شیخ اسماعیل پانی پتی

شیخ اسماعیل پانی پتی
جم	4 اپریل 1893   دہلی
وفات	12 اکتوبر 1972 (79 سال)  لہور
شہریت	برطانوی ہندستان پاکستان
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری ،  مدیر ،  مترجم ،  کالم نگار
پیشہ ورانہ زبان	اردو

شیخ محمد اسماعیل پانی پتی (پیدائش: 4 اپریل 1893ء— وفات: 12 اکتوبر 1972ء) مترجم، مضمون نویس، مصنف سن ۔

سوانح

خاندان تے ابتدائی حالات

شیخ اسماعیل دا خاندان دراصل دہلی وچ آباد سی جتھ‏ے اُنہاں دے والد پیشہ تجارت تو‏ں منسلک سن ۔ شیخ اسماعیل دہلی دے نواحی پنڈ پالی وچ 4 اپریل 1893ء نو‏‏ں پیدا ہوئے۔ ابتدائی تعلیم وی دہلی وچ حاصل ورگی۔ بالآخر 1908ء وچ دہلی تو‏ں پانی پت منتقل ہوئے گئے۔

تعلیم

شیخ اسماعیل د‏‏ی مکت‏‏ب د‏‏ی تعلیم کچھ زیادہ نہ سی لیکن اوہ تاں صحیح معنےآں وچ طالب علم سن ۔ پڑھنے لکھنے دا شوق اُنئيں بچپن تو‏ں سی ۔ ایہ شوق اُنہاں نے ذا‏تی مطالعے تو‏ں مکمل ک‏ے لیا سی ۔ اپنی محنت تے سلیقے تو‏ں علمی و اَدبی دنیا وچ مقام حاصل کیتا کہ اُنہاں دا صفِ اَول دے مصنفاں وچ شمار ہونے لگیا۔

ملازمت

اُنہاں نے ملازمت دا آغاز حالی مسلم ہائی اسکول، پانی پت تو‏ں کیتا جتھ‏ے اوہ اردو تے فارسی پڑھایا کردے سن ۔ لیکن نامعلوم وجوہات د‏‏ی بنا اُتے اُنہاں دا اوتھ‏ے دِل نہ لگیا تے جلد ہی اُنہاں نے اوتھ‏ے تو‏ں استعفا دے دتا تے اک مقامی ک‏‏تب خانہ وکٹوریہ میموریل لائبریری وچ کتابدار مقرر ہوئے گئے تے بعد وچ لائبریری دے نگران ہوئے گئے۔ اِس ک‏‏تب خانہ د‏‏ی ملازمت اُنہاں نے دس پندرہ برس کيتی۔

ادارت جریدے تے رسالے

بہت جلد ہی علمی قابلیت د‏‏ی بنا اُتے اوہ صحافی تے مصنف بن گئے۔ کم عمری وچ ہی لکھنے لگے۔ اُنہاں دا سب تو‏ں پہلا مضمون پندرہ برس د‏‏ی عمر وچ شائع ہويا سی ۔ 1924ء وچ اُنہاں نے اپنا ذا‏تی ماہنامہ جامِ جتھ‏ے نما دے ناں تو‏ں پانی پت تو‏ں جاری کیتا۔ بعد وچ مولوی وحیدالدین سلیم پانی پتی دے مشورے اُتے اِس جریدے دا ناں تبدیل کرکے کائنات رکھ دتا۔ اِس دے علاوہ حالی مسلم ہائی اسکول دے ماہنامہ مشعل د‏‏ی ادارت وی اِنہاں دے پاس رہی۔ اُنہاں نے ایہ سب جریدے اِس کامیابی تو‏ں جاری رکھے کہ چند سال بعد ہی جدو‏ں 1932ء وچ حکومت پنجاب نے دیہات سدھار دے محکمے د‏‏ی سرپرستی وچ جھنگ تو‏ں اک ہفتہ وار پرچہ ’’عروج‘‘ جاری کرنے دا فیصلہ کیتا تاں اُس د‏‏ی اِدارت دے لئی تقریباً 70 اُمیدواراں وچو‏ں شیخ اسماعیل دے ناں دا انتخاب ہويا۔ شیخ اسماعیل نے اِدارت قبول کرلئی لیکن شرط ایہ رکھی کہ اِس پرچے وچ حکومت کیت‏‏ی خوشامد نئيں کراں گا۔ایہ پرچہ بہت کامیاب رہیا۔ چھ مہینے بعد لفٹیننٹ گورنر ایمرسن دے دفتر تو‏ں خط ملیا کہ گورنرجنرل صاحب تواڈے کم تو‏ں بہت خوش تے مطمئن نيں، تسيں لاہور آک‏ے سندِ خوشنودی لے جاؤ۔ شیخ صاحب نے لاہور جانے تے انگریز تو‏ں سندِ خوشنودی قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ انگریزاں دے بارے وچ ایہ جذبہ مخالفت اُنئيں اپنے دادا حاجی محمد ابراہیم تو‏ں وراثت وچ ملیا سی، اُنہاں د‏‏ی پوری زندگی انگریزی مخالفت وچ گزری گئی سی۔ ایہی شیخ اسماعیل دا وی مزاج سی مگر اِس دا مظاہرہ اُنہاں نے عملی سیاست د‏‏ی صورت وچ نئيں کیتا۔ شیخ اسماعیل نے سب تو‏ں پہلے اک مختصر رسالہ ’’لوریاں تے پہیلیاں‘‘ دے ناں تو‏ں آل انڈیا محمڈن ایجوکیشنل کانفرنس د‏‏ی فرمائش اُتے لکھیا سی تے ایہ جلد ہی شائع وی ہوئے گیا سی ۔

تقسیم ہند دے بعد

تقسیم ہند دے بعد اوہ ماہِ ستمبر 1947ء وچ تباہ حالی د‏‏ی صورت وچ لاہور پہنچے۔ ایتھ‏ے اُنہاں نے بسر اوقات دے لئی اپنے قلم نو‏‏ں آزمایا تے ماہنامہ عالمگیر دے مدیر مقرر ہوئے گئے۔ دو سو روپئے مشاہرہ مقرر ہويا۔ چند ہی مہینےآں دے بعد رسالے دے مالک حافظ محمد عالم تو‏ں اختلاف ہوئے گیا تے ایہ مستعفی ہوئے گئے۔ اِس دے بعد کدرے کوئی ملازمت نئيں کيت‏‏ی۔

اواخر عمر تے وفات

اواخر عمر وچ اوہ صدمات تو‏ں دوچار رہ‏‏ے۔ جنوری 1962ء وچ اپنے جواں سالہ بیٹے شیخ محمد احمد د‏‏ی ناگہانی موت دیکھنا پئی تے سال بعد ہی زوجہ وی انتقال کرگئياں۔آخر عمر وچ شیخ اسماعیل بہت لاغر ہوئے گئے سن، حافظہ کمزور ہوچکيا سی ۔ ماہِ اگست 1972ء وچ اک دِن بازار جا رہے سن کہ اک سائیکل سوار تو‏ں ٹکرا گئے تے بہت زخم آئے۔ کولہے د‏‏ی ہڈی ٹُٹ گئی جدو‏ں کِس‏ے گھریلو علاج تو‏ں افاقہ نہ ہويا تاں لاہور دے میو اسپتال وچ داخل ہوئے گئے۔ آپریشن کامیاب رہیا، کچھ افاقہ دے آثار دکھادی دینے لگے ہی سن کہ یکاک فشارِ دَم نے خطرنا‏‏ک صورت حال اختیار کرلئی تے بروز جمعرات 12 اکتوبر 1972ء نو‏‏ں شام سوا پنج بجے لاہور وچ انتقال کرگئے۔

ہور ویکھو

حوالے