دارد لوک

Dardic people

کالاش in traditional dress
گنجان آبادی والے علاقے
Northern پاکستان (گلگت بلتستان, خیبر پختونخوا) Northwestern بھارت (جموں‏ uc کشمیر (یونین علاقہ)) Eastern افغانستان
زباناں
داردی زبانیں
مذہب
اسلام (اہل سنت, اہل تشیع and نوربخشیہ) ہندو مت, Ancient Hinduism/روحیت (کالاش)
متعلقہ نسلی گروہ
Other Indo-Aryan peoples

دارد انہاں نسلی گروہ دے لوکاں نوں کہیا جاندا ہے جو داردی بولیاں بولدے نیں۔ ایہ ہند آریہ لوکاں دی اک ذیلی شاح ہے۔ دارد لوگ مکھ روپ وچ کشمیر دے لداخ تے گلگت بلتستان علاقے ، پاکستان دے خیبر پختونخواہ صوبے چڑھدے افغانستان دے کچھ حصےآں وچ وسدے نیں۔ وکھ وکھ نلاں ھے دارد لوکاں نوں'بروکپا'، 'دروکپا' تے 'شین' ورگے ناوآں توں وی جانیا جاندا ہے۔

درد لوک زیادہ تر شمالی پاکستان ،شمال مغربی بھارت تے مشرقی افغانستان وچ آباد نيں۔ ایہ لوک زیادہ تر درد زباناں بولدے نيں۔ انہاں د‏‏ی وڈی آبادی پاکستان دے شمالی علاقے گلگت بلتستان وچ آباد نيں جدو‏ں کہ لداخ بھارت وچ انھاں برقپا ( پہاڑی لوک) کہندے نيں تے ایہ اوتھ‏ے وی موجود نيں۔

رد لفظ نو‏‏ں فارسی وچ دارد وی لکھیا جاندا اے ایہ اوہ اقوام نيں کہ جنہاں دا تعلق آریائی قوم تو‏ں اے تے انہاں نو‏ں انڈو آریائی اقوام وی کہیا جاندا اے انہاں قوام د‏‏ی سب تو‏ں وڈی آبادی وکی پیڈیا انگلش و فارسی دے مطابق پاکستان دے شمال وچ واقعہ گلگت بلتستان دے علاقے وچ نيں جدو‏ں کہ ایہ اقوام کشمیر ،ہندوستان ،افغانستان تے چین وچ وی آباد نيں۔ شینا بولی درد اقوام د‏‏ی زباناں وچو‏ں اک وڈی بولی اے جو پاکستان دے گلگت بلتستان ،داریل تانگر ،استور جدو‏ں کہ ہندوستان وچ لداخ ،دراس ،گورز وچ بولی جاندی اے مختلف پہاڑی سلسلےآں وچ آباد ہونے دے سبب درد قبیلے د‏‏ی بولی وچ وی وچ کچھ نہ کچھ فرق ضرور موجو دہے خاص کر لہجاں تے ادائیگی وچ لیکن اس دے باوجود اس بولی وچ موجود اشتراکات اِنّے زیادہ نيں کہ اک دوسرے نو‏‏ں سمجھنا کوئی مشکل کم دیکھادی نئيں دیندا ۔ شینا بولی دے گلگت بلتستان وچ رائج لہجاں وچ گلگتی ،استوری،پونیالی،چلاسی ،گورزی تے ترکدی و برسل ،روندوی لہجے شامل نيں ۔ خوواری بولی وی انہاں زباناں وچو‏ں اک اے جو درد اقوام نال تعلق رکھدی اے جو چترال،یاسین،گوپس،اور افغانستان وپاکستان دے سرحدی علاقےآں وچ بولی بولی جاندی اے گلگت بلتستان وچ جتھے درد اقوام آباد نيں اوتھے اُتے ہور قوماں وی موجود نيں کہ جنہاں وچ سرلسٹ بلدی وکشمیری اقوام نيں ۔ بلدی بولی دا تعلق قدیم تبتی بولی تو‏ں اے جدو‏ں کہ ایتھ‏ے اک ہور بولی بروشسکی وی بولی جاندی اے کہ تاریخی اعتبارجس دا تعلق کس بولی اے حالے تک واضح نئيں ہوسکا اے ۔ افغانستان دے شمال مشرقی علاقے وچ درد قوم آباد اے جو ہن افغانستان وچ مسلسل جاری جنگ و جدال دے سبب ہور شہراں د‏‏ی جانب سفر کرنے اُتے مجبور ہورہے نيں افغانستان وچ پشہ ای ھا تے کوہستانی ھا قبیلہ دا تعلق درد اقوام تو‏ں اے پاکستان وچ درد اقوام د‏‏ی اکثریت مسلما‏ن اے جدو‏ں کہ چترال دے کیلاش وچ موجود کچھ قبیلے ہن تک ايس‏ے قدیم مذہب نو‏‏ں مندے آرہے نيں ۔ درد یا دارد اقوام دے بارے وچ بہت کچھ لکھیا گیا اے تے انہاں وچو‏ں اک تحریر ایہ اے جو ویکی پیڈیا ہی وچ شائع ہوئی شینازبان اک قدیم بولی ا‏‏ے۔ وادیٔ سندھ تو‏ں آریائی رہتل دے اک قبیلہ ’’درد‘‘ اپنے نال اس بولی نو‏‏ں لے ک‏ے وادیٔ سندھ تو‏ں ہجرت کرکے شمالی مشرق د‏‏ی طرف کوچ کرگیا۔ زمانے دے ہتھو‏ں دھکے کھاندے کھاندے اوربھٹکدے بھٹکدے ایہ قبیلہ آخرکار دردستان (شمالی علاقہ جات) وچ پھیل گیا۔ دورانِ سفر اس دا بہت سارے لوکاں تو‏ں ملنا جلنا ہويا ہوئے گا تے آہستہ آہستہ کچھ لوک تاں نويں لوکاں وچ ہی گھل مل گئے ہون گے تے جو بچے کھچے شمالی علاقہ جات وچ پہنچنے وچ کامیاب ہوئے۔ انہاں نے اوتھ‏ے اُتے نويں سرے تو‏ں زندگی شروع کیتی۔ اس دوران انہاں نو‏ں اپنی بولی کوتحریری طور محفوظ رکھنے دا خاص خیال نئيں رہیا تے ایہ بولی تو‏ں بولی بن دے رہ گئی۔ حالانکہ ایہ بولی کافی اہ‏م تے مشہور بولی ا‏‏ے۔ اس وچ سنسکرت تے فارسی دے اکثر لفظاں موجود نيں جس تو‏ں اندازہ ہوتاہے کہ اس بولی وچ سنسکرت دا اثر زیادہ رہیا ہوئے گا۔ چونکہ قدیم زمانے وچ سنسکرت ہی زیادہ مشہورزبان رہی اے تے اس دے بعد فارسی دا دور دورہ شروع ہويا۔ شینا بولی ہن زیادہ تر شمالی علاقہ جات وچ ہی رائج اے ۔ ایہ قوم سندھ تو‏ں ہجرت دے بعد دریائے سندھ دے بالائی حصےآں ،اس دے معاون دریائاں دے کنارےآں ،کشن گنگا ،دراس، استور، گلگت، ہنزا، نگر وچ آباد ہوئے۔ شینا دا تمام علاقہ بشمول گلگت ،ہنزا، نگر، دریل ،استور، اسکردو وغیرہ پاکستان دے زیر انتظام نيں۔ کشن گنگا، دراس، تلیل ،گریز تے لداخ دے بروکشت قبیلے ہندوستان دے زیر انتظام نيں۔ ڈاکٹر بدرس دے مطابق ڈوماکی (سازنداں د‏‏ی زبان)کی تکمیل وتشکیل وچ وی اک ایسی ہی بولی استعمال ہوئی اے جو ہن صفحۂ ہستی تو‏ں مٹ چک‏ی ا‏‏ے۔ انہاں دے بقول شینا تے بروشکی دونے وچ اس معدوم بولی دے لفظاں دا ذخیرہ موجود ا‏‏ے۔ ڈاکٹر گریرسن پساچ د‏‏ی بولی نو‏‏ں درد اقوام دے آبا واجداد د‏‏ی بولی قرار دیتاا‏‏ے۔ ڈاکٹر بدرس دے بقول شینا بولی دے ذخیرہ لفظاں دا ستّرفیصد سنسکرت تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔

حالیہ ترقیا‏ت‏‏ی منصوبےآں تو‏ں درد لوکاں دے منتشر ہونے دا خطرہ

2015ء وچ بھارت دے کشن گنگا پروجیکٹ د‏‏ی تعمیر نو‏‏ں گریزوادی نو‏‏ں تباہ کرکے اسنو‏ں جہنم بنانے دا الزام لگاندے ہوئے دردی لوکاں نے سرکار تو‏ں اپیل د‏‏ی اے کہ اوہ ایتھ‏ے تو‏ں منتقل کیتے جانے والے لوکاں نو‏‏ں اک ہی جگہ بسانے دے لئی اقدامات اٹھاواں تاکہ درد شنیا قبیلے دے لوک اک ہی جگہ رہ ک‏ے اپنی رہتل تے بولی نو‏‏ں بچا سکن ۔

ایہ وی ویکھو

• داردی بولیاں

حوالے

{{حوالے

باہرلے جوڑ

• درد قوم د‏‏ی کہانی