سانچہ:چونواں مضمون/۰۹
جنگ آزادی ۱۸۵۷ء انگریزاں دے خلاف ـ برصغیر چ ۱۸۵۷ء چ لڑی جان والی آزادی دی جنگ سی ، جس بظاہر انگریزاں نوں غداراں دی مدد نال کامیابی ملی تے اوہناں نے اسنوں " غدر " دا ناں دتا ۔ ۱۸۵۷ دی بھارتی بغاوت ، جسنوں بھارت دی پہلی آزادی دی جنگ، سپاہی بغاوت اتے بھارتی غدر دے نام نال وی جانیا جاندا اے برطانوی حکمرانی دے خلاف اک ہتھیاربند بغاوت سی۔ ۱۰ مئی، ۱۸۵۷ نوں بھارت دی پہلی آزادی تحریک وچ میرٹھ وچ ہندستانی فوجیاں نے انگریزاں دے خلاف بغاوت کر دتی۔ ایہہ بغاوت دو سالاں تک بھارت دے وکھ وکھ علاقےآں وچ چلی۔ ایہہ بغاوت چھاؤنی علاقےآں وچ چھوٹیاں موٹیاں جھڑپاں اتے آگجنی نال شروع ہوئی سی پر جنوری مہینے تک اسنے وڈا روپ دھار لیا سی۔ بغاوت دا انت بھارت وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دی حکمرانی دے انت نال ہویا، اتے پورے بھارت اتے برطانوی تاج دی حکومت ہو گئی جو اگلے ۹۰ سالاں تک رہی۔
عموما اس دے دو سبب بیان کیتے جاندے نیں ، پہلا ایہہ کہ ایسٹ انڈیا کمپنی نے ہندستان دے سارے صوبیاں تے کئی ریاستاں تے یکے بعد دیگرے قبضہ کرکے اپنی حکومت چ شامل کرلئیا سی ، جس دی وجہ تون ہندستانیاں دے دلاں چ کمپنی دے متعلق شکوک پیدا ہون لگ پئے سن ۔ دوجا تے فوری سبب ایہہ کہ اینہاں دناں چ جہڑے کارتوس فوجیاں نوں دتے جاندے سن ، اوہ عام خیال دے مطابق سور تے گاں دی چربی نال آلودہ ہندے سن تے اوہناں نوں بندوقاں چ پاؤن توں پہلاں دنداں نال کٹنا پیندا سی ۔ ہندو تے مسلمان فوجیاں نے اسنوں مذہب دے خلاف سمجھیا تے اوہناں نے اینہاں کارتوساں نوں استعمال کرن توں انکار کردتا تے جنہاں سپاہیاں نے انکار کیتا سی انگریزاں نے اوہناں دیاں وردیاں لواہ کے بیڑیاں پواہ د دتیاں اس نال فوج چ بے چینی پھیل گئی تے اوہ بغاوت تے آمادہ ہوگئی ۔ قیدی بنائے گئے فوجیاں چوں بہت سارے اوہ سن جنہاں نے انگریزاں لئی وڈیاں وڈیا ں قربانیاں دتیاں سن۔
علامہ فضل حق خیر آبادی تے انہاں دے ساتھی مفتی صدر الدین خان آزردہ، سید کفایت علی کافی تے ہور بہت سارے مسلمان علماء نے دہلی دی جامع مسجد توں بیک وقت انگریزاں دے خلاف جہاد دا فتویٰ جاری کیتا جس دے نتیجے وچ مسلمان اس جنگ نوں اپنا مذہبی فریضہ سمجھدے ہوئے لڑے۔ ۱۸۵۷ آزادی دی پہلی لڑائی۔ جسنوں ۱۸۵۷–۵۹ دی بغاوت وی کیہا جاندا اے۔ اس بغاوت دے مکھ مرکز سن: میرٹھ،دلی، کانپور، لکھنؤ،جھانسی تے گوالیار۔ ایہہ جدو جہد اسدی تریخ ۱۰ مئی ۱۸۵۷ توں شروع ہوکے ایہہ ۱۸۵۹ تک چلی۔ نتیجے وجوں بغاوت نوں کچل دتا گیا۔ مغل راج دا خاتمہ ہو گیا۔ ایسٹ انڈیا دا راج سدھے روپ وچ بریٹیش سامراج وچ تبدیل ہو گیا۔
کجھ تبدیلیاں نال راجکھیتر بریٹیش راج نال جوڑ دتا گیا۔ کجھ راجکھیتر بھوکھی راجپالیسی تحت مقامی حکمراناں نوں موڑ دتا گیا۔ ایہہ صرف نام دے راجے سی۔ اصل طاقت سامراج کول ہی سی۔
بزنس کرن دے مقصد نال آئی ایسٹ انڈیا کمپنی، پہلے پہل اوہناں علاقیاں دی ہی دیکھ ریکھ کردی سی جو وپار نال متعلق سن۔ ۱۷۵۷ وچ ہوئی پلاسی دی لڑائی نال اسنے اپنے پیر اتری بھارت وچ گڈّ لئے۔ ۱۷۶۴ وچ بہار وچ بکسر دی لڑائی وچ کمپنی دی جت ہوئی تے مغل بادشاہ شاہ عالم دوجا، ہار گیا۔ اسنے کمپنی نوں بنگال، بہار تے اڑیسہ وچوں مالیا اگراہن دے اختیار دے دتے۔ کمپنی قانونی طور تے اس علاقے دی حکمران بن گئی۔جلدی ہی کمپنی نے اپنیاں سرحداں ودھاؤنیاں شروع کر دتیاں۔ اس لئی بمبے تے مدراس نوں ادھار چنیا گیا۔ اینگلو-میسور لڑائیاں (۱۷۶۶–۱۷۹۹) تے اینگلو-مراٹھا لڑائیاں جنہاں دا ٹائم پیرڈ ۱۷۷۲ توں۱۸۱۸ تک دا اے دے نتیجے وجوں کمپنی نے بھارت دے وڈے حصے تے قبضہ کر لیا۔ ایہہ کھیتر انڈیا دے دکھن ول نرمدا دریا تک جاندا اے۔
ایہہ وادھا بنھا رکاوٹ نہی ہویا۔ لڑائی کرنے پئے۔انگریز پھوز وچ بھارتی کافی گنتی وچ سن۔ سن ۱۸۰۶ وچ ویلور بغاوت وی فوجیا وچالے ہوئی جو فوج دے اندر دا روس سی۔ اسدا مکھ کارن وردی دیاں کجھ مداں سن جو مذہبی بھاوناواں نال جڑیاں ہون کرکے ایہہ خلاف ہندو تے مسلمان دوواں وچ سی۔
انوی صدی دے آؤن نال راجکھیتر ودھاؤن دی گوریاں دی حرص اپنی چرم سیما ہنڈھاؤندی اے۔ اس بھکھ دی انی دوڑ گورنر-جنرل ویلسلے نے سیاسی چینلاں دی ورتوں کردیاں تیز کر دتی۔ دو طریقیاں نال اس وادھے نوں انزام دتا جان لگا۔ پہلاں مقامی راجے نوں ادھینگی قبول کرن لئی مجبور کیتا جاندا۔ مسودے تیار ہندے تے کئی راجے ایہناں سندھیاں، مسودیاں راہیں ادھینگی کبول کرکے اپنی عیش پرستی دی زندگی جیندے تے جے کوئی انکھیلا جنگجو انگریزاں دے ناپاک ارادیاں نوں بھانپدیاں ہویاں دیش بھرفتار وس خلاف کردا تاں اسنوں فوجی کاروائی دا ساہمنا کرنا پیندا۔ انگریز دی فوجی طاقت کافی ودھ چکی سی۔ اس لئی طاقت دے زور ایسے راج نوں اپنے نال ملا لیا جاندا۔ ادھینگی منن والیاں دا اک گٹھجوڑ بن گیا جسنوں پرنسلی سٹیٹس جاں نیٹو سٹیٹس کیہا جاندا سی۔ اس ویلے دے ڈاکومیٹاں وچ ایسے ہی نام ملدے ہن۔ ہندو حکمران نوں مہاراجہ تے مسلمان حکمران نوں نواب کیہا جاندا۔دوسری اینگلو-سکھلو وار (۱۸۴۹) توں بعد پنجاب، نورتھ ویسٹ پھرنٹیئر صوبہ تے کشمیر انگریزاں نے اپنے نال ملا لئے۔ چھیتی ہی بعد کشمیر نوں ۱۸۵۰ عیسوی وچ امرتسر سندھی مطابق جموں دے ڈوگرا گھرانے نوں سونپ دتا گیا۔ عوض وچ اس گھرانے نے انگریزاں نوں بہت سارا دھنّ دتا۔ استرھاں ایہہ جموں کشمیر وِ پرنسلی گٹھبندھن وچ شامل ہو گیا۔استوں بعد بریٹیش بھارتی سامراج دا نیپال نال سرحدی بکھیڑا کھڑا ہو گیا۔ ایہہ تکھا ہندا ۱۸۱۴–۱۶ وچ اینگلو-نیپالیز دی وار دے روپ وچ ساہمنے آیا۔ جس دوران گورکھیاں نوں وی بریٹیش دی پربھوستا قبولنی پئی۔ ۱۸۵۴ وچ بیرار نوں جوڑیا گیا دو سال بعد اودھ وی شامل ہو گیا۔ ہن تقریباً سارے بھارت وچ ہی کمپنی دا حکم چلدا سی۔۔۔۔۔۔۔۔۔