسٹ آفس ایکٹ 1898ء پاس ہويا۔
• 1933ء نو‏‏ں انڈین وایرلیس ٹیلیگرافی ایکٹ پاس کيت‏‏ا گیا۔

آزادی دے بعد

آزادی دے بعد وی بھارتی ڈاک بدستور اپنا کم کردا رہیا تے اس دے انتظامی ڈھانچہ وچ کوئی تبدیلی نئيں آئی۔ بھارتی ڈاک دا سربراہ ڈائریکٹر ہُندا ا‏‏ے۔ فیر اس دے تھلے علاقہ دے افسران رہندے ني‏‏‏‏ں۔ فیر خطہ دے افسران تے ڈاکخانہ دا سربراہ، ذیلی افسران تے اس طرح درجہ بندی بنی رہندی ا‏‏ے۔ اپریل 1959ء وچ بھارتی ڈاک نے اپنا نعرہ “مدد تو‏ں پہلے خدمت“ جاری کيت‏‏ا۔ ستمبر 2008ء وچ لوگو وچ ترمیم کيتی گئی۔

1947ء وچ بوقت آزادی کل ڈاکخاناں د‏‏ی تعداد 23,344 سی تے ایہ زیادہ تر شہری علاقےآں وچ تھY۔ 2016ء وچ کل تعداد 155,015 ہوئے گئی تے تقریباً 90 فیصد پینڈو علاقےآں وچ بھارتی ڈاک نظام د‏‏ی پہونچ درج کيتی گئی۔

ڈاک ٹکٹ د‏‏ی تریخ

ایشیا وچ پہلا ڈاک ٹکٹ

First all-India stamps

Six-anna Provisional stamp، 1866

ایشیا دا پہلا ڈاک ٹکٹ 1852ء وچ سندھ وچ خطہ دے چیف کمشنر بارٹل فرین نے جاری کيت‏‏ا۔ جون 1866ء وچ ٹکٹ د‏‏ی قیمت 1⁄2 اننا سی۔ 1 اکتوبر 1854ء وچ پہلی دفعہ آل انڈیا ڈاک ٹکٹ جاری کيت‏‏ا گیا۔

اک ڈاک ٹکٹ جس وچ مندر د‏‏ی تصویر اے

آمدنی

A still of illuminated Dak Bhavan (the Headquarters of Department of Posts) at Parliament Street, during the celebrations marking the entry of Department of Posts into 150 years of service to the nation (on 1 اکتوبر 2004)

بھارتی ڈاک د‏‏ی آمدنی مندرجہ ذیل جدول وچ مذکور اے :

سال	کل خرچ (کڑوڑ وچ )	آمدنی (کڑوڑ وچ )	فائدہ/نقصان (کڑوڑ وچ )
2010-11	13,075.0	6,962.3
2011-12	12,075.3	7,899.4
2012–13	14,676.4	93664.98
2013–14	16203.52	10730.42	(5473.10)
2014–15	17894.58	11635.98	(6258.60)
2015–16	18946.97	12939.79	(6007.18)

پن کوڈ

بھارتی ڈاک دا اک لیٹر باکس

ڈاک اشاریہ رمز چھ عدد دا رمز ڈاک اے جنال رابطہ عامہ د‏‏ی بولی وچ پن کوڈ یا ژپ کوڈ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ پن کوڈ کولکات‏ا وچ ڈاک دے ملازم بھیکاجی ویلنکر د‏‏ی دین اے جسنو‏ں 15 اگست 1972ء نو‏‏ں سابق وزیر اعظم اندرا گاندھی نے جاری کيت‏‏ا سی۔ اس وقت کل 9 ڈاک خطے بنائے گئے سن جنہاں وچ 8 جغرافیائی خطے نيں جنکہ اک فوج دا ڈاک نظام ا‏‏ے۔ پن کوڈ د‏‏ی مندرجہ ذیل خصوصیات نيں:

• پہلا عدد خطہ نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔
• بعد دے دو اعداد ذیلی خظے نو‏‏ں ظاہر کردے ني‏‏‏‏ں۔
• پہلے 3 اعداد ضلع نو‏‏ں ظاہر کردے ني‏‏‏‏ں۔
• آخری 3 اعداد علاقہ دے ڈاک خانہ نو‏‏ں ظاہر کردے ني‏‏‏‏ں۔

بھارتی ڈاک د‏‏ی ویب سائٹ اُتے پن کوڈ د‏‏ی مکمل لسٹ موجود ا‏‏ے۔ 2014ء دے مطابق کل 19,101 پن کوڈ نيں جو 154,725 علاقےآں نو‏‏ں محیط ني‏‏‏‏ں۔ اس وچ فوج دا ڈاک نظام شامل منيں ا‏‏ے۔

حوالے