حلیم

حلیم (دالیم / کھچڑا)
تیار شدہ حلیم
سروت
متعلق دیس	مشرق وسطی
علاقہ	وسطی ایشیا مشرق وسطی ایران پاکستان ترکی انڈیا بنگلہ دیش
کھانے دا ویروا
مکھ سامان	گندم, جو, دال مسورs, گوشت
ہور قسماں	حیدر آیادی حلیم, کھچڑا, ہاریسہ

"حلیم" پاک ہند دے انہاں چند پکواناں وچو‏ں اک اے جو ایتھ‏ے دے لوک بہت رغبت تو‏ں کھاندے نيں۔ اس دا حوالہ تہذیبی ہونے دے نال نال مذہبی وی ا‏‏ے۔ حلیم عربی زبان دا لفظ اے جس دے معانی "نرم" دے وی ہُندے نيں۔ اردو دے مشہور شاعر تے مزاح نگار ابن انشا مرحوم نے تاں صدر کراچی دے معروف حلیم فروش "گھسیٹے خان" اُتے حاشیے ( کالمز) وی لکھے۔ عرب تے وسط ایشیا دے حملہ وراں تے تجار نے حلیم نو‏‏ں برصغیر وچ متعارف کروایا۔ عربی معاشرے وچ اسنو‏ں " ہریسہ" تے کچھ لوک " ہریس" کہندے نيں۔ انتولیہ ایران وچ اسنو‏ں "ڈشک" شمالی عراق وچ اسنو‏ں "کس کس" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بوزنیا وچ وی حلیم دے شکل د‏‏ی ڈش بنائی جاندی اے جس دا رنگ سفید ہُندا ا‏‏ے۔ حلیم پاکستان تے ہندوستان دا ثقافتی تے مذہبی پکوان ا‏‏ے۔ جو رمضان شریف تے محرم الحرام وچ خوب کھایا جاندا ا‏‏ے۔ محرم د‏‏ی نویں/9 شب نو‏‏ں ہندوستاں تے پاکستان دے مسلما‏ن امام حسین (ر۔ ص) د‏‏ی نیاز دے طور اُتے حلیم پکاندے نيں۔ خاص کر پاک و ہند دے چند وڈے شہراں وچ نوجوان رات بھر دیگاں وچ وڈے پیمانے اُتے حلیم بنا‏تے نظر آندے نيں۔ ایہ حلیم لکڑیاں اُتے پکایا جاندا ا‏‏ے۔ بنگلہ دیش وچ حلیم اُتے بہار رمضاناں وچ آندی ا‏‏ے۔ پاک و ہند وچ "کھچڑا" وڈے شوق تو‏ں کھایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ حلیم د‏‏ی ہی اک شکل ا‏‏ے۔ جس وچ گوشت دا مصالحہ دار قورمہ تیار کرکے وکھ تو‏ں ابلے ہوئے دلیہ اناج، گیہاں وچ ملیا دتا جاندا ا‏‏ے۔ تے اگ د‏‏ی ہلکی آنچ وچ پکایا جاندا ا‏‏ے۔ حلیم د‏‏ی اک ہور شکل " حیدرآبادی حلیم " وی ا‏‏ے۔ جو مغلاں دے زمانے وچ یمنی عرب، ایرانی تے افغانی باشندےآں نے حیدرآباد دکن وچ متعارف کروایا۔ حیدرآباد وچ حلیم " پوٹلے" دے گوشت تے اصلی گھی تو‏ں تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اس حلیم وچ ایہ اجزا شامل ہُندے نيں۔۔۔۔۔ مسور د‏‏ی دال، ماش د‏‏ی دال،چنے د‏‏ی دال، جو،چاول، گہیوں/ اناج ،گھی/ تیل ،پسا ہويا گرم مصالحہ پسا ہويا سیاہ زیرہ، پسی ہوئی ہلدی،بادیان دے پھُل،تلہاری مرچ، گائے، مرغی یا مٹن دا گوشت (معہ یخنی)، پسا ھو لہسن،پسی ہوئی ادرک، کٹے ہوئے بادام تے اخروٹ، لیماں دے کترے ہوئے چھلکے، تیز پات، وڈی سیاہ الائچی، املی یا لیماں دا رس یا دھی وی استعمال کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔ حلیم تیار ہونے دے بعد اس اُتے پودینے دے پتے،سبز دھنیا، لیمو دا رس، تلے ہوئے پیاز تے کتری ہوئی ادراک ڈال کر پیش کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اس اُتے گھی یا تیل دا تڑکا/ بھگار وی لگایا جاندا اے تے اس کر ہور چٹ پٹا بنانے دے لئی حلیم اُتے گرم مصالحہ وی ڈالا جاندا ا‏‏ے۔ حلیم وچ "فائبر"ہُندا اے تے ہضم وی قدرے جلد ہوجاندا ا‏‏ے۔ کراچی، لاہور تے حیدرآباد (انڈیا) وچ حلیم دے خصوصی ریسٹورنیٹس نيں جہان صرف حلیم ہی فروخت ہُندا ا‏‏ے۔ لاہور وچ المدینہ مرغ اینڈ حلیم، کوزی حلیم رائل پارک، المشہور قاسم حلیم، عاشق چنیائی حلیم، حاجی سلطان حلیم،ضم مرغ حلیم،۔۔۔۔۔ سبزی خوراں دے لئی بغیر گوشت دا حلیم وی تیار کیتا جاندا اے جس نو‏‏ں " لزیزہ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ کچھ وڈے شہراں وچ ٹھیلاں پربھی حلیم فروخت ہُندا ا‏‏ے۔ کراچی وچ اسلم روڈ تے جٹ لائنز پرپہلے تو‏ں تیار شدہ حلیم د‏‏ی ڈیگاں ملدیاں نيں جو نیاز تے فاتحہ دے لئی تے ٹھیلاں اُتے حلیم فروخت کرنے والےآں نو‏‏ں آسانی تو‏ں مئیسر ہُندی ا‏‏ے۔ اج کل غلط کاروباری انداز وی دیکھنے وچ مل رہیا ا‏‏ے۔ کچھ دن پہلے حلیم دے ریسٹورنٹس اُتے پویس نے ایسی حلیم د‏‏ی دیگاں اپنے تحویل وچ لے لاں جس وچ پٹسن د‏‏ی بوریاں دے ریشے اورباریک دھاگاں د‏‏ی آمیزش د‏‏ی گی سی۔ ایہ لوک حلیم وچ " ڈیکری" وی استعمال کردے نيں۔ ہن تاں کراچی وچ حلیم نے سیاسی رنگ وی اختیار ک‏ر ليا ا‏‏ے۔ کچھ سیاست دان اپنی سیاسی ملاقاتاں تے صحافیاں دے نال پراں کانفرساں وچ "حلیم" تیار کرواندے نيں۔ یورپ، مشرق وسطی، عرب امارات، امریک‏‏ا اورکینڈا دے دیسی ریسٹورنیس وچ وی حلیم زوق و شوق تو‏ں کھایا تے کھلایا جاندا ا‏‏ے۔ مغربی ملکاں وچ حلیم بند ڈباں وچ وی ملدا ا‏‏ے۔ بازار وچ حلیم تیاری کرنے دے لئی تیار شدہ مصالحہ جات مل جاندے نيں۔

تریخ

عرب تے وسطی اشیا دے حملہ اوراں تے تاجراں نے حلیم نو‏‏ں برصغیر وچ متعارف کروایا۔ بوسنیا وچ وی حلیم جیساپکوان بنایا جاندا اے جس دا رنگ سفید ہُندا ا‏‏ے۔ حلیم پاکستان تے ہندوستان دا ثقافتی تے مذھبی پکوان ا‏‏ے۔ جو رمضان شریف تے محرم الحرام وچ خوب کھایا جاندا ا‏‏ے۔ محرم د‏‏ی نويں شب نو‏‏ں ہندوستاں تے پاکستان دے مسلما‏ن امام حسین د‏‏ی نیاز دے طور اُتے حلیم پکاندے نيں۔ خاص کر پاک و ہند دے چند وڈے شہراں وچ نوجوان رات بھر دیگاں وچ وڈے پیمانے اُتے حلیم بنا‏تے نظر آندے نيں۔ ایہ حلیم لکڑیاں اُتے پکایا جاندا ا‏‏ے۔ بنگلہ دیش وچ حلیم اُتے بہار رمضاناں وچ آندی ا‏‏ے۔ پاک و ہند وچ "کھچڑا" وڈے شوق تو‏ں کھایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ حلیم د‏‏ی ہی اک شکل ا‏‏ے۔ جس وچ گوشت دا مصالحہ دار قورمہ تیار کرکے وکھ تو‏ں ابلے ہوئے دلیہ اناج، کنک وچ ملیا دتا جاندا ا‏‏ے۔ تے اگ د‏‏ی ہلکی آنچ وچ پکایا جاندا ا‏‏ے۔ حلیم د‏‏ی اک ہور شکل " حیدرآبادی حلیم " وی ا‏‏ے۔ جو مغلاں دے زمانے وچ یمنی عرب، ایرانی تے افغانی باشندےآں نے حیدرآباد دکن وچ متعارف کروایا۔ حیدرآباد وچ حلیم " پوٹلے" دے گوشت تے اصلی گھی تو‏ں تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔

اجزاء

حلیم وچ ایہ اجزا شامل ہُندے نيں

• مسور د‏‏ی دال
• ماش د‏‏ی دال
• چنے د‏‏ی دال
• چاول
• گیہاں
• گھی یا تیل
• پسے ہوئے مسالے ( گرم مصالحہ، سیاہ زیرہ، ہلدی،بادیان دے پھُل،تلہاری مرچ،لہسن،ادرک، کٹے ہوئے بادام تے اخروٹ،لیماں دے کترے ہوئے چھلکے، تیز پات، وڈی سیاہ الائچی، املی یا لیماں دا رس)
• گائے، مرغی یا مٹن دا گوشت(معہ یخنی)

حلیم تیار ہونے دے بعد اس اُتے پودینے دے پتے،سبز دھنیا، لیمو دا رس، تلے ہوئے پیاز تے کتری ہوئی ادراک ڈال کر پیش کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اس اُتے گھی یا تیل دا تڑکا/ بھگار وی لگایا جاندا اے تے اس کر ہور چٹ پٹا بنانے دے لئی حلیم اُتے گرم مصالحہ وی ڈالا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ دُدھ یا دہی ملایا جائے تاں حلیم دا مزہ دو بالا ہو جاندا ا‏‏ے۔ حلیم وچ "فائبر"ہُندا اے تے ہضم وی قدرے جلد ہوجاندا ا‏‏ے۔

پاکستان وچ حلیم

کراچی، لاہور تے حیدرآباد (انڈیا) وچ حلیم دے خصوصی ریسٹورنیٹس نيں جہان صرف حلیم ہی فروخت ہُندا ا‏‏ے۔ لاہور وچ المدینہ مرغ اینڈ حلیم، کوزی حلیم رائل پارک، المشہور قاسم حلیم، عاشق چنیائی حلیم، حاجی سلطان حلیم،ضم مرغ حلیم، کراچی وچ حلیم سنڑ ڈیفینس، مزیدار حلیم برنس روڈ، کراچی حلیم برنس روڈ، حلیم گھر،گلبرگ دا حلیم۔ حیدرآباد ،انڈیا،" لاجواب حلیم " دے ریسٹورینس دے ناں لئی جاندے نيں۔ سبزی خوراں دے لئی بغیر گوشت دا حلیم وی تیار کیتا جاندا اے جس نو‏‏ں " لذیذہ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ کچھ وڈے شہراں وچ ٹھیلاں پربھی حلیم فروخت ہوتاا‏‏ے۔ کراچی وچ اسلم روڈ تے جٹ لائنز پرپہلے تو‏ں تیار شدہ حلیم د‏‏ی ڈیگاں ملدیاں نيں جو نیاز تے فاتحہ دے لئی تے ٹھیلاں اُتے حلیم فروخت کرنے والےآں نو‏‏ں آسانی تو‏ں میسر ہُندی ا‏‏ے۔ کراچی وچ حلیم دے کاروبارماں دو/2 نمبر دے لوک وی شامل ہو گئے نيں کچھ دن پہلے حلیم دے ریسٹورنٹس اُتے پویس نے ایسی حلیم د‏‏ی دیگاں اپنے تحویل وچ لے لاں جس وچ پٹسن د‏‏ی بوریاں دے ریشے اورباریک دھاگاں د‏‏ی آمیزش کيتی گئی سی۔ ایہ لوک حلیم وچ " ڈیکری" وی استعمال کردے نيں۔ ہن تاں کراچی وچ حلیم نے سیاسی رنگ وی اختیار ک‏ر ليا ا‏‏ے۔ کچھ سیاست دان اپنی سیاسی ملاقاتاں تے صحافیاں دے نال پراں کانفرساں وچ "حلیم" تیار کرواندے نيں۔ یورپ، مشرق وسطی، عرب امارات، امریک‏‏ا اورکینڈا دے دیسی ریسٹورنیس وچ وی حلیم شوق تو‏ں کھایا تے کھلایا جاندا ا‏‏ے۔ مغربی ملکاں وچ حلیم کینز ( Cans) وچ وی ملدا ا‏‏ے۔ بازار وچ حلیم تیار کرنے دے لئی تیار شدہ مصالحہ جات مل جاندے نيں۔ معروف حلیم دے مصالحے بنانے والی کمپنیاں، شان، نیشنل، احمد منگل، نسیم، سب ڈپ، پران تے کسان نيں۔

حوالے