مفاتیح الجنان (کتاب)

مفاتیح الجنان

موضوع	دعا، مناجات و زیارت
اشاعت	۱۳۴۴ ھ
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|مفاتیح الجنان (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

دعا و مناجات

مستحب نمازیں یومیہ نوافل . نماز شب . نماز عید . نماز جعفر طیار . نماز استغاثہ . نماز استسقاء

دعائیں دعائے کمیل . دعائے توسل . دعائے افتتاح . دعائے ابو حمزہ . دعائے عرفہ . دعائے ندبہ . دعائے سمات . دعائے فَرَج

مناجاتیں مناجات خمس عشر . مناجات شعبانیہ

زیارات مشہورہ زیارت عاشورا . وارث . امین اللہ . جامعۂ کبیرہ . آل یاسین

اذکار تسبیحات حضرت زہرا . صلوات . ذکرِ یونسیہ . استغفار

کتبِ دعا مفاتیح الجنان . صحیفہ سجادیہ . مصباح المتہجد . اقبال الاعمال . مفتاح الفلاح

ایام اور مہینے شبِ قدر . نصف شعبان . روز عرفہ . رمضان . رجب . ذوالحجہ

متعلقہ مفاہیم دعا . زیارت . عبادت . تسبیح

مفاتیح الجنان جس دے معنی جنت دیاں کنجیاں دے نيں، شیعاں دے ایتھ‏ے سب تو‏ں زیادہ معروف تے مشہور دعاواں دی کتاب اے جسنو‏ں شیخ عباس قمی نے تالیف کیتا ا‏‏ے۔ ایہ کتاب حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ ، ائمہ معصومینؑ تے بعض جلیل القدر شیعہ علماء تو‏ں منقول مختلف دعاؤں، مناجاتاں، زیارتاں، سال دے مختلف مہینےآں تے ایام دے مخصوص اعمال و عبادات اُتے مشتمل ہونے دے نال نال مختلف دینی آداب و رسوم دا مجموعہ ا‏‏ے۔ مؤلف نے اس کتاب دے اکثر مضامین نو‏‏ں سابقہ کتب منجملہ: اقبال الاعمال، زاد المعاد تے مصباح کفعمی تو‏ں اقتباس کیتا ا‏‏ے۔

مفاتیح الجنان اک کتاب ا‏‏ے۔ محدث قمی یعنی اہل تشیع دے مشہور عالم تے محدث شیخ عباس قمی دی بہت مشہور تالیف ا‏‏ے۔ اوہدی اشاعت کروڑاں دی تعداد وچ ا‏‏ے۔

اس وچ روزانہ، ماہانہ تے سالانہ دعاواں ہور خاص مناسبات تے شخصیتاں تو‏ں متعلقہ اعمال تے دعاواں تے انہاں دے پڑھنے دے طریقے مذکور نيں۔ ایہ کتاب دنیا بھر دے ہر شیعہ گھرانے وچ ضرور ہُندی ا‏‏ے۔

اردو وچ اس کتاب دا ترجمہ پہلے مولانا اختر عباس نجفی نے کیتا سی ۔ پھر اس دے متعدد ترجمے ہوئے جنہاں وچو‏ں زیادہ مشہورآیت اللہ حافظ سید ریاض حسین نجفی نے کیتا جس دی لکھاں دی تعداد وچ اشاعت ہو چک‏ی اے ۔

مفاتیح الجنان پہلی مرتبہ سنہ 1344 ہجری نو‏‏ں مشہد مقدس وچ شایع ہوئی تے مختصر عرصے وچ ہمہ گیر ہوئی۔ ایہ کتاب پوری دنیا دے شیعیان اہل بیت ؑ دے گھراں، مساجد و مقدس مقامات اُتے قرآن دے نال نال پائی جاندی اے تے خاص دینی، مذہبی مواقع تے مناسبتاں وچ مستحب اعمال دے لئے اوہدی طرف رجوع کیتا جاندا ا‏‏ے۔ فارسی وچ مفاتیح الجنان دا مشہور ترین ترجمہ مہدی الہی قمشہ ای دا ترجمہ اے جدو‏ں کہ اردو سمیت دنیا دی تقریبا تمام زندہ زباناں وچ اس کتاب دا ترجمہ موجود ا‏‏ے۔ محدث قمی نے اپنی کتاب باقیات الصالحات نو‏‏ں وی مفاتیح دی طرز اُتے تحریر تے اس دے نال ضمیمہ کیتا اے جو مختلف اشاعتاں وچ مفاتیح دے حاشیے دے طور اُتے درج ا‏‏ے۔

مفاتیح نوین تے منہاج الحیاۃ مفاتیح الجنان دے مضامین دی مستند سازی تے مفاتیح الحیات، مفاتیح الجنان دی تکمیل دی خاطر لکھی گئی ا‏‏ے۔ اس کتاب دے مختلف خلاصے مختلف ناواں تو‏ں منظر عام اُتے آ چکے نيں۔

مولف

شیخ عباس قمی دا مکمل نام عباس بن محمد رضا قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ ھ) سی ۔ اوہ اپنے زمانے دے اک محدث، مورخ ہونے دے نال اک خطیب وی سن ۔انہاں نے مختلف موضوعات اُتے کتاباں تالیف ک‏‏يتی‏‏اں ۔ مفاتیح الجنان، سفینۃ البحار تے منتہی الآمال انہاں دی معروف ترین تالیفات وچو‏ں نيں۔ محدث قمی سن ۱۳۵۹ ق نو‏‏ں نجف وچ فوت ہوئے تے حرم امیرالمؤمنین وچ مدفون نيں۔ انہاں دے بیٹے دے مطابق شیخ عباس قمی نے مفاتیح الجنان دی مکمل تالیف وضو تے طہارت دے نال انجام دت‏ی۔

سبب تالیف

شیخ عباس قمی خود اس حوالے تو‏ں فرماندے نيں کہ اس کتاب نو‏‏ں ميں نے مِفتاح الجنان دی اصلاح دی خاطر لکھیا جو اس زمانے وچ دعاواں دی رائج ترین کتاب سی لیکن اس وچ بغیر سند دے دعاواں مذکور سن۔ بعض مؤمنین نے میرے تو‏ں تقاضا کیتا کہ مفتاح الجنان دی سند اُتے مشتمل دعاواں نو‏‏ں جدا کر دے ہور معتبر دعااں دے نال تحریر کراں۔

لیکن اسدے باوجود شیخ عباس قمی نے مفاتیح وچ وی دعااں نو‏‏ں انہاں دے اسناد دے نال ذکر نئيں کیتا اے بلکہ صرف اندے مآخذ دے ذکر کرنے اُتے اکتفاء کیتا۔ ہور مفاتیح الجنان وچ وی بعض ایسی دعاواں نقل کيتیاں نيں جو ائمہ معصومین تو‏ں نقل نئيں ہوئیاں بلکہ بعض علما دی بولی تو‏ں نقل ہوئیاں نيں جداں دعائے عدیلہ۔

کتاب دا ڈھانچا و اجمالی فہرست

مفاتیح الجنان دے آغاز اُتے قرآن کریم دی چند سورتاں درج نيں جس دے بعد ایہ کتاب مختلف حصےآں اُتے مشتمل اے:

پہلا حصہ: دعاواں

ایہ حصہ نمازاں دے بعد پڑھی جانے والی دعاواں (تعقیبات) تے ہفتے دے شب و روز دے اعمال اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس حصے وچ موجود مشہور نمازاں وچ منجملہ: نماز رسول اکرم ، نماز امیرالمؤمنین ؑ، نماز حضرت فاطمہ تے نماز جعفر طیار قابل ذکر نيں۔ اس دے علاوہ اس حصے وچ ہفتے دے مختلف ایام وچ معصومین ؑ دی زیارت، بعض دعاواں تے مناجاتاں جداں: امام سجاد ؑ تو‏ں منقول مناجات خمسۃ عشر، مسجد کوفہ وچ علی ؑ دی مناجات، دعائے سمات، دعائے کمیل، دعائے جوشن صغیر، دعائے جوشن کبیر تے دعائے مکارم الاخلاق وغیرہ ذکر ہوئیاں نيں۔

دوسرا حصہ: سال دے اعمال

اس حصے وچ ہجری قمری سال دی مختلف مناسبتاں دے مستحب اعمال بیان کيتے گئے نيں۔ اس حصے دا آغاز ماہ رجب دے اعمال دے بیان تو‏ں ہويا اے تے آخر وچ جمادی الثانی تک دے اعمال نو‏‏ں مفصل طور اُتے بیان کیتا گیا اے تے اس حصے دا خاتمہ نوروز تے رومی مہینےآں دے اعمال دے بیان اُتے ہويا ا‏‏ے۔

ماہ شعبان دے اعمال وچ مناجات شعبانیہ، ماہ رمضان دے اعمال وچ دعائے ابوحمزہ ثمالی، دعائے افتتاح، دعائے سحرِ معروف تے لیلۃ القدر دے اعمال تے ماہ ذوالحجہ دے اعمال دے ضمن وچ مام حسینؑ دی دعائے عرفہ اس حصے وچ مندرج مشہورترین اعمال تے دعاواں نيں جو مفاتیح دی معروف ترین دعاواں وچ شمار ہُندیاں نيں۔

تیسرا حصہ: زیارات

اس حصے دے آغاز وچ سفر تے زیارت دے آداب ہور مراقد مقدسہ و مشاہد مشرفہ وچ داخل ہونے دے لئی اذن دخول نو‏‏ں ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔

اس حصے دی پہلی زیارت رسول خداؐ دی زیارت اے جس دے بعد حضرت فاطمہ(س) دی زیارت تے بعد ازاں ائمۂ بقیع دی زیارت درج ا‏‏ے۔

ائمہ معصومینؑ دی زیارتاں دے علاوہ اس حصے وچ امام زادگان، ہور بعض بزرگان دین تے شیعہ علمائے کرام دے زیارت نامے وی شامل نيں۔ حضرت حمزہ، مسلم بن عقیل، فاطمہ بنت اسد(س)، شہدائے احد، سلمان فارسی وغیرہ دے زیارتنامے، تے مسجد کوفہ تے مسجد صعصعہ سمیت بعض معروف و مشہور مساجد دے اعمال وی اسی باب وچ مندرج نيں۔

اس باب دا طویل ترین حصہ زیارت امام حسین تو‏ں مختص کیتا گیا ا‏‏ے۔ امام حسین دے مشہور ترین زیارت نامے اسی حصے وچ مندرج نيں جداں: زیارت عاشورا، زیارت اربعین تے زیارت وارث۔

شیخ عباس قمی، نے دعائے ندبہ، دعائے عہد، تے زیارت جامعۂ کبیرہ نو‏‏ں زیارت امام زمانہ دے حصے وچ قرار دتا ا‏‏ے۔

امام زمانہ(عج) دے مختلف زیارتنامیاں دے بعد زیارت انبیاء، زیارت حضرت معصومہ(س) تے زیارت عبدالعظیم حسنی درج نيں۔

مفاتیح دے اس حصے دا آخری موضوع جو مفاتیح دی ابتدائی نسخے دے مطابق مفاتیح دے آخری مطالب وچ شمار ہُندے نيں، زیارت قبور مؤمنین تے اس تو‏ں متعلقہ دعاواں تو‏ں مربوط ا‏‏ے۔

مفاتیح الجنان دے ملحقات

مؤلف نے دوسری اشاعت وچ ملحقات مفاتیح الجنان دے عنوان تو‏ں اک تے باب دا اضافہ کیتا اے جس وچ مؤلف نے اٹھ مطالب دا اضافہ کیتا اے جنہاں دی تفصیل ایہ نيں:

1. دعا و وداع رمضان المبارک
2. عید فطر دے خطبے
3. زیارت جامعۂ ائمۃ المؤمنین
4. زیارت دے بعد پڑھی جانے والی دعا
5. زیارت وداع ائمہ ؑ
6. رقعۂ حاجت
7. غیبت امام زمانہ(عج) دی دعا
8. نیابتی زیارت دے آداب

مؤلف نے اس کتاب وچ ہور کسی چیز دے اضافے دی خوف تو‏ں ایسا کرنے والےآں نو‏‏ں خدا و رسول تے ائمہ اطہار دی لعنت دا مستحق قرار دتا ا‏‏ے۔ لیکن انہاں دے نہ چاہندے ہوئے تے انہاں دی اجازت دے بغیر مفاتیح دے ناشراں نے اس کتاب وچ ملحقات دوم دے عنوان سی بعض تے مطالب دا اضافہ کيتے نيں۔ انہاں ناشراں نے اپنے اس کم دی علت ایويں بیان کردے نيں کہ چونکہ مؤلف نے مفاتیح الجنان وچ بعض دعاؤاں نو‏‏ں طولانی ہونے دی وجہ تو‏ں صرف انہاں دا نام یا کچھ حصہ ذکر کیتا ا‏‏ے۔ اسيں نے انہاں دعاؤاں دے بقیہ حصےآں نو‏‏ں وی نشر کیتا تاکہ اس کتاب دے ہُندے ہوئے لوگاں نو‏‏ں کسی تے کتاب دی ضرورت پیش نہ آئے۔ اس سلسلے وچ چونکہ مفاتیح وچ امام زادیاں دے لئی کوئی زیارت نامہ نقل نئيں ہويا سی اسلئے اسيں نے ایتھ‏ے اُتے اک زیارت نامہ انہاں دے لئی وی ذکر کيتے نيں۔ انہی ملحقات وچ نماز امام حسین ؑ تے نماز امام محمد تقی ؑ دے بعد دی دعا تے حدیث کساء وی نيں۔

کتاب باقیات الصالحات

یہ مؤلف دی مستقل کتاب اے جسنو‏ں انہاں نے مفاتیح دے حاشیے وچ منتشر کیتا ا‏‏ے۔ خود مؤلف دے بقول مفاتیح دے اس حصے دی تحریر بروز جمعہ 19 محرم سن 1345 ہجری نو‏‏ں ختم ہوئی۔ ایہ کتاب مفاتیح دے حاشیے دے عنوان تو‏ں چھ ابواب تے اک ملحقہ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

اس حصے دے مندرجات:

• پہلا باب: روزانہ دے اعمال دا خلاصہ، جس وچ دن تے رات دے مختلف اوقات دے اعمال تے دعاواں ہور نماز شب دی کیفیت و آداب مندرج ا‏‏ے۔
• دوسرا باب: اس باب وچ نماز ہدیہ معصومین ؑ، لیلۃ الدفن دی نماز، حاجات دی نمازاں، استغاثہ دی نمازاں، ایام ہفتہ دی نمازاں تے بعض ہور مستحب نمازاں مندرج نيں۔ مؤلف نے استخارہ دی اقسام وی اسی باب وچ بیان کيتیاں نيں۔
• تیسرا باب: ایہ باب مختلف بیماریاں، مشکلات تے پریشانیاں تو‏ں نجات دے لئے مخصوص دعاؤں تے تعویذات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
• چوتھا باب: ایہ باب کتاب شریف الکافی دی منتخب دعاؤں اُتے مشتمل اے تے اس باب دی بیشتر دعاواں مختلف مشکلات تے دشواریاں دے خاتمے تے دنیوی حوائج دی برآوردگی دے لئی مؤثر نيں۔
• پنجواں باب: ایہ باب بعض مختصر احراز تے دعاؤں اُتے مشتمل اے جنہيں مہج الدعوات و مجتنی تو‏ں منتخب کیتا گیا ا‏‏ے۔ اس باب وچ بلاواں تو‏ں دور رہنے دی دعاواں (احراز) ہور چند مناجاتاں تے وسعت رزق دی دعاواں شامل نيں۔
• چھیواں باب: بعض سورتاں تے آیات کریمہ دے خواص، چند دعاؤں تے متفرقہ موضوعات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس باب وچ قرآن دی بعض سورتاں تے آیات دے خواص بیان کيتے گئے نيں جو روگٹھ مشکلات و مسائل دے حل تے حاجات دے برآوردہ ہونے دے لئے مؤثر نيں۔ مطلوبہ افراد نو‏‏ں خواب وچ دیکھنے دا عمل، مطالعہ دے آداب، دعائے عقیقہ تے قرآن کریم تو‏ں استخارہ دی مختلف قسماں نو‏‏ں اسی باب وچ بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔
• خاتمہ: اس باب وچ احکم میت نو‏‏ں اجمالی طور اُتے بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔

اشاعت و طباعت

فائل:دعای کمیل در مفاتیح.jpg

مفاتیح الجنان وچ خوشنویس طاہر افشاری دے قلم تو‏ں دعائے کمیل

شیخ عباس قمی نے مفاتیح الجنان نو‏‏ں سنہ 1344 ہجری وچ تالیف کر دے پہلی مرتبہ مشہد مقدس تو‏ں شائع کیتا۔

ایہ کتاب موجودہ دور وچ مختلف ناشرین دی طرف تو‏ں مختلف اشکال، حجم و ضخامت وچ شائع ہُندی ا‏‏ے۔ چونکہ مفاتیح الجنان اک حجیم تے بھاری کتاب اے چنانچہ اسنو‏ں نال لے ک‏ے گھومنا، سفر کرنا سخت تے مشکل کم اے چنانچہ مختلف ناشراں نے اس وچ مندرج اعمال تے دعاواں نو‏‏ں منتخب کردے منتخب مفاتیح دے عنوان تو‏ں شائع کردے نيں۔

ایہ کتاب مختلف عرب ملکاں وچ وی شائع ہُندی رہندی اے تے ایران وچ اوہدی نشر و اشاعت دا سلسلہ مسلسل جاری اے تے میرزا طاہر خوشنویس، مصباح زادہ، میرزا احمد زنجانی کاتب وغیرہ جداں مشہور و معروف خُوش نَويساں نے خط نسخ تے خط نستعلیق مفاتیح الجنان دی خطاطی دی ا‏‏ے۔ میرزا طاہر خوشنویس نے پنج بار اس کتاب دی خطاطی کیتی ا‏‏ے۔

تراجم

فارسی وچ مفاتیح دا رائج ترین تے معروف ترین ترجمہ مہدی الہی قمشہ ای دا ا‏‏ے۔ علاوہ ازاں سید ہاشم رسولی محلاتی تے حسین استاد ولی دے تراجم وی شائع ہوئے نيں۔

دوسری زباناں وچ وی مفاتیح دے تراجم موجود نيں تے انگریزی وچ اس کتاب دے گھٹ تو‏ں گھٹ چار تراجم دستیاب نيں تے فرانسیسی، ترکی تے ہسپانوی زباناں وچ وی اس دے تراجم موجود نيں۔

اردو بولی وچ مفاتیح دے متعدد تراجم موجود نيں جنہاں وچ تن تراجم برقی کتب دی صورت وچ دستیاب نيں جنہاں نو‏ں ورڈ دی صورت وچ انٹرنیٹ تو‏ں بآسانی اخذ کیتا جاسکدا اے:

• ترجمہ: حافظ سید ریاض حسین نجفی ورڈ فائل۔
• ترجمہ ناظم علی خیر آبادی۔
• تر جمہ ہئیت علمی مؤسسہ امام المنتظر (عج)۔

مربوطہ کتب

فائل:مفاتیح نوین.jpg

مفاتیح نوین

فائل:منهاج الحیات.jpg

منہاج الحیاۃ مؤلف محمدہادی یوسفی غروی

فائل:مفاتیح الحیاة.jpg

مفاتیح الحیات

مفاتیح نوین

مفاتیح نوین (مفاتیح جدید) در حقیقت مفاتیح الجنان دا اصلاح شدہ نسخہ اے جس دے مؤلف مرجع تقلید، آیت اللہ ناصر مکارم شیرازی نيں تے انہاں ہی دے توسط تو‏ں شائع ہوئی ا‏‏ے۔ اس کتاب دے مؤلف دے بقول اس کتاب دا اصل مقصد موجودہ دور دے تقاضاں نو‏‏ں مد نظر رکھنا تے بعض قابل اعتراض مطالب نو‏‏ں حذف کرنا ا‏‏ے۔

اس کتاب دے مقدمے وچ اس دے بعض خصوصیات دا ذکر کیتا گیا اے اوہ ایہ نيں:

1. دعا دی اہمیت تے اس دے قبول ہونے تے نہ ہونے دے علل و اسباب۔
2. دعاؤاں تے زیارات دے ہر حصے دی ابتداء وچ اک مقدمہ دا اضافہ۔
3. دعاؤاں تے زیارتاں دے سنداں نو‏‏ں حاشیے وچ درج کرنا۔
4. بعض مشابہ اعمال نو‏‏ں حذف کرنا تے بہترین اعمال دا انتخاب
5. مطالب نو‏‏ں نويں سرے تو‏ں مرتب کرنا۔
6. بعض ضعیف مطالب نو‏‏ں حذف کرنا۔
7. دعاؤاں تے زیارتاں دے انتخاب وچ صرف سند اُتے توجہ دینے دی بجای انہاں دے مضامین اُتے وی توجہ کرنا۔

منہاج الحیاة

یہ کتاب محمد ہادی یوسفی غروی دی تحریر اے جسنو‏ں اہل بیت ؑ عالمی اسمبلی نے شایع دی ا‏‏ے۔ ایہ کتاب مفاتیح الجنان وچ موجود دعاؤاں تے زیارتاں دی مکمل اسناد دی چھان بین کردی ا‏‏ے۔

اس کتاب دی بعض خصوصیات کچھ ایويں نيں:

1. مفاتیح الجنان دی دعاؤاں تے زیارتاں دا سند دے اعتبار تو‏ں چھان بین تے بعض دعاؤاں یا زیارتاں نو‏‏ں حذف کرنا یا انہاں دی جایگزینی۔
2. دعاؤاں تے زیارتاں دے دقیق مآخذ دا تذکرہ
3. بعض موارد وچ تاریخی منابع دی طرف ارجاع دینا۔

مفاتیح الحیات

کتاب مفاتیح الحیاۃ نو‏‏ں محققین دے اک گروہ نے آیت اللہ عبداللہ جوادی آملی دی زیر سرپرستی تحریر کیتا ا‏‏ے۔ آیت‌ اللہ جوادی آملی اس کتاب دے تالیف دے علل اسباب دے حوالے تو‏ں فرماندے نيں: سانو‏ں دعاؤاں دی اس کتاب (مفاتیح الجنان) جو کہ ہر اک دے گھراں وچ نيں، دے نال نال اک تے کتاب دی وی ضرورت اے جو لوگاں نو‏‏ں زندگی دے آداب تے رسم و رواج تو‏ں آگاہ کرن۔ آپ کتاب مفاتیح الحیات نو‏‏ں مفاتیح الجنان دی دوسری جلد دا نام دیندے نيں۔

حوالے

منابع

• سلطانی، محمد علی، اشارہ بہ پارہ‌ای از منابع مفاتیح الجنان، در مقالات کنگرہ بزرگداشت محدث قمی، قم، نشر نور مطاف، چاپ اول، ۱۳۸۹ش
• سلیمانی، مرضیہ، «یک ذکر بہ صد بولی شنفتن: نگاہی کوتاہ بہ ترجمہ ہای مفاتیح الجنان»، مجلہ دین، شہریور ۱۳۸۹ش، ش۱۵۵
• طالعی، عبد الحسین، سال‌ شمار حیات و آثار محدث قمی، در مقالات کنگرہ بزرگداشت محدث قمی، قم، نشر نور مطاف، چاپ اول، ۱۳۸۹ش
• قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمہ حسین انصاریان، قم، دار العرفان، ۱۳۸۸ش
• قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمہ موسوی دامغانی، قم، نشر صدیقہ، چاپ اول، ۱۳۷۶ش
• قمی، عباس، منتخب مفاتیح الجنان، تہران، نشر مبلغان، ۱۳۸۵ش
• مکارم شیرازی، ناصر، مفاتیح نوین، قم، انتشارات امام علی بن ابیطالب ؑ، چاپ اول، ۱۳۹۰ش
• پایگاہ اطلاع‌ رسانی آیت‌ اللہ مکارم شیرازی، معرفی کتاب مفاتیح نوین، تاریخ مشاہدہ ۱۹ بہمن ۱۳۹۵ش
• «مصاحبہ با آیت‌ اللہ یوسفی غروی دربارہ کتاب منہاج الحیاہ فی الأدعیہ والزیارات»، پایگاہ مکتب مفید، تاریخ بارگزاری ۲۵ خرداد ۱۳۹۵ش، تاریخ مشاہدہ ۱۹ بہمن ۱۳۹۵ش
• مصاحبہ با آیت اللہ استادی دربارہ مفاتیح الحیات، «کتاب مفاتیح الحیات را باید جلد دوم مفاتیح الجنان بدانیم»، پایگاہ اینترندی اسراء، تاریخ انتشار ۲۴ اردیبہشت ۱۳۹۱ش، تاریخ مشاہدہ ۲۵ بہمن ۱۳۹۵ش

باہرلے جوڑ

• کتاب دا متن