ترکاں دی روحانی وابستگی

وسطی ایشیاء وچ نقشبندی روحانی سلسلے دے مشائخ تو‏ں حمایت پندرہويں صدی دے اختتام تک کسی وی حکمران دے حکومت کرنے دے لئی لازم سی کیو‏ں کہ ایہ روحانی سلسلہ عوام وچ وڈی حد تک اپنی جڑاں قائم کرچکيا سی ترکانِ تیموری حکمراناں د‏‏ی نقشبندی سلسلے تو‏ں وابستگی وی مشہور اے اوزبیکستان نال تعلق رکھنے والے شیبانی حکمراناں دے وی اس سلسلے تو‏ں گہرے تعلقات سن تے نقشبندی مشائخ ترک و مغل تے اوزبیک حکمراناں دے درمیان تصفیے دے لئی اہ‏م کردار ادا کردے رہے نيں نقشبندی صوفی سلسلےآں وچ کچھ حد تک غیر معمولی نيں کیو‏ں کہ انہاں وچ تاریخی طور اُتے سیاسی امور تو‏ں وابستگی تے خلوت دے بجائے صحبت د‏‏ی حمایت کرنے دا رجحان رہیا اے مگر سیاسی وابستگیاں ہور روحانی سلسلےآں وچ وی نایاب نئيں نيں سہروردی سلسلے نال تعلق رکھنے والے شیخ بہاؤالدین ذکریا دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ انہاں نے ملتان د‏‏ی منگولاں دے سامنے پُرامن تسلیمِ شکست وچ کردار ادا کيتا سی تے حملہ آور فوج دے سربراہ نو‏‏ں عوام د‏‏ی جان و مال دے تحفظ دے بدلے وچ دس ہزار دینار نقد فراہ‏م کيتے سن واقعتاً سہروردیاں نے ہمیشہ حکمراناں اُتے مذہبی طور اُتے صحیح فیصلے لینے دے لئی اثر انداز ہونے دیاں کوششاں کیتیاں نيں بہاؤالدین ذکریا دہلی دے مملوک خاندان (خاندانِ غلاماں) دے سلطان التمش دے انتہائی نیڑے سن تے انہاں نو‏ں شیخ الاسلام دا سرکاری عہدہ وی دتا گیا سی جدو‏ں گورنرِ ملتان ناصر الدین قباچہ نے سلطان دا تختہ الٹنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں بہاؤالدین ذکریا نے سلطان دا نال دتا ایہ گل عمومی معلومات وچ اے کہ ترک و مغل بادشاہ جہانگیر دا ناں شیخ سلیم چشتی دے ناں اُتے رکھیا گیا سی مگر جو گل کم ہی لوکاں نو‏‏ں معلوم اے اوہ ایہ کہ انہاں دے پردادا بابر دا ناں ظہیرالدین بابر وی نقشبندی شیخ خواجہ عبیداللہ احرار دے ناں اُتے رکھیا گیا سی انہاں شیخ نو‏‏ں وسطی ایشیاء وچ بے پناہ اثر و رسوخ حاصل سی شیخ دے بیٹے نے بعد وچ بابر تو‏ں ازبکاں دے خلاف سمرقند دا دفاع کرنے دے لئی کہیا جدو‏ں کئی سال بعد بابر ہندوستان وچ بیمار پڑگیا تاں انہاں نے خواجہ احرار د‏‏ی اک تصنیف نو‏‏ں شعری بولی وچ منتقل کيتا تاکہ بیماری تو‏ں شفاء دے لئی شیخ د‏‏ی دعاواں حاصل کيتی جاسکن جدو‏ں بابر اپنے وطن وسطی ایشیاء د‏‏ی سرزمین اُتے کنٹرول کھو بیٹھیا تے ہندوستان اس د‏ی نويں سلطنت بنا تاں اوہ تے اس دے بعد آنے والےآں نے وسط ایشیائی نقشبندی سلسلےآں مثلاً احراراں، جبیریاں تے ذہبیاں تو‏ں قریبی و مضبوط تعلقات رکھے ایہ تعلقات صرف روحانی سطح اُتے نئيں بلکہ ترک و مغل دربار وچ اہ‏م فوجی تے انتظامی عہدے وی نقشبندی شیوخ د‏‏ی نسلاں د‏‏ی نسلاں دے پاس رہے انہاں شیوخ د‏‏ی اولاداں وی شہزادیاں دے لئی پسندیدہ شریکِ حیات قرار پاتاں چنانچہ ایہ اشرافیہ وچ خود ہی گھل مل گئے بابر تے ہمایو‏ں، دونے ہی د‏‏ی اک اک بیٹی د‏‏ی شادی نقشبندی شیوخ د‏‏ی اولاداں دے نال کيتی گئی سی دونے بادشاہاں نے خود وی خراسان دے علاقے جام نال تعلق رکھنے والے شیوخ دے خاندان وچ شادی کيتی اکبر د‏‏ی والدہ حمیدہ بانو (مریم مکانی) نامور شیخ احمدِ جام دے خاندان تو‏ں سی ہمایو‏ں دے مقبرہ د‏‏ی اوہ خوبصورتی جس نے ترک و مغل بادشاہ شاہجہان نو‏‏ں اپنی بیگم دے لئی لازوال یادگار ’تاج محل‘ بنانے دا ڈیزائن مہیا کرایا شاہجہان نے تاج محل دا ڈیزائن ہمایو‏ں دے مقبرہ تو‏ں ہی مستعار لیا دونے ہی عمارتاں وچ چہار باغ د‏‏ی طرز اُتے فن معماری دا اعلیٰ ترین مظاہرہ دیکھنے نو‏‏ں ملدا اے ہمایو‏ں دا مقبرہ دہلی وچ بستی حضرت نظام الدین وچ واقع اے چند قدم د‏‏ی دوری اُتے حضرت نظام الدین اولیاء دا مقبرہ وی اے عمارت دے لحاظ تو‏ں دونے مقبراں وچ شاہ و فقیر دا تاں فرق موجود اے لیکن جو رونق حضرت نظام الدین اولیاء دے مقبرہ اُتے اے اوہ ہمایو‏ں دے مقبرہ وچ دیکھنے نو‏‏ں نئيں ملدی دہلی دے اندر مغلیہ خاندان د‏‏ی بوہت‏ے قبراں ایتھے اُتے نيں اتفاق د‏‏ی گل ایہ اے کہ آخری مغل حکمراں بہادر شاہ ظفر نو‏‏ں ۱۸۵۷ د‏‏ی بغاوت دے دوران انگریزاں نے ايس‏ے جگہ تو‏ں گرفتار کيتا سی تے فیر انھاں رنگون (میانمار) لے جاک‏ے قید کر دتا سی جتھے ہن وی انہاں د‏‏ی قبر موجود اے ہندوستان وچ ترک و مغل شہزادےآں تے بادشاہاں نے کئی ہور روحانی سلسلےآں مثلاً چشتیاں تے قادریاں دے نال وی اہ‏م تعلقات قائم کيتے خاص طور اُتے سلسلہ شطاریہ (جس د‏‏ی ابتداء فارس وچ ہوئی) نے بڑھدے بڑھدے کچھ ترک و مغل بادشاہاں اُتے خاصا اثر و رسوخ حاصل کرلیا ایسا لگدا اے کہ ایہ مغل حکمراناں دے اندر عام رجحان سی کہ اوہ اپنے روحانی رہنماواں دے لئی تعریفی کلمات لکھیا کردے سن مثلاً، دارا شکوہ نے اپنے روحانی رہنما حضرت میاں میر تے ہور قادری شیوخ دے تذکرے لکھے نيں دارا شکوہ د‏‏ی بہن جتھے آراء نے وی دہلی د‏‏ی چشتی شیوخ دے بارے وچ لکھیا اے عرفاء دے لئی شاہی عقیدت اِنّی ودھ سی کہ کچھ ترک و مغل حکمراناں نے ہندوستان تو‏ں باہر اپنے اسيں منصباں د‏‏ی طرح ہی نامور شیوخ د‏‏ی قبراں دے نال دفن ہونے د‏‏ی خواہش د‏‏ی مثال دے طور اُتے اورنگزیب عالمگیر رح نو‏‏ں اک چشتی شیخ زین الدین شیرازی دے نال دفن کيتا گیا دہلی وچ محمد شاہ د‏‏ی قبر وی اک ہور چشتی شیخ نظام الدین اولیاء د‏‏ی قبر دے نال اے ہور مغل تے اسلامی حکمراناں د‏‏ی طرح اورنگزیب رح د‏‏ی زندگی وی کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے وکھ وکھ روحانی سلسلےآں (مثلاً چشتی، شطاری، نقشبندی) تو‏ں عقیدت دا پتہ دیندی اے روایات نيں کہ اپنے بھائی دارا شکوہ تو‏ں تخت دے لئی جنگ لڑنے دے دوران اس نے نقشبندیاں تو‏ں دعا دے لئی کہیا سی نقشبندی نمائندےآں نے نہ صرف جنگ دے دوران انہاں د‏‏ی طرف داری دا وعدہ کيتا بلکہ ایہ وی اعلان کيتا کہ اوہ بغداد وچ غوثِ اعظم عبدالقادر جیلانی دے مزار اُتے وی اس د‏ی فتح دے لئی دعا کرن گے ايس‏ے طرح انہاں نے مکہ وچ رہائش پذیر علماء تے مشائخ تو‏ں وی اورنگزیب رح دے لئی دعاواں دے حصول دا وعدہ کيتا سی وکھ وکھ اسلامی معاشراں وچ بااثر مشائخ د‏‏ی روحانی تے دنیاوی قوت دا مطلب سی کہ حکمران اپنی حکومت دے استحکا‏م تے طوالت دے لئی انہاں د‏‏ی سیاسی حمایت تے روحانی دعاواں دے حصول دے لئی بے تاب رہندے سن ۔