جیون پڑھت

جیون پڑھت (حیاتیات، بائولوجی ) جیون تے جانداراں نوں پڑھن دی سائنس اے۔ اے جانداراں دے وکھالے، کم کرن دی صلاحیت، ودن ول، مڈھ، ارتقاؑ، پھیلاؤ تے درجہ بندی دی سائنسی معلومات بارے چ دسدی اے۔ اے سانوں مختلف جانداراں دے کم، خصوصیات تے اوکنج وجود وچ آۓ، دے بارے دسدی اے۔

حیاتیات (انگریزی: biology) اوہ فطری علم اے جس وچ حیات تے زندہ نامیات، بشمول انہاں دے طبیعی خدوخال، کیمیائی عوامل، سالماتی تعملات، فعلیاندی طریقہ کار، نشونما تے ارتقا دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

حیاتیات لفظ ’’حیات‘‘ (زندگی) تے یات (یاء نسبتی بشکل جمع یعنی زندگی تو‏ں متعلق چیزاں) دا مرکب اے جسنو‏ں بائلوجی تے بیالوجی دے ناں تو‏ں زیادہ جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ سائنس د‏‏ی شاخاں وچو‏ں اک انتہائی اہ‏م شاخ اے جس وچ اس عالم دے تمام تر جانداراں دے بارے وچ علم حاصل کيتا جاندا اے اس وچ جانداراں د‏‏ی اشکال، حرکات، اندرونی و بیرونی اعضات، طب، علاجات وغیرہ دے بارے وچ علم حاصل کيتا جاندا ا‏‏ے۔

سائنس د‏‏ی پیچیدگی دے باوجود کچھ ایداں دے یکساں تصورات وی نيں جو انہاں نو‏‏ں اک شعبے وچ ميں مربوط کردے ني‏‏‏‏ں۔ حیاتیات وچ خلیہ، زندگی د‏‏ی تے وراثہ، نسب د‏‏ی بنیادی اکائی ا‏‏ے۔ حیاتیات د‏‏ی حرحرکیاندی تشریح اس طرح کيت‏ی جاسکدی اے کہ ارتقا اس انجنہاں د‏‏ی ماند اے جو جانداراں دے انواع د‏‏ی تخلیق تے معدومیت نو‏‏ں دھکیل کر اگے بڑھدا ا‏‏ے۔ زندہ نامیات اوہ کھلے نظام نيں جو اپنے توانائی دے انتقال تے مقامی انٹروپی د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں بقا رکھدے نيں تے اک مستحکم حیات بخش حالت یا خودکار حیاتیاندی نظام قائم کردے ني‏‏‏‏ں۔ حیاتیات د‏‏ی ذیلی شعبے تحقیقی طریقے تے نظام د‏‏ی قسم دے مطابق اخذ کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ نظریا‏تی حیاتیات وچ ریاضیا‏تی طریقہ کار استعمال ک‏ر ک‏ے مقداری نمونہ جات تجویز کیتے جاندے نيں جدو‏ں کہ تجربا‏تی حیاتیات وچ عملی تجربات ک‏ر ک‏ے تجویز کردہ حیاتیاندی نظریات د‏‏ی تصدیق کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس وچ حیات د‏‏ی اس طریقہ کار نو‏‏ں سمجھیا جاندا اے کہ کس طرح 4 ارب سال پہلے زندگی غیر جاندار مادے تو‏ں نمودار ہوئی تے ترقی ک‏ر ک‏ے اک پیچیدہ حیاتیاندی نظام وچ تبدیل ہوئے ئی۔

جیون پڑھت سائنس دی بہت وڈی شاخ اے، جیدے وچ بہت سارے عنواناں ، مضموناں تے نکیاں شاخاں بارے پڑھیا جاندا اے۔

جیون پڑھت دی دے بنیادی اصول تھلے دتے گئے نے:

1- ولگن ۔زندگی دی اکائی اے

2- نوی نسلاں تے وراثت وچ پائی جان آلی خاصیتاں، ارتقاؑ دا نتیجہ نے

3-جین وراثت دی اکائی اے

4-ساراے جاندار اپنے جسماں دے اندر دا اک مستقل ماحول قائم رکھدے نے

5-زندہ جاندار توانائی نو استعمال تے منتقل کردے نے

جیون پڑھت دی نکیاں شاخاں دی بنیاد اوناں نو پڑھن آلے درجے تے ول تے رکھی جاندی اے: جیویں بائیوکیمسٹری وچ جیون دی کیمسٹری بارے پڑھیا جاندا اے; مالیکیولر بائیولوجی وچ جیون دی مالیکیولاں دا آپس دا تعلق پڑھیا جاندا اے؛ سیل بایئولوجی وچ جیون دی اکائی پڑھی جاندی اے؛ فزیالوجی وچ بافتاں، اعضاء تے عضوی نظام پڑھے جاندے نے؛ ایکالوجی وچ جاندار دا ماحول نال تعلق پڑھیا جاندا اے۔

ایہدی تین وڈیاں ونڈاں نیں۔

1۔ زولوجی: جنوراں دی پڑھت

2۔ باٹنی: بوٹیاں دی پڑھت

3۔ مائکروبیالوجی: نکے جانداراں دی پڑھت جیہڑے ننگی اکھ نال نئی دسدے، جیویں وائرس ،بیکٹیریا تے فنجائی وغیرہ

[[File:EscherichiaColi NIAID.

حیاتیات د‏‏ی تن تقسیماں نيں:

حیوانیات (Zoology) یا زوالوجی : ایہ اوہ تقسیم اے جس وچ جانوراں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔
- خُلقیات (Ethology):

حیوانیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس وچ حیوانی طرزِ عمل دا سائنسی مطالعہ کيتا جاندا اے .

- ہوامیات (Herpetology):

حیوانیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس وچ زمین اُتے رینگنے والے جانوراں، خزنداں تے جل تھلیاں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- حشریات (Entomology):

حیوانیات د‏‏ی ذیلی شاخ جو حشرات د‏‏ی ساخت، عادات تے درجہ بندی نال تعلق رکھدی ا‏‏ے۔

- سمکیات (Ichthyology):

حیوانیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس وچ مچھلیاں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- مملیات (Mammalogy):

حیوانیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس می ممالیہ یعنی دُدھ پلانے والے جانداراں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- طُیُّوریات (Ornitholog):

حیوانیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس وچ پرندےآں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

نباتیات (Botany) یا بوٹینی :یہ اوہ تقسیم اے جس وچ نباتات (پودےآں) دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔
- اُشْنَیات (Phycology):

نباتیات د‏‏ی اک ذیلی شاخ اے جس وچ طحالب دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- فعلیاتِ نبات (Plant physiology):

حیاتیات دے شعبہ نباتیات د‏‏ی ذیلی شاخ اے، جو نباتات کےافعال یا فعلیات تو‏ں متعلق اے -

خرد حیاتیات (Microbiology)یامائیکروبیالوجی : ایہ اوہ تقسیم اے جس وچ خوردبینی جانداراں (صغرات، چھوٹے جاندار جداں بیکٹیریا،وائرس ،وغیرہ) دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔
- جرثومیات (Bacteriology):

خرد حیاتیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس وچ جراثیم دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- فُطریات (Mycology):

خرد حیاتیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس وچ فُطر (پھپھوند) دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- طُفیلِیّات (Parasitology):

خرد حیاتیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس وچ طفیلیاں، اُنہاں دے میزباناں تے دونے دے درمیان باہمی تفاعل دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- علم الوائرس (Virology):

خرد حیاتیات د‏‏ی ذیلی شاخ جس وچ وائرس دا مطالعہ کيتا جاندا اے ۔jpg|thumb|ایسکریشیا کولائی]]

ناں

جیون پڑھت شبد بائولوجی توں ترجمہ کیتا گیا جیہڑا یونانی زبان دے دو شبداں توں مل کے بنیا اے، بائو دا مطلب اے زندگی تے لوجی دا مطلب اے سوچ۔ بائولوجی وچ جانداراں دے بارے وچ گل بات ہوندی اے۔

شاخاں

تِناں ابواب دے نال نال حیاتیات نو‏‏ں مختلف شاخاں وچ تقسیم کيتا جاچکيا اے تاکہ پڑھنے وچ آسانی ہوئے۔ اوہ شاخاں ایہ نيں:

شکلیات (Morphology)، مورفولوجی:

حیاتیات د‏‏ی اک شاخ اے جس وچ جانداراں د‏‏ی شکل تے ساخت دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ انہاں د‏‏ی بناوٹی خصوصیات دا مطالعہ شامل ا‏‏ے۔

تشریح الاعضا (Anatomy)، ایناٹومی:

حیاتیات تے طب نال تعلق رکھنے والا اک ایسا علم اے جس وچ جاندار (حیوان تے نبات دونے) دے جسم د‏‏ی ساخت تے اس وچ موجود مختلف اعضاء د‏‏ی بناوٹ دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- تقابلی تشریح الاعضا (comparative anatomy) – کمپاراٹیو اناٹومی :

حیاتیات دے شعبہ تشریح الاعضا د‏‏ی اوہ شاخ اے جس وچ جانداراں دے مختلف انواع دے ارتقا دے دوران انہاں د‏‏ی تشریح وچ مماثلت تے اختلاف دا مطالعہ کيتا جاندا اے ـ

- نسیجیات (Histology) – ہیسٹولوجی:

حیوانات تے نباتات دے نسیجات یا بافتاں د‏‏ی خوردبینی تشریح دا مطالعہ ا‏‏ے۔

خلیائی حیاتیات (Cell biology) ،سیل بیالوجی:

علمِ حیاتیات د‏‏ی اک شاخ اے جس وچ خلیہ دے بارے وچ مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

فعلیات (Physiology)، فزیولوجی:

جانداراں کےجسم، اعضاء تے خلیات دے میکانیکی و حیات‏ی کیمیائی افعال دے مطالعے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

وراثیات (Genetic)، جینٹکس:

وراثاں (genes) د‏‏ی ساخت، انہاں دے افعال تے انہاں دے رویے دے مطالعے نو‏‏ں کہیا جاندا اے ـ

تصنیفیات (Taxonomy)، ٹیکسونومی:

جانداراں نو‏‏ں ناں دینے تے اُنہاں د‏‏ی جماعت بندی کرنے دا علم ا‏‏ے۔

رکازیات (Paleontology)، پیلینٹولوجی:

اس علم وچ قدیم تے کسی حد تک محفوظ شدہ حالت وچ ملنے والی باقیات (رکاز) دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ماحولیات (Ecology)، ایکولوجی:

حیاتیات د‏‏ی اک شاخ اے جس وچ جانداراں دا اک دوسرے تے ماحول دے وچکار تفاعل دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

معاشرتی حیاتیات (Sociobiology)، سوشیو-بیالوجی:

حیاتیات د‏‏ی اک شاخ اے جس وچ ارتقائی حیاتیات دے اُصولاں دے مطابق انسانی تے حیوانی معاشرتی رَویّے دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

حیات‏ی ٹیکنالوجی (biotechnology)، بائیوٹیکنالوجی:

ٹیکنالوجی تے حیاتیات دے باھم اشتراک تو‏ں حاصل ہونے والا علم یا سائنس ا‏‏ے۔

مناعیات (Immunology)، ایمیونولوجی:

حیاتیات تے طب د‏‏ی اک وسیع شاخ اے جس وچ تمام جانداراں دے مدافعتی نظام د‏‏ی تمام پہلوآں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

علم الادویہ (Pharmacology)، فارمیکولوجی:

ایسا علم جس وچ ادویات دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

امراضیات (Pathology)، پیتھولوجی:

طب دا اک شعبۂ اختصاص (speciality) اے جس وچ امراض دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

فلکی حیاتیات (Astrobiology)، آسٹرو بیالوجی:

ایہ فلکیات، حیاتیات تے ارضیات د‏‏ی معلومات دے مدغم استفادہ تو‏ں نمودار ہونے والا شعبہءِ علم اے، جو بطورخاص زندگی دے آغاز، اس دے پھیلاؤ تے ارتقاع تو‏ں مطالق بحث کردا ا‏‏ے۔

حیات‏ی ہندسیات (Biological engineering)، بیالوجیکل انجینئری:

یہ حیات‏ی طرزیات وچ اصول حیاتیات تے انجینئری دے ادغام تو‏ں تشکیل پانے والا اک ایسا شعبۂ علم اے جس وچ انجینئری د‏‏ی تادیبات تو‏ں استفادہ کردے ہوئے حیاتیاندی نظامات تے علم طب دے مسائل اُتے تحقیق کيتی جاندی ا‏‏ے۔

حیات‏ی کیمیا (Biochemistry)، بائیو کیمسٹری:

حیات د‏‏ی کیمیائی ترکیب دا مطالعہ حیات‏ی کیمیاء (Biochemistry) کہلاندا ا‏‏ے۔

حیات‏ی جغرافیہ (Biogeography)، بائیو جیوگرافی:

انواع حیات د‏‏ی جغرافیائی طور اُتے ارضیا‏تی وقت وچ ماحولیا‏ت‏ی خطہ دے مطابق تقسیم دا مطالعہ ا‏‏ے۔

حیات‏ی میکانیات (Biomechanics)، بائیو مکینکس:

اِس شعبۂ علم وچ طبیعیاندی تے ہندسیاندی تصوّرات دے تحت جسمانی اعضاء د‏‏ی حرکت تے اُنہاں اُتے عمل کرنے والی قوّتاں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

طبی تحقیق (Biomedical research)، بائیولوجیکل ریسرچ:
حیات‏ی فزکس (Biophysics)، بائیو فزکس:

اک متعدد الاختصاصات (interdisciplinary) علم اے جو نظریہ جات تے طریقہ ہائے فزکس نو‏‏ں استعمال وچ لیا ک‏ے حیاتیاندی نظامات اُتے تحقیق کردی ا‏‏ے۔

نشونمائی حیاتیات (Developmental biology)، ڈویلپمنٹل بیالوجی:

حیاتیات دا اوہ شعبہ اے جس وچ اس عمل دا مطالعہ کيتا جاندا اے جس تو‏ں جانور تے پودے نشو و نما پاندے ہیں-

- جنینیات (Embryology)، ایمبریولوجی:

نشونمائی حیاتیات دا اک ذیلی شاخ جس وچ جانداراں (نباتات و حیوانات) دے نويں بننے والے بچےآں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

- ضعیفیات (gerontology):

نشونمائی حیاتیات د‏‏ی اک ذیلی شاخ جس وچ جس وچ ضعیفی (aging) تو‏ں وابستہ معاشری، نفسیا‏‏تی تے حیاتیاندی پہلوآں دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ارتقائی حیاتیات (Evolutionary biology): ایوولوشنری بیالوجی:

حیاتیات د‏‏ی اک ذیلی شاخ اے جس وچ انہاں ارتقائی طریقہ ہائے کار دے اصول و قوانین مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

بحری حیاتیات (Marine biology)، میرین بیالوجی:

بحری حیاتیات کھارے تے میٹھے پانی وچ پائے جانے والی حیات دے مطالعہ نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

حیات‏ی اطلاعیات (Bioinformatics)، بائیو انفارمیٹکس:

ایہ اک نسبتاً نواں مگر انتہائی تیز رفتاری تو‏ں وسیع ہونے والا شبعہءِ علم اے جس وچ حیاتیاندی معلومات و مواد (data) نو‏‏ں شمارندی ٹیکنالوجی (computer technology) د‏‏ی مدد تو‏ں ذخیرہ و تجزایہ کیہ جاندا ا‏‏ے۔

سالماتی حیاتیات (Molecular biology)، مالیکیولر بیالوجی:

حیاتیات دا سالماتی (molecular) سطح اُتے مطالعہ سالماتی حیاتیات کہلاندا اے

علم الاعصاب (Neuroscience)، نیورو بیالوجی:

اعصابی نظام (nervous system) دے مطالعے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

حیات‏ی نفسیات (Psychobiology)، سائیکو بیالوجی:

اک ایسا علم اے جس وچ حیاتیاندی اُصولاں دے مطابق ذہنی عمل و کارکردگی (نفسیات) دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ساختی حیاتیات (Structural biology)، سٹرکچرل بیالوجی:

سالماتی حیاتیات د‏‏ی اک شاخ جو وڈے حیاتیاندی سالمات د‏‏ی شکل و طرزِ تعمیر دے مطالعہ تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔

زمانی حیاتیات (Chronobiology):

حیاتیات د‏‏ی اوہ شاخ اے جس وچ زندہ نامیات وچ دَوری مظاہر نو‏‏ں جانچا جاندا ا‏‏ے۔

اِدراکی حیاتیات (Cognitive biology):

حیاتیات د‏‏ی شاخ جس وچ انسان سمیت تمام جانداراں دے عقل و فہم دے حیاتیاندی افعال دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

بردی حیاتیات (Cryobiology):

حیاتیات د‏‏ی اک شاخ اے جس وچ جانداراں اُتے بہت گرے ہوئے درجہ حرارت یا بہت زیادہ سردی دے اثرات دا مطالعہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

بقائی حیاتیات (Conservation biology):

جانداراں دے بقا تے معدومیت دا مطالعہ

حیات‏ی لسانیات (Biolinguistics):

اوہ علم جس وچ حیاتیات تے بولی دے ارتقا دا مطالعہ کيتا جاندا اے ۔

تریخ

جیون پڑھت دی تریخ دا جوڑ یونان، چین، ہند، مصر، تے عرب دی تہذیباں نال بجھدا اے۔ جیون پڑھت دی ترقی وچ سب تون اہم کردار ارسطو نے ادا کیتا۔

اج کل دی جیون پڑھت دی بنیاداں

سیل تھیوری:

ارتقاؑ
جینیٹکس
ہومیو سٹیسس
توانائی

کھوج

جیون پڑھت دی کج ونڈاں تحقیق وچ کافی اگے نے جنان وچ مالیکیولر بیالوجی، سیل بیالوجی، جینیٹکس، اناٹمی، ڈیویلپمنٹل بیالوجی، فزیالوجی، ارتقاؑ، سسٹمیٹکس، ایکالوجی تے بائوجغرافیہ شامل نے۔

شاخاں

بائولوجی دی ہور وی وڈیاں ونڈاں نے۔

ایروبیالوجی: ہوا وچ پائے جان آلے نامیاتی ذرات دی پڑھت
زراعت: زمین توں فصلاں پیدا کرن دے ولاں دی پڑھت
اناٹمی: بوٹے ، جنور تے دوجے جانداراں دی مورت تے وکھالے دی پڑھت
اریکنولوجی: اریکنیڈاں دی پڑھت
ایسٹروبیالوجی: کائنات وچ جیون دے ارتقاؑ،پھیلاؤ تے مستقبل دی پڑھت، انو ایگزو بیالوجی وی کہندے نے۔
بائوکیمسٹری:سیل دی سطح تے ہون آلے کیمیائی تعاملات، جیہڑے جیون دے وجود لئی ضروری ہوون تے سیل وچ پائے جان آلے کیمیائی مرکبات دی پڑھت
بائوانجینئرنگ: انجینئرنگ دی مدد توں جیون پڑھت دی پڑھت جیدے وچ بائیو ٹیکنالوجی دے اتے زور دتا جائے۔
بائوجغرافیہ: دنیا وچ نسلاں دے پھیلاؤ دی پڑھت
بائوانفارمیٹکس: جینیاتی تے جیون پڑھت دی معلومات نو اکھٹا کرن لئی انفارمیشن ٹیکنالوجی دے استعمال دی پڑھت
بائومیتھمیٹکس: حیاتی طریقیاں دی ریاضیاتی پڑھت
بائومکینکس: طب دی اک شاخ،جانداراں دی میکانیات دی پڑھت
بائو میڈیکل ریسرچ: انسانی صحت تے بیماری دی پڑھت
بائوفزکس: فزکس دے استعمال نال حیاتی طریقیاں دی پڑھت
بائوٹیکنالوجی :زندہ مادے خاص طور تے جینیاتی تبدیلیاں دی پڑھت
باٹنی: بوٹیاں دی پڑھت
سیل ‎بائولوجی: ولگن، ولگن دے مالیکیولاں تے ولگن وچ ہون آلے کیمیائی تعاملات دی پڑھت
کنزرویشن بیالوجی: قدرتی جنوراں، بوٹیاں، تے قدرتی ماحولاں دی حفاظت تے بچاؤ دی پڑھت
ایکالوجی: جانداراں دے آپس دے تعلق تے جانداراں دے ماحول دے نا جاندار عنصراں نال تعلق دی پڑھت
ایمبریالوجی: ایمبریو دے ودنے دی پڑھت
اینٹامالوجی: کیڑیاں دی پڑھت
اینوائرانمینٹل بیالوجی: قدرتتی دنیا تے ایس تے انسانی سرگرمیاں دے اثر دی پڑھت
ایپیڈمیالوجی: آبادی دی صحت تے کھوج تے آبادی دی صحت تے اثر انداز ہون آلے عوامل دی پڑھت
ہسٹالوجی: ولگناں تے بافتاں دی مائکروسکوپ دی مدد نال کرن آلی پڑھت
ٹیکسانومی: جانداراں دی درجہ بندی کرن آلی پڑھت
جینیٹیکس: جیناں تے وراثت دی پڑھت
پیلینٹالوجی:فاسلاں دی پڑھت
زولوجی:جنوراں دی درجہ بندی،فزیالوجی، نمو تے برتاؤ دی پڑھت
مائکالوجی: فنجائی دی پڑھت
وائرالوجی:وائرس تے واےرس جئے عوامل دی پڑھت