سمرقند دا محاصرہ (1497)
مئی 1497 وچ بابر تے سلطان علی دی دو فوجاں نے کامیابی توں سمرقند شہر دا محاصرہ کيتا تے اس اُتے قبضہ کر ليا۔
محاصرہ
[سودھو]بابر نے اپنی فوج نوں سلطان بای سونقور مرزا دے علاقے وچ لے جایا تے وکھ وکھ کامیابیاں دے بعد سمرقند توں دور اک پنڈ یام وچ ڈیرے ڈالے۔ اس دے بعد کچھ جھڑپاں ہوئیاں۔ یام توں، بابر نے اپنا کیمپ یورت خان منتقل کر دتا، جو شہر توں چار یا پنج میݪ دور سی جتھے اوہ چالیس یا پنجاہ دن رہیا۔ دونے طرف توں کافی نقصان دے نال کئی شدید کارروائیاں ہوئیاں۔ انہاں وچوں اک موقع پر، اک جماعت، جسنوں اس نے شہر نوں حیران کرنے دے لئی رات دے وقت شہر نوں حیران کرنے دے لئی کچھ بستیاں دی دعوت اُتے بھیجیا سی، عاشق غار دے پہلو وچ گھات لگیا کر گر گئی جس وچ اس دے چند بہادر سپاہی مارے گئے تے دوسرےآں نوں قید کر ليا گیا تے بعد وچ موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ جدوں اوہ اوتھے رہیا تاں تمام پڑوسی ملک دے باشندےآں نے اپنے اپنے مضبوط قلعے اس دے حوالے کے دتے۔ یورت خان دے اسٹیشن توں، بابر پہلے کولبہ دے گھاہ دی طرف تے اس دے نال ہی قصبے دے اک وکھ وکھ طرف کوہک دی پہاڑی دے پاس چلا گیا۔ جدوں سمر قند دے لوکاں نے فوج نوں اک پوزیشن توں دوسری پوزیشن دی طرف مارچ کردے دیکھیا تاں ایہ سوچ کر کہ اوہ اپنی پسپائی اُتے اے تے اپنی متوقع کامیابی توں خوش ہو کے انہاں نے فوجیاں تے شہریاں دوناں نوں وڈی تعداد وچ دریائے کوہک (اج) نوں عبور کرنے والے دو پلاں دی طرف روانہ کيتا۔ اس سمت وچ دریائے زرافشاں دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ بابر نے اس تحریک دا مشاہدہ کردے ہوئے اس سازگار لمحے نوں دیکھیا جدوں اس نے انہاں اُتے گھڑ سوار فوج دا چارج لگانے دا حکم دتا۔ ایہ مکمل طور اُتے کامیاب رہیا۔ تعداد کٹ دتی گئی تے بوہت سارے، گھوڑے تے پیر دونے، قیدی بنا لئی گئے۔ اعلیٰ افسراں تے سپاہیاں دے نال اس زمانے وچ حسب معمول سلوک کيتا جاندا سی۔ شہریاں دے لئی وی اوہی خوشی نئيں دتی گئی۔ محاصرہ کرنے والےآں نوں بلامقابلہ اگے ودھنے دی اجازت دتی گئی حتیٰ کہ کھادی تک جانے تے دیواراں دے تھلے توں سامان اٹھانے دی اجازت سی لیکن خود شہر اُتے قبضہ نئيں ہويا تے فیر سردیاں دی آمد آمد ہوئی۔ بابر نے اس دے باوجود علاقہ نہ چھڈݨ دا عزم کيتا۔ اس لئی اس نے شہر توں وکھ ہوݨ تے کچھ پڑوسی قلعےآں وچ فوجیاں دے لئی عارضی جھونپڑیاں بنانے دا فیصلہ کيتا جس دے ذریعے اوہ سمرقند نوں ہن وی ناکہ بندی دی حالت وچ رکھ سکدے سن ۔ اس مقصد دے لئی قلعہ خواجہ دیدار نوں ہیڈ کوارٹر دے لئی کھڑا کر دتا گیا تے اس دے اندر تے اس دے اطراف وچ بغیر کسی تاخیر دے ضروری تعمیرات شروع کر دتی گئياں۔ جدوں اوہ ختم ہو گئے تاں فوج انہاں وچ داخل ہو گئی۔ پر کچھ افسران اپنے جواناں دے نال ودھ فاصلے اُتے شہراں وچ گئے تاکہ سیاݪ وچ بہتر رہائش حاصل کيتی جا سکے تاکہ فوج منتشر ہو جائے۔
ازبک امدادی کوشش
[سودھو]اس نازک موڑ اُتے ازبکاں نے اپنے لیڈر محمد شیبانی دے ماتحت، بیسن قور مرزا دی درخواست اُتے اک دھماکہ کیہ، جو بابر دا دشمن بن جائے گا۔ بابر، بھانويں اس دی فوجاں منتشر ہو چکی سی، اس نے جرات مندانہ چہرہ دکھانے دا عزم کیتا، اس دے نال موجود فوجاں نوں صف آرا کيتا تے دشمن دا مقابلہ کرنے دے لئی باہر نکلیا۔ شیبانی جس نے اسنوں حیرت وچ ڈالنے دی امید دی سی اسنوں چوکنا پا کر، کسی اقدام نوں خطرے وچ ڈالنے دا انتخاب نئيں کيتا تے سمرقند دی طرف چل پيا۔ بےسنقور مرزا، جسنوں اِنّی زبردست کمک توں بہت ودھ مؤثر ریلیف دی توقع سی اوہ اس نتیجے اُتے مایوس تے پریشان سی تے اپنے جذبات نوں چھپا نئيں سکدا سی، اس لئی اس نے شیبانی نوں اوہ پذیرائی نئيں دتی جس دی اس دی توقع سی جداں کہ ازبک جس نے اس دی مختصر مہم، جداں کہ ایہ سی نے فوراً ہی شکار دی دولت تے اس دے راکھےآں دی کمزوری نوں ترکستان واپس آنے دے چند دناں بعد دیکھیا سی۔ ایہ اس قابل ذکر آدمی دا پہلا دشمنانہ ظہور اے جس نے بعد وچ بابر تے سمرقند دی قسمت اُتے اِنّا طاقتور اثر ڈالیا۔
شہر دا زوال
[سودھو]وہ شہر ہن ست مہینے تک محاصرے وچ رہیا سی۔ بےسنقور مرزا نے ازبک فوج دی آمد اُتے ریلیف دی آخری امید کھیلی سی اسنوں وی ناکام ہُندے دیکھ کے اس نے مایوسی دے لئی خود نوں چھڈ دتا، اس جگہ تے اپنی سلطنت نوں ترک کر دتا، تے صرف چند منسلک پیروکاراں دی موجودگی وچ قندوز ، افغانستان دا راستہ اختیار کيتا۔ اوہ ضلع جو بلخ تے بدخشاں دے درمیان آمو دریا توں پرے واقع اے اودوں خسرو شاہ دے پاس سی جو برائے ناں حصار دے سلطان مسعود مرزا دے تابع سی لیکن جس دے نال اس شہزادے دے حصار توں واپسی دے بعد توں اس دا جھگڑا سی تے جس توں اوہ حقیقت وچ آزاد سی۔ مسعود مرزا دی ایہ خواہش نئيں سی کہ اس دا بھائی تے حریف خسرو شاہ جداں طاقتور راکھا دے نال اپنے آپ نوں متحد کرنے دے قابل ہو جاواں، تے بیسنقور مرزا فراری شہزادہ حصار دے علاقے توں گزردے ہوئے اسنوں پھڑنے دی کوشش توں مشکل توں بچ نکلیا۔ اس دے متعدد پیروکاراں دے نقصان دے بغیر نئيں جو مسعود دے ہتھ لگ گئے۔ پر، آخر کار اوہ قندوز پہنچنے وچ کامیاب ہو گئے جتھے خسرو شاہ نے انہاں دا خیر مقدم کیتا، جو کہ اودوں اپنے والد دے وزیر اعلیٰ سن، اودوں اوہ اپنی طاقت تے فتح دے منصوبےآں وچ مصروف سن تے بیسن قور مرزا نوں اک موزاں آلہ سمجھدے سن ۔ اس دی ودھدی ہوئی خواہش دے لئی. بابر نے جداں ہی بیسن قور مرزا دی پرواز دی خبر سنی تاں اس نے اپنی چھاؤنیاں توں سمرقند دی طرف جلدی دی تے بغیر مخالفت دے شہر اُتے قبضہ کر ليا۔ انہاں لین دین وچ سلطان علی مرزا دا کيتا حصہ سی، ایہ ظاہر نئيں ہُندا، کیونجے محاصرے دے دوران انہاں دا کوئی ذکر نئيں کيتا گیا۔ بابر، خواہ خصوصی معاہدے دے نتیجے وچ ہو یا تنہا اپنی اعلیٰ سرگرمی دے نتیجے وچ ، شہر وچ داخل ہويا۔ پر سلطان علی نے اس توں پہلے بعض منحصر ضلعے خصوصاً بخارا دے پڑوس اُتے قبضہ کر ليا سی تے انہاں دے نال نال اس شہر اُتے وی اپنا قبضہ برقرار رکھیا سی۔ سمرقند شہر، جس دے قبضے وچ اس طرح نوجوان بابر دی استقامت دا صلہ ملا، اودوں دنیا دا سب توں امیر تے سب توں ودھ آبادی والا شہر سی۔ ایہ عظیم تیمور دا راجگڑھ رہیا سی تے ہن وی اس نے فتح کيتے ہوئے ملکاں وچ اپنی برتری برقرار رکھی اے۔
مابعد
[سودھو]بیگز تے سپاہی دونے جو امیر لُٹ مار دے منتظر سن کہ ایہ اک طویل محاصرے وچ برداشت کيتی گئی مشقت دے صلہ دے طور اُتے برداشت کرنے والے سن، جدوں انہاں نوں معلوم ہويا کہ شہر دی ناکہ بندی دے طویل تسلسل توں ختم ہو چکيا اے۔ جو کہ اصل وچ تیار نئيں کيتا گیا سی، اَگڑ پِچھڑ دو گرمیاں توں دشمن فوجاں دی نقل و حرکت توں برباد ہوݨ والا ملک اس قدر خستہ حال ہو چکيا سی کہ اردگرد دے زرخیز کھیتاں توں رسد لیاݨ دے بجائے حکومت دے لئی ایہ بالکل ضروری ہو گیا سی کہ باشندےآں نوں انہاں دی زمین بونے دے لئی مکئی دے بیج تے ہور سامان مہیا کرن تاکہ اوہ آنے والی فصل تک زندہ رہ سکن۔ ایداں دے ملک توں اپنی فوج دے لئی چندہ وصول کرنا، جداں کہ بابر نے خود کہیا، بالکل ناممکن سی۔ اس دے نتیجے وچ اس دے سپاہیاں نوں بہت ودھ پریشانی دا سامنا کرنا پيا تے اس دے پاس انہاں دی ضروریات نوں پورا کرنے دا کوئی مناسب ذریعہ نئيں سی۔ مرد چھڈ کے گھر پرتن لگے۔ سپاہیاں نے جو مثال قائم کيتی سی اس دی پیروی انہاں دے لیڈراں نے وی کيتی۔ اس دا سارا مغل گھوڑا ویران ہو گیا تے آخر کار اندیجان دے اک مغل رئیس سلطان احمد تمبول نے باقیاں دی طرح اسنوں وی چھڈ دتا تے گھر واپس چلا گیا۔ احمد تمبول نے بغاوت دی تے اپنی فرگنال دی بادشاہی اُتے قبضہ کر ليا، بابر دے بھائی جہانگیر مرزا نوں نويں بادشاہ دے طور اُتے سپورٹ کيتا تے عزون حسن دے نال شامل ہو گیا۔ باغیاں نے اندیجان دا محاصرہ کے رکھیا اے۔ جدوں بابر اپنی کھوئی ہوئی سلطنت دی بازیابی دے لئی مارچ کر رہیا سی تاں اس دی فوجاں نے اسنوں سمرقند وچ چھڈ دتا تے اسنوں نہ تاں سمرقند چھڈیا تے نہ ہی فرغانہ ۔ جدوں 1500 عیسوی وچ اس نے سمرقند اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دا ارادہ کيتا تاں اسنوں معلوم ہويا کہ ازبکاں دا خان محمد شیبانی شہر دی طرف ودھ رہیا اے۔
حوالے
[سودھو]- بابرنامہ
- ایونز، مارٹن (ستمبر 2002)۔ افغانستان: اس دے لوکاں تے سیاست دی مختصر تریخ۔ ہارپر کولنز۔ پی پی 26-7۔