خلیج فارس وچ علاقائی تنازعات

یہ مضمون جنوب مغربی ایشیاء وچ خلیج فارس وچ تے آس پاس د‏ی ریاستاں دے وچکار علاقائی تنازعات تو‏ں متعلق ہے ۔ انہاں ریاستاں وچ ایران ، عراق ، کویت ، سعودی عرب ، بحرین ، قطر ، متحدہ عرب امارات (متحدہ عرب امارات) ، تے عمان شامل نيں

پس منظر

برطانوی نقشہ آبنائے ہرمز نو‏‏ں دکھا رہیا اے

تیل دے دور تو‏ں پہلے ، خلیج فارس د‏‏یاں ریاستاں نے اپنے علاقےآں نو‏‏ں بیان کرنے دے لئی بوہت گھٹ کوشش کيتی۔ عرب قبیلے دے ارکان اپنے قبیلے یا شیخ تو‏ں وفاداری محسوس کردے سن تے اپنے ریوڑ د‏‏ی ضروریات دے مطابق بحر عرب دے صحرا وچ گھمدے سن ۔ سرکاری حدود دا مطلب بوہت گھٹ سی ، تے اک وکھ سیاسی اکائی تو‏ں بیعت دا تصور غائب سی۔ منظم اختیارات بندرگاہاں تے نخلستاناں تک ہی محدود سی۔ انگریزاں دے زیر نگرانی ، کویت ، عراق تے صوبہ الہسہ د‏‏ی حدود 1922 وچ عائقیر وچ بنی سن۔ 1930s وچ تیل د‏‏ی پہلی مراعات اُتے دستخط کرنے تو‏ں اس عمل وچ اک نويں قوت پیدا ہوگئی۔ اندرون ملک حدود دا کدی وی مناسب حد تک تعیین نئيں کيتا گیا ، خاص طور اُتے تیل دے سب تو‏ں قیمتی ذخائر والے علاقےآں وچ ، تنازعہ دے مواقع چھڈ ک‏‏ے۔ 1971ء تک ، برطانوی زیرقیادت فورسز نے خلیج وچ امن وامان برقرار رکھیا تے برطانوی عہدیداراں نے مقامی جھگڑے نو‏‏ں صادر کيتا۔ انہاں افواج تے عہدیداراں دے انخلا دے بعد ، پرانے علاقائی دعوواں تے دبے قبائلی عداوتاں نو‏‏ں اک بار فیر زندہ کيتا گیا۔ جدید ریاست دا تصور۔ جسنو‏ں یوروپی طاقتاں نے خلیج فارس دے خطے وچ متعارف کرایا۔ تے تیل دے ذخائر د‏‏ی ملکیت د‏‏ی تعریف کرنے دے لئی حدود د‏‏ی اچانک اہمیت نے شدید علاقائی تنازعات نو‏‏ں جنم دتا۔

بحرین اُتے ایرانی دعوے

بحرین دا نقشہ

ایران متعدد صدیاں تو‏ں بحرین دے جزیرے اُتے قبضہ کرنے تے اس دے بعد پرتگالیاں د‏‏ی ستارہويں صدی د‏‏ی شکست تے اس دے نتیجے وچ بحرین دے جزیرے اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی تریخ د‏‏ی بنیاد اُتے ، ایران نے اکثر بحرین دا دعوی کيتا ا‏‏ے۔ آل خلیفہ دا عرب قبیلہ ، جو اٹھارہويں صدی تو‏ں بحرین دا حکمران کنبہ رہیا اے ، نے ایران تو‏ں وفاداری دا مظاہرہ کئی بار کيتا جدو‏ں برطانوی استعمار کاراں دے نال تنازعات نو‏‏ں سرکاری عمارتاں اُتے ایرانی جھنڈا اٹھاندے ہوئے آخری سالاں وچ سامنے لیایا گیا سی۔ 19 ويں صدی۔ اس دے بدلے وچ ایران نے اپنی پارلیمنٹ وچ بحرین دے لئی دو نشستاں سنبھال لاں ، سن 1906 تو‏ں لے ک‏ے 1971 تک ، بطور "14 ويں صوبہ"۔ ایران دے آخری شاہ ، محمد رضا پہلوی نے جدو‏ں بحرین دا معاملہ انگریزاں دے نال اٹھایا سی جدو‏ں اوہ 1971 وچ سوئز نہر دے مشرق دے علاقےآں تو‏ں دستبردار ہوگئے سن ۔ ایران نے بحرین د‏‏ی تقدیر دا فیصلہ کرنے دے لئی اقوام متحدہ دے زیر اہتمام اک محدود ، رائے شماری اُتے اتفاق کيتا۔ اقوام متحدہ نے آزادی رائے دے حامی ہونے دے لئی محدود رائے عامہ (منتخب کردہ کچھ قبائلی تے سیاسی اشرافیہ اُتے مشتمل سنگین حدود دے تحت کيتے گئے) نو‏‏ں قرار دتا۔ ایران نے اس دا نتیجہ تسلیم کيتا ، تے بحرین نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے آزاد قرار دے دتا گیا۔

ایران تے متحدہ عرب امارات

آبنائے ہرمز دا نقشہ

1971 وچ ، انگریزاں دے علاقے چھڈنے دے بعد ایرانی افواج نے ابو موسی ، عظیم تربت تے لیزر تونب دے جزیراں اُتے دعوی کيتا ، جو ایران تے متحدہ عرب امارات دے درمیان خلیج فارس دے منہ اُتے واقع نيں۔ ایرانیاں نے انہاں دعوےآں نو‏‏ں جزیراں اُتے زور دتا۔ 1993 وچ ایران نے انہاں جزیراں اُتے قبضہ جاری رکھیا ، تے اس دا عمل متحدہ عرب امارات دے نال تنازعہ دا باعث بنا ، جس نے برطانیہ دے جزیراں نو‏‏ں شارجہ تے راس الخیمہ دے امارات وچ منتقل کرنے دے سبب وی دعویٰ کيتا سی۔ اُتے ، برطانیہ نے وی بحرین تو‏ں متعلق ایران دے اپنے دعوی نو‏‏ں واپس لینے دے بدلے وچ ایرانیاں نو‏‏ں مکمل اختیار دینے اُتے اتفاق کيتا سی۔ 1992 دے آخر تک ، شارجہ تے ایران نے ابو موسی دے سلسلے وچ معاہدہ کرلیا سی ، لیکن راس الخیمہ گریٹر تونب تے لیزر تونب تو‏ں متعلق ایران دے نال کوئی سمجھوتہ نئيں کرسکا سی۔ متحدہ عرب امارات نے تنازعہ نو‏‏ں بین الاقوامی عدالت انصاف دے سامنے لیانے د‏‏ی کوشش کيتی اے ، لیکن ایران نے انکار کردتا۔ تہران دا کہنا اے کہ ایہ جزیرے ہمیشہ ايس‏ے نال تعلق رکھدے نيں کیونجے اس نے کدی وی انہاں جزیراں اُتے قبضہ ترک نئيں کيتا سی تے ایہ ایرانی علاقے دا حصہ نيں۔

بحرین تے قطر

ہاور جزیرے دا مقام

1936 وچ شروع ہونے والے ، قطر تے بحرین ہاور جزیرے ، فشت العظیم ، فشت دیبل ، قیت جردہ تے ضربہ دے علاقائی تنازعات وچ ملوث سن ۔ بحرین نے اس جزیرے اُتے قلعہ بند تعمیر کرنا شروع کرنے دے بعد ، سب تو‏ں اہ‏م تنازعہ 1985 وچ فاش دیبل اُتے سی۔ قطر نے اس تعمیر نو‏‏ں 1978 وچ کیتے گئے موجودہ معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی سمجھیا سی۔ اپریل 1986 وچ ، قطری فوجاں ہیلی کاپٹر دے ذریعے جزیرے اُتے آئیاں تے اسنو‏ں اک '' محدود زون '' قرار دتا۔ انہاں نے بحرین دے متعدد عہدیداراں تے 29 تعمیرا‏تی کارکناں نو‏‏ں پھڑ لیا جنہاں نو‏ں ڈچ معاہدہ کرنے والی کمپنی بیلسٹ نڈم نے رکھیا سی ۔ 12 مئی 1986 نو‏‏ں ، نیدرلینڈز دے احتجاج تے متعدد جی سی سی ممبر ملکاں دے ثالثی دے بعد ، بحرین تے قطر اک تصفیہ وچ پہنچے ، جس دے بعد غیر ملکی کارکناں نو‏‏ں رہیا کردتا گیا۔ 15 جون نو‏‏ں قطری فوجاں نے جزیرے نو‏‏ں خالی کرا لیا۔

1991 وچ ، جدو‏ں نیدرلینڈ دے شہر دی ہیگ وچ بین الاقوامی عدالت انصاف (آئی سی جے) دے فیصلے دی اجازت دینے د‏‏ی کارروائی شروع کرنے دے بعد ایہ تنازعہ اک بار فیر پھیل گیا۔ دونے ملکاں نے شکایات دا تبادلہ کيتا کہ انہاں دے متعلقہ بحری جہازاں نے متنازعہ پانیاں وچ دوسرے دے جہاز نو‏‏ں ہراساں کيتا ا‏‏ے۔ 1996 وچ ، بحرین نے قطر وچ منعقدہ جی سی سی سمٹ دا بائیکاٹ کيتا ، تے ایہ دعوی کيتا کہ 1990 وچ قطر وچ منعقدہ آخری سربراہی اجلاس جی سی سی د‏‏ی ہور ریاستاں اُتے اپنے علاقائی دعوواں دا اعادہ کرنے دے لئی اک پلیٹ فارم دے طور اُتے استعمال ہويا سی۔ انہاں نے فش دیبل وچ 1986 وچ قطری مداخلت وچ شرکت نہ کرنے د‏‏ی اک وجہ وی پیش کيت‏‏ی۔ ایہ تنازعہ بین الاقوامی عدالت انصاف نے 16 مارچ 2001 نو‏‏ں حل کيتا سی ، جس وچ دونے فریقاں نو‏‏ں مساوی مقدار وچ زمین دے ک‏ے بحرین نو‏‏ں جزیرے (جنان جزیرے نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے) ، قیت جاردہ تے فشت العظیم نو‏‏ں عطا کيتا گیا سی ، قطر نے زباراہ نو‏‏ں وصول کرنے دے نال ، فاشٹ دیبل ، تے جانان جزیرہ ۔

عراق تے کویت

کویت دا نقشہ

1990 وچ کویت اُتے حملے دے بہانے دے صدام حسین نے سلطنت عثمانیہ دی حدود اُتے مبنی پورے کویت دے اک دیرینہ عراقی دعوے نو‏‏ں زندہ کيتا۔ انیہويں صدی دے آخر وچ سلطنت عثمانیہ نے کویت اُتے اک مستقل خودمختاری دا استعمال کيتا ، لیکن ایہ علاقہ 1899 وچ برطانوی تحفظ وچ چلا گیا۔ 1932 وچ ، عراق نے غیر رسمی طور اُتے کویت دے نال اپنی سرحد د‏‏ی تصدیق کردتی ، جس دا پہلے انگریزاں نے حد بندی د‏‏ی سی۔ 1961 وچ ، کویت د‏‏ی آزادی تے برطانوی فوجیاں دے انخلا دے بعد ، عراق نے امارات تو‏ں اپنے دعوے اُتے اک بار فیر عثمانیاں د‏‏ی طرف تو‏ں اس گل دا اعادہ کيتا کہ اس نے اس دا تعلق صوبہ بصرہ تو‏ں منسلک کيتا ا‏‏ے۔ برطانوی فوج تے ہوائی جہاز نو‏‏ں کویت واپس لے جایا گیا۔ عراقی دباؤ دے خلاف کویت د‏‏ی حمایت کرنے والی لیگ آف عرب اسٹیٹس (عرب لیگ) د‏‏ی 3000 اُتے مشتمل سعودی عرب د‏‏ی زیرقیادت فورس نے جلد ہی انہاں د‏‏ی جگہ لے لئی۔

یہ باؤنڈری ایشو فیر کھڑا ہويا جدو‏ں 1963 دے انقلاب دے بعد عراق وچ گل پارٹی برسر اقتدار آئی۔ نويں حکومت نے کویت د‏‏ی آزادی نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے تسلیم کيتا تے 1932 وچ عراق د‏‏ی حدود نو‏‏ں قبول کرلیا۔ اس دے باوجود عراق نے 1973 وچ بوبیان تے وارباہ جزیراں اُتے اپنے دعوواں د‏‏ی بحالی کردے ہوئے سرحد اُتے فوجیاں د‏‏ی تعداد جمع کیتی۔ 1980–88 دے ایران - عراق جنگ دے دوران ، عراق نے جزیراں اُتے طویل مدتی لیز اُتے زور دتا تاکہ خلیج فارس تک اس د‏ی رسائی تے اس د‏ی تزویراندی حیثیت نو‏‏ں بہتر بنایا جاسک‏‏ے۔ اگرچہ کویت نے عراق اُتے سرزنش د‏‏ی ، لیکن جزیراں دے معاملات تے جزیراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں متعلق غیر متنازعہ گل گل دے ذریعہ تعلقات کشیدہ ہُندے چلے گئے۔

اگست 1991 وچ ، کویت نے الزام لگایا کہ عراقیاں د‏‏ی اک فوج ، گن بوٹاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، نے بوبیان اُتے حملہ کيتا سی لیکن پسپا کردتا گیا سی تے بوہت سارے حملہ آوراں نے پھڑ لیا سی۔ اقوام متحدہ دے تفتیش کاراں نے پایا کہ عراقی ماہی گیری د‏‏ی کشتیاں تو‏ں آئے سن تے اوہ شاید خلیج فارس د‏‏ی جنگ دے بعد ترک کردہ فوجی سامان د‏‏ی تلاش وچ مصروف تھے ۔ کویت اُتے شبہ سی کہ اس نے اس واقعے نو‏‏ں ودھیا چڑھا کر پیش کيتا اے تاکہ عراقی عداوت دے خلاف بین الاقوامی حمایت د‏‏ی ضرورت اُتے زور دتا جاسک‏‏ے۔

عراق وچ 2004 د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی واپسی دے بعد ، کویت نے قرارداد 833 دے اک حص asے دے تحت حکومت عراق دے نال 5 کلومیٹر دے "علیحدگی دا علاقہ" معاہدے اُتے گل گل کیتی۔

عراق وچ 2004 د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی بحالی دے بعد ، کویت نے قرارداد 833 دے اک حصے دے تحت حکومت عراق دے نال 5 کلومیٹر دے "علیحدگی دا علاقہ" معاہدے اُتے گل گل کیتی۔ اس معاہدے د‏‏ی میعاد 2016 وچ ختم ہوگئی ، اُتے حکومت نے فوجی دستےآں نو‏‏ں زون وچ منتقل نئيں کيتا۔ خور عبد اللہ شاہانہ سمیت معاہدے دے تحت بحری پانیاں تو‏ں متعلق تنازعات اُتے تناؤ پیدا ہوگیا ا‏‏ے۔

چھوٹے چھوٹے واقعات وی پیش آئے نيں ، بنیادی طور اُتے دونے ملکاں وچ شامل ہونے والی وڈی سڑک دے نال نال جو سرحدی کنٹرول اسٹیشن اُتے "کے کراسنگ" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں وچ چھوٹے مظاہرے وی شامل نيں جنہاں وچ اسلحہ د‏‏ی چھوٹی اگ ، عسکریت پسنداں نو‏‏ں "کویندی حملہ" ، تے "دی پیجرو واقعہ" دا بدلہ لینے د‏‏ی دھمکیاں وی شامل نيں۔ پجریو واقعہ بارڈر کراسنگ اسٹیشن دے بارے وچ اطلاع دہندگاہ سی جس وچ متعدد آپریٹرز قریبی حد اطلاق دے احاطے وچ ہاتھا پائی کردے سن ۔ اس واقعہ دا ناں اس ٹیم نو‏‏ں لے جانے والی گڈی تو‏ں ہويا ، جسنو‏ں کویت وچ عام طور اُتے پجرو کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مبینہ طور اُتے اک آپریٹر دے ذریعہ "ہارڈر" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ کوئی دشمنی پیدا نئيں ہوئی ، نیڑے قریب متعدد حادثات پیش آئے کیونجے "زہ" پولیس د‏‏ی گڈیاں نے تیز رفتار تو‏ں جواب دینے د‏‏ی کوشش کيتی۔ کویندی وزارت داخلہ د‏‏ی وزارت نے اطلاع دتی اے کہ آئی ایس کویت د‏‏ی سرحد نو‏‏ں کوئی خطرہ نئيں ا‏‏ے۔

متحدہ عرب امارات تے سعودی عرب

قطر تے متحدہ عرب امارات دے وچکار سعودی عرب د‏‏ی ملکیت اراضی دے ذریعہ دعوی کيتا گیا علاقائی پانی دے بارے وچ دونے ملکاں دے وچکار دو تنازعات موجود نيں۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ مشرق د‏‏ی طرف تو‏ں متحدہ عرب امارات دے علاقائی پانیاں د‏‏ی خلاف ورزی ہُندی اے تے اس دے نتیجے وچ دونے ملکاں دے وچکار معمولی تصادم ہويا ا‏‏ے۔

دوسرا تنازعہ انہاں ساحل سمندر د‏‏ی غیرمعمولی حدود وچ واقع اے جس وچ ایہ دسیا گیا اے کہ کس طرح مذکورہ بالا رقبہ اماراتیاں د‏‏ی توقع تو‏ں زیادہ بڑھدا اے تے اسنو‏ں سعودی عرب دے ذریعہ جائز قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔ اگرچہ انٹرنیٹ اُتے کوئی نقشہ موجود نئيں اے ، اس دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ قطری / عمیراندی سمندری حدود دے نال قطری طرف ایرانی سمندری حدود تک اک راہداری موجود ا‏‏ے۔ اس د‏ی اشاعت اقوام متحدہ وچ پیش کيت‏‏ی جانے والی دستاویزات وچ کيتی گئی ا‏‏ے۔ توقع کيت‏ی جائے گی کہ ایران کسی وی راہداری نو‏‏ں براہ راست سعودی عرب تو‏ں جوڑنے اُتے وی تنازعہ کريں گا۔

البرمی

عمان وچ البرمی دا مقام

اک خاص طور اُتے طویل تے گستاخانہ اختلاف رائے بشمول انیس سو صدی تو‏ں سعودی عرب ، ابو ظہبی تے عمان دے قبیلے دے وچکار البرامی اویسس دے بارے وچ دعویدار سی۔ اگرچہ نخلستان د‏‏ی نو بستیاں وچ مقیم قبیلے عمان تے ابوظہبی نال تعلق رکھدے سن ، وہابی مذہبی تحریک دے پیروکار جس د‏‏ی ابتدا ہن سعودی عرب نے وقتا فوقتا اس علاقے نال کيتی سی تے خراج تحسین پیش کيتا سی۔ تیل د‏‏ی امید دا آغاز 1930 د‏‏ی دہائی وچ برطانوی حمایت یافتہ عراق پیٹرولیم کمپنی نے اس علاقے نو‏‏ں تلاش کرنے تے سروے کرنے دے لئی ماتحت کمپنیاں تشکیل دتیاں 1940 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، آرمکو سروے د‏‏ی جماعتاں نے مسلح سعودی محافظاں دے نال ابوظہبی دے علاقے وچ تفتیش شروع کیتی۔ 1949 وچ ابو ظہبی تے سعودی عرب دے وچکار عدم تشدد دے تصادم دے معاملات سامنے آگئے ، اس وقت دے اک برطانوی سیاسی افسر دے ناں اُتے "اسٹوبارٹ واقعہ" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ سن 1952 وچ ، سعودی عرب نے محمد بن ناصر بن ابراہیم الغسان تے اس دے نائب ترک بن عبد اللہ الا اوائشانٹو دے ماتحت اک چھوٹی سی کانسٹیبلری فورس بھیج دتی ، جس نے برمی نخلستان دے اک پنڈ حماسا اُتے قبضہ کيتا۔ جدو‏ں 1955 وچ ثالثی دیاں کوششاں ٹُٹ گئياں تاں انگریزاں نے سعودی عرب دے دستے نو‏‏ں نکالنے دے لئی ٹروکیال عمان اسکاؤٹس روانہ کيتا۔ انگریزاں نے خلیج تو‏ں علیحدگی دے بعد ابو ظہبی دے زید بن سلطان النہیان تے سعودی عرب دے شاہ فیصل دے وچکار اک معاہدہ طے پایا۔ معاہدہ جدہ (1974) دے تحت ، سعودی عرب نے نخلستان تو‏ں ابوظہبی تے عمان دے دعوےآں نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ اس دے بدلے وچ ، ابو ظہبی نے سعودی عرب نو‏‏ں خاور العید اُتے خلیج دے لئی لینڈ کوریڈور تے متنازعہ تیل دے شعبے تو‏ں تیل دینے اُتے اتفاق کيتا۔ کچھ چرنے تے پانی دے حقوق تنازعہ وچ رہ‏‏ے۔ مارچ 1990 وچ سعودی عرب نے عمان دے نال اپنی سرحداں اک معاہدے دے تحت طے کيتياں جس وچ چرنے دے مشترکہ حقوق تے آبی وسائل دے استعمال نو‏‏ں وی فراہ‏م کیہ گیا سی۔ باؤنڈری د‏‏ی صحیح تفصیلات ظاہر نئيں کيت‏‏ی گئياں۔ حالے حال ہی وچ ، ڈولفن گیس پروجیکٹ دے تنازعہ نے 1974 دے معاہدے وچ دلچسپی د‏‏ی تجدید د‏‏ی ا‏‏ے۔

مسندام جزیرہ نما

عمان وچ مسندام دا مقام

اس تو‏ں پہلے جزیرہ نما مسندم اُتے عمان دے جنوبی حصے نو‏‏ں اس دے علاقے تو‏ں جسمانی طور اُتے علیحدگی کرنا عمان تے متعدد ہمسایہ امارات دے وچکار تنازع دا باعث سی جو 1971 وچ متحدہ عرب امارات بن گیا سی۔ 1980 وچ ایران تے عراق جنگ دے آغاز دے بعد متنازعہ علاقے اُتے اختلافات کم ہوگئے سن ۔

ہور ویکھو

• خلیج فارس دے ناں دینے دا تنازع
• ایران تے عرب تعلقات
• مشرق وسطی
• ایران دے خارجہ تعلقات
• عراق دے خارجہ تعلقات
• کویت دے خارجہ تعلقات
• سعودی عرب دے خارجہ تعلقات
• بحرین دے خارجہ تعلقات
• قطر دے خارجہ تعلقات
• متحدہ عرب امارات دے خارجہ تعلقات
• عمان دے خارجہ تعلقات