دعائے یا من ارجوہ

دعائے یا من ارجوه
کوائف
مأثور/غیرمأثور:	مأثور
صادرہ از:	امام صادقؑ
شیعہ منابع:	اصول کافی، مصباح المتہجد (کتاب)، اقبال الاعمال
مونوگرافی:	تحفہ رجبیہ
مخصوص وقت:	ماه رجب
مشہور دعاواں تے زیارات
دعائے توسل • دعائے کمیل • دعائے ندبہ • دعائے سمات • دعائے فرج • دعائے عہد • دعائے ابوحمزہ ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعہ کبیرہ • زیارت وارث • زیارت امین‌اللہ • زیارت اربعین

دعائے یا مَنْ اَرْجوه امام صادقؑ تو‏ں منقول دعا اے کہ جس نو‏‏ں ماہ رجب وچ پڑھنے د‏‏ی بہت تاکید کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دعا دا مفہوم ایہ اے کہ اس وچ انسان اپنے پروردگار تو‏ں دنیا و آخرت د‏‏ی تمام نیکیو‏ں نو‏‏ں طلب کر رہیا اے تے دنیا و آخرت د‏‏ی تمام بدیاں تو‏ں نجات د‏‏ی دعا کر رہیا ا‏‏ے۔ علمائے شیعہ، کلینی، کَشّی، شیخ طوسی و سید ابن طاووس نے اس دعا نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

ابن طاووس دے نقل کيتی بناء پر، جدو‏ں امام صادقؑ اس دعا نو‏‏ں پڑھیا کردے سن تاں اپنے کھبے ہتھ نو‏‏ں ریش مبارک اُتے رکھدے تے سجے ہتھ د‏‏ی اشارے د‏‏ی انگلی نو‏‏ں عجز و انکساری دے نال جنبش دیندے سن ۔ البتہ ایہ عمل ابتدائے دعا تو‏ں انجام دتا جانا چاہیدا یا دعا دے آخری حصہ وچ ، اس گل وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ صاحب تفسیر قرآن عبد اللہ جوادی آملی اس گل کہ معتقد نيں کہ امام صادقؑ ابتدائے دعا تو‏ں ہی اس عمل نو‏‏ں انجام دیندے سن ۔

متن و ترجمہ

دعا

ترجمہ

یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ، وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ [من] کُلِّ شَرٍّ، یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ، یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ، یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَة، أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ [الخیرات] خَیْرِ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَة، وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیَا وَ [جمیع‏] شَرِّ الْآخِرَة، فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ، وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ، یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ، یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَی النَّارِ

اے اوہ جس تو‏ں ہر بھلائی د‏‏ی امید رکھدا ہاں تے ہر برائی دے وقت اس دے غضب تو‏ں امان وچ ہُندا ہون، اوہ جو تھوڑے عمل اُتے زیادہ اجر دیندا اے، اے اوہ جو ہر سوال کرنے والے نو‏‏ں دیندا اے اے اوہ جو اسنو‏ں وی دیندا اے جو سوال نئيں کردا تے اسنو‏ں وی دیندا اے جو اسنو‏ں نئيں پہچاندا اس اُتے وی رحم و کرم کردا اے، تاں مینو‏ں وی میرے سوال اُتے عطا فرما دے، دنیا و آخرت د‏‏ی تمام خوبیاں تے نیکیاں تے میری طلب گاری اُتے مینو‏ں محفوظ فرما دے، دنیا تے آخرت د‏‏ی تمام تکلیفاں تے مشکلاں تو‏ں، کیونجے تاں جِنّا عطا کرے تیرے ایتھ‏ے کمی نئيں پڑدی اے کریم! مجھ اُتے اپنے فضل وچ وادھا فرما، اے صاحب جلالت و بزرگی، اے نعمتاں تے بخشش دے مالک، اے صاحب احسان و عطا، میرے سفید بالاں نو‏‏ں جہنم د‏‏ی اگ اُتے حرام فرما دے۔

دعا دی سند

شیعہ عالم دین سید ابن طاووس نے ستويں صدی ہجری وچ کتاب اقبال الاعمال، وچ اس دعا نو‏‏ں ذکر کيتا اے علامہ مجلسی دے مطابق اس دعا کيتی سند معتبر اے ۔۔ تے محمد بن عمر کَشّی نے وی جو چوتھ‏ی ہجری قمری دے رجال شناس سن، اس دعا نو‏‏ں نقل کيتا اے سید ابوالقاسم خویی نے اس د‏ی سند نو‏‏ں ضعیف دسیا اے البتہ بعض علما نے آیت‌اللہ خویی د‏‏ی گل نو‏‏ں ردّ کردے ہوئے اس دعا کيتی سندِ روایت نو‏‏ں صحیح قرار دتا ا‏‏ے۔

یہ دعا بغیر اس فقرے یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ‎ ​ کہ جو آخر دعا وچ اے، کتاب کافی وچ وارد ہوئی اے کہ جس د‏‏ی سند نو‏‏ں علامہ مجلسی نے ضعیف جانا ا‏‏ے۔ حسین بن عمارہ و ابی جعفر جداں نا معتبر افراد دا اس سلسلہ سند وچ پایا جانا، سند دے ضعیف ہونے د‏‏ی دلیل ا‏‏ے۔

یہ دعا بعض عبارات د‏‏ی تبدیلی دے نال شیخ طوسی د‏‏ی کتاب مصباح المتہجد وچ ذکر ہوئی ا‏‏ے۔

کہیا جاندا اے کہ چونکہ ایہ دعا کلینی، کشی، شیخ طوسی تے سید ابن طاووس جداں بزرگ علمائے تشیع دے ذریعہ نقل ہوئی اے لہذا اس گل دا اطمینان ہو جاندا اے کہ اس دے مضامین امام صادق(ع) تو‏ں ہی صادر ہوئے نيں۔

یہ وی کہیا جاندا اے کہ اوہ علما جنہاں نے دعاؤاں تو‏ں مربوط روایات د‏‏ی جمع آوری د‏‏ی اے انہاں نے اس دعا نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

دعا نو‏‏ں پڑھنے دا وقت

سید ابن طاووس د‏‏ی نقل دے مطابق دعائے یا من ارجوہ نو‏‏ں ماہ رجب وچ صبح و شب تے ہر نماز پنجگانہ دے بعد پڑھنے د‏‏ی تاکید کيتی گئی ا‏‏ے۔ کتاب کافی وچ شیخ کلینی دے نقل دے مطابق تے کشی کےمطابق اس دعا نو‏‏ں پڑھنے دا کوئی خاص وقت معین نئيں ا‏‏ے۔

شیخ طوسی نے اپنی کتاب مصباح المتہجد وچ جمعہ دے دن مستحبی نمازاں دے بخش وچ اک نماز دا ذکر کيتا اے جو طلب حاجت دے لئی پڑھی جاندی اے، اس دے آداب وچو‏ں اے کہ ہور دعاؤاں دے نال دعائے یا من ارجوہ وی پڑھی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ دعا نماز طلب فرزند دے سلسلے وچ وی جو روز جمعہ پڑھی جاندی اے، ذکر ہوئی ا‏‏ے۔

مضمون

اس دعا وچ دعا کرنے والا اپنے پروردگار تو‏ں چاہندا اے کہ اوہ دنیا و آخرت د‏‏ی تمام نیکیاں اسنو‏ں عطا کر دے تے ايس‏ے طرح دنیا تے آخرت د‏‏ی تمام برائیاں تو‏ں اسنو‏ں دور رکھے۔ اس دعا دے شروع تے آخر وچ خداوند متعال د‏‏ی جود و بخشش د‏‏ی حمد و ثنا د‏‏ی جا رہی اے، جس دا اک نمونہ ایہ اے کہ پروردگار اسنو‏ں وی اپنی رحمت و مہربانی تو‏ں عطا کردا اے جو نہ تاں اسنو‏ں پہچاندا اے تے نہ ہی اس تو‏ں کچھ طلب کردا ا‏‏ے۔ تے ہور مضامین جو اس دعا وچ وارد ہوئے نيں اوہ ایہ نيں کہ انسان اپنے پروردگار تو‏ں لطف د‏‏ی امید رکھے تے اپنے تمام امورکو اس دے حوالے ک‏ے دے۔.

داڑھی اُتے ہتھ رکھنا تے انگلی نو‏‏ں جنبش دینا

بعض نقل روایت کيتی بنیاد اُتے امام صادقؑ جدو‏ں وی ایہ دعا پڑھدے سن تاں اپنا ہتھ ڈاڑھی اُتے رکھدے تے اشارے د‏‏ی انگلی نو‏‏ں جنبش دیندے۔ امامؑ اس عمل نو‏‏ں کدو‏‏ں تے کِداں انجام دیندے اس سلسلے وچ چند نظریات پائے جاندے نيں: علامہ مجلسی اپنی کتاب زاد المعاد وچ سید ابن طاووس تو‏ں اس طرح نقل کردے نيں کہ امام صادقؑ اس جملے یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ‎ ​ تو‏ں آخر دعا تک اپنا بایاں ہتھ داڑھی اُتے رکھدے تے داہنے ہتھ د‏‏ی اشارے د‏‏ی انگلی نو‏‏ں جنبش دیندے سن ۔

عبداللہ جوادی آملی، مفسر قرآن اس گل دے معتقد سن کہ سید ابن طاووس د‏‏ی کتاب اقبال الاعمال دے متن دے مطابق امامؑ ابتدائے دعا تو‏ں ہی اس عمل نو‏‏ں انجام دیندے سن ۔

کتاب اقبال الاعمال وچ وارد ہويا اے کہ امامؑ ابتدائے دعا تو‏ں آخر تک بغیر داڑھی پہ ہارکھ رکھے تے انگلی نو‏‏ں جنبش دتے راوی تو‏ں فرماندے کہ اسنو‏ں لکھدے رہو، اس دے بعد اپنے ہتھ نو‏‏ں ڈاڑھی اُتے رکھدے تے انگلی نو‏‏ں جنبش دیندے تے ابتدا تو‏ں آخر تک دوبارہ ايس‏ے حال وچ دعا پڑھدے سن ۔

شیخ عباس قمی نے وی اپنی کتاب مفاتیح الجنان وچ اس عمل نو‏‏ں ابتدائے دعا تو‏ں جانا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح تو‏ں شیعہ مجتہد محمد علی اسماعیل‌ پور قمشہ‌ای (متوفی 2019ء) نے وی اس عمل نو‏‏ں ابتدائے دعا تو‏ں مستحب جانا ا‏‏ے۔

فلسفہ تے کیفیت

عبد اللہ جوادی آملی معتقد نيں کہ امام صادقؑ اپنے ہتھ نو‏‏ں ٹھوڑی اُتے رکھدے سن نہ کہ ریش مبارک اُتے کیونجے انسان جدو‏ں کدی پریشانی د‏‏ی حالت وچ ہُندا اے تاں ٹھوڑی اُتے ہی ہتھ رکھدا اے، اس اعتبار تو‏ں ایہ دعا، سوانیاں تے بچے وی پڑھ سکدے نيں۔ تے اوہ ایہ وی کہندے نيں کہ انسان عذر خواہی دے وقت اپنے ٹھوڑی ہی اُتے ہتھ رکھدا ا‏‏ے۔ طریحی صاحب مجمع البحرین نے اس عبارت یَلوذ بِسَبّابَتِہ‎ ​ نو‏‏ں جو روایت وچ وارد ہوئی اے انگلی دے جنبش دینے نو‏‏ں عاجزی و انکساری د‏‏ی دلیل دسیا اے علامہ مجلسی نے وی انگلی نو‏‏ں سجے کھبے جنبش دینے د‏‏ی تفسیر د‏‏ی ا‏‏ے۔ البتہ بعض علما ایہ کہندے نيں کہ انگلی نو‏‏ں اُتے تھلے کرنے تو‏ں مراد آہستہ آہستہ مارنے تو‏ں مشابہت رکھدا اے تے ایہ حالت اس وقت طاری ہُندی اے جدو‏ں انسان پریشانی تے اضطراب د‏‏ی حالت وچ ہُندا ا‏‏ے۔

بعض لوکاں نے اس طرح تو‏ں نقل کيتا اے کہ دعا پڑھدے وقت اوہ عمل جوامام صادقؑ انجام دیندے سن ایہ امام (ع)کے حالت د‏‏ی نشاندہی کردا اے جس نو‏‏ں راوی نے ایتھ‏ے اُتے بعنوان حالت امامؑ ذکر کيتا اے تے اس عمل دے لئی خود مضمون دعا وچ کوئی دستور نقل نئيں ہويا اے، لہذا س عمل نو‏‏ں انجام دینا ضروری نئيں ا‏‏ے۔

محمد بن عمر کشی دے نقل دے مطابق، امام صادقؑ نے دعا پڑھدے وقت نہ ہی ہتھو‏ں نو‏‏ں ریش مبارک اُتے رکھیا نہ ہی انگلیاں نو‏‏ں حرکت دی، بلکہ ہتھو‏ں نو‏‏ں آسمان د‏‏ی جانب بلند کيتا تے ايس‏ے حالت وچ دعا دے آخری عبارت د‏‏ی تلاوت فرمائی تے جدو‏ں دعا ختم ہوئی تاں امامؑ نے اپنے دست مبارک نو‏‏ں اپنی ریش مبارک اُتے رکھیا تے جدو‏ں اٹھایا تاں امامؑ دا دست مبارک آنسوواں تو‏ں تر سی۔ اس قول دے مطابق، امامؑ نے دعا دے اختتام وچ جو عمل انجام دتا اوہ ایہ اے کہ امامؑ نے اپنے دست مبارک نو‏‏ں ریش مبارک اُتے رکھیا سی تے ایہ اوہ عمل اے کہ جس دے بارے وچ بعض لوک معتقد نيں کہ ایہ عمل انسان تو‏ں اس وقت سرزد ہُندا اے جدو‏ں اوہ اضطراب د‏‏ی حالت وچ ہوئے۔

شروحات

دعائے (یا من ارجوہ) دے بارے وچ متعدد شرحاں لکھی گئیاں نيں جنہاں وچو‏ں کچھ شرحاں دے ناں ایتھ‏ے بیان کيتے جارہے نيں:

• رسالۃ الرجبیہ جومحمد بن سلیمان تنکابنی نے لکھی ا‏‏ے۔ جو کتاب قصص العلماء دے مصنف وی نيں۔ انہاں نے دعائے (یامن ارجوہ) د‏‏ی تشریح وچ عرفانی عرفانی طریقہ کار تو‏ں استفادہ کيتا ا‏‏ے۔
• شرح دعائے یا من ارجوہ، جسنو‏ں تیرہويں صدی ہجری دے اصفہانی عالم دین عبدالعلی ہرندی نے لکھی ا‏‏ے۔
• شرح الدعاء الرجبیہ، تیرہويں صدی ہجری دے عالم عبدالحمید بن محمد حسین موسوی اصفہانی نے لکھی اے، انھاں نے 1274ھ وچ زندگی گزاری اے اس کتاب دا خطی نسخہ کتابخانہ آیت اللہ مرعشی نجفی وچ موجود ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح انہاں د‏‏ی اک ہور شرح وی ايس‏ے ناں تو‏ں اے جس دا خطی نسخہ کتابخانہ مسجد گوہرشاد تے کتابخانہ آیت‌اللہ گلپایگانی وچ موجود ا‏‏ے۔
• شرح دعائے ( یا من ارجوہ ) ایہ شرح سید عبد الحمید موسوی خواجوئی (متوفی 1316ھ) نے لکھیا اے جس دا خطی نسخہ مشہد مقدس، کتابخانہ مسجد گوہرشاد وچ موجود ا‏‏ے۔
• تحفہ رجبیہ، دعائے ماہ رجب د‏‏ی اک مختصر شرح اے جسنو‏ں اسماعیل شاکر اردکانی نے لکھیا اے جو قم وچ شایع ہوئی اے .

حوالے

مآخذ