البقرہ

بقرہ
البقرۃ

فائل:Albaqara.PNG بقرہ
دور نزول	مدنی
نام کے معنی	گائے
زمانۂ نزول	مدنی زندگی کا ابتدائی دور (بیشتر حصہ)
اعداد و شمار
عددِ سورت	2
عددِ پارہ	1، 2، 3
تعداد آیات	۲۸۶
سجود	کوئی نہیں
گذشتہ	الفاتحہ
آئندہ	آل عمران

سورۂ بقرہ قرآن دی دوسری تے سب توں طویل سورۃ اے۔ اس دی 286 آیات نیں تے قرآن دے پہلے پارے وچ سورہ الفاتحہ نوں چھڈ کر باقی تمام آیات، دوسرا پارہ مکمل طور اُتے تے تیسرے پارے دا وڈا حصہ اسی سورۃ اُتے مشتمل اے۔ قرآن دی مشہور آیت الکرسی وی اسی سورۃ دا حصہ اے تے تیسرے پارے وچ آندی اے۔ اس سورت وچ بوہت سارے اسلامی قوانین وضع کیتے گئے نیں۔ بقرہ دے لفظی معنی "گاں" نیں۔

ناں تے وجہ تسمیہ

اس سورت دا ناں "بقرہ" اس لئی اے کہ اس وچ اک جگہ گاں دا ذکر آیا اے۔ قرآن مجید دی ہر سورت وچ اس قدر وسیع آسان مضامین بیان ہوئے نیں کہ انہاں دے لئی مضمون دے لحاظ توں جامع فکرے عنوانات تجویز اس توں بہتر نئی‏‏ں کیتے جاسکتے۔ عربی زبان اگرچہ لغت دے اعتبار توں نہایت مالدار اے مگر بہرحال اے تو انسانی زبان ای۔ انسان جو زباناں بولتا اے اوہ اس قدر تنگ تے محدود نیں کہ اوہ ایسے الفاظ جاں فقرے فراہم نئی‏‏ں کرسکتاں جو انہاں وسیع مضامین دے لئی جامع عنوان بن سکدے ہوں۔ اس لئی نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اللہ تعالٰیٰ دی رہنمائی توں قرآن دی بیشتر سورتاں دے لئی عنوانات دی بجائے ناں تجویز فرمائے جو محض علامت دا کم دیندے نیں۔ اس سورت نوں بقرہ کہنے دا مطلب ایہ نئی‏‏ں اے کہ اس وچ گاں دے مسئلے اُتے بحث کیتی گئی اے بلکہ اس دا مطلب صرف ایہ اے کہ "اوہ سورت جس وچ گاں دا ذکر وی آیا اے"۔

زمانۂ نزول

سورہ بقرہ مدنی سورہ اے۔ تمام سورہ مدینہ منورہ وچ نازل ہوئی سوائے اک آیت دے جو 281 ویں آیت اے جو حجۃ الوداع دے موقع اُتے مکہ المکرمہ وچ نازل ہوئی۔ اس سورت دا بیشتر حصہ ہجرت مدینہ دے بعد مدنی زندگی دے بالکل ابتدائی دور وچ نازل ہویا اے۔

شان نزول

ہور دیکھو: البقرہ آیت 281

اس سورت نوں سمجھنے دے لئی پہلے اس دا تاریخی پس منظر چنگی طرح سمجھ لینا چاہیے:

• ہجرت توں پہلے جدو‏‏ں تک مکہ وچ اسلام دی دعوت دی جاندی رہی خطاب بیشتر مشرکین عرب توں سی جنہاں دے لئی اسلام دی اواز اک نواں تے غیر مانوس آواز سی۔ ہن ہجرت دے بعد سابقہ یہودیوں توں پیش آیا جنہاں دی بستیاں مدینے توں بالکل متصل ای واقع سن۔ ایہ لوک توحید، رسالت، وحی، آخرت تے ملائکہ دے قائل سن، اس ضابطۂ شرعی نوں تسلیم کر دے سن جو خدا ول توں انہاں دے نبی موسیٰ علیہ السلام اُتے نازل ہویا سی تے اصولاً انہاں دا دین اوہی اسلام سی جس دی تعلیم حضرت [[محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم سانچہ:درود شریف]] دے سبق نال دے رہے سن لیکن صدیاں دے مسلسل انحطاط نے انہاں نوں اصل دین توں بوہت دور ہٹادیا سی۔ انہاں دے عقائد وچ بوہت سارے غیر اسلامی عناصر دی آمیزش ہو گئی سی جنہاں دے لئی تورات وچ کوئی سند موجود نہ سی۔ انہاں دی عملی زندگی وچ بکثرت ایسے رسوم تے طریقے رواج پاگئے سن جو اصل دین وچ نہ سن تے جنہاں دے لئی تورات وچ کوئی ثبوت نہ سی۔ خود تورات نوں انہاں نے انسانی کلام دے اندر خلط ملط کر دتا سی تے خدا دا کلام جس حد تک لفظاسانچہ:داود جاں معنیً محفوظ سی اس نوں وی انہاں نے اپنی من منی تاویلاں تے تفسیراں توں مسخ کر رکھیا سی۔ دین دی حقیقی روح انہاں وچوں نکل چکی سی تے ظاہری مذہبیت دا محض اک بے جان ڈھانچہ باقی سی جس نوں اوہ سینے توں لگائے ہوئے سن۔ انہاں دے علما تے مشائخ، انہاں دے سر دار انِ قوم تے انہاں دے عوام، سب دی اعتقادی، اخلاقی تے عملی حالت بگڑ گئی سی تے اپنے اس بگاڑ توں انہاں نوں اِنی محبت سی کہ اوہ کسے اصلاح نوں قبول کرنے اُتے تیار نہ ہُندے سن۔ صدیاں توں مسلسل ایسا ہو رہیا سی کہ جدو‏‏ں کوئی اللہ دا بندہ انہاں نوں دین دا سیدھا راستہ سمجھون اوندا تے اوہ اس نوں اپنا سب توں وڈا دشمن سمجھتے تے ہر ممکن طریقے نال کوشش کر دے سن کہ اوہ کسے طرح اصلاح ایمان وچ کامیاب نہ ہو سکے۔ ایہ لوک حقیقت وچ بگڑے ہوئے مسلمان سن جنہاں دے ہاں بدعتاں تے تحریفاں، موشگافیاں تے فرقہ بندیاں، استخواں گیری و مغز افگنی، خدا فراموشی و دنیا پرستی دی بدولت انحطاط اس حد نوں پہنچ چکیا سی کہ اوہ اپنا اصل ناں "مسلم" تک بھول گئے سن، محض "یہودی" بن کر رہ گئے سن تے اللہ دے دین نوں انہاں نے محض نسل اسرائیل دی آبائی وراثت بنا کر رکھ دتا سی۔ پس جدو‏‏ں نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم مدینہ پہنچے تو اللہ تعالٰیسانچہ:احمدبنعبداللہ نے تہانو‏‏ں اوہ جیڑے سب توں پیلاں محمد رسول صلی اللّٰہ علیہ والیہ وسلم پر ایمان لانے ان کو بھی ہدایت فرمائی کہ انہاں دوستیاں نوں وی اصل دین ول سارے مل کر دعوت دینیاں چنانچہ سورۂ بقرہ دے ابتدائی پندرہ سولہ رکوع اسی دعوت اُتے مشتمل نیں انہاں وچ یہودیاں دی تریخ تے انہاں دی اخلاقی و مذہبی حالت اُتے جس طرح تنقید کیتی گئی اے تے جس طرح انہاں دے بگڑے ہوئے مذہب و اخلاق دی نمایاں خصوصیات دے مقابلے وچ حقیق دین دے اصول پہلو بہ پہلو پیش کیتے گئے نیں، اس توں ایہ بات بالکل آئینے وانگ واضح ہوجاندی اے کہ اک پیغمبر دی امت دے بگاڑ دی نوعیت کیتا ہُندی اے، رسمی دینداری دے مقابلے وچ حقیقی دینداری کس چیز دا ناں اے، دینِ حق دے بنیادی اصول کیتا نیں تے خدا دی نگاہ وچ اصل اہمیت کن چیزاں دی اے۔
• مدینہ پہنچ کر اسلامی دعوت اک نویں مرحلے وچ داخل ہوچکی سی مکے وچ تو معاملہ صرف اصول دین دی تبلیغ تے دین قبول کرنے والیاں دی اخلاقی تربیت تک محدود سی مگر جدو‏‏ں ہجرت دے بعد عرب دے مختلف قبائل دے اوہ سب لوک جو اسلام قبول کرچکے سن، ہر طرفوں سمٹ کر اک جگہ جمع ہونے لگے تے انصار دی مدد توں اک چھوٹی سی اسلامی ریاست دی بنیاد پڑ گئی تو اللہ تعالٰی دے رسول صلی اللّٰہ علیہ والیہ وسلم سانچہ:احمدبنعبداللہ نے تمدن، معاشرت، معیشت، قنون تے سیاست دے متعلق وی اصول ہدایات دینی شروع کیتیاں تے ایہ دسیا کہ اسلام دی اساس اُتے ایہ نیا نظامِ زندگی کس طرح تعمیر کیتا جائے۔ اس سورت دے آخری 23 رکوع زیادہ تر انہاں ہدایات اُتے مشتمل نیں جن وچ اکثر ابتدا ای وچ بھیج دتی گئی سن تے بعض متفرق طور اُتے حسب ضرورت بعد وچ بھیجی جاندی رہاں
• ہجرت دے بعد اسلام تے کفر دی کشمکش وی اک نویں مرحلے وچ داخل ہوچکی سی۔ ہجرت توں پہلے اسلام دی دعوت خود کفر دے گھر وچ دی جا رہی سی تے متفرق قبائل وچوں جو لوک اسلام قبول کر دے سن اوہ اپنی اپنی جگہ رہ کر ای دین دی تبلیغ کر دے ہور جواب وچ مصائب تے مظالم دے تختۂ مشق بندے سن مگر ہجرت دے بعد جدو‏‏ں ایہ منتشر مسلمان مدینہ وچ جمع ہوکر اک جمات جتھ بن گئے تے انہاں نے اک چھوٹی سی آزاد ریاست قائم کرلی تو صورت حال ایہ ہو گئی اک طرف اک چھوٹی سی بستی سی تے دوسری طرف تمام عرب اس دا استیصال کردینے اُتے تلا ہویا سی۔ ہن اس مٹھی بھر جماعت دی کامیابی دا ای نئی‏‏ں بلکہ اس دے وجود و بقا دا انحصار وی اس بات اُتے سی کہ اولاً اوہ پورے جوش و خروش دے نال اپنے مسلک دی تبلیغ کرکے زیادہ توں زیادہ لوگاں نوں اپنا اسی‏‏ں عقیدہ بنانے دی کوشش کرے۔ ثانیاً اوہ مخالفین دا برسرِ باطل ہونا اس لئی ثابت کر دے کہ کسے ذی عقل انسان نوں اس وچ شبہ نہ رہے۔ ثالثاً بے خان و ماں ہونے تے تمام ملک دی عداوت و مزاحمت توں دوچار ہونے دی بنیاد اُتے فقر و فاقہ تے ہمہ وقت بے امنی و بے اطمینانی دی جو حالت انہاں اُتے طاری ہو گئی سی تے جن خطرات وچ چاراں طرفوں گھر گئے سن انہاں وچ اوہ ہراساں نہ ہوں، بلکہ پورے صبر و ثبات دے نال انہاں حالات دا مقابلہ کرو تے اپنے عزم وچ ذرا تزلزل نہ آنے دتیاں۔ رابعاً اوہ پوری دلیری دے نال ہر اس مسلح مزاحمت دا مقابلہ کرنے دے لئی تیار ہوجائاں جو انہاں دی دعوت نوں ناکام کرنے دے لئی کسے طاقت ول توں دی جائے تے اس بات دی ذرا پروا نہ کرو کہ مخالفین دی تعداد تے انہاں دی مادی طاقت کتنی زیادہ اے۔ خامساً انہاں وچ اِنی ہمت پیدا دی جائے کہ اگر عرب دے لوک اس نویں نظام نوں، جو اسلام قائم کرنا چاہدا سی، فہمائش توں قبول نہ کرو، تو انہاں جاہلیت دے فاسد نظام زندگی نوں بزور مٹادینے وچ وی تامل نہ ہو۔ اللہ تعالٰیٰ نے اس سورت وچ انہاں پانچاں امور دے متعلق ابتدائی ہدایات دی نیں۔
• دعوت اسلامی دے اس مرحلے وچ اک نیا عنصر وی ظاہر ہونا شروع ہو گیا سی تے ایہ منافقین دا عنصر سی۔ اگرچہ نفاق دے ابتدائی آثار مکہ دے آخری زمانے وچ وی نمایاں ہونے لگے سن مگر اوتھے صرف اس قسم دے منافق پائے جادے سن جو اسلام دے برحق ہونے دے تو معترف سن تے ایمان دا اقرار وی کر دے سن لیکن اس ک لئی تیار نہ سن کہ اس حق دی خاطر اپنے مفاد دی قربانی تے اپنے دنیوی تعلقات دا انقطاع تے انہاں مصائب و شدائد نوں وی برداشت کر لیں جو اس مسلک حق نوں قبول کرنے دے نال ای نازل ہونے شروع ہوجاندے نیں۔ مدینہ پہنچ کر اس قسم دے منافقین دے علاوہ چند تے قسم دے منافق وی اسلامی جماعت وچ پائے جانے لگے۔ اک قسم دے منافق اوہ سن جو قطعاً اسلام دے منکر سن تے محض فتنہ برپا کرنے دے لئی جماعت مسلمین وچ داخل ہوجاندے سن۔ دوسری قسم دے منافق اوہ سن جو اسلامی جماعت دے دائرۂ اقتدار وچ گھر جانے دی وجہ توں اپنا مفاد اسی وچ دیکھدے سن کہ اک طرف مسلماناں وچ وی اپنا شمار کرائاں تے دوسری طرف مخالفینِ توں وی ربط رکھن تاکہ دوناں طرف دے فوائد توں متمتع ہوں تے دوناں طرف دے خطرات توں محفوظ رہاں۔ تیسری قسم انہاں لوگاں دی سی جو اسلام تے جاہلیت دے متردد سن۔ انہاں اسلام دے برحق ہونے اُتے کامل اطمینان نہ سی مگر چونکہ انہاں دے قبیلے تے خاندان دے بیشتر لوک مسلمان ہوچکے سن اس لئی ایہ وی مسلمان ہو گئے۔ چوتھی قسم وچ اوہ لوک شامل سن جو امرِ حق دی حیثیت توں تو اسلام دے قائل ہوچکے سن مگر جاہلیت دے طریقے تے اوہام تے رسومات چھڈنے تے اخلاقی پابندیاں قبول کرنے تے فرائض و ذمہ داریاں دا بار اٹھانے توں انہاں دا نفس چاہت انکار کردا سی۔

سورہ بقرہ دے نزول دے وقت انہاں مختلف اقسام دے منافقین دے ظہور دی محض ابتدا سی اس لئی اللہ تعالٰی کے پیغمبر رسول محمدسانچہ:احمدبنعبداللہ نے انہاں ول صرف اجمالی اشارات فرمائے بعد وچ جِنی جِنی انہاں دی صفات تے حرکتاں نمایاں ہُندیاں گئیاں اسی قدر تفصیل دے نال بعد دی سورتاں وچ ہر قسم دے منافقین دے متعلق انہاں دی نوعیت دے لحاظ توں الگ الگ ہدایاتا اللہ ولوں محمدرسول صلی اللّٰہ علیہ والیہ وسلم ول جبرئیل فرشتہ دے ذریے وحی آیات بھیجیاں گئیاں۔

سورہ بقرہ وچ آیات تے تعدادِ رکوع

سورہ بقرہ وچ آیات دی تعداد 286 اے جدونکہ 40 رکوع ناں۔ سورہ بقرہ دے ابتدائی 16 رکوع پہلے پارہ وچ، 16 رکوع دوسرے پارہ وچ تے 8 رکوع تیسرے پارہ دے ابتدائی حصے وچ موجود نیں۔ سورہ بقرہ وچ کلمات دی تعداد 6121 تے حروف دی تعداد 25500 اے۔ اس سورہ وچ کوئی سجدہ نئی‏‏ں اے۔