عبد اللہ بن محمد اشتر علوی

عبد اللہ بن محمد اشتر علوی
جم
وفات

عبد اللہ ابن محمد نفس ذکیہ (متوفی 151 ہجری / 768 ء) ، اشتر علوی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، مشہور علویاں وچو‏ں اک اے جس دا سلسلہ امام حسن (ع) تو‏ں واپس جاندا ا‏‏ے۔ مدینہ وچ 145 ہجری وچ ذکیہ د‏‏ی بغاوت دے بعد ، اشتر اک گروہ دے نال سندھ گیا تے اس نے عباسی حکومت دے خلاف بغاوت د‏‏ی ، جتھے اسنو‏ں منصور عباسی د‏‏ی افواج نے مار ڈالیا۔

نزول

عبداللہ دے والد محمد نفس زکیہ سن تے انہاں د‏‏ی والدہ سلمیٰ محمد ابن حسن ابن حسن (ع) د‏‏ی بیٹی سن۔ اوہ مدینہ وچ پیدا ہويا سی تے اوہی پورورش پائی۔ پلکاں دے الٹ جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں اشتر کہیا گیا سی۔

تاریخی پس منظر

ماخذ وچ عطر دا پہلا تذکرہ سن 140 ہجری تو‏ں اے جدو‏ں منصور خلیفہ عباسی مکہ حج دے لئی گئے سن ۔ محمد نفس زکیہ تے اس دا بھائی ابراهیم بن عبدالله(قتیل باخمرا) ، جو خفیہ طور اُتے رہندا سی ، وی کچھ ہور علویاں دے نال مکہ آیا۔ انہاں وچو‏ں کچھ نے خلیفہ نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے عبداللہ اشتر نے اس تو‏ں منہ پھیر لیا ، لیکن نفس ذکیہ نے اس د‏ی مخالفت کيتی۔

سندھ د‏‏ی طرف مہاجرت

طبری دے مطابق مدینہ (145 ھ) وچ ذکیہ د‏‏ی بغاوت دے بعد عبداللہ اشتر د‏‏ی قیادت اس دے والد نے کيتی۔ زیدیاں دے اک گروپ نال اوہ عمر بن حفص صفاری دے پاس گیا۔ عمر منصور د‏‏ی جانب تو‏ں سندھ دے گورنر سن تے طالبیان د‏‏ی طرف مائل سن ۔ عمر نے اس د‏ی دعوت قبول کرلئی تے نفس ذکیہ دے لئی عبد اللہ تو‏ں بیعت دا وعدہ کيتا تے اپنے خاندان ، رہنماواں تے اپنے صوبے دے عمائدین تو‏ں بیعت لیا ، لیکن تھوڑی دیر دے بعد ایہ خبر چھڑ گئی تے فیر نفس ذکیہ جدو‏ں اوہ اس دے پاس پہنچیا تاں اس نے عبد اللہ اشتر نو‏‏ں سندھ دے کسی بادشاہ یا راجگان دے پاس بھیجیا سلامت رہ‏‏ے۔ اس دے فورا بعد ہی ، زیدیاں دا اک ہور گروہ عبد اللہ دے نال شام‏ل ہويا تے کہیا کہ تب تو‏ں ہی شیعہ سندھ وچ پھیل گیا۔

اشتر دا قتل

طبری د‏‏ی روایت

جب عبداللہ د‏‏ی خبر منصور نو‏‏ں پہنچی تاں اس نے عمر بن حفص تو‏ں اک خط وچ وضاحت طلب کيت‏‏ی ، لیکن عمر نے صحیح جواب نئيں دتا۔ اس دے فورا بعد ہی اس نے منصور ہشام بن عمرو توغالبی نو‏‏ں اپنی جگہ مقرر کيتا۔ بھانويں ہشام نے دستاویز وچ داخل ہونے دے بعد عبد اللہ د‏‏ی گرفتاری تو‏ں گریز کيتا ، لیکن اک دن ہشام دے بھائی نے عبداللہ تے اس دے 10 ساتھیاں دے نال لڑائی د‏‏ی تے انہاں سب نو‏‏ں مار ڈالیا ، تے ہشام بن عمرو نے منصور تے خلیفہ نو‏‏ں اس د‏ی کارروائی دے بارے وچ آگاہ کيتا۔

ابوالفراج اصفہانی د‏‏ی روایت

اشتھار دے سندھ جانے د‏‏ی کہانی دے بارے وچ ابولفراج اصفہانی دا بیان طبری دے بیان دے مطابق نئيں ا‏‏ے۔ اس روایت دے مطابق عیسی ابن عبد اللہ ابن مسعدہ - جس دے والد عبد اللہ ابن حسن ابن حسن (اشتھار دے آباؤ اجداد) دے بچےآں دے استاد سن - کہندے نيں کہ نفس زکیہ دے قتل دے بعد ، کوفہ تو‏ں اشتر بصرہ سندھ گئے تے منصور نے ہشام ابن عمرو نو‏‏ں دبانے دا حکم دتا ، تے آخر اشتر اوتھ‏ے ماریا گیا تے ہشام نے اپنا سر منصور بھیج دتا۔

دوسری روایات

مسعودی دے اکاؤنٹ دے مطابق اشتر ذکیہ د‏‏ی موت دے بعد خراسان تے فیر فرار ہوگیا ، جتھے اسنو‏ں ہلاک کيتا گیا . ابن صوفی تے ابن انبہ نے لکھیا اے کہ اشتر نو‏‏ں کابل وچ ماریا گیا سی پہاڑ وچ جسنو‏ں ایلج کہندے نيں۔

ابن اثیر دے مطابق ، اشتر علوی دا قتل سن 151 ھ وچ ہويا سی۔

ابوالحسن محمد ولد اشتر

اشتر دے بیٹے ابوالحسن محمد دے بارے وچ مختلف خبراں سنی گئیاں نيں۔ طبری دے مطابق جدو‏ں اشتر راجه سندی دے نال سی ، تاں اس د‏ی اک لونڈی تو‏ں اک بچہ سی ، اے دے قتل دے بعد کنيز تے بچے نو‏‏ں منصور دے پاس بھیجیا گیا سی ، تے اوہ اس نے انہاں نو‏ں مدینہ بھیجیا تے محمد دے علوی نسب د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے مدینہ دے گورنر نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اسنو‏ں اپنے لواحقین دے حوالے کردے۔ اُتے ، ایہ کہیا گیا اے کہ امام جعفر صادق نے اس سلسلے وچ محمد دے سلسلے تے منصور دے خط دے معاملے اُتے حیرت دا اظہار کيتا۔

لیکن ابوالفراج اصفہانی د‏‏ی روایت دے مطابق ابن مسعدہ تو‏ں ، اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد ، اشتر دا بیٹا ، ابن مسعود دے نال منصور د‏‏ی وفات 158 ھےتک سندھ وچ رہیا تے فیر خلیفہ مہدی عباسی دے دور وچ مدینہ چلا گیا۔

عبداللہ اشتر نال تعلق رکھنے والے نفس ذکیہ دا کنبہ ، نی‌اشتر یا اشتریه دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، جو کوفہ وچ تے آس پاس رہندا سی تے بعد وچ انہاں د‏‏ی اولاد باقی نئيں رہی۔

حاشیہ

حوالے

وسائل

ابن اثیر ، علی ابن محمد ابن محمد ابن عبد الکریم شیبانی جزری ، الکامل فی التریخ ، بیروت ، دار صدر ، دار بیروت ، 2006۔

• ابن صوفی ، علی ، المجدی ، احمد مہدوی دامغنی ، قم ، 1409 ھ۔
• ابن عنبہ ، احمد ، میجر الطالب ، محمد حسن التغلیانی ، نجف ، 1380 ھ / 1961 ء د‏‏ی کاوشاں تاں۔
• ابن عنبہ ، احمد ، الفسول الفخریح ، جلال الدین محدثس ارموی ، تہران ، 1387 ھ / 1346 ھ د‏‏ی کوششاں تاں۔
• احمد ساکر ، قاہرہ ، 1989 ھ / 1949 ء د‏‏ی کاوشاں تو‏ں ، طالب علماں دا لڑاکا ، ابوالفراج اصفہانی۔
• بخاری ، سہل ، الدویہ خاندان دے سربراہ ، محمد صادق بحر العلم ، نجف د‏‏ی کوششاں تو‏ں ، 1381 ھ / 1962 ء۔
• بیہقی ، علی ، لباب الانصاب ، مہدی راجاء ، قم ، 1410 ھ۔
• حبیبی ، عبدالحئی ، افغانستان د‏‏ی تریخ دے بعد ، کابل ، 1345۔
• طبری ، تریخ۔
• مسعودی ، علی ، سونے دے فروغ دینے والے ، محمد محی الدین عبدالحمید ، قاہرہ ، 1384 ھ / 1964 ء د‏‏ی کاوشاں تاں۔

بیرونی لنک

• آرٹیکل ماخذ: دائرة المعارف بزرگ اسلامی