جنوبی ایشیا وچ مسلم سلطنتاں دی ابتدا
خاندانِ غور دا عروج[سودھو]
سلطنت ایران وچ غزنی خاندان دے دور انحطاط وچ غور دے شنسبانی خاندان نے نمایاں حیثیت حاصل کيتی۔ غور دا علاقہ غزنی اورہرات دی دشوار گزار وسطی پہاڑیاں وچ واقع اے۔ اسنوں غورستان وی کہندے نيں۔ ۱۰۱۰ء وچ محمود غزنوی نے اس خطّہ نوں زیر کيتا۔ غور دے بہادر تے جنگجو سپاہیاں نے محمود دی قیادت وچ برعظیم دی فوجی مہمات دے دوران خوب داد شجاعت دی۔ بعد وچ جداں جداں یمینی (غزنہ) خاندان دا سیاسی اقتدار کم ہُندا گیا۔ غوری سرداراں دی سطوت وجبروت وچ وادھا ہُندا گیا۔
فیروز کوہ دے امیر سیف الدین دے دور وچ غزنوی تے غوری امارتاں دے وچکار مخاصمت شروع ہوئی تے آپس وچ کئی لڑائیاں ہوئیاں تے انتہائی سنگین صورتحال پیدا ہوگئی۔
۱۱۵۱ء وچ غوری امارت دے امیر علا الدین نے غزنی اُتے حملہ کردتا تے غزنی دے حکمران بہرام شاہ نوں شکست دے کے غزنی اُتے قبضہ کرلیا تے اپنی سپاہ نوں باشندگان غزنی دے قتل عام تے شہر نوں نذر آتش کردینے دا حکم دتا۔ چناں چہ مسلسل ست روز تک غزنی دا خوبصورت شہر تاخت تے تاراج ہُندا رہیا تے اس توں اگ دے شعلے بلند ہُندے رہے تے عروس البلاد کہلانے والا ایہ شہر جل کے راکھ دا ڈھیر بن گیا۔ ہزار ہا بندگان خدا غوری شمشیراں دے گھاٹ اتر گئے۔ اس اُتے وی جدوں علا الدین دی آتش انتقام فرو نہ ہوئی تاں اس دے حکم اُتے سلطان محمود‘ مسعود تے ابراہیم دے سوا باقی تمام سلاطین غزنہ دی قبراں کھود پائی گئياں۔ انہاں دی نعشاں نوں جلیا کے مقبراں نوں مسمار کردتا گیا۔ انہاں انتہائی سفاکانہ اقدامات دی بنا اُتے علا الدین نوں تریخ وچ ’’جہانسوز‘‘ دے لقب توں یاد کيتا جاندا اے۔
امیر غیاث الدین تے شہاب الدین محمد غوری[سودھو]
۱۱۶۱ء وچ علا الدین دی وفات دے بعد اس دا بیٹا سیف الدین تے اس دے بعد اس دا بھتیجا امیر غیاث الدین امارت فیروز کوہ دا وارث بنیا۔ اس نے غزنی اُتے قبضہ کرکے غزنی دی امارت اپنے چھوٹے بھائی معزّ الدین سام عرف شہاب الدین محمد غوری دے سپرد کيتی۔ دونے بھائیاں وچ بے حد یگانگت تے محبت سی تے جس دی نظیر مشکل توں تریخ دے اوراق وچ ملے گی۔ وڈا بھائی غیاث الدین تمام عمر فیروز کوہ دی مسند امارت اُتے متمکن رہیا جدوں کہ چھوٹے بھائی شہاب الدین محمد غوری نے تمام شمالی برعظیم نوں زیر نگيں کرکے اک وسیع تے عریض سلطنت دی بنیاد رکھی۔ اگرچہ اوہ جاہ واقتدار دا حامل تے اک وسیع سلطنت دا مالک تھا‘ مگر اوہ ہمیشہ اپنے بھائی دا فرمانبردار رہیا۔ اپنے آپ نوں اس دا نائب ظاہر کردا رہیا تے ايسے دا ناں سکّاں اُتے کندہ کرواتارہیا۔ جے وڈا بھائی فہم وفراست‘ قابلیت تے دور اندیشی وچ بے مثال سی تاں چھوٹا بھائی شجاعت‘ بلند ہمتی تے مستقل مزاجی دا پیکر تھا۔
معز الدین سام عر ف شہاب الدین محمد غوری (۱۱۷۴ء توں ۱۲۰۶) نے۱۱۷۵ء وچ ملتان اُتے فوج کشی کرکے قرامطیاں نوں شکست دے کے ملتان اُتے قبضہ کرلیا۔ ۱۱۷۸ء وچ سندھ تے گجرات اُتے حملہ کيتا۔ اوہ سندھ وچ فتح یاب ہويا تے دیبل تے سندھ دے ہور علاقےآں نوں فتح کرلیا۔ اس نے ۱۱۸۱ء وچ پنجاب اُتے یلغار دی تے ۱۱۸۴ء وچ سیالکوٹ اُتے قبضہ کرلیا تے ۱۱۸۶ء وچ خسرو ملک نوں گرفتار کرکے لاہور اُتے قبضہ کرلیا تے غزنوی دے اقتدار دا پنجاب وچ مکمل خاتمہ کردتا۔ ترائین پنجاب دے مقام اُتے پرتھوی راج چوہان دی ۲لکھ راجپوتاں تے ۳ہزار جنگی ہاتھیاں اُتے مشتمل فوج نے محمد غوری نوں شکست دتی تے اوہ اوتھے توں شکست کھاکر پہلے لاہور تے فیر غزنی چلا گیا۔
۱۱۹۲ء وچ سلطان محمد غوری نے پوری تیاری دے نال دوبارہ ترائن دے مقام اُتے راجپوتاں دی ٹڈی دل فوج نوں اپنی بہترین جنگی حکمت عملی تے تربیت یافتہ جنگجو فوج دے بل بوتے اُتے اپنے توں ۳ گنیافوج نوں شکست دتی تے اگے ودھ کے اجمیر دہلی تے سوسوندی اُتے قبضہ کرلیا تے راجپوتاں دی اجتماعی قوت تے پرتھوی راج چوہان خاندان دی شان وشوکت نوں ناقابل تلافی نقصان پہنچایا تے برعظیم وچ اک مستقل اسلامی سلطنت دی بنیاد رکھ دتی تے ملک قطب الدین ایبک نوں اپنا نائب السلطنت مقرر کرکے واپس غزنی چلاگیا۔ ۱۱۹۴ء وچ اوہ دوبارہ ہندوستان آیا تے قنوج تے بنارس تے بعدازاں اس دے نائب قطب الدین ایبک نے گجرات‘ کالنجر تے گوالیار نوں فتح کرکے پورے شمالی تے وسطی ہندوستان اُتے اسلامی سلطنت قائم کردتی۔ سلطان محمد غوری راجپوتاں تے انہاں دے راجاواں دے خلاف عمر بھر لڑدا رہیا مگر اس نے انہاں دے نال ہمیشہ رواداری تے فیاضی دا برتاؤ کيتا۔ جے اوہ چاہندا تاں لاتعداد ہندوواں نوں قتل کردیندا جبراً مسلمان بنالیندا مگر اس دی پوری زندگی وچ اس قسم دا کوئی اک واقعہ وی ایسا نئيں ملدا۔ جس توں کہ اس دے متعصب یا تنگ نظر ہونے دا ثبوت مل سکے۔
محمد غوری نے جو سلوک غلاماں دے نال کيتا اس دی مثال سوائے اسلامی تریخ دے تے کدرے نئيں ملدی۔ بیٹےآں دی طرح انہاں نوں پالیا تے انہاں دی تعلیم وتربیت کی، انہاں اُتے اعتماد کيتا، انہاں نوں اعلیٰ مناصب عطا کیتے، اہم ذمے داریاں سونپاں، اپنا نائب بنایا تے برعظیم پاک وہند دی اسلامی سلطنت دی توسیع وتعمیر دا کم انہاں دے سپرد کيتا۔ انہاں وچ قطب الدین ایبک‘ شمس الدین التمش‘ محمد بن بختیار خلجی‘ نا صر الدین قباچہ تے تاج الدین یلدوز قابل ذکر نيں۔
محمد غوری نے اپنے ترک غلاماں نوں نہ صرف علوم زمانہ دی بلکہ فنون حکمت دی تعلیم وی دلوائی تے انہاں نوں اس قابل بنادتا کہ وسیع مملکتاں اُتے کامیابی توں حکومت کرسکن۔
خاندان غلاماں دا دور[سودھو]
سلطان قطب الدین ایبک (۱۲۰۶ء توں ۱۲۱۰ء)[سودھو]
سلطان محمد غوری دے بعد جون ۱۲۰۶ء نوں لاہور وچ قطب الدین ایبک دی تاج پوشی ہوئی تے امرائے سلطنت نے اس دی بادشاہت نوں تسلیم کرلیا۔ ۱۲۰۸ء وچ سلطان محمود غوری بن غیاض الدین نے قطب الدین ایبک دی تخت نشینی نوں تسلیم کردے ہوئے اسنوں سلطان دا خطاب عطا کيتا۔
قطب الدین ایبک اک عادل‘ شجاع تے شریعت دا پابند مسلمان حکمران سی۔ اس دے دور وچ دہلی وچ عالی شان مسجد قوت الاسلام‘ قطب مینار‘ بے شمار مدارس‘ مسیتاں تے خانقاہاں تعمیر ہوئیاں۔ اگرچہ اس دا زیادہ تر وقت فتوحات‘ معرکےآں تے جنگی مہمات وچ صرف ہوا‘ لیکن فیر وی بہترین فضلا تے شاعر اس دے دربار توں وابستہ رہے۔
شمس الدین التمش (۱۲۱۰ ء توں ۱۲۳۴ء)[سودھو]
قطب الدین ایبک دے بعد‘ اس دا صحیح جانشین سلطان شمس الدین التمش ہوا‘ اس نے قطب مینار دی تعمیر نوں تکمیل تک پہنچایا اوہ پہلا مسلمان حکمراں سی جس نے خالص عربی طرز دے سکے رائج کیتے تے مرکزی ٹکسال قائم کيتی۔ اس دی تخت نشینی دے وقت سلطنت انتہائی غیر مستحکم‘ بدنظمی تے انتشار دا شکار سی۔ بنگال‘ سندھ‘ ملتان‘ لاہور‘ غزنی تے راجپوت راجگان خود مختار ہوچکے سن ۔ التمش نے اپنی اعلیٰ عسکری صلاحیت تے ذہانت توں آہستہ آہستہ تمام علاقےآں اُتے قبضہ کرکے ترک امراء تے راجپوتاں نوں اطاعت گزار بنایا تے سندھ توں لے کے بنگال تک تمام شمالی برعظیم نوں اپنے زیر نگيں کرلیا تے اپنے تدبر توں سلطنت دہلی نوں منگول فتنے توں محفوظ رکھیا۔ ۶۳۳ھ (بمطابق ۱۲۳۴ء) وچ اس دا انتقال ہويا۔ ایہ بہت دیندار‘ عابد تے زاہد تے درویش صفت بادشاہ سی۔ بزرگان دین دی توقیر تے خدمت دے لئی کوشاں رہندا سی۔ خواجہ بختیار الدین کاکی ؒ دی خدمت وچ حاضر ہُندا رہندا سی۔ التمش دے زمانے وچ دہلی وچ علماء‘ فضلا‘ صوفیا تے مشائخ دی تعداد وچ خاصا وادھا ہويا۔ تاج الدین سنگریز‘ امیر روحانی‘ ناصری تے بہاء الدین علی جداں شاعر تے قاضی حمید الدین ناگوری‘ حاجی احمد الدین‘ فخر الملک عطائی‘ قاضی منہاج سراج‘ مولانا جمال الدین بسطامی تے نورالدین مبارک غزنوی جداں علماء تے فضلا موجود سن ۔ خواجہ قطب الدین بختیار کاکیؒ ‘ شیخ جلال الدین تبریزیؒ ‘ شیخ بدرالدین غزنویؒ تے قاضی قطب الدین کاشانیؒ جداں صوفیا تے مشائخ رشد تے ہدایت دے مرکز قائم کیتے ہوئے سن ۔ سلطان التمش دے عہد وچ دہلی‘ بدایاں تے بجنور‘ وچ عالی شان مسجدیں‘ عیدگاہاں تے حوض تعمیر ہوئے‘ جو اج تک اس دی دینداری تے اسلام دوستی کيتی گواہی دے رہے نيں۔
التمش دے جانشین بیٹے نااہل وتن آسان سن اس لئی اس نے اپنی لائق فائق عسکری تے اعلیٰ اوصاف دی مالک بیٹی رضیہ نوں اپنا جانشین مقرر کردتا۔
رضیہ سلطان (۱۲۳۶ء توں ۱۲۴۰ء)[سودھو]
نومبر ۱۲۳۶ء نوں رضیہ سلطان‘ سلطان جلال الدین دا لقب اختیار کرکے سریر آرائے سلطنت ہوئی۔ اوہ میدان جنگ وچ فوج دی مردانہ وار قیادت کردی سی۔
اس وچ اپنے باپ دی طرح اک اچھے حکمراں دی ساری خوبیاں موجود سن مگر عورت ہونا اس دے لئی اک مصیبت بن گیا۔ اس دی بے پردگی نسوانی اقتدار تے اک غیر ترک حبشی غلام یا قوت اُتے خصوصی عنایات دی بنا اُتے امراء اس دے خلاف ہوگئے۔ قرامطہ دی فتنہ آرائی تے امرائے چہل گانی تے بعد وچ بھتنڈہ دے حاکم ملک اختیار الدین التونیہ دی بغاوتاں نے اس دے اقتدار نوں ناقابل تلافی نقصان پہنچایا مگر بعد وچ التونیہ تے رضیہ سلطان نے اگست ۱۲۴۰ء نوں شادی کرکے تخت شاہی نوں التمش دے تیسرے بیٹے بہرام شاہ توں دہلی دے تخت دی بازیابی دے لئی دہلی اُتے یورش کردتی لیکن شکست کھادی تے بعد وچ جنگل وچ ڈاکوواں دے ہتھوں ہلاک ہوگئے۔
ترک امراء تے علماء بہرام شاہ دی بدعنوانیاں تے ممتاز ترک امراء دے قتل اُتے اس دے خلاف ہوگئے سن انہاں نے باغی فوج دی مدد توں دہلی اُتے قبضہ کرکے بہرام شاہ نوں گرفتار کرکے قتل کردتا۔ ۱۲۴۶ء وچ امرائے سلطنت نے التمش دے سب توں چھوٹے بیٹے ناصر الدین محمودکو جو اپنے مرحوم وڈے بھائی دا اسيں ناں سی بدایاں توں بلیا کے تخت اُتے بٹھادتا۔
ناصر الدین محمود (۱۲۴۶ء توں ۱۲۶۶ء)[سودھو]
ناصر الدین محمود اک رحم دل تے خدا ترس بادشاہ سی۔ اوہ علم تے ادب دا مربی‘ غریباں نادارےآں دا سرپرست‘ درویشانہ زندگی دا خوگر‘ عیش ونشاط دی شاہانہ زندگی توں متنفّر سی۔ اوہ اپنے باپ التمش دی طرح فیاض تے علم تے دانش دا وڈا سرپرست سی۔ منہاج سراج دی مشہور زمانہ تاریخ‘ طبقات ناصری‘ ايسے دے دور وچ مرتب ہوئی‘ جو ايسے دے ناں توں موسوم اے۔ ملک دی خوش نصیبی سی کہ انہاں نوں الغ خاں غیاث الدین بلبن جداں وزیر باتدبیر میسر سی۔ ۱۸؍ فروری ۱۲۶۶ء نوں اس نیک دل تے درویش صفت بادشاہ دا انتقال ہوگیا۔ تے امراء نے اس دے نائب السطنت غیاث الدین بلبن نوں متفقہ طورپر اس دا وارث تسلیم کرکے دہلی دے تخت اُتے بٹھایا۔