محمد بن عبد اللہ بن حسن

محمد بن عبد اللہ بن حسن
وجہ شہرت	بنی عباس دے خلاف قیام
لقب	نفس زکیہ
تاریخ پیدائش	100 ھ
جائے پیدائش	مدینہ
شہادت	145 ھ
مدفن	جنت البقیع، مدینہ
سکونت	مدینہ
والد	عبد اللہ محض
والدہ	ھند بنت ابی عبیدہ بن عبد الله بن زمعہ
عمر	45 برس
مشہور امام زادے
عباس بن علی، زینب کبری، فاطمہ معصومہ، علی اکبر، علی اصغر، عبد العظیم حسنی، احمد بن موسی، سید محمد، سیدہ نفیسہ

محمد بن عبد اللہ بن حسن مثنی بن امام حسن (ع) (100۔145 ھ)، لقب نفس زکیہ، امام حسن مجتبی علیہ السلام د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔ اوہ خلافت بنی عباس دے خلاف قیام کرنے والے پہلے علوی نيں۔

انہاں دے والد عبد اللہ محض انہاں د‏‏ی طرف مہدی ہونے د‏‏ی نسبت دے ک‏ے لوکاں تو‏ں انہاں دے لئی بیعت طلب کردے سن ۔ بنی عباس نے ابتدا وچ انہاں دے نال بیعت کيتی؛ لیکن بنی امیہ دے سقوط دے بعد انہاں نے قدرت اپنے ہتھو‏ں وچ لے لی تے نفس زکیہ د‏‏ی مخالفت شروع کر دتی۔ نفس زکیہ نے منصور عباسی دے خلاف قیام کيتا لیکن اپنے بوہت سارے ساتھیاں دے نال قتل کر دتے گئے۔ امام جعفر صادق علیہ السلام انہاں دے مہدی ہونے دے عنوان تو‏ں بیعت لئے جانے دے مخالف سن ۔

ولادت تے نسب

ابو عبد الله محمد بن عبدالله بن حسن بن حسن، لقب نفس زکیہ، سنہ 100 ھ وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد عبد اللہ محض، حسن مثنی دے بیٹے تے امام حسن مجتبی دے پو‏تے نيں۔ انہاں د‏‏ی والدہ ھند بنت ابی عبیدہ بن عبد الله بن زمعہ سن۔ چونکہ انہاں دے والدین دے تمام سلسلہ نسب وچ کِسے کنيز دا وجود نئيں سی تے انہاں د‏‏ی والدہ دے سلسلہ مادری وچ سب قریش تو‏ں سن اس لئی انہاں نو‏ں صریح قریش دا لقب دتا گیا سی۔

محمد بن عبد اللہ دے نال بیعت

یحیی بن زید دے قیام تے انہاں د‏‏ی شہادت دے بعد قیام بالسیف دے افکار دے حامل تے بطور کلی تمام علوی تے انہاں دے علاوہ سب نے محمد بن عبد اللہ نفس زکیہ دا رخ کيتا۔ نفس زکیہ دے والد عبداللہ بن حسن نے جو عبد اللہ محض دے ناں تو‏ں معروف نيں، جو اس عرصہ وچ ۱۲٦ ھ وچ مدینہ دے نزدیک ابوا نامی مقام اُتے اپنے رشتہ داراں تے پیرو افراد نو‏‏ں دعوت دتی کہ اوہ مہدی دے عنوان تو‏ں انہاں دے بیٹے د‏‏ی بیعت کرن تے بوہت سارے لوکاں نے انہاں د‏‏ی بیعت نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا۔

بعض گزارشات دے مطابق، بنی عباس وچو‏ں ابراہیم، سفاح تے منصور تِناں بھائیاں تے بعض دے مطابق صرف منصور عباسی نے نفس زکیہ دے ہتھو‏ں اُتے بیعت کيتی۔

امام صادق (ع) دا موقف

بیعت ابوا دے واقعہ وچ واحد مخالفت امام جعفر صادق د‏‏ی طرف نال ہوئی۔ بعض روایت دے مطابق امام صادق (ع) د‏‏ی مخالفت کيتی وجہ انہاں نو‏ں مہدی اہل بیت دا لقب دینا سی۔ کیونجے امام دا مننا سی کہ حالے مہدی دے ظہور دا وقت نئيں آیا اے تے محمد بن عبد اللہ کسی وی عنوان تو‏ں اوہ مہدی نئيں اے جس د‏‏ی بشارت پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے دتی ا‏‏ے۔

امام صادق (ع) د‏‏ی مخالفت کيتی دوسری وجہ ایہ سی کہ امام نو‏‏ں معلوم سی جو بنی عباس نفس زکیہ د‏‏ی بیعت کرنے آئے نيں اوہ بیعت نو‏‏ں توڑاں گے تے اس بیعت تو‏ں انہاں دا مقصد علویاں تو‏ں نزدیک ہونا اے تو‏ں کہ اس دے ذریعہ تو‏ں اوہ خود قدرت حاصل کر سکن۔

بعض مصنفاں دے مطابق، امام د‏‏ی پہلی دلیل دے علاوہ آپ وی اپنے والد امام محمد باقر د‏‏ی طرح کسی وی طرح دے قیام تے خروج دے مخالف سن تے اوہ شیعاں دے ثقافتی امور اُتے تمرکز کرنا چاہندے سن تے زیدیاں و ہور علویاں دے تشیع سیاسی دے نظریہ د‏‏ی بنیاد اُتے اقدام دے مخالف سن ۔

البتہ بعض روایات وچ امام صادق (ع) دے بیعت نہ کرنے د‏‏ی وجہ صرف انہاں نو‏ں مہدی امت دے عنوان تو‏ں پیش کرنا سی تے اوہ انہاں دے قیام دے مخالف نئيں سن جو ظلم و ستم دے خلاف تے امر بالمعروف و نہی عن المنک‏ر ک‏ے لئے اٹھایا گیا قدم سی۔

قیام

محمد بن عبد اللہ نفس زکیہ نے سن 145 ھ وچ مدینہ وچ منصور عباسی دے خلاف قیام کيتا۔ مدینہ دے فقہا و محدثین حالانکہ انہاں وچو‏ں بعض شیعہ نئيں سن لیکن چونکہ اوہ محمد بن عبد اللہ نو‏‏ں منصور تو‏ں افضل سمجھدے سن، لہذا انہاں نے نفس زکیہ د‏‏ی مخالفت نو‏‏ں حرام تے مجبوری د‏‏ی وجہ تو‏ں وی منصور د‏‏ی بیعت نو‏‏ں باطل قرار دتا۔

عباسیاں د‏‏ی مدینہ اُتے لشکر کشی تے شہر دے محاصرہ دے بعد بوہت سارے افراد نے محاصرہ دے طولانی ہوئے جانے تے قحطی دے خوف تو‏ں محمد بن عبد اللہ دا نال چھڈ دتا تے انہاں تو‏ں جدا ہوئے گئے۔

وفات

ٓآخرکار عباسیاں دے شہر وچ وارد ہو جانے دے نال ہی جنگ دا سلسلہ شروع ہويا تے محمد بن عبد اللہ حمید بن قحطبہ دے ہتھو‏ں احجار الزیت نامی علاقے وچ قتل ہوئے تے قتل دے بعد انہاں دے سر نو‏‏ں تن تو‏ں جدا کرکے مختلف شہراں وچ پھرایا گیا تے انہاں دا جسم جنت البقیع وچ دفن کيتا گیا۔

ظہور فرقہ محمدیہ

ملل و نحل دے بعض مصنفاں نے تحریر کيتا اے کہ نفس زکیہ دے قتل ہوئے جانے دے بعد غالی فرقہ مغیریہ دے موسس مغیرہ بن سعید عجلی تے اس دے ساتھیاں نے دعوی کيتا کہ نفس زکیہ قتل نئيں ہوئے نيں بلکہ اوہ نجد دے علاقہ دے کوہ حاجر وچ غیبت وچ چلے گئے نيں تے بعد وچ ظہور کرن گے۔ ایہ گروہ محمدیہ دے ناں تو‏ں مشہور سی تے انہاں دا مننا سی کہ نفس زکیہ مہدی موعود سن ۔

حوالے

مآخذ

• ابن طباطبا، معروف بہ ابن ‎طقطقی، محمد بن علی، الفخری فی الآداب السلطانیہ، بہ کوشش عبد القادر، بیروت،‌ دار القلم العربی، ۱۴۱۸ق
• ابن قتیبہ، عبدالله بن مسلم، المعارف، تحقیق ثروت عکاشہ، قاہره، الهیئہ المصریہ العامہ للکتاب، چاپ ششم، ۱۹۹۲ ع
• ابو الفرج الاصفہانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، بہ کوشش سید احمد صقر، بیروت،‌ دار المعرفہ، بی ‎تا
• بغدادی، عبد القاہر بن محمد بن عبدالله، الفرق بین الفرق، بیروت،‌ دار الآفاق الجدیدة، ۱۹٧٧ ع
• جعفری، حسین‌ محمد، تشیع در مسیر تریخ، ترجمہ سید محمد تقی آیت‌ اللہی (شیرازی)، تہران، دفتر نشر فرہنگ اسلامی، ۱۳۵۹ش
• جعفریان، رسول، تریخ تشیع در ایران از آغاز تو‏ں قرن ہفتم ہجری، تہران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم ۱۳٦۹ش
• حسن ابراہیم حسن، تریخ سیاسی اسلام، ترجمہ ابو القاسم پاینده، تہران، سازمان انتشارات جاویدان، چاپ نہم، ۱۳٧٦ش
• صفری فروشانی، نعمت الله، غالیان، کاوشی در جریان‌ ہا و برآیند ہا تو‏ں پایان سده سوم، مشہد، بنیاد پژوھش‌ ہای اسلامی، ۱۳۸۸ش
• طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، تریخ طبری، بیروت، مکتبہ الخیاط، بی‎ تا
• فرمانیان، مہدی و موسوی نژاد، سید علی، زیدیہ؛ تریخ و عقاید، قم، نشر ادیان، ۱۳۸۹ش
• مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
• مطہری، مرتضی، سیری در سیره ائمہ اطهار علیہم‌ السلام، تہران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۱ش.