سلطنت دلی

دلی سلطنت دا نقشہ

دلی سلطنت

1206ء توں 1526ء تک ہندستان تے حکومت کرن آلیاں کئی حکومتاں نوں مشترکہ طور تے دلی سلطنت آکھئیا جاندا اے ۔

تریخ[لکھو]

ترک تے پشتون نسل دیاں اینہاں حکومتاں وچ غلاماں ٹبر(1206ء توں 1290ء) ، خلجی ٹبر(1290ء توں 1320ء) ، تغلق ٹبر(1320ء توں 1413ء) ، سید ٹبر(1414ء توں 1451ء) تے لودھی ٹبر(1451ء توں 1526ء) دیاں حکومتاں شامل نیں ۔ 1526ء چ دلی دی آخری سلطنت مغلیہ سلطنت دے بانی ظہیر الدین بابر دے ہتھوں شکست دے بعد مغلیہ سلطنت چ ضم ہو گئی ۔

شہاب الدین غوری[لکھو]

12ویں صدی چ شہاب الدین غوری نے غزنی ، ملتان ، سندھ ، لہور تے دلی نوں فتح کیتا تے اینہاں نوں سلطنت غوریہ داحصہ بنا لئیا ۔

سلطنت دا آغاز تے غلاماں ٹبر[لکھو]

دلی چ قطب الدین ایبک دا بنایا قطب مینار

1206ء چ شہاب الدین غوری مرن مگروں اس دا اک غلام جرنیل قطب الدین ایبک ، دلی دے تحت تے بیٹھا ، تے اینج سلطنت دلی تے غلاماں ٹبر د حکومت دا آغاز ہوئیا ۔ غلاماں ٹبر دی حکومت بوہت تیزی نال ودھی تے ایس صدی دے ادھ تیکر ، درہ خیبر توں بنگال تک دا علاقہ اس سلطنت ج شامل ہو گئیا ۔ التتمش(1210ء توں 1235ء) تے غیاث الدین بلبن(1266ء توں 1287ء) اس ٹبر دے مشہور حکمران سن ۔ 1290ء چ اس ٹبر دی حکومت دا خاتمہ ہوگئیا ۔

خلجی ٹبر[لکھو]

خاندان غلاماں دے خاتمے دے مگروں خلجی ٹبر حکومت چ آ گئیا ،جہڑا سلطنت غوریہ دے دوران بنگال دا حکمران سی ۔ خلجی حکمراناں نے گجرات تے مالوہ فتح کیتے تے دریائے نربدا دے پار دکھن چ تامل ناڈو تک اینہاں دے قدم جا اپڑے ۔

دکھنی ہندستان چ فتوحات[لکھو]

پاکستان ، لہور انارکلی چ قطب الدین ایبک دا مزار

سلطانت دلی تے بعد چ گلبرگہ دی بہمنی سلطنت تے 1518ء چ بہمنی سلنطت دی پنج دکن سلطنتاں چ ونڈ دے مگروں وی دکھنی ہندستان چ مسلماناں دی پیش قدمی جاری رہی ۔ ہندو سلطنت وجے نگر نے دکھنی ہندستان نوں اپنے جھنڈے تھلے جمع کر دے ہوئے سلطنت دلی دی پیش قدمی نوں کجھ چر لئی روکئیا پر 1565ء چ دکن سلطنت دے ہتھوں ختم ہو گئی ۔

ہندستان دی واحد زنانی حکمران[لکھو]

دلی سلطنت واحد سلطنت سی ، جس دے دوران ہندستان تے اک زنانی نے حکومت کیتی ۔ غلاماں ٹبر دی حکومت دے دوران التتمش نے اپنی دھی رضیہ سلطانہ دے حق چ وصیت کیتی سی ، جس نے 1236ء توں 1240ء تک تحت سمبھالئیا ۔ اوداں تے اس دا دور حکومت بوہت ای چھوٹا سی پر مورخ اسنوں بوہت قدر دی نگاہ نال ویکھدے نیں ۔ التتمش دے کئی پتر سن پر اوہ کہندا سی کہ "مرد تے صرف رضیہ اے " ۔ رضیہ نوں اپنے بھائیاں دی بغاوت دا ساہمنا کرنا پئیا تے بالآخر اپنے شوہر سمیت اینہاں دے ہتھوں ای ماری گئی ۔ اوہ مسلم تریخ دی پہلی زنانی حکمران سی جس دی حکومت چڑھدے چ دلی توں لہندے چ پشاور تے اتلے چ کشمیر تے دکھن چ ملتان تک قائم سی ۔

امیر تیمور دے حملے[لکھو]

مغلیہ سلطنت دا بانی ظہیر الدین محمد بابر

1398ء چ امیر تیمور دے حملے دی وجہ توں سلطنت دلی نوں زبردست نقصان پہنچئیا تے اودھ ، مالوہ ، بنگال ، گجرات تے جونپور دیاں آزاد حکومتاں قائم ہو گئیاں ۔

منگول حملے[لکھو]

اوداں تے ایہہ دلی سلطنت دی بوہت وڈی کامیابی سی کہ اس نے 13ویں صدی عیسوی چ ہندستان نوں منگولیا تے وسطی ایشیا دے منگول حملہ آوراں دیاں تباہ کاریاں تے قتل و غارت توں بچائی رکھیا ۔ اس چر چ چنگیز خان نے وسطی ایشیا چ خوارزم دی خوارزم شاہی سلطنت ، افغانستان تے ایران دی اٹ نال اٹ بجا دتی سی تے ہندستان نے منگولاں نے حملے تے کیتے پر اینہاں نوں کوئی خاص کامیابی نال ملی اس پاروں اوہناں نے فیر ایدھر دا مونہہ نئیں کیتا ۔ پر 1398ء چ سمرقند د؛ تیموری سلطنت دے حکمران امیر تیمور دے حملے نے دلی سلطنت نوں بوہت زیادہ کمزور کر دتا ۔

سلطنت دا خاتمہ[لکھو]

لودھیاں دے دور چ سلطنت دلی کافی حد تک بحال ہو گئی سی تے سارے خودمختار ہوغے علاقے اک اک کر کے مڑ فیر سلطنت دے اقتراد چ آ گئے سن ۔ پر آخری لودھی حکمران ابراہیم لودھی نوں اسدے درباری تے رعایا دونہے بوہت ناپسند کردے سن ۔ اسدے پیؤ سکندر لودھی دے مرن مگروں ، دربار دے کجھ سرداراں تے درباریاں نے بغاوت کردتی جہڑےاسدے بھائی جلال خان نوں تخت تے بٹھانا جاہندے سن ۔ اس نے بغاوت کچل دتی تے اپنے بھائی جلال خان نوں مروا کے تخت تے قبصہ کر لیا ۔ ایہہ اپنے درباریان نال چنگے طریقے نال پیش نئیں آندا سی ۔ اس لئی پنجاب دے گورنر دولت خان تے اسدے چاچا عالم خان نے کابل دے حکمران بابر نوں دلی تے حملہ کرن دا نیوتا بھیجیا ۔

مغلیہ سلطنت دی بنیاد[لکھو]

کابل دے وسطی ایشیائی مغل حکمران تے امیر تیمور دے پوتے ظہیر الدین بابر نے پانی پت دی پہلی لڑائی چ دلی سلطنت دے سلطان ابراہیم لودھی نوں شکشت دتی تے ابراہیم لودھی میدان جنک چ ماریا گیا ۔ پانی پت دی پہلی لڑائی چ بابر دی فتح بہتر سپہ سالاری ، بوہتا جنگی تجربہ ، بہتر منصوبہ سازی تے توپاں دی ورتوں سی ۔ بابر نے دلی تے آگرہ تے مل مار کے سلطنت دلی دا خاتمہ کر دتا تے 1526ء چ مغلیہ سلطنت دی بنیاد رکھی ۔ ایہہ مغل سلطنت اگلے 300 سال ہندستان تے حکومت کر دی رہی ۔

ثقافتی پہلو[لکھو]

دلی دے سلطاناں دے مشرقی وسطی ، افغانستان تے ایران دے مسلمان حکمراناں نال ودھیا تعلقات سن ۔ سلطان اپنے قنوقاں دیبنیاد قرآن تے شریعت تے رکھدا سی تے غیر مسلم رعایا نوں اپنے مذہب تے عمل کرن دی اجازت سی ۔ سلطان شہراں توں حکومت کردا سی پر عسکری کیمپ تے تجارتی چوکیاں پورے دیس چ نکے وڈے قصبےآں چ سن ۔

سلطنت دا ورثہ[لکھو]

دلی سلطنت اک ثقافتی نشاۃ ثانیہ دے دور دی نقیب سی ۔ ہندو مسلم ثقافتاں دے ملاپ نال فن تعمیر ، موسیقی ، ادب ، بولی تے مذہب تے ان مٹ اثرات پئے ۔ امیر تیمور دے دلی تے حملے پاروں اودھ ، بنگال ، جونپور ، گجرات تے مالوہ چ خودمحتار سلطنتاں وجود ج آیاں

مالیاتی نظام[لکھو]

محمد بن تغلق دا اک سکہ

13ویں صدی عیسوی دے پہلے ادھ چ دلی سلطنت نے اپنے صوبےآں (سرکار) تے ضلعےآں (پرگنہ) مالیاتی معیشت دا نظام متعارف کروایا جس نال منڈیاں دا اک پورا نظام تشکیل پا گئیا ، جس راہیں پنڈاں دی روایتی معیشت نے تیزی نال ترقی کیتی تےاک بہتر رہتل دا آغاز ہویا ۔ ریاست دے مالیہ (ریونیو) دا انحصار ترقی کردی زراعت تے ای سی گا ۔ ایہہ ترقی کردی زراعت سلطان محمد بن تغلق (51-1325ء) دی نافذ کر دا زرعی اصلاحات دی مرہون منت سی ، جنہاں چ پنڈاں چ کھوہ پٹ کے دینا ، کاشتکار نوں بیہ (بیج) مہیا کرنا تے نقد آور فصلاں بیجن ، جداں کماد ، دی حوصلہ افزائی کرنا ۔