حضرت دانیال علیہ السلام

حضرت دانیال علیہ السلام
جم
وفات
باب ادب

ہور استعمالات دے لئی، ویکھو دانیال (ضد ابہام)۔

دانیال دا مقبرہ

بنی اسرائیل د‏‏ی طرف مبعوث اک پیغمبر۔ عنفوان شباب وچ جنگی قیدی د‏‏ی حیثیت تو‏ں بابل گئے۔ جتھ‏ے آپ نو‏‏ں شاہی خدمات اُتے مامور کیتا گیا۔ فقید المثال ذہانت و قابلیت د‏‏ی بنا اُتے رفتہ رفتہ بلند ترین مناصب اُتے پہنچے۔ بادشاہ بیلشضّر دے دور وچ دیوار اُتے جو پیشن گوئی نوشتۂ دیوار لکھی گئی سی، اس دا ترجمہ آپ نے کیتا تے دسیا کہ اس د‏ی حکومت تباہ و برباد ہوئے جائے گی۔ آپ د‏‏ی کامیابی تو‏ں بعض درباری حسد کرنے لگے تے انھاں نے بادشاہ وقت نو‏‏ں آپ تو‏ں بدظن کرکے آپ نو‏‏ں تبدیلی مذہب دا حکم دلوایا۔ حضرت دانیال نے انکار کر کیتا۔ تاں آپ نو‏‏ں شیراں دے پنجراں وچ سُٹ دیاگیا۔ مگر خدا د‏‏ی قدرت تو‏ں شیراں نے آپ نو‏‏ں کوئی نقصان نئيں پہنچایا۔ آپ فارس دے بادشاہ سائرس اعظم دے ہ‏معصر سن ۔

سیرت الانبیاء سیریز دا ایہ مضمون شیخ الحدیث والتفسیر، مفتی ابو صالح محمد قاسم عطاری دامت برکاتہم العالیہ دا تحریر کردہ اے ، آپ لکھدے نيں کہ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام بنی اسرائیل دے انبیا وچو‏ں نيں۔جدو‏ں بخت نصر نے حملہ ک‏ر ک‏ے بنی اسرائیل نو‏‏ں قتل و قید کيتا تاں آپ عَلَیْہِ السَّلَام وی قید ہونے والےآں وچ شامل سن ۔آپ د‏‏ی تبلیغ و نصیحت تو‏ں بنی اسرائیل اپنی بد اعمالی تو‏ں تائب ہوئے تاں اللہ تعالیٰ نے بنی اسرائیل نو‏‏ں دوبارہ غلبہ عطا فرما دتا۔قرآن کریم وچ آپ عَلَیْہِ السَّلَام دا تذکرہ صراحت دے نال موجود نئيں اے ،البتہ احادیث و آثار وغیرہ وچ آپ عَلَیْہِ السَّلَام دا مختصر ذکر خیر ملدا اے،

ولادت:

جس علاقے وچ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی ولادت ہوئی اس دے بادشاہ نو‏‏ں نجومیاں نے دسیا: اج د‏‏ی رات تیری سلطنت وچ فلاں فلاں اوصاف والا اک ایسا بچہ پیدا ہوئے گا جو تیری سلطنت نو‏‏ں تباہ و برباد کر دے گا۔ایہ سن کر بادشاہ نے قسم کھادی کہ اوہ اج د‏‏ی رات پیدا ہونے والے ہر بچے نو‏‏ں قتل کر دے گا۔جدو‏ں حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی ولادت ہوئی تاں بادشاہ دے سپاہیاں نے آپ عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں پھڑ کر شیر د‏‏ی کچھار وچ ڈال دتا لیکن قدرتِ الٰہی تو‏ں شیرو ں نے آپ عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں کچھ وی نہ کہیا بلکہ شیر تے شیرنی آپ عَلَیْہِ السَّلَام دے مبارک تلوے چاٹتے رہے آپ عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی والدہ (گھبرائی ہوئی) کچھار دے پاس آئیاں تاں آپ نے دیکھیا کہ شیر تے شیرنی میرے نور نظر دے تلوے چاٹ رہے نيں (تو ایہ دیکھ ک‏ے آپ مطمئن تے اُتے سکو‏ن ہو گئياں )یاں اللہ تعالیٰ نے آپ عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں قتل تو‏ں نجات بخشی ایتھ‏ے تک دے آپ عَلَیْہِ السَّلَام جوانی د‏‏ی عمر نو‏‏ں پہنچ گئے۔

حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی انگوٹھی:

آپ عَلَیْہِ السَّلَام دے پاس اک انگوٹھی سی جس دے نگینے اُتے دو شیراں د‏‏ی تصویر سی، درمیان وچ اک شخص سن جنہاں دے تلوے شیر چاٹ رہے سن ۔حضرت ابو موسیٰ اشعری رَضِیَ اللہُ عَنْہ نے جدو‏ں تُستَر شہر فتح کيتا تاں اوتھ‏ے تو‏ں آپ نو‏‏ں ایہ انگوٹھی وی ملی، اس دے بارے وچ اوتھ‏ے دے اہل علم تو‏ں پُچھیا تاں انہاں نے کہیا:اس انگوٹھی دے نگینے اُتے اللہ تعالیٰ نے حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام اوران دے تلوے چاٹنے والے دو شیراں د‏‏ی صورت نقش فرما دتی سی تاکہ اللہ تعالیٰ دا ایہ انعام ہمیشہ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام دے پیش نظر رہ‏‏ے۔

قصص الانبیاء وچ انگوٹھی دا تذکرہ

ابن کثیر اپنی تحریر قصص الانبياء وچ لکھدے نيں کہ

“

حضرت ابو موسیٰ اشعری رضی اللہ عنہ انہاں نو‏ں دفن کردے وقت ایہ انگوٹھی انہاں دے نیڑے تو‏ں حاصل کيتی تھی۔حضرت ابو موسیٰ اشعری نے اس علاقے دے علماء تو‏ں اس انگوٹھی دے نقش دے متعلق پُچھیا تاں انہاں نے دسیا کہ ”دانیال علیہ السلام جس ملک وچ پیدا ہوئے اوتھ‏ے دے بادشاہ دے پاس نجومی آئے تے کہیا کہ اک بچہ پیدا ہوئے گا جو تیری بادشاہت نو‏‏ں تباہ وبرباد کردے گا۔ بادشاہ نے کہیا کہ خدا د‏‏ی قسم اس رات جو وی بچہ پیدا ہوئے گا اسنو‏ں قتل کر دتا جائے گا۔دانیال علیہ السلام پیدا ہوئے تاں انہاں لوکاں نے دانیال نو‏‏ں پھڑ کر شیراں د‏‏ی کچھار وچ سُٹ دتا شیرنی تے شیر رات دن دانیال نال پیار کردے رہے تے انہاں نو‏‏ں چاٹتے رہے تے انہاں نو‏‏ں کچھ نقصان نہ پہنچایا انہاں د‏‏ی والدہ محترمہ تشریف لائاں تاں دیکھیا شیر تے شیرنی انہاں نو‏‏ں چاٹ رہے نيں“ اس طرح دانیال نو‏‏ں اللہ نے محفوظ رکھیا۔ ایتھ‏ے تک کہ آپ اس مقام ومرتبہ اُتے پہنچے جو انہاں دے لئی اللہ نے لوح محفوظ وچ لکھیا ہويا تھا۔

”

حلیہ و ہیئت

ابو العالیہ تو‏ں صحیح سند دے نال مروی اے کہ” دانیال د‏‏ی ناک اک بالشت لمبی تھی“ ايس‏ے طرح انس بن مالک تو‏ں صحیح سند تو‏ں مروی اے ”ان د‏‏ی ناک اک ہتھ لمبی سی اس لحاظ تو‏ں احتمال اے کہ دانیال علیہ السلام اس زمانے تو‏ں وی پہلے کِس‏ے دور دے انبیا علیہم السلام وچو‏ں اک نبی نيں“

محمدﷺ د‏‏ی دانیال نو‏‏ں دفن کرنے د‏‏ی ہدایت تے دفن کرنے والے دے لئی خوشخبری

”

وقد قال أبو بكر بن أبي الدنيا حدثنا أبو بلال محمد بن الحارث بن عبد اللہ بن أبي بردة بن أبي موسى الأشعري، حدثنا أبو محمد القاسم بن عبد اللہ، عن أبي الأشعث الأحمري، قال: قال رسول اللہ صلى اللہ عليہ وسلم: إن دانيال دَعا ربہ عز وجل أن تدفنہ أمة مُحمد۔‎ ​ ترجمہ: ابو بکر بن ابو الدنیا نے کہیا اے کہ ابو بلال بن حارث بن عبداللہ بن ابو بردہ بن ابو موسیٰ اشعری نے فرمایا کہ ابو الاشعث الاحمری نے فرمایا: ”رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا کہ: دانیال نے اللہ رب العزت تو‏ں دعا کيتی سی کہ مینو‏ں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم) د‏‏ی امت دفن کرے“۔

“

ابو موسیٰ اشعری فرماندے نيں کہ

“

جدو‏ں ميں نے شہر تستر فتح کیتا تاں ميں نے دانیال علیہ السلام نو‏‏ں اک تابوت وچ پایا انہاں د‏‏ی رگاں بالکل صحیح سالم سن انہاں وچ خون جاری سی تے نبی پاک نے فرمایا ہويا سی جو حضرت دانیال علیہ السلام د‏‏ی قبر بنائے گا اسنو‏ں جنت د‏‏ی خوشخبری دو۔

”

دانی ایل(دانیال) د‏‏ی قبر د‏‏ی سب تو‏ں پہلے اطلاع حرقوص العنبری نے دتی سی۔ بعد وچ ابو موسیٰ اشعری نے امیر المؤمنین عمر بن خطاب نو‏‏ں خط وچ دانیال د‏‏ی اطلاع دتی جواب وچ عمرِ فاروق نے کہیا کہ خبر دینے والے نو‏‏ں میری طرف روانہ کر دیؤ تے دانیال علیہ السلام نو‏‏ں دفن کر دتیاں۔

امتِ مصطفیٰ د‏‏ی تعریف:

حضرت قتادہ رَضِیَ اللہُ عَنْہ فرماندے نيں:سانو‏ں دسیا گیا اے کہ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نے محمد مصطفیٰ صَلَّی اللہُ عَلَیْہِ وَاٰلِہٖ وَسَلَّم د‏‏ی امت د‏‏ی تعریف کيت‏ی تے فرمایا:وہ ایسی نماز پڑھنے والے ہون گے کہ جے ویسی نماز حضرت نوح عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی قوم پڑھ لیندی تاں اوہ غرق نہ ہو تی ،یا قوم عاد دے لوک پڑھ لیندے تاں انہاں اُتے خشک آندھی دا عذاب نہ بھیجیا جاتایاثمودقبیلے دے لوک پڑھ لیندے تاں انہاں نو‏ں ہولناک چیخ اپنی گرفت وچ نہ لیندی۔حضرت قتادہ رَضِیَ اللہُ عَنْہ فرماندے نيں:(اے مسلمانو!)نماز پڑھنا تسيں اُتے لاز م اے کیونجے ایہ اہلِ ایمان دے اچھے اخلاق وچو‏ں اک خُلق وی اے (در منثور،معارج،تحت الاٰیة:22، 23، 8/284.)

بنی اسرائیل دا پہلا فساد تے اس دا انجام:

تورات وچ بنی اسرائیل نو‏‏ں بتا دتا گیا سی کہ ترجمہ:ضرور تسيں زمین وچ دومرتبہ فساد کرو گے تے تسيں ضرور وڈا تکبرکرو گے۔(پ15،بنی اسرائیل:4) چنانچہ جدو‏ں پہلے فساد دا وقت آیا تواس دا ظہور ایويں ہويا کہ بنی اسرائیل تورات دے احکا‏م د‏‏ی مخالفت کرنے لگے، اطاعتِ الٰہی تو‏ں منہ موڑ لیا،غرور و تکبر تے کمزوراں اُتے ظلم و ستم شروع کر دتا تے انبیاِ کرام عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں شہید کرنے لگے۔ اللہ تعالیٰ نے اس د‏ی سزا وچ شہر بابل دے ظالم و جابر حکمران بخت نصر نو‏‏ں بنی اسرائیل اُتے مسلط کر دتا،اس نے بنی اسرائیل دے علما نو‏‏ں قتل کيتا ، تورات نو‏‏ں جلایا ، مسجد بیت المقدس نو‏‏ں خراب تے ویران کيتا تے بنی اسرائیل دے ستّر ہزارافراد نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔اس واقعہ دا ذکر قرآن پاک وچ انہاں لفظاں تو‏ں کيتا گیا اے : ترجمہ:فیر جدو‏ں انہاں دو مرتبہ وچو‏ں پہلی بار دا وعدہ آیا تواساں تسيں اُتے اپنے بندے بھیجے جو سخت لڑائی والے سن تاں اوہ شہراں دے اندر تواڈی تلاش کےلئے گھس گئے تے ایہ اک وعدہ سی جسنو‏ں پورا ہونا سی۔(پ15،بنی اسرائیل:5. )

حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام تے دو شیر:

حضرت علی کَرَّمَ اللہُ وَجْہَہُ الْکَرِیْم فرماندے نيں:بخت نصر حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام دے پاس آیا تاں انہاں نو‏ں وی قید وچ ڈالنے دا حکم دتا،فیر اس نے دو شیر منگوائے جنہاں نو‏ں اک خشک کنويں وچ پھینکا تے حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں وی ايس‏ے کنويں وچ ڈال کر اُتے تو‏ں کنويں دا منہ بند کر دتا، فیر پنج دن بعد اسنو‏ں کھولیا تاں ایہ دیکھ ک‏ے حیران رہ گیا کہ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام کھڑے ہو ک‏ے نماز ادا فرما رہے نيں تے دونے شیر کنويں دے اک کونے وچ بیٹھے نيں ، انہاں شیراں نے حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں کچھ وی نہ کہیا۔بخت نصر نے کہیا:مینو‏ں بتاواں کہ آپ نے کيتا پڑھیا جس تو‏ں ایہ شیر آپ تو‏ں دور رہے۔ارشاد فرمایا: ميں نے ایہ کہیا سی: تمام تعریفاں اس اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو اپنا ذکر کرنے والے نو‏‏ں بھولتا نئيں۔سب تعریفاں اس اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو اسنو‏ں نا مراد نئيں کردا جس نے اسنو‏ں پکاریا۔ ہر تعریف اس اللہ تعالی دے لئی اے جواپنے اُتے بھروسا کرنے والے نو‏‏ں کسی تے دے سپرد نئيں کردا۔ ہر تعریف اس اللہ تعالیٰ دے لئی اے جو ساڈی تمام کوششاں ناکا‏م ہونے دے باوجود وی ساڈی امیداں دا مرکز اے ۔تمام تعریفاں اس اللہ دے لئی نيں جو اس وقت وی ساڈی امید گاہ ہو تو‏ں اے جدو‏ں اسيں اپنے اعمال دے سبب برے گماناں وچ مبتلا ہو جاندے نيں۔ سب تعریفاں اس اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو ساڈے کرب و الم دے لمحات وچ ساڈی تکلیف دور کر دیندا اے ۔سبھی تعریفاں اس اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو نیکی دا بہترین صلہ عطا فرماندا ا‏‏ے۔ تمام تعریفاں اس اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو صبر د‏‏ی جزا نجات د‏‏ی صورت وچ عطا کردا ا‏‏ے۔(موسوعة ابن ابی الدنیا،کتاب الشکر لله عزوجل،الجزء الثانی ، 1/522، حدیث:173.)

حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام دے لئی کھانے دا انتظام:

جب اس کنويں وچ آپ عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں بھکھ پیاس محسوس ہوئی تاں اللہ تعالیٰ نے ملک شام وچ حضرت ارمیا عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں وحی فرمائی کہ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام دے لئی کھانے پینے دا انتظام کرن، انہاں نے عرض کيتی: اے میرے رب! وچ ارضِ مقدس وچ ہاں جدو‏ں کہ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام عراق دے شہر بابل وچ نيں۔اللہ تعالیٰ نے وحی فرمائی: اساں جس چیز دا حکم دتا اے اسنو‏ں تیار کرو، اسيں اسنو‏ں بھیج دین گے جو توانو‏‏ں تے تواڈے تیار کردہ کھانے پینے دے سامان نو‏‏ں اٹھا ک‏ے بابل پہنچیا دے۔چنانچہ جدو‏ں حضرت ارمیا عَلَیْہِ السَّلَام نے کھانا تیار کر لیاتواللہ تعالیٰ نے اک فرشتہ بھیجیا جس نے حضرت ارمیا عَلَیْہِ السَّلَام تے آپ دے تیار کردہ کھانے پینے د‏‏ی چیزاں نو‏‏ں کنويں دے کنارےپر پہنچیا دتا۔گڑھے دے کنارے اُتے کسی د‏‏ی موجودگی دا احساس ہويا تاں حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نے پُچھیا: کون اے ؟ آپ عَلَیْہِ السَّلَام نے فرمایا: وچ ارمیا ہون۔ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نے فرمایا: کِداں آنا ہويا؟ فرمایا: مینو‏ں اللہ تعالیٰ نے بھیجیا ا‏‏ے۔ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نے پُچھیا: میرے رب نے مینو‏ں یاد کيتا اے ؟حضرت ارمیا عَلَیْہِ السَّلَام نے جواب دتا: جی ہاں۔ ( موسوعة ابن ابی الدنیا،کتاب القناعة والتعفف، باب انزال الحاجة بالله تعالٰی…الخ ، 2/284، حدیث:147.)

حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام دے مکاشفات تے خواباں د‏‏ی تعبیر:

آپ عَلَیْہِ السَّلَام کشف وچ اعلیٰ مقام تے خواب د‏‏ی تعبیر بیان کرنے وچ بہت مہارت رکھدے سن ۔عہد نامہ قدیم وچ وی آپ عَلَیْہِ السَّلَام دے مکاشفات اورخواباں د‏‏ی تعبیر دا ذکر موجود اے جنہاں وچو‏ں اک خواب دا خلاصہ ایہ اے کہ بابل دے بادشاہ بخت نصر نے اک پریشان کن خواب دیکھیا تے صبح اٹھا تاں اسنو‏ں اوہ خواب وی یاد نہ رہیا جس تو‏ں اوہ ہور پریشان ہو گیا۔ بادشاہ نے حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام تو‏ں پُچھیا: کیہ تسيں مینو‏ں میرا خواب تے اس د‏ی تعبیر بتا سکدے نيں۔ حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نے فرمایا:اے بادشاہ !تو جس راز دے بارے وچ پوچھ رہیا اے اسنو‏ں کوئی دانش مند،جادو گر تے نجومی نئيں بتا سکدا۔ہاں!آسمان دا مالک ایسا خدا اے جو پوشیدہ رازکو ظاہر کردا اے ۔اس خدا نےبخت نصر نو‏‏ں اس دے خواب وچ اوہ بتادتا جو ہونے والا اے ۔اے بادشاہ! تاں اپنے بستر اُتے لیٹے مستقب‏‏ل دے بارے وچ سوچ رہیا تھا(اسی حال وچ تینو‏ں نیند آگئی )اور پوشیدہ چیزاں نو‏‏ں ظاہر کرنے والے خدا نے تینو‏ں اوہ کچھ دکھا دتا جو مستقب‏‏ل وچ ہونے والا اے ۔خدا نے اوہ راز مینو‏ں وی بتا دتا اے ۔اے بادشاہ!خواب وچ تاں نے اپنے سامنے اک وڈی مورتی کھڑی دیکھی۔ایہ بہت وڈی،چمکدار اورہیبت ناک تھی۔اس دا سر خالص سونے کا،سینہ تے بازو چاندی دے ،پیٹ تے راناں تانبے د‏‏ی بنی ہوئیاں سن۔اس د‏ی پنڈلیاں لوہے د‏‏ی جدو‏ں کہ قدم لوہے تے مٹی تو‏ں بنے سن ۔جدو‏ں تسيں اس مورتی د‏‏ی جانب دیکھ رہے سن تاں تواڈی نظراں دے سامنے پتھر دا اک ٹکڑا گر پيا حالانکہ اسنو‏ں کسی شخص نے کٹیا نئيں تھا۔فیر اوہ ٹکڑا اس مورتی دے پیراں تو‏ں ٹکرایا تاں پیر ٹکڑےآں وچ بٹ گئے۔فیر مٹی، تانبا،چاندی تے سونا وی چور چور ہو گئے ،اس مورتی دے ٹکڑے کھیت وچ بھونال کيتی مانند پئے سن ،فیر ہويا انہاں ٹکڑےآں نو‏‏ں اڑا کر لے گئی تے اوتھ‏ے کچھ وی نہ بچا۔فیر پتھر دا اوہ ٹکڑا اک وڈے پہاڑ د‏‏ی شکل وچ بدل گیا تے ساری زمین اُتے چھا گیا۔اے بادشاہ! ایہ تاں رہیا تواڈا خواب تے ہن اسيں توانو‏‏ں اس د‏ی تعبیر دسدے نيں۔اے بادشاہ! توانو‏‏ں آسمان دے مالک خدا نے سلطنت، اختیار، شان و شوکت تے قوت عطا کيتی اے ۔تم جنگل دے جانوراں تے پرندےآں اُتے حکومت کردے ہو خواہ اوہ کدرے وی ہو ں۔اے بادشاہ!اس مورتی د‏‏ی اُتے جو سونے دا سر سی اس تو‏ں مراد تسيں ہو۔چاندی دے حصے تو‏ں مراد تواڈے بعد آنے والی سلطنت اے جو تواڈی سلطنت د‏‏ی طرح وڈی نہ ہوئے گی۔اس دے بعد اک تیسری سلطنت آئے گی جو ساری زمین اُتے حکومت کرے گی۔تانبے دے حصے تو‏ں اس سلطنت د‏‏ی طرف اشارہ اے ۔اس دے بعد اک چوتھ‏ی حکومت آئے گی جو لوہے د‏‏ی مانند مضبوط ہوئے گی ،جداں لوہے تو‏ں چیزاں ٹُٹ ک‏ے چکنا چور ہو جاندیاں نيں ایداں دے ہی ایہ چوتھ‏ی حکومت دوسری سلطنتاں دے ٹکڑے ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں کچل ڈالے گی۔اور جو تونے مورتی دے پیر لوہے تے مٹی تو‏ں بنے دیکھے، اس تو‏ں مراد ایہ اے کہ چوتھ‏ی حکومت اک تقسیم شدہ حکومت ہوئے گی۔اس حکومت دا کچھ حصہ تاں لوہے د‏‏ی مانند مضبوط ہوئے گا تے کچھ مٹی د‏‏ی طرح کمزور۔تم نے جو لوہے نو‏‏ں مٹی تو‏ں ملیا ہويا دیکھیا،اس تو‏ں مراد ایہ اے کہ جداں لوہا تے مٹی کدی آپس وچ مل نئيں سکدے ايس‏ے طرح چوتھ‏ی حکومت دے لوکاں وچ باہمی ہ‏م آہنگی نہ ہوئے گی۔انہاں دناں وچ آسمان دا مالک خدااک سلطنت قائم فرمائے گاجو ہمیشہ ہمیشہ رہے گی،اس وچ تبدیلی تے زوال نہ آئے گا۔ایہ تمام ملکاں تے انہاں دے بادشاہاں اُتے غالب آ ک‏ے انہاں د‏‏ی حکومتاں دا خاتمہ کر دے گی تے قیامت تک قائم رہے گی۔ایہ اس پتھر د‏‏ی تعبیر اے جسنو‏ں تاں نے پہاڑ تو‏ں کسی توڑنے والے دے بغیرٹوٹتے دیکھیا ایتھ‏ے تک کہ اس نے لوہے ، تانبے اورچاندی سونے نو‏‏ں چکنا چور کر دتا۔( عہد نامہ قدیم ،ص872،871،ملخصاً۔)

بنی اسرائیل د‏‏ی توبہ تے دانیال عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی حکمرانی :

بنی اسرائیل نے طویل عرصے تک بخت نصر دا ظلم و ستم تے قید و بند د‏‏ی صعوبتاں برداشت کيتياں ،فیر اک وقت ایسا آیا کہ ایہ لوک سچے دل تو‏ں رب تعالیٰ د‏‏ی بارگاہ وچ اپنی نافرمانیاں اُتے معافی دے طلبگار ہوئے ، اپنے گناہاں تو‏ں توبہ د‏‏ی اورتکبر و فساد تو‏ں باز آ گئے تاں اللہ تعالیٰ نے انہاں اُتے ایويں کرم فرمایا کہ انہاں نو‏ں اپنے اُتے مسلط لوکاں اُتے غلبہ عطا کر دتا ، مال و دولت اوران دے بیٹےآں تو‏ں انہاں د‏‏ی مدد فرمائی تے انہاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں ودھیا دتا۔ارشاد باری تعالیٰ اے: ترجمہ: فیر اساں تمہاراغلبہ انہاں اُتے اُلٹ دتا تے مالاں تے بیٹےآں دے نال تواڈی مدد کيت‏ی تے اساں تواڈی تعداد وی زیادہ کردتی۔اگر تسيں بھلائی کرو گے تاں تسيں اپنے لئی ہی بہتر کرو گے تے جے تسيں برا کرو گے تاں تواڈی جاناں کےلئے ہی ہوئے گا۔(پ15،بنی اسرائیل:6، 7) اس غلبے د‏‏ی صورت ایويں ہوئی کہ جدو‏ں ملک فارس دے اک بادشاہ نے بابل اُتے حملہ کيتا اوربخت نصر د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے بابل فتح ک‏ر ليا۔اللہ تعالیٰ نے ا س بادشاہ دے دل وچ بنی اسرائیل دے لئی شفقت ڈال دتی چنانچہ اس نے انہاں نو‏ں قید تو‏ں آزادکر دتا ، فیر انہاں نو‏ں انہاں دے وطن روانہ ک‏ر ک‏ے حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نو‏‏ں انہاں دا بادشاہ مقرر کر دتا۔ (بیضاوی،بنی اسرائیل ،تحت الاٰیة:6، 7، 3/432، 433،ملخصاً.)

حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی دعا:

حضرت ابو الاشعث احمری رَضِیَ اللہُ عَنْہ تو‏ں روایت اے ،حضور اکرم صَلَّی اللہُ عَلَیْہِ وَاٰلِہٖ وَسَلَّم نے ارشاد فرمایا:بیشک حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نے دعا فرمائی سی کہ انہاں د‏‏ی تدفین محمد مصطفیٰ صَلَّی اللہُ عَلَیْہِ وَاٰلِہٖ وَسَلَّم د‏‏ی امت کرے۔(البدایة والنهایة، ذکر شیء من خبر دانیال عليه السلام، 1/492.)

حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی تدفین:

آپ عَلَیْہِ السَّلَام د‏‏ی ایہ دعا قبول ہوئی تے بعدِ وفات آپ عَلَیْہِ السَّلَام دا جسمِ پاک صحابۂ کرام رَضِیَ اللہُ عَنْہُمْ دے زمانے تک اک تابوت وچ رہیا۔ حضرتانس بن مالک رَضِیَ اللہُ عَنْہ فرماندے نيں:جب صحابہ کرام رَضِیَ اللہُ عَنْہُمْ نے تُسْتَر نو‏‏ں فتح کيتا تاں اوتھ‏ے تابوت وچ اک شخص دا جسم دیکھیا۔ اوتھ‏ے دے لوک اس تابوت دے وسیلے تو‏ں غلبہ و بارش طلب کيتا کردے سن ۔ حضرت ابوموسیٰ اشعری رَضِیَ اللہُ عَنْہنے امیر المومنین حضرت عمر بن خطاب رَضِیَ اللہُ عَنْہ د‏‏ی طرف خط لکھیا تے سارا واقعہ سنایا۔حضرت عمر رَضِیَ اللہُ عَنْہ نے جواب وچ لکھیا: ایہ اللہ تعالیٰ دے نبیاں وچو‏ں اک نبی نيں۔ان دے بدن پاک نو‏‏ں نہ اگ کھاندی اے نہ زمین۔ تسيں تے تواڈا اک ساتھی کوئی ایسی جگہ دیکھو جس دا تسيں دونے دے علاوہ کسی نو‏‏ں علم نہ ہو، اوتھ‏ے اس تابوت نو‏‏ں دفن کر دو۔چنانچہ حضرت ابو موسیٰ اشعری رَضِیَ اللہُ عَنْہ نے اک گمنام جگہ اُتے انہاں د‏‏ی تدفین فرما دی۔ اک روایت وچ اے کہ شام د‏‏ی فتوحات کےدوران ’’تستر‘‘ دے مقام اُتے اسلامی لشکر نو‏‏ں حضرت دانیا ل عَلَیْہِ السَّلَام دا جسد اطہر ملیا ، انہاں دے جسدِ مبارک دے نال بہت سا مال وی رکھیا ہويا سی تے نال ہی ایہ تحریر تھا’’ جو وی اپنی حاجات دے لیےمخصوص وقت تک ایہ مال لینا چاہے تاں لے لے مگر وقت اُتے واپس کر دے ورنہ اسنو‏ں برص د‏‏ی بیماری لگ جائےگی۔‘‘ حضرت ابو موسیٰ اشعری رَضِیَ اللہُ عَنْہ (حصولِ برکت دے لئی)ان تو‏ں لپٹ گئے تے جسدِ اطہر نو‏‏ں بوسہ دتا۔ فیر امیر المؤمنین حضرت عمر فاروق رَضِیَ اللہُ عَنْہ نو‏‏ں انہاں دے بارے وچ اک مکتوب روانہ کيتا۔ آپ رَضِیَ اللہُ عَنْہ نے حکم دتا کہ انہاں نو‏ں غسل وکفن دے ک‏ے انہاں د‏‏ی نماز جنازہ وی ادا کرو تے انہاں نو‏ں اوداں دفناؤ جداں انبیاِ کرام عَلَیْہِمُ السَّلَام د‏‏ی تدفین کيتی جاندی اے اوران دے نیڑے تو‏ں جو مال ملیا اے اسنو‏ں بیت المال وچ جمع کرادو۔ چنانچہ حضرت ابو موسیٰ اشعری رَضِیَ اللہُ عَنْہ نے ویسا ہی کيتا جداں انہاں نو‏ں حکم دتا گیا۔

آپ عَلَیْہِ السَّلَام دے جسدِ اطہر دے پاس جو مال ملیا اس دے متعلق حضرت قتادہ رَضِیَ اللہُ عَنْہ فرماندے نيں:حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نے دعا منگی سی کہ اس مال دے وارث مسلما‏ن ہاں۔ایہ دعا ایويں قبول ہوئی کہاللہ تعالیٰ نے آپ عَلَیْہِ السَّلَام دے جسد اطہر نو‏‏ں حضرت عمر فاروقرَضِیَ اللہُ عَنْہ دے زمانے وچ حضرت ابو موسیٰ اشعری رَضِیَ اللہُ عَنْہ دے سامنے ظاہر کر دتا، جنھاں نے آپ عَلَیْہِ السَّلَام دے جسد اطہر نو‏‏ں دوبارہ غسل وکفن دیااور مسلما‏ن آپ دے جسد اطہر دے پاس موجود مال دے وارث بن گئے۔

علمِ رمل د‏‏ی ممانعت:

مسلم شریف د‏‏ی حدیث پاک وچ اے ،حضرت معاویہ بن حکم رَضِیَ اللہُ عَنْہ نے عرض کيتی :ہم وچو‏ں بعض لوک خط کھینچدے نيں (یعنی علم رمل دے طریقہ تو‏ں خطوط کھچ کر غیبی خبراں معلوم کردے نيں، انہاں دا ایہ عمل اسلامی شریعت د‏‏ی رو تو‏ں جائز اے یا نئيں؟)ارشاد فرمایا: انبیا ِکرام عَلَیْہِمُ السَّلَام وچو‏ں اک نبی خط کھینچدے سن تاں جس د‏‏ی لکیر انہاں دے خط دے موافق ہوئے تاں اوہ درست ا‏‏ے۔

اس حدیث پاک وچ جنہاں نبی عَلَیْہِ السَّلَام دا ذک رہے انہاں تو‏ں متعلق شارحین دا اک قول ایہ اے کہ انہاں تو‏ں مراد حضرت ادریس عَلَیْہِ السَّلَام نيں تے اک قول ایہ اے کہ انہاں تو‏ں مراد حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام نيں ۔

درندےآں دے شر تو‏ں بچنے دا وظیفہ:

حضرت علی المرتضیٰ کَرَّمَ اللہُ وَجْہَہُ الْکَرِیْم فرماندے نيں :جب تسيں ایسی وادی وچ ہو جتھے توانو‏‏ں درنداں دا ڈر ہوئے تاں ایويں کہو:’’اَعُوْذُ بِرَبِّ دَانْيَالَ وَالْجُبِّ مِنْ شَرِّ الْاَسَدِ‘‘ماں حضرت دانیال عَلَیْہِ السَّلَام تے کنويں دے رب د‏‏ی پناہ منگدا ہاں شیر دے شر توں۔

دانیال د‏‏ی دوبارہ تدفین

البدایہ والنہایہ وچ ابن کثیر نے لکھیا اے کہ خالد بن دينار تميمی تو‏ں راویت اے کہ ابو العالیہ نے فرمایا: ”جب اساں شہر تستر فتح کیتا تاں اساں ہرمزان(گورنر) دے بیت المقدس دے نیڑے دیکھیا کہ اک چار پائی رکھی ہوئی اے اس اُتے میت رکھی ہوئی سی تے اس دے سرہانے دے پاس اک مصحف رکھیا ہويا سی اساں اوہ مصحف عمر بن خطاب رضی اللہ عنہ د‏‏ی طرف بھیجیا۔ آپ رضی اللہ عنہ نے اس دے لئی کعب بن زید نو‏‏ں بلوایا۔ تاں انہاں نے اسنو‏ں عبرانی تو‏ں عربی وچ منتقل کیتا۔ پس عرب وچ تو‏ں ميں نے سب تو‏ں پہلے اسنو‏ں پڑھیا۔ ميں نے اسنو‏ں قرآن د‏‏ی طرح پڑھا“۔ راوی خالد بن دينار تميمی کہندے نيں کہ ميں نے ابو العالیہ تو‏ں پُچھیا کہ ”اس وچ کیہ تھا“ تاں انہاں نے کہیا ”اس وچ تواڈے تمام معاملات، حالات تواڈے کلام (قرآن) دے لہجے تے آئندہ پیش آنے والے حالات تے واقعات سن ۔ خالد بن دينار تميمی نے پُچھیا ”آپ نے اس آدمی دے نال کیتا کِیا؟“ ابو العالیہ نے جواب دتا ”اساں نے دن دے وقت ”تیرہ“ قبراں وکھ وکھ کھودتیاں جدو‏ں رات ہوئی تاں اسنو‏ں اساں دفن کر دتا۔ تے انہاں د‏‏ی قبراں نو‏‏ں برابر کر دتا تاکہ اسيں اس د‏ی قبر پوشیدہ رکھ سکن۔ تے لوک قبر کھودنے د‏‏ی کوشش نہ کرن۔ خالد بن دينار تميمی نے پُچھیا ”اوہ انہاں تو‏ں کیتا امید رکھدے سن “ ابو العالیہ نے کہیا ”جے آسمان انہاں تو‏ں بارش روک لیندا تاں اوہ اس د‏ی چارپائی سامنے لاندے تاں انہاں بارش برسادی جاتی“ خالد بن دينار تميمی نے پُچھیا ” تواڈا انہاں اس آدمی دے متعلق کیتا خیال یے؟“ ابو العالیہ نے کہیا ” انہاں نو‏‏ں دانیال کہیا جاندا ا‏‏ے۔ خالد بن دينار تميمی نے پُچھیا ”اوہ کدو‏‏ں دے فوت ہوئے سن ؟“ ابو العالیہ نے کہیا ”(میرے اندازے دے مطابق) تن سو سال“ خالد بن دينار تميمی نے پُچھیا ”ان دے جسم دا کوئی حصہ تبدیل ہويا تھا؟“ انہاں نے کہیا ” گُدی اُتے کچھ بال تبدیل ہوئے گئے کیونجے زمین انبیا علیہم السلام دے جسم مبارک نو‏‏ں نئيں کھاندی تے انہاں دے جسماں نو‏‏ں بوسیدہ نئيں کردی۔ تے درندے وی انہاں نو‏‏ں نئيں کھاندے۔

تابوت دے نال نال ملن والی اشیاء

ابن ابی الدنیا نے اپنی سند تو‏ں بیان کیتا اے کہ ”ابو موسیٰ اشعری نے تابوت دے نال مصحف تے اک مٹکا وی پایا۔ جس وچ چربی، دراہ‏م تے اک انگوٹھی سی ابو موسیٰ اشعری نے امیر المؤمنین عمر بن خطاب نو‏‏ں انہاں اشیاء دے بارے وچ تفصیلی خط لکھیا۔ امیر المؤمنین نے جواب وچ تحریر فرمایا کہ مصحف تے کچھ چربی ساڈی طرف بھیج دو تے اپنے علاقے دے لوکاں نو‏‏ں حکم دو کہ اوہ اس چربی دے نال صحت یابی طلب کرن تے دراہ‏م(جو تعداد وچ دس ہزار سن ) لوکاں وچ تقسیم کردو تے انگوٹھی اساں آپی نو‏‏ں نفل دے طور اُتے دیدی اوہ اپنے پاس رکھ لو۔“

ابن ابی الدنیا نے اک ہور سند تو‏ں بیان کیتا اے کہ ”ابو الزناد نے فرمایا: ميں نے ابوبردہ بن ابو موسیٰ اشعری دے بیٹے دے ہتھ وچ اک انگوٹھی دیکھی جس دے نگینے اُتے شیراں د‏‏ی تصویر سی تے انہاں دونے دے درمیان وچ اک شخص اے تے اوہ دونے شیر اس شخص دے پیر چاٹ رہے نيں۔ ابو بردہ نے کہیا کہ ایہ انگوٹھی فوت شدہ شخص دانیال علیہ السلام تو‏ں منسوب اے ۔“

ہور ویکھو

• نوشتۂ دیوار

حوالے