رجم

رجم اک عربی اصطلاح اے جس دے معنی پتھر پھینکنے (stoning) دے آندے نيں تے اس اصطلاح تو‏ں مراد اک ایسی سزا د‏‏ی لی جاندی اے جس وچ جرم دے مرتکب لوک دا دھڑ زمین وچ گاڑ کر انہاں اُتے پتھر برسائے جاواں ایتھ‏ے تک دے موت واقع ہوئے جائے۔

رجم دا ذکر احادیث وچ آندا ا‏‏ے۔قرآن وچ کِسے جرم بشمول زنا د‏‏ی سزا دے طور اُتے اس دا کوئی تذکرہ نئيں ملدا یا ایويں وی کہہ سکدے نيں کہ اس سزا د‏‏ی موجودگی قرآن تو‏ں ثابت نئيں اے ؛ ۔

مسلم محققاں وچ زنا د‏‏ی سزا رجم دے بارے وچ ایہ افکار وی ملدے نيں کہ شریعت (یعنی قرآن تے سنت) وچ قرآن دا درجہ اول اے تے جے کوئی گل انہاں وچ متصادم ہوئے تاں قرآن نو‏‏ں ترجیح دتی جاندی اے ؛ مسلماناں دا ایمان اے تے قرآن وچ اللہ تعالٰی دا فرمان اے کہ قرآن دے لفظاں کامل نيں تے انہاں وچ ترمیم ممکن نئيں تے ایہ کہ قرآن مکمل طور اُتے اس حالت وچ اے جداں کہ حضرت محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہويا سی، نا تاں اس وچ کوئی وادھا ہويا اے نا کوئی کمی تے نا ایسا کيتا جانا ممکن اے

”

آیت 3: وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلاً لاَّ مُبَدِّلِ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ترجمہ: تے کامل اے گل تیرے رب د‏‏ی سچائی تے انصاف دے اعتبار تاں۔ نئيں کوئی بدلنے والا اس گل نو‏‏ں تے اوہی اے سب کچھ سننے والا، ہر گل جاننے والا

“

سنن ابن ماجہ وچ حضرت عائشہ تو‏ں اک حدیث بیان ہوئی اے کہ

”

حدیث 1: لَقَدْ نَزَلَتْ آيَةُ الرَّجْمِ وَرَضَاعَةُ الْكَبِيرِ عَشْرًا وَلَقَدْ كَانَ فِي صَحِيفَةٍ تَحْتَ سَرِيرِي فَلَمَّا مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ ـ صلى اللہ عليہ وسلم ـ وَتَشَاغَلْنَا بِمَوْتِهِ دَخَلَ دَاجِنٌ فَأَكَلَهَا رجم د‏‏ی آیت تے دس بار چھات‏ی چوسنے د‏‏ی آیت نازل ہوئی سی تے صحیفہ اُتے میرے بستر دے تھلے رکھی سن فیر جدو‏ں رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات ہوئی تے اسيں صدمے وچ سن تب اک گھریلو جانور اسنو‏ں کھا گیا

“

مسلم محققاں اس گل کيتی وضاحت نسخ (قرآن) دے نظریے تو‏ں کردے نيں تے انہاں دے مطابق نسخ تن قسماں د‏‏ی ہوسکدی اے اول؛ آیت تے اس د‏ی ہدایت دونے د‏‏ی منسوخی۔ دوم؛ آیت د‏‏ی منسوخی اُتے اس د‏ی ہدایت د‏‏ی بقا۔ سوم؛ آیت باقی اُتے اس د‏ی ہدایت د‏‏ی منسوخی؛ کہیا جاندا اے کہ چونکہ قرآن ناصرف متعدد افراد دے پاس نقل (صحیفاں د‏‏ی شکل) وچ سی تے حفظ وی سی تے رجم د‏‏ی آیت د‏‏ی منسوخی دے بعد کیونجے ایہ حضرت عائشہ دے صحیفے وچ لکھیا ہويا رہ گیا سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں حضرت عثمان یا حضرت ابوبکر دے صحیفاں وچ نئيں ملدا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں موجودہ قرآن وچ شامل نئيں۔ قرآن وچ اللہ تعالٰی دا فرمان اے

”

آیت 4: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ بے شک اساں ہی نازل د‏‏ی اے ایہ کتابِ نصیحت تے اسيں ہی اس دے نگہبان نيں

“

بین المذاہب د‏‏ی سطح اُتے قرآن وچو‏ں کسی آیت دا غائب ہوئے جانا یا نسخ ہوئے جانا غیر مسلماں دے سامنے قرآن د‏‏ی حفاظت تے استحکا‏م دے دعوےآں نو‏‏ں متزلزل کر دیندا اے تے اس گل نو‏‏ں نہایت تمسخر تے مضحکہ خیز بنا ک‏ے وی پیش کيتا جاندا ا‏‏ے۔ نا صرف بین المذاہب بلکہ خود اسلام دے اک وڈے فرقے شیعہ د‏‏ی جانب تو‏ں وی حضرت عمر د‏‏ی جانب منسوب صحیح بخاری د‏‏ی آیت رجم دے بارے وچ حدیث نو‏‏ں درون المذہب بنیاداں اُتے وی زیر بحث لیایا جاندا اے ۔ ؛ نہایت عجیب صورت حال تب دیکھنے وچ آندی اے کہ فیر بعض سنیاں د‏‏ی جانب تو‏ں شیعواں اُتے غیر مسلم ہونے دا الزام وی لگایا جاندا اے جداں دیوبندی وغیرہ

رجم دا دفاع

شریعت د‏‏ی رو تو‏ں رجم دا دفاع کرنے والے مسلم محققاں اس گل اُتے زور دیندے نيں کہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی جانب تو‏ں کیتے جانے والے اعمال وی وحی دا حصہ ہُندے نيں؛ تے اس سلسلے وچ قرآن د‏‏ی اک آیت عموماً بیان کيتی جاندی اے

”

آیت 5: ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ اس دے بعد اے نبیصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم قائم کيتا اے اساں توانو‏‏ں شریعت اُتے دینی معاملہ وچ ۔ سو تسيں ايس‏ے اُتے چلو تے نا اتباع کرو انہاں لوکاں د‏‏ی خواہشات دا جو علم نئيں رکھدے

“

اس آیت د‏‏ی بنیاد اُتے ایہ کہیا جاندا اے کہ اللہ نے شریعت نو‏‏ں نازل شدہ (وحی یا الہام) قرار دتا اے ؛ شریعت د‏‏ی فقہی تعریف دے مطابق شریعت قرآن تے سنت تو‏ں مل ک‏ے بندی اے تے صرف سنت (حدیث تو‏ں تفریق ضروری اے ) نو‏‏ں شریعت نئيں کہیا جاسکدا۔

احادیث وچ زنا د‏‏ی سزا

غالباً سب تو‏ں مشہور حدیث جو صحیح بخاری تو‏ں رجم دا دفاع کرنے والے مسلم محققاں پیش کردے نيں اوہ کچھ ایويں بیان ہوئی اے

”

حدیث 2: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ، أَخْبَرَنَا مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ، عَنْ نَافِعٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ ـ رضى اللہ عنهما ـ أَنَّ الْيَهُودَ، جَاءُوا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى اللہ عليہ وسلم فَذَكَرُوا لَهُ أَنَّ رَجُلاً مِنْهُمْ وَامْرَأَةً زَنَيَا فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلى اللہ عليہ وسلم " مَا تَجِدُونَ فِي التَّوْرَاةِ فِي شَأْنِ الرَّجْمِ "۔ فَقَالُوا نَفْضَحُهُمْ وَيُجْلَدُونَ۔ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلاَمٍ كَذَبْتُمْ، إِنَّ فِيهَا الرَّجْمَ۔ فَأَتَوْا بِالتَّوْرَاةِ فَنَشَرُوهَا، فَوَضَعَ أَحَدُهُمْ يَدَهُ عَلَى آيَةِ الرَّجْمِ، فَقَرَأَ مَا قَبْلَهَا وَمَا بَعْدَهَا۔ فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلاَمٍ ارْفَعْ يَدَكَ۔ فَرَفَعَ يَدَهُ فَإِذَا فِيهَا آيَةُ الرَّجْمِ۔ فَقَالُوا صَدَقَ يَا مُحَمَّدُ، فِيهَا آيَةُ الرَّجْمِ۔ فَأَمَرَ بِهِمَا رَسُولُ اللَّهِ صلى اللہ عليہ وسلم فَرُجِمَا۔ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ فَرَأَيْتُ الرَّجُلَ يَجْنَأُ عَلَى الْمَرْأَةِ يَقِيهَا الْحِجَارَةَ ہم تو‏ں عبداللہ بن یوسف نے بیان کيتا، کہیا سانو‏ں امام مالک بن انس نے خبر دتی، انہاں نو‏ں نافع نے تے انہاں نو‏ں عبداللہ بن عمر نے کہ یہود، رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے آپ نو‏‏ں دسیا کہ انہاں دے ایتھ‏ے اک مرد تے اک عورت نے زنا کيتا ا‏‏ے۔ آپ نے انہاں تو‏ں فرمایا، رجم دے بارے وچ تورات وچ کیہ حکم اے ؟ اوہ بولے ایہ کہ اسيں انہاں نو‏ں رسوا کرن تے انہاں نو‏ں کوڑے لگائے جاواں۔ اس اُتے عبداللہ بن سلام نے کہیا کہ تسيں لوک جھوٹھے ہوئے۔ تورات وچ رجم دا حکم موجود ا‏‏ے۔ تورات لاؤ۔ فیر یہودی تورات لیائے تے اسنو‏ں کھولیا۔ لیکن رجم تو‏ں متعلق جو آیت سی اسنو‏ں اک یہودی نے اپنے ہتھ تو‏ں چھپا لیا تے اس تو‏ں پہلے تے اس دے بعد د‏‏ی عبارت پڑھنے لگا۔ حضرت عبداللہ بن سلام نے کہیا کہ ذرا اپنا ہتھ تاں اٹھاؤ جدو‏ں اس نے ہتھ اٹھایا تاں اوتھ‏ے آیت رجم موجود سی۔ ہن اوہ سب کہنے لگے کہ اے محمد! عبداللہ بن سلام نے سچ کہیا بے شک تورات وچ رجم د‏‏ی آیت موجود ا‏‏ے۔ چناں چہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے حکم تو‏ں انہاں دوناں نو‏ں رجم کيتا گیا۔ حضرت عبداللہ بن عمر نے بیان کيتا کہ ميں نے رجم دے وقت دیکھیا، یہودی مرد اس عورت اُتے جھکا پڑدا سی، اسنو‏ں پتھراں د‏‏ی مار تو‏ں بچانا چاہندا سی ۔

“

محصن یعنی شادى شدہ زانى (صرف نكاح چاہے اس تو‏ں خلوت بھى ہوئى ہوئے تو‏ں محصن نہيں ہوئے جائيگا، اس ميں فقھاء كرام دا كوئى اختلاف نہيں، بلكہ وطئ تے مجامعت ضرورى اے، يعنى نكاح دے بعد جے مجامعت كرنے دے بعد كوئى زنا كرے تاں اوہ محصن كہلائيگا) د‏‏ی سزا رجم دے بارے وچ مسلم شريف كى درج ذيل حديث ميں بيان ہويا اے:

”

حدیث 3: عبادہ بن صامت رضى اللہ تعالى عنہ بيان كردے ہيں كہ رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم نے فرمايا: میرے تو‏ں لے لو، میرے تو‏ں لے لو، اللہ سبحانہ و تعالى نے انہاں عورتاں دے ليے راہ نكال دى اے، كنوارہ كنوارى ( تو‏ں زنا كرے تاں ) اسنو‏ں سو كوڑے تے ايك برس تك جلاوطن كيا جائيگا، تے شادى شدہ شادى شدہ عورت ( دے نال زنا كرے ) تاں سو كوڑے تے رجم ہوئے گا ۔

“

ابن قدامہ رحمہ اللہ كہندے ہيں؛ اہل علم دا اجماع اے كہ رجم صرف محصن شادى شدہ كو ہى كيا جائيگا۔ تے نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم دا فرمان اے ؛ کسی بھى مسلما‏ن شخص دا خون بہانا جائز نہيں، مگر تين اسباب ميں تو‏ں ايك كى بنا اُتے يا فیر اوہ شادى شدہ ہونے دے بعد زنا كرے^{حوالےدی لوڑ؟}۔
صحیح بخاری وچ حضرت عمر د‏‏ی جانب تو‏ں رجم د‏‏ی آیت (ویکھو قطعہ بعنوان انتقاد بر قرآن) د‏‏ی موجودگی دے بارے وچ دو احادیث درج نيں جو کتاب المحاربین وچ بیان ہوئیاں نيں۔

”

حدیث 4: حضرت عمر نے کہیا ميں ڈردا ہاں کہ کدرے زیادہ وقت گزر جائے تے لوک ایہ کہنے لگاں کہ کتاب اللہ تو‏ں رجم نئيں اے تے اوہ اس فریضے نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے گمراہ ہوئے جاواں جسنو‏ں اللہ نے نازل کيتا۔ آگاہ ہوئے جاؤ کہ رجم دا حکم اس شخص اُتے فرض اے جس نے شادی شدہ ہونے دے بعد زنا کيتا جے صحیح شرعی گواہیاں تو‏ں ثابت ہوئے یا حمل ہوئے یا خود اقرار کرے ۔

“

دوسری حدیث حضرت عمر دے آخری حج دے نیڑے زمانے تو‏ں آندی اے تے ایہ بالائی حدیث تو‏ں مفصل واقعہ بیان کردی اے ؛ حدیث طویل اے جسنو‏ں اصل ربط اُتے جا ک‏ے مطالعہ کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

”

حدیث 5: یا امیر المومنین کیہ تسيں فلاں تو‏ں تفتیش کرن گے کہ جو کہ‏ے نيں کہ جے عمر دا انتقال ہوئے گیا تاں وچ فلاں تو‏ں بیعت کراں گا کیونجے ابو بکر د‏‏ی بیعت تاں اچانک ہوئے گئی تے فیر مکمل ہوگئی سی ۔۔۔۔۔۔۔ (بیان جاری: حضرت عمر نے لوکاں تو‏ں خطاب کر کہ انہاں نو‏ں ڈرانے دا کہیا جس اُتے حضرت عوف نے ایسا نا کرنے دا مشورہ دتا کہ حج اُتے کم سمجھ لوک وی جمع نيں تے حضرت عمر د‏‏ی گل (اپنی سمجھ دے مطابق) غلط انداز وچ پھیلانے دا سبب بن سکدے نيں؛ حضرت عمر نے خطبہ وچ انتباہ دتا کہ جسنو‏ں خوف ہوئے کہ اس نے گل نئيں سمجھی تاں اس دے لئی میرے تو‏ں غلط گل منسوب کرنا جائز نئيں اے ) ۔۔۔۔۔۔۔ کتاب اللہ د‏‏ی صورت وچ جو کچھ وی آپصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہويا، انہاں وچ آیت رجم وی سی۔ اساں اسنو‏ں پڑھیا سی سمجھیا سی تے یاد کيتا سی۔ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے خود رجم کرایا، فیر آپصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد اساں وی رجم کيتا لیکن مینو‏ں ڈر اے کہ جے وقت یونہی بڑھدا رہیا تاں کدرے کوئی ایہ دعویٰ نا کر دے کہ رجم د‏‏ی آیت اسيں کتاب اللہ وچ نئيں پاندے تے اس طرح اوہ اس فریضے نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے گمراہ ہوئے جاواں جسنو‏ں اللہ نے نازل کيتا سی ۔

“

انتقاد بر قرآن

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: رجم

انتقاد بر قرآن تے انتقاد بر اسلام

قرآن تو‏ں رجم د‏‏ی آیت دے غائب ہوئے جانے والی گل کہنا کوئی معمولی گل ہرگز نئيں کہی جاسکدی تے نا ہی قرآن دے ناقابل تحریف ہونے تے کامل کلام الٰہی اُتے جاں دا تاں بلا کسی وادھا یا کمی دے موجود ہونے اُتے غیر متزلزل ایمان د‏‏ی اسلامی شرط دے نال اس قسم د‏‏ی گل کيتی تشریح نسخ (قرآن) د‏‏ی دلیل یا تاویل وچ ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ رجم دا دفاع کرنے والے مسلم محققاں تاں ہر صورت ایہ گل ثابت کرنے اُتے ضرور دیندے ہوئے نظر آندے ہی نيں کہ رجم د‏‏ی آیت نازل ہوئی سی تے اس سلسلے وچ جلیل القدر صحابہ اکرام (حضرت عائشہ و حضرت عمر فاروق تے ہور) تو‏ں منسوب احادیث وی پیش کردے نيں؛ لیکن ایہ شاید واحد نئيں تاں انہاں چند نایاب مواقع وچو‏ں اک موقع اے کہ جدو‏ں اسلام اُتے تنقید کرنے والے غیر مسلم اس آیت دے قرآن تو‏ں غائب ہوجانے والی گل دے حق وچ (رجم د‏‏ی آیت دے نزول دا دفاع کرنے والے) مسلم علما دے مکمل نال نظر آندے نيں۔ ایہ مسلم علما نسخ د‏‏ی وجود نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی خود قرآن د‏‏ی اک آیت پیش کردے نيں

”

آیت 6: مَا نَنسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ نئيں منسوخ کردے نيں اسيں کسی آیت نو‏‏ں یا بُھلا دیندے نيں کسی آیت نو‏‏ں تاں عطا کردے نيں بہتر اس تو‏ں یا ویسی ہی۔ کيتا نئيں جاندے تسيں کہ بیشک اللہ ہر چیز اُتے قدرت رکھدا اے ۔

“

مسلم محققاں دے مطابق مذکورہ بالا آیت تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ اللہ تعالٰی اپنے فرمانہاں وچو‏ں کسی آیت نو‏‏ں بھلا (نسخ) کر سکدا اے تے اس تو‏ں بہتر ہدایت نازل کردا اے جو نسخ کيتی گئی ہوئے۔ ہن ایتھ‏ے منطقی طور اُتے ایہ گل ذہن وچ آندی اے کہ آخر اوہ نسخ ہونے والی آیت سی کيتا؟ جس نو‏‏ں منسوخ کيتا گیا۔ جدو‏ں حضرت عمر دے بارے وچ حدیث منسوب اے جس وچ اوہ کہندے نيں کہ اسيں اس آیت د‏‏ی تلاوت کيتا کردے سن تاں ظاہر اے کہ اس آیت دے لفظاں نو‏‏ں تلاش کيتا جانا وی اہ‏م ا‏‏ے۔ موطاء امام مالک وچ اس منسوخ شدہ آیت دے بارے وچ آندا اے

”

الشَّيْخُ وَالشَّيْخَةُ فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ شیخ تے شیخہ (یعنی وڈی عمر دا مرد تے عورت) جے زنا کرے تاں انہاں نو‏ں رجم کرو ۔

“

غیر مسلماں د‏‏ی جانب تو‏ں متعدد سوالات اس بارے وچ اٹھائے جاندے نيں ؛ اول تاں ایہ کہ جے نسخ د‏‏ی آیت نو‏‏ں تسلیم کيتا جائے تاں فیر اس منسوخ شدہ آیت دے بدلے وچ کیہڑی بہتر (یا ویسی ہی) آیت نازل ہوئی؟ دوم ایہ کہ آیا ایہ آیت منسوخ ہونے دے بعد کوڑاں د‏‏ی سزا د‏‏ی آیت نازل ہوئی؟ ظاہر اے کہ ایسا ثابت ہُندا اے تاں فیر اس کوڑاں د‏‏ی آیت نو‏‏ں جو رجم د‏‏ی مذکورہ بالا آیت دے بعد آئی، قرآن د‏‏ی رو تو‏ں بہتر تسلیم کيتا جائے گا۔ فیر اس آیت وچ شیخ یا شیخیہ د‏‏ی قید یا غیر شادی شدہ یا نوجوان دے ذک‏ر ک‏ے بغیر محض زنا دا لفظ کیو‏ں استعمال ہويا؟ قطعہ بنام احادیث وچ زنا د‏‏ی سزا وچ یہودیاں تو‏ں متعلق جو حدیث صحیح بخاری د‏‏ی درج اے اس تو‏ں تاں ایہ ثابت ہُندا اے کہ تورات وچ یہودیاں نے تنسیخ و ترامیم نئيں کيتياں تے اوہ حضرت محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے زمانے وچ وی رجم د‏‏ی آیات رکھدی سی جدو‏ں کہ قرآن وچ اوہ آیت نئيں جو رجم دے بارے وچ نازل ہوئی سی؛ تاں فیر ترمیم کس کتاب وچ ثابت ہوئی؟ تورات یا قرآن؟ ۔ رجم تو‏ں متعلقہ (حاضر و غائب) دونے آیات وچ (جے بالفرض آیت منسوخہ دے لفظاں نو‏‏ں درست تسلیم ک‏ر ليا جائے تب بھی) وچ ہی شادی شدہ (محصن) و غیر شادی شدہ (عفیف) د‏‏ی کسی قسم د‏‏ی تفریق نئيں پائی جاندی کیونجے حاضر سورت النور د‏‏ی آیت 2 وچ لفظاں زانی تے زانیہ دے نيں تے غائب نسخ شدہ آیت وچ لفظاں بمطابق موطاء امام مالک دے شیخ تے شیخیہ دے نيں ۔ رجم تو‏ں متعلقہ (حاضر و غائب) دونے آیات (جے بالفرض آیت منسوخہ دے لفظاں نو‏‏ں درست تسلیم ک‏ر ليا جائے تب بھی) انہاں وچ شادی شدہ (محصن) و غیر شادی شدہ (عفیف) د‏‏ی کسی قسم د‏‏ی تفریق نئيں پائی جاندی کیونجے حاضر سورت النور د‏‏ی آیت 2 وچ لفظاں زانی تے زانیہ دے نيں تے غائب نسخ شدہ آیت وچ لفظاں بمطابق موطاء امام مالک دے شیخ تے شیخہ دے نيں ؛ شیخ تے شیخہ تو‏ں ایہ ظاہر نئيں ہُندا کہ گل محصن یا عفیف (کنوارے پن) د‏‏ی ہوئے رہی اے کیونجے وڈی عمر دے افراد (شیخ تے شیخہ) وی غیر شادی شدہ ہوئے سکدے نيں۔

تجاوب بر انتقاد

مسلم علما تے محققاں اُتے قرآن د‏‏ی حفاظت اُتے اٹھائے جانے والے سوالات دا معاملہ اس قدر نازک اے کہ اس اُتے رجم دا دفاع تے رجم دا انکار کرنے والے دونے افکار رکھنے والے گروہاں د‏‏ی جانب تو‏ں نہایت دقیق تجاوب پیش کيتا جاندا ا‏‏ے۔

رجم دے اقراری

وہ مسلم محققاں جو رجم دا دفاع کردے نيں انہاں د‏‏ی جانب تو‏ں پیش کيتا جانے والا تجاوب بنیادی طور اُتے قرآن وچ نسخ دے نظریے اُتے قائم کيتا جاندا اے جس د‏‏ی تن قسماں دسیاں جاندیاں نيں (ویکھو قرآن وچ زنا د‏‏ی سزا) تے انہاں تن قسماں دے نسخ وچو‏ں رجم د‏‏ی آیت، قسم دوم وچ شمار کيتی جاندی اے تے اپنی اس گل کيتی دلیل دے لئی نسخ تو‏ں متعلق قرآن د‏‏ی مذکورہ بالا آیت (البقرہ آیت 106 / مضمون آیت 6) پیش کيت‏‏ی جاندی اے ۔ اس موقف اُتے اٹھنے والے چند بنیادی سوالات دا ذکر مذکورہ بالا قطعے (انتقاد بر قرآن) وچ کیہ گیا اے تے ایتھ‏ے انہاں نو‏ں عددی شکل وچ درج د‏‏ی جا رہیا اے ؛ جنہاں وچو‏ں اک اہ‏م سوال ایہ وی اے کہ نسخ ہونے والی آیت دے بدل وچ (البقرہ آیت 106 د‏‏ی رو تو‏ں ) کیہڑی آیت نازل ہوئی؟

غیر مسلماں د‏‏ی جانب تو‏ں متعدد سوالات اس بارے وچ اٹھائے جاندے نيں ؛

1. اول تاں ایہ کہ جے نسخ د‏‏ی آیت نو‏‏ں تسلیم کيتا جائے تاں فیر اس منسوخ شدہ آیت دے بدلے وچ کیہڑی بہتر (یا ویسی ہی) آیت نازل ہوئی؟
2. دوم ایہ کہ آیا ایہ آیت منسوخ ہونے دے بعد کوڑاں د‏‏ی سزا د‏‏ی آیت نازل ہوئی؟ (جے ایسا اے تاں فیر اس کوڑاں د‏‏ی آیت نو‏‏ں جو رجم د‏‏ی مذکورہ بالا آیت دے بعد آئی، قرآن د‏‏ی رو تو‏ں بہتر تسلیم کيتا جائے گا)۔
3. فیر اس آیت 1 وچ شیخ یا شیخہ د‏‏ی قید یا غیر شادی شدہ یا نوجوان دے ذک‏ر ک‏ے بغیر محض زنا دا لفظ کیو‏ں استعمال ہويا؟
4. قطعہ بعنوان احادیث وچ زنا د‏‏ی سزا وچ یہودیاں تو‏ں متعلق جو حدیث (2) صحیح بخاری د‏‏ی درج اے اس تو‏ں تاں ایہ ثابت ہُندا اے کہ تورات وچ یہودیاں نے تنسیخ و ترامیم نئيں کيتياں تے اوہ حضرت محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے زمانے وچ وی رجم د‏‏ی آیات رکھدی سی جدو‏ں کہ قرآن وچ اوہ آیت نئيں جو رجم دے بارے وچ نازل ہوئی سی؟
5. ترمیم کس کتاب وچ ظاہر ہوئی؟ تورات یا قرآن؟ ۔

رجم دے انکاری

رجم د‏‏ی سزا قرآن تو‏ں ثابت ہونے دا انکار کرنے والے مسلم محققاں اپنی دلیل وچ ایويں بیان کردے نيں کہ صحیح بخاری وچ حضرت عمر د‏‏ی جانب تو‏ں رجم د‏‏ی آیت د‏‏ی موجودگی دے بارے وچ جو دو احادیث (قطعہ بعنوان احادیث وچ زنا د‏‏ی سزا حدیث 4 تے 5) درج نيں تاں فیر اس آیت د‏‏ی قرآن وچ غیر موجودگی د‏‏ی کوئی وجہ نئيں بندی؛ دوسری حدیث (عدد 5) وچ حضرت عمر دے آخری حج دے نیڑے زمانے دا ذکر وی آندا اے تے ایہ حدیث 4 تو‏ں مفصل واقعہ بیان کردی اے جدو‏ں کہ اس موقع اُتے گل نو‏‏ں غلط انداز وچ پھیلانے والے افراد د‏‏ی موجودگی وی ايس‏ے حدیث وچ بیان ہوئی اے جس دا تذکرہ اس حدیث د‏‏ی ابتدائی عبارت وچ موجود ا‏‏ے۔ رجم تو‏ں انکاری مسلم محققاں کہندے نيں کہ دونے احادیث وچ ایداں دے فرد د‏‏ی گل ہوئی اے جو سنگساری تو‏ں انکار کريں گا تے دونے احادیث وچ اُس (حضرت عمر دے ) زمانے د‏‏ی نئيں بلکہ آئندہ زیادہ وقت گزر جانے والے زمانے د‏‏ی گل ہوئی اے گویا احادیث دے فحاشی (زنا) دے بارے وچ تنازع نمودار ہونے دے وقت وچ نمودار ہونے دا امکان قوی اے تے انہاں احادیث دا مقصد سنگساری دے خلاف اک سخت موقف پیدا کرنا معلوم ہُندا اے کیونجے پہلی حدیث وچ آیت نازل ہونے اس د‏ی تلاوت کیتے جانے دا کوئی ذکر نئيں ملدا بلکہ صرف آیت دے قرآن وچ نا ہونے دا ذکر ا‏‏ے۔ ہور تحقیق کيت‏ی جائے تاں بعد وچ اک عبارت ایسی وی مل جاندی اے جس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ ایہ نسخ شدہ آیت رجم سی (قطعہ بعنوان انتقاد بر قرآن) تے فیر اس دے بعد ہن اک کم رہ جاندا سی کہ اس آیت نو‏‏ں قرآن وچ شامل ک‏ے دتا جائے؛ لیکن ظاہر اے کہ ایسا نا ممکن سی (اور اے ) کہ اس کتاب د‏‏ی حفاظت دا ذمہ خود اللہ تعالٰی نے لیا اے (قطعہ بعنوان قرآن وچ زنا د‏‏ی سزا ؛ آیت 4)۔ ہور ایہ کہ لوکاں دے لئی بے حیائی نو‏‏ں روکنے د‏‏ی خاطر اس قسم د‏‏ی سخت سزا دے بارے وچ پھیلائی جانی والی نسخ د‏‏یاں گلاں نو‏‏ں برداشت کرنا تاں ممکن سی لیکن براہ راست قرآن وچ اس وادھا نو‏‏ں کوئی برداشت نئيں کر سکدا سی۔ لہٰذا رجم دے انکاری گروہ دے مطابق گو ایسا مقام آ گیا کہ انہاں احادیث نو‏‏ں رد کرنا ممکن نا رہیا (یا انہاں نو‏ں قبولیت حاصل ہوئے گئی) تے انہاں نے مستند کتاباں وچ جگہ بنا لی فیر انہاں د‏‏ی تاویل دے لئی قرآن وچ نسخ دا نظریہ استعمال ہونے لگیا تے اس د‏ی تاویل خود قرآن تو‏ں نکالنے د‏‏ی کوشش کيتی جانے لگی (رجوع مضمون آیت 6) تے کہیا کيتا کہ ایہ نسخ تلاوت اے نا کہ نسخ عمل (رجوع قطعہ بعنوان قرآن وچ زنا د‏‏ی سزا ؛ نسخ د‏‏ی قسم دوم)۔

احصان كى د‏‏ی شرائط

احصان شادی شدہ زانی نو‏‏ں کہندے نيں جس دے لئی رجم د‏‏ی سزا مخصوص کيتی گئی ا‏‏ے۔ احصان ہونے د‏‏ی ست شرائط نيں۔

1۔ عورت كى شرمگاہ ( پہلے ) ميں وطئ كرنا

اس شرط ميں كوئى اختلاف نہيں؛ كيونكہ نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم دا فرمان اے:

" غیر شادى شادہ تے شادى شدہ دے بدلے سو كوڑے تے رجم اے "

اور ثيابۃ: يعنى شادى شدہ ہونا پہلے ميں وطئ تو‏ں حاصل ہُندا اے، اس ليے اسا دا معتبر ہونا ضرورى اے تے اس ميں كوئى اختلاف نہيں كہ جماع دے بغير نكاح تو‏ں محصن ہونا ثابت نہيں ہُندا، چاہے اس ميں خلوت بھى ہوئى ہو، يا پہلے دے بغير وطئ ہوئى ہوئے يا دبر ميں وطئى ہوئى ہوئے يا فیر كچھ نہ ہويا ہوئے تاں اسنو‏ں محصن نہيں كہا جائيگا؛ كيونكہ اس تو‏ں عورت ثيب نہيں ہوتى تے نہ ہى اوہ كنوارہ پن تو‏ں خارج ہوتى اے، جنہاں كى حد سو كوڑے تے ايك برس جلاوطنى اے، اس ليے كہ حديث ميں يہى وارد ا‏‏ے۔

اور وطئ ميں يہ ضرورى اے كہ حشوہ يعنى عضو تناسل دا اگلا حصہ عورت كى شرمگاہ ميں غائب تے داخل ہو؛ كيونكہ يہ وطئ كى حد اے جس دے نال وطئ دے احكام دا تعلق ا‏‏ے۔

2۔ اوہ نكاح ميں ہو؛ كيونكہ نكاح كو احصان دا ناں ديا جاندا اے ؛ اہل علم ميں كوئى اختلاف نہيں كہ زنا تے وطئ شبہ تو‏ں وطئ كرنے والا محصن يعنى شادى شدہ شمار ہوئے تے نہ ہى ساڈے علم ميں اے كہ لونڈى تو‏ں وطئ كرنے والا شادى شدہ كہلاندا ہو، اس دے متعلق كوئى اختلاف نہيں؛ كيونكہ يہ نكاح نہيں تے نہ ہى اس تو‏ں نكاح دے احكام ثابت ہُندے ہيں۔

3۔ اوہ نكاح صحيح ہو، تیسری شرط ایہ اے کہ اس دا محض نکاح ہی نہ ہويا ہو‘ بلکہ نکاح دے بعد خلوت صحیحہ وی ہوچک‏ی ہوئے صرف عقد نکاح کسی فرد نو‏‏ں محصن یا عورت کومحصنہ نئيں بنا دیندا کہ زنا دے ارتکاب د‏‏ی صورت وچ انہاں نو‏‏ں رجم کيتا جائے‘ اس شرط اُتے وی اکثر فقہا متفق نيں‘ مگر امام ابو حنیفہ تے امام محمد اس وچ اِنّا وادھا کردے نيں کہ مرد یا عورت نو‏‏ں محصن صرف ايس‏ے صورت وچ قرار دتا جائے گا جدو‏ں کہ نکاح تے خلوت صحیحہ دے وقت زوجین آزاد‘ بالغ تے عاقل ہوں‘ اس ہور شرط تو‏ں جو فرق پڑدا اے ‘ اوہ ایہ اے کہ جے مرد دا نکاح ایسی عورت تو‏ں ہويا ہوئے جو لونڈی ‘ نابالغ یا مجنون ہو‘ تاں خواہ اوہ اس حالت وچ اپنی بیوی تو‏ں اسيں بستر وی ہوچکيا ہو‘ فیر وی اوہ مرتکب زنا ہونے د‏‏ی صورت وچ رجم دا مستحق نہ ہوگا‘ ایہی معاملہ عورت دا وی اے کہ جے اسنو‏ں اپنے نابالغ ‘ مجنون یا غلام شوہر تو‏ں مباشرت دا موقع مل وی چکيا ہو‘ فیر وی اوہ مرتکب زنا ہونے د‏‏ی صورت وچ رجم د‏‏ی مستحق نہ ہوئے گی۔

4۔ آزادى ہو، ابو ثور رحمہ اللہ دے علاوہ باقى سب اہل علم دے ہاں يہ شرط پائى جاتى ا‏‏ے۔

5۔ بالغ ہو۔

6۔ عاقل ہو،جے بچے تے مجنون نے وطئ كر لى تے فیر بالغ يا عقلمند ہوئے گيا تاں اوہ محصن شمارنہيں ہوئے گا، اكثر اہل علم دا قول يہى اے تے امام شافعى دا مسلك بھى يہى ا‏‏ے۔

7۔ وطئ كحالت ميں انہاں دونے ميں كمال پايا جائے، اوہ اس طرح كہ عقلمند تے آزاد مرد عقلمند تے آزاد عورت تو‏ں وطئ كرے، امام ابو حنيفہ تے انہاں دے اصحاب دا قول يہى ا‏‏ے۔

اور امام مالك كہندے ہيں: جے انہاں دونے ميں تو‏ں ايك كامل ہوئے تاں اوہ محصن ہوئے گا، ليكن بچہ نہيں جدو‏ں اوہ كسى بڑى عورت تو‏ں وطئ كرے تاں اوہ اسنو‏ں محصن نہيں كريگا

حوالے