سید حشمت علی خیراللہ پوری
علامہ سید حشمت علی ۱۸۵۸ء (۱۲٧۵ھ) شیرازی، خیراللہ پور ضلع سیالکوٹ (پاکستان) وچ متولد ہوئے۔ والد دا ناں حاجی سید جماعت علی سی۔ انہاں دے خاندان دے بزرگ سید سعید نوروز شیرازی (مدفون اچی رسول پور سیداں) شاۂ ایران شاہ طہماسپ دی فوجی امداد و کمک وچ مغل بادشاہ ہمایوں دے نال ایران توں ہندوستان منتقل ہوئے سن ۔ ہمایوں نے انہاں نوں سیالکوٹ دے نیڑے مضافات وچ پنج بستیاں اُتے مشتمل زرعی زمین نذر کيتی سی جنہاں وچ علی پور سیداں تے خیراللہ پور سیداں معروف نيں۔ انکا شجرۂ نسب چند پشتاں دے بعد محمد مامون دیباج ابن امام جعفر صادق توں متصل ہُندا اے۔
تعلیم
[سودھو]سید حشمت علی نے ابتدائی تعلیم تے عربی و فارسی دی تعلیم اپنے قصبہ ہی وچ مولوی عبدالرشید حنفی دے مدرسہ توں حاصل کيتی۔ بعد وچ آیت اللہ ابوالقاسم لاہوری دے مدرسہ محلہ شیعاں لاہور وچ دینی تعلیم مکمل کیتی۔ اوریئنٹل کالج لاہور توں مولوی فاضل درس نظامی دی تکمیل دے بعد ہندوستان دے مرکز علم لکھنؤ دے مدارس وچ دینی علوم دی تکمیل کیتی۔ حنفی علما توں اجازات دے حصول دے لئی دیوبند دے مدرسہ وچ وی علمائے دیوبند توں استفادہ کيتا۔
علم دی تشنگی انہاں نوں عراق ، ایران تے ترکیہ لے گئی جتھے اس وقت دے جید شیعہ مراجع توں فیض حاصل کيتا جنہاں وچ سامرا وچ مرجعء اعظم سید محمد حسن شیرازی تے نجف و کربلا وچ سید محمد قزوینی (م ۱۳۰۶ھ)، شیخ محمد حسن مامقانی (م ۱۳۲۳ ھ) ، سید محمد کاظم اخوند صاحب کفایہ (م ۱۳۲۹ھ) تے سید محمد حسین شھرستانی جداں جید علمائے اعلام شامل نيں۔ عراق وچ انہاں دے دوسرے استاداں وچ محقق اردکانی، مرزا عبدالوھاب مازندرانی، محقق شھرستانی تے سید محمد حسین شامل نيں۔[۱] مجموعی طور اُتے تیرہ سال عراق و ایران وچ تے اک سال قسطنطنیہ ترکیہ وچ حصولء علم دے لئی قیام کيتا تے اجازۂ اجتہاد تے مرتبۂ مرجعیت حاصل کيتا۔ علیگڑھ یونیورسٹی دے قیام دے سلسلہ وچ بھرپور معاونت کیتی۔
علمی خدمات
[سودھو]علامہ حشمت علی مجتہد دے مرتبۂ علمی اُتے فائز سن تے علم فقہ و اصول تے معقولات ، فلسفہ وغیرہ وچ ماہر سن ۔ عبدالمجید سالک نے علامہ اقبال دے تذکرہ "ذکراقبال" وچ علامہ اقبال دے علامہ شیخ عبدالعلی ھروی دے بعد علامہ حشمت علی توں کچھ فلسفیانہ تے کلامی مسائل (زمان و مکان تے مسئلۂ امامت وغیرہ) وچ استفادہ کرنے دا ذکر کيتا اے تے لکھیا اے کہ اوہ "فلسفے وچ درخور وافی رکھدے سن تے زمان و مکان اُتے اک کتاب وی لکھی تھی"۔[۲]
علامہ شیخ محمد حسین نجفی نے اپنی کتاب احسن الفائدے فی شرح العقائد دے پیش لفظ وچ شیعہ امامیہ دے جنہاں اک سو جلیل القدر متکلمین دا تذکرہ کيتا اے انہاں وچ سید حشمت علی خیراللہ پوری دے بارے وچ تحریر کيتا اے کہ " آپ بہت بلند مرتبہ عالمء دین و محافظء شرع ء مبین سن ۔پنجاب وچ انہاں دی خدماتء دینیہ دی لسٹ طویل اے ۔علمء کلام وچ انہاں نے متعدد رسالے تصنیف فرمائے جنہاں وچوں رسالہ معراجیہ تے غایت المرام فی ضرورت الامام خاص طور اُتے قابلء ذکر نيں"[۳]
شاگرد
[سودھو]مولانا حشمت علی خیر اللہ پوری دے شاگرداں وچوں دو شاگرداں دا حوالہ جو کتاباں وچ درج اے حسب ذیل نيں۔
علامہ محمد اقبال[۲]
وفات
[سودھو]یکم و ۲ جنوری ۱۹۳۵ع (۲۵ رمضان ۱۳۵۴ھ) دی درمیانی شب رحلت فرمائی تے امام باڑہ خیراللہ پور وچ مدفون ہوئے۔
لکھتاں
[سودھو]علامہ حشمت علی خیراللہ پوری دے علمی آثار زیادہ تر محفوظ نئيں رکھے جا سکے البتہ کلامی و فلسفیانہ مسائل اُتے انہاں دے چار رسالے مطبوعہ نيں:
۱- معراجیہ در ثبوت معراج جسمانی (اردو)
۲- غایت المرام فی ضرورت الامام (اردو)
۳- مجنات الصدور الأمینہ فیما یتعلق بحدیث الطینہ (فارسی)
۴- عرشیہ در ابطال تناسخ (فارسی)
حوالے
[سودھو]- مطلع الانوار، سید مرتضٰی حسین فاضل لکھنوی ص (صفحہ نمبر درج کرنا اے ) ۔ لاہور
- تذکرہ بے بہا، مولانا محمد حسین (تفصیلات حوالہ درکار)
- ↑ نقوی, حسین عارف (۱۹۸۳ء). تذکرہ علمائے امامیہ پاکستان. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان, 89-90.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ سالک, عبدالمجید (۲۰۱۸ء). ذکر اقبال. جہلم پاکستان: جہلم بک کارنر پاکستان, ۱۱۴.
- ↑ احسن الفائدے فی شرح العقائد ، دیباچہ شیخ محمد حسین نجفی ص 48 مکتبۃ السبطین سرگودھا پاکستان۔ طبع ثانی 1974 ع
- ↑ نقوی, عارف حسین (۱۹۸۳ء). تذکرہ علمائے امامیہ پاکستان. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان, ۱۲۳.