عبقات الانوار فی امامۃ الائمۃ الاطہار (کتاب)
عبقات الانوار فی امامۃ الائمۃ الاطہا ر فارسی بولی وچ لکھی گئی اک مشہور کتاب اے۔
موضوع کتاب
[سودھو]اس کتاب دا موضوع علم کلام اے۔ اس وچ حضرت علی (ع) دی امامت نوں قرآن تے حدیث توں ثابت کيتا گیا اے۔
وجہ وروش تالیف
[سودھو]عبد العزیز محدث دہلوی نے اہل تشیع دے عقائد دی رد وچ فارسی وچ کتاب تحفۂ اثنا عشریہ لکھی ،۔ اکثر شیعہ علما نے اس کتاب دے ہر باب دا وکھ وکھ کتاب دی صورت وچ رد کيتا۔ آیت الله سید دلدار علی نقوی ؒ نے شیعہ عقیدہ توحید ، نبوت ، امامت و آخرت دے خلاف لکھے گئے ابواب پنجم ،ششم، ہفتم و ہشتم دے رد وچ "الصَّوارمُ الإلهیّات فی قَطْع شُبَهات عابدی العُزّی و اللّات" ، "حِسامُ الاسلام و سَهامُ المَلام"، " خاتِمَةُ الصَّوارم" ،"ذو الفقار"اور"اِحْیاءُ السُّنّة و اماتَةُ الْبِدْعَة بِطَعْنِ الأسِنَّة" لکھياں۔ علامہ سید محمد قلی موسوی ؒنے تحفہ اثنا عشریہ دے پہلے، دوسرے، ستويں، دسويں تے گیارہويں ابواب دا وکھ وکھ جواب دتا تے انہاں کتاباں دا مجموعہ "الأجناد الإثنا عشريۃ المحمديۃ" دے عنوان توں شائع ہويا۔ مولانا خیر الدین محمد الہ آبادی ؒ نے باب چہارم دے جواب وچ "هدایة العزیز " لکھی۔ انہاں دے علاوہ وی کئی علما نے تحفہ اثنا عشریہ دے ابواب دے رد وچ کتاباں تصنیف کيتياں جنہاں وچ شیعہمکتب فکر دا موقف واضح کيتا گیا- البتہ بعض علما نے اس دے تمام ابواب دے جواب وچ اک ہی کتاب لکھی جنہاں وچوں علامہ سید محمّد کمال دہلوی ؒنے" نزھۃ اثنا عشریۃ" تے مرزا محمد ہادی رسواؒ نے اردو وچ "تحفۃ السنۃ " لکھياں۔ نزھہ اثنا عشریہکی اشاعت تاں تحفہ اثنا عشریہ دی پہلی اشاعت دے تن سال بعد ہی ہوئے گئی سی تے اس وجہ توں ریاست جھاجھڑ دے سنی راجا نے علامہ سید محمّد کامل دہلویؒ نوں بطور طبیب علاج کروانے دے بہانے توں بلوایا تے دھوکے توں زہر پلیا کے قتل کر دتا۔ انہاں جواگل کيتی اشاعت دے نتیجے وچ شاہ عبد العزیز دے شاگرد سید قمر الدین حسینی، جنہاں دے لئی انہاں نے" اجالہ نافعہ "کے عنوان توں علم حدیث دا اک رسالہ لکھیا سی، نے شیعہ مسلک اختیار کر ليا[۱]۔ تحفہ اثنا عشریہ دی رد وچ لکھی گئی کتاباں وچ سب توں زیادہ شہرت جس کتاب نوں نصیب ہوئی اوہ [[سید حامد حسین موسوی میر سید حامد حسینؒ تے انہاں دی اولاد دی لکھی گئی ویہہ جلداں اُتے مشتمل کتاب "عبقات الانوار فی امامۃ الائمۃ الاطہار" اے جو تحفہ اثنا عشریہ دے ستويں باب دے رد وچ لکھی گئی سی، ایہ کتاب شیعہ عقیدہ امامت اُتے لکھی گئی جامع ترین کتاب اے۔۔ اس کتاب دا عربی ترجمہ آیت الله میلانی نے کيتا تے اردو ترجمه مولانا سید شجاعت حسین گوپالپوری نے کيتا جو نورالانوار ترجمه عبقات الانوار (حدیث ثقلین) دو جلد وچ شائع ہوئی .[۲]
مؤلف نے ابتدا وچ احادیث دی سند نوں صرف اہل سنت دے ہاں متواتر تے قطعی الصدور ہونے دی حیثیت توں بحث کيتی اے۔ اس حوالے توں انہاں نے اہل سنت دے ہاں معتبر ترین مدارک دے ذریعے پیغمبر اکرم(ص) دے زمانے توں لے کے خود دہلوی دے زمانے تک پہلے بلا واسطہ راویاں دی صحابہ دے ذریعے توثیق تے تعدیل دی اے فیر اس توثیق کرنے والے صحابہ دی تابعین دے ذریعے توثیق دی اے اس دے بعد غیر مستقیم راویاں دی توں خود دہلوی دے زمانے تک توثیق نوں کتاباں رجال تے تراجم تے جوامع حدیثی دے ذریعے توثیق دی اے۔ اس دے بعد حدیث دے مضامین دی تجزیہ و تحلیل کردے ہوئے انہاں نوں شیعہ نظریے دے نال مطابقت رکھنے تے اس اُتے دلالت کرنے دی کیفیت نوں بیان فرمایا اے۔ تے آخر وچ اہل سنت دی طرف توں وارد تمام اعتراضات نوں اک اک کرکے نقل کردے ہوئے سب دا مدلل جواب دتا اے تے چہ بسا انہاں جوابات دے لئی وی خود اہل سنت دیاں کتاباں توں دلائل پیش کیتے نيں۔
مضامین کتاب
[سودھو]- پہلا باب: حدیث من کنت مولاه فهذا علی مولاه جو حدیث غدیر دے ناں توں معروف اے دے نال مختص اے تے ایہ دو حصےآں اُتے مشتمل اے:
- اک لکھ توں زیادہ صحابہ، تابعین، تابع تابعین، حفّاظ تے اہل سنت دے علم حدیث دے ماہرین توں خود دہلوی دے زمانے تک دا ناں انہاں دی مختصر حالات زندگی تے انہاں دی توثیق دے نال بیان کيتا اے۔
- حدیث دی مضمون دی تجزیہ و تحلیل تے اس دا حضرت علی(ع) دی امامت اُتے دلالت کرنے دی کیفیت نوں بیان کردے ہوئے دہلوی دے اعتراضات دا مدلل جواب دتا اے۔
پہلا حصہ 1251 صفحات اُتے مشتمل اک جلد وچ مرتب کيتا اے جدوں کہ دوسرا حصہ ہزار صفحات دے دو جلداں اُتے مشتمل اے تے خود مؤلف دے زمانے وچ ہی چاپ سنگی دے نال منظر عام اُتے آگئی سی تے ایہ تِناں مجلدات "غلام رضا مولانا بروجردی" دے تحقیق دے نال دس جلداں وچ قم المقدس وچ منظر عام اُتے آگئی اے۔ اس حصے دا خلاصہ فیض القدیر دے ناں توں شیخ عباس قمی نے 462 صفحات وچ منتشر کيتا اے۔
- دوسرا باب: حدیث متواتر یا علی أنت منی بمنزلة هارون من موسی إلا أنه لا نبی بعدی جو حدیث منزلت دے ناں توں معروف اے توں مختص اے۔ اسنوں وی حدیث غدیر دی طرح دو حصےآں وچ بیان کيتا اے۔ ایہ جلد خود مؤلف دے زمانے وچ 977 صفحات اُتے مشتمل لکھنؤ وچ سنہ 1295ہ.ق وچ منتشر ہوئی تے مؤلف دے 100 سالواں برسی دی مناسب توں اصفہان وچ آفسٹ ہوئی اے۔
- تیسرا باب: حدیثإن علیا منی و أنا منه، و هو ولی کلّ مؤمن بعدی جو حدیث ولایت دے ناں توں معروث اے توں مختص اے۔ ایہ حصہ 585 صفحات اُتے مشتمل اے تے سنہ 1303 ه.ق وچ ہندوستان وچ منتشر ہوئی اے۔
- جوتھا باب:حدیث "... اللهم ائتنی بأحبّ خلقک إلیک یأکل معی من هذا الطیر جو حدیث طیر دے ناں توں معروف اے، دے نال مختص اے۔ ایہ حصہ 736 صفحات اُتے مشتمل دو جلداں وچ سنہ1306 ه.ق نوں لکھنؤ وچ منتشر ہوئی اے۔ (مطبعہ بستان مرتضوی)
- پانجواں باب: حدیث أنا مدینة العلم و علی بابها جو حدیث مدینۃ العلم دے ناں توں معروف اے دے نال مختص اے۔ ایہ حصہ دو مجلدات اُتے مشتمل اے تے پہلی جلد 745 صفحات اُتے مشتمل سنہ 1317 ه.ق وچ جدوں کہ دوسری جلد 600 صفحات اُتے مشتمل سنہ 1327 ه.ق وچ منتشر ہوئی (بہ اہتمام سید مظفر حسین)
- چھٹا باب: حدیثمن أراد أن ینظر إلی آدم و نوح... فینظر إلی علی جو حدیث تشبیہ توں معروف اے، توں مختص اے۔ ایہ حصہ دو مجلّدات اک 456 صفحات جدوں کہ دوسری 248 صفحات اُتے مشتمل سنہ 1301 ه.ق وچ منتشر ہوئی اے . (لکھنؤ وچ )
- ساتواں بابا: حدیث کے نال مختص اے جس دی پروف ریڈینگ نئيں ہوئی اے۔
- اٹھواں بابت: حدیث کنت أنا و علی نورا بین یدی اللّه پہلے أن یخلق الله آدم جو حدیث نور توں معروف اے دے نال مختص اے .
- نواں باب: غزوہ خیبر وچ پیغمبر اکرم(ع) دی زبانی ارشاد ہونے والی حدیث رایت دے بارے وچ اے۔ (اک جلد وچ )
- دسواں باب: حدیث علی مع الحق و الحق مع علی(ع) دے نال مختص اے۔ اس حصے دا ہتھ توں لکہويا نسخہ کتابخانہ ناصریہ وچ موجود اے۔
- گیارہواس باب: خدیث إن منکم من یقاتل علی تأویل القرآن کما قاتلت علی تنزیله دے نال مختص اے۔ اس حصے دا وی پروف ریڈینگ شدہ نسخہ موجود نئيں اے۔(3 جلداں وچ )
- بارہواں باب: متواتر تے معروف حدیث ثقلین تے اس دے نال حدیث سفینہ دے نال مختص اے ایہ حصہ لکھنؤ وچ سنہ 1313 تے 1351 ه.ق وچ جدوں کہ اصفہان وچ سنہ 1380 ه.ق وچ ( 6 جلداں وچ ) مدرسہ الامام المہدی 1406 ه.ق وچ منتشر ہوئی اے۔ خود مؤلف دے زمانے وچ ایہ حصہ چاپ سنگی وچ ( 6 جلداں وچ ) سید محمد علی روضاندی دی کوششاں توں اصفہان وچ (عبقات تے اس دے مؤلف ہور "تحفہ اثنا عشریہ" دے بارے وچ اک مفید خط دے نال) منتشر ہوئی اے۔
اس طرح اس مجموعے دے مباحث دا تحقیقی تے مفید خلاصہ نفحات الأزہار فی خلاصۃ عبقات الأنوار دے ناں توں عربی بولی وچ سید علی میلانی دے قلم توں 20 جلداں وچ قم وچ منتشر ہوئی اے [۳]۔
درج بالا مجموعے دے پنج حصے مرحوم سید میرحامد حسین، تن حصے انہاں دے بیٹے سید ناصر حسین تے دو حصے سید محمد سعید فرزند سید ناصر حسین نے ايسے روش تے اسلوب دے مطابق پایہ تکمیل تک پہنچائے جسنوں سید میر حامد حسین نے اپنایا سی-
خصوصیات کتاب
[سودھو]مؤلف دی علمی قابلیت تے صلاحیت
[سودھو]مؤلف دی قدرت علمی، وسعت مطالعہ تے موضوع اُتے خارق العادہ احاطے نوں اس کتاب دے تمام مجلدات توں بخوبی اندازہ لگایا جا سکدا اے۔ مثلا اک جگہ اُتے حدیث ثقلین دی شیعہ مدعا اُتے دلالت نوں 66 طریقےآں توں بیان کيتا اے۔ ايسے طرح اک ہور جگہ اس حدیث دی شیعہ مطلوب اُتے دلالت دے بارے وچ ابن جوزی دے اشتباہات نوں 165 نقض تے تالی فاسد دے نال جواب دتا اے تے کتاب تحفہ دے مؤلف دا ایہ دعوا کہ عترت دے معنی تمام اقارب نيں تے اس دا لازمہ تمام رشتہ داراں دی اطاعت دا واجب ہونا اے نہ فقط اہل بیت کی، اس دعوا نوں باطل کرنے دے لئی 51 نقض تے اعتراض وارد کيتا اے۔
اسی طرح انہاں نے جس مطلب یا بحث نوں وی چھیڑا اے اس دے تمام قابل بحث جوانب نوں مد نظر رکھدے ہوئے اس موضوع دے بارے کما حقہ تحقیقات نوں اس دے انتہائی درجہ تک پہنچایا اے تے قارئین دے لئی اس کتاب دے مطالعے دے بعد دوبارہ کسی منابع دی طرف رجوع کرنے دے حوالے توں بے نیاز کيتا اے۔
مناظرہ دے آداب تے گفتگو دے اصولاں دی رعایت
[سودھو]صاحب عبقات دوسرے شیعہ علما دی طرح اہل سنت علما دے نال مناظرہ تے بحث و مباحثہ کردے وقت مناظرہ تے گفتگو دے آداب تے قواعد دی رعایت کردے سن جدوں کہ طرف مقابل اگرچہ ایہ ادعا کردے سن لکین عملا اس اُتے پابند نئيں رہندے سن ۔
الف: بحث و گفتگو دے آداب وچوں اک ایہ اے کہ جدوں انسان کسی موضوع دے بارے وچ کِسے دا کلام نقل کرے تاں امانت دی رعایت کردے ہوئے بغیر کمی و زیادتی دے پورا کلام نقل کرے فیر محل اشکال تے اعتراض نوں مشخص کرکے اس دا نقضی یا حلی جواب دے۔ اس صورت وچ سننے یا دیکھنے والا طرفین دے مدعا تے دلائل نوں سننے دے بعد صحیح فیصلہ کردے ہوئے درست تے صحیح نظریے دا انتخاب کر سکے۔
میر حامد حسین کتاب عبقات وچ خطبہ دے بعد دہلوی (صاحب تحفہ) دی عین عبارت نوں بغیر کسی کمی و زیادتی دے نقل کردے نيں ایتھے تک کہ کتاب دے حاشیے وچ اس نے خود یا کسی تے نے کوئی وادھا کيتا ہوئے تاں اسنوں وی من و عن نقل کردے نيں فیر انہاں دا جواب دیندے نيں۔ جدوں کہ دہلوی اس اصول دی رعایت نئيں کردا مثلا حدیث ثقلین نوں نقل کرنے دے بعد کہندا اے: "یہ حدیث وی پچھلے احادیث دے مطابق شیعہ مدعا دے نال کوئی ربط نئيں رکھدی" ایہ کہ کر اس حدیث دے بارے وچ شیعہ استدلال دی طرف کوئی اشارہ نئيں کردا ايسے طرح حدیث نور نوں نقل کرنے دے بعد کہندا اے : "یہ حدیث وی مدعا اُتے دلالت نئيں کردی" لیکن اس حوالے توں شیعاں دے دلائل دی طرف اشارہ نئيں کردا۔
ب: گفتگو تے مناظرہ دے ہور آداب وچوں اک ایہ اے کہ مناظرے وچ اک ایسی چیز توں احتجاج کرے جسنوں طرف مقابل قبول کرت ہوئے تے انہاں دے ہاں ایہ چیز حجت ہوئے نہ ایہ کہ خود ساڈے ہاں حجت ہوئے۔
صاحب عبقات جس مسئلے وچ وی وارد ہُندے نيں خود اہل سنت دیاں کتاباں توں احتجاج کردے نيں تے خود انہاں دے حفاظ تے علما و مشاہیر دے اقوال دے ذریعے انہاں اُتے استدلال کردے نيں۔ لیکن دہلوی اس قاعدے تے اصول اُتے وی عملی طور اُتے ملتزم نئيں رہندا ايسے لئی دیکھدے نيں کہ حدیث ثقلین دے مقابلے وچ حدیث "" توں تمسک کردے ہیس حالنکہ اس حدیث نوں فقط اہل سنت نقل کردے نيں شیعہ اسنوں اصلا نقل ہی نئيں کردے۔
ج: مناظرہ دے ہور اصول وچوں اک ایہ اے کہ انسان احتجاج تے رد کردے وقت حقیقت دا اعتراف کرے۔ صاحب عبقات جے کسی حدیث توں استدلال کرنا چاہندے نيں تاں اسنوں اہل سنت طرق توں استناد کردے نيں تے طرف مقابل نے جنہاں جن واسطےآں توں اسنوں استناد کيتا اے انہاں سب نوں ذکر کردے نيں تے اس حوالے توں صرف اک یا دو نفر دے نقل کرنے اُتے اکتفاء نئيں کردے نيں بلکہ تمام اسناد نوں نقل کردے نيں اس حوالے توں بطور نمونہ حدیث "" دے حوالے توں صاحب عبقات دا رویہ دیکھ سکدے نيں جسنوں اہل سنت نے حدیث "طیر" دے مقابلے وچ نقل کردے نيں۔ لیکن انہاں دے مقابلے وچ دہلوی جدوں "حدیث ثقلین" نوں نقل کردا اے تاں فقط زید بن ارقم دے توسط توں نقل کردے نيں حالنکہ اس حدیث نوں 20 توں زیادہ افراد نے صحابہ توں نقل کيتا اے۔ اس دے علاوہ کہ حدیث نوں ناقص نقل کيتا اے جملہ "" نوں جسنوں مسند احمد تے صحیح ترمذی نے نقل کيتا اے اس توں حذف کيتا اے۔
ردّ کرنے دا طریقہ
[سودھو]الف: طرف مقابل دا پورا کلام نقل کرنا: جداں کہ پہلے اشارہ ہويا کہ آپ دہلوی دا پورا کلام بغیر کسی کمی و بیشی دے نقل کردے سن حتی اسنوں نقل بہ معنی اسيں نئيں کردے بلکہ عین اس دی عبارات نوں نقل کردے سن ۔
ب: موضوع دے تمام جوانب دا مطالعہ کرنا: آپ جس موضوع اُتے وی بحث کردے اس دے تمام جوانب دا دقیق بررسی تے تحقیق کردے سن ۔ لہذا جدوں اپنے مد مقابل دی گل نوں رد کرنا چاہندے نيں تاں صرف اک دو دلیل اُتے اکتفاء نئيں کردے بلکہ اس قدر دلائل تے شواہد پیش کردے کہ مد مقابل دی گل سرے توں ہی کعدم ہوکے رہ جاندی۔ بطور نمونہ جدوں حدیث ثقلین دے بارے وچ جدوں ابن جوزی دی گل نوں رد کرنا چاہندا اے تاں 156 طریقےآں توں اسنوں رد کردے نيں۔
ج: مکمل تحقیق: میر حامد حسین مرحوم جدوں وی کسی موضوع اُتے بحث کرنا شروع کردے تاں اس موضوع دے متعلق تمام اقوال نوں نقل کردے فیر انہاں سب دا اک اک کر کے جواب دیندے ایتھے تک کہ اس موضوع دے بارے وچ امکانی اقوال نوں وی نقل کرکے انہاں دا وی جواب دیندے سن ۔ ايسے لئی دہلوی دی گل نوں رد کردے وقت نصراللہ کابلی، ابن حجر تے طبری وغیرہ دے اقوال نوں وی نقل کرکے انہاں دا وی جواب دیندے سن ۔ مثلا جدوں دہلوی حدیث سفینہ نوں پیش کردے نيں تے اس حدیث دی امام علی(ع) دی امامت اُتے دلالت دا انکار کردے نيں لیکن اس دے سند وغیرہ توں بحث نئيں کردے۔ لیکن صاحب عبقات شروع وچ اس حدیث نوں نقل کرنے والے 92 افرد دا ذکر کردے نيں (کیونجے آپ دتی نظر وچ سند توں بحث دلالت توں بحث اُتے مقدم اے ) تے اس دے اسناد نوں ذکر کرنے دی وجہ وی ایہ سی کہ ابن تیمیہ اس حدیث نوں بے سند قرار دیندے ہوئے اس دے سند دا انکار کردا اے، اس دے بعد آپ اس حدیث نوں ذکر کرنے والے معتبر کتاباں دا تذکرہ کردے نيں۔
د: بحث کيتی ریشہ یابی: اک اصول جسنوں صاحب عبقات اپنے مد مقابل دی گل نوں رد کرنے وچ ہمیشہ مد نظر رکھدے نيں اوہ اس بارے وچ مطرح اقوال دی ریشہ یابی اے۔ اس کم توں آپ نوں درج ذیل اہداف نوں حاصل کرنا چاہندے سن :
- سب توں پہلے آپ ایہ ثابت کرنا چاہندے سن کہ دہلوی نے کوئی نويں گل نئيں کيتی اے بلکہ اس دی ساری گلاں اس توں پہلے والے علما نے اپنی کتاباں وچ ذکر کیتے سن ایويں آپ ثابت کردے نيں کہ دہلوی نے "نصراللہ کابلی" دی کتاب صواقع جو فارسی وچ سی نوں اردو وچ ترجمہ کيتا اے اس دے علاوہ اپنے والد" حسام الدین سہارنبوری" -صاحب المرافض- دی کچھ گلاں نوں وادھا کيتا اے ارو اسنوں "تحفہ اثنا عشریہ" دے ناں توں پیش کيتا اے ايسے طرح اس دی کتاب "بستان المحدثین" "تاج الدین دھّان" دی کتاب "کفایۃ المتطلع" دا ترجمہ اے۔
- اقوال دی ریشہ یابی توں آپ اس نتیجے اُتے پہنچدے نيں کہ انہاں وچوں بعض نسبتاں دی کوئی حقیقت نئيں اے ۔مثلا جدوں کتاب یواقیت وچ حدیث طیر دے بارے وچ شعرانی دے زبانی ایہ مطرح ہُندا اے کہ اسنوں ابن جوزی نے جعلی احادیث دے زمرے وچ لیایا اے، اس بارے وچ آپ فرماندے نيں: "... اولا ایہ ادعا کرنا کہ ابن جوزی نے اسنوں کتاب "موضوعات" وچ ذکر کيتا اے خود سب توں وڈی جھوٹھ اے تے سب توں وڈا افتراع اے۔ تے اس گل توں قطع نظر کہ ابن جوزی دی کتاب "الموضوعات" جس دا اک نسخہ بندے دے پاس موجود اے، وچ جدوں تفحص تے جستجو کردے نيں تاں اس وچ اس حدیث دا کوئی ناں و نشان تک نظر نئيں آندا، پہلے اسيں جان چکے نيں کہ "حافظ علا" نے اس گل کيتی تصریح دی اے کہ "ابوالفرج یعنی ابن جوزی" نے اس حدیث نوں "الموضوعات" وچ ذکر ہی نئيں کيتا اے ايسے طرح " ابن حجر" نے وی صراحتا کہیا اے کہ "ابن جوزی" نے اس حدیث نوں "الموضوعات" وچ ذکر نئيں کيتا اے۔ پس جے شعرانی اصل کتاب الموضوعات نوں نہ دیکھیا ہوئے تے "حافظ علا" دی گل توں وی اوہ آگاہ نہ ہويا ہوئے تاں اے کاش ابن حجر جس دے بارے وچ خود شعرانی نے "لواقح الانوار" خوب مدح سرائی کيتا اے، دی گل توں آگاہ ہوئے چکے ہُندے تے شرمندگی تے ذلت توں بچنے دی خاطر ہی کیوں نہ صحی اس قسم دے جھوٹھ تے افتراع پردازی توں پرہیز کردے۔"
- صاحب عبقات نے اپنے اس روش دے ذریعے، بعض اقوال تے انہاں دی نسبتاں وچ انجام دینے والی تحریفات تے تصرفات نوں کشف کيتا اے ۔مثلا حدیث نور جس دے بارے وچ دہلوی کہندا اے: "اس حدیث دے بارے وچ اہل سنت دا اجماع اے کہ ایہ حدیث جعلی اے تے اس دے اسناد......." اسيں اس حوالے توں "ابن روزبہان" دے کلام دی طرف مراجعہ کردے نيں جو عموما "نصراللہ کابلی" توں مستند ہُندے نيں تے خود دہلوی وی انہاں توں مطالب اخذ کردے نيں، اوہ اس بارے وچ کہندے نيں: "ابن جوزی نے اس حدیث نوں "کتاب موضوعات" وچ معنا ذکر کيتا اے۔ تے ایہ حدیث جعلی اے تے اس دے اسناد..." اس دے بعد کابلی کہندے نيں: "یہ حدیث باطل اے کیونجے اہل خبر دا اجماع اے کہ ایہ جعلی اے ارو اس دے اسناد..."
جداں کہ ملاحظہ فرمایا اہل خبر دے اجماع نوں ایتھے اُتے کابلی نے وادھا کيتا اے لیکن ہن جوزی نے جس چیز نوں کتاب "موضوعات" وچ کہیا اے اوہ کسی تے حدیث دے بارے وچ اے نہ اس حدیث دے بارے وچ ۔ "… قال رسول اللّہ(ص) :
دہلوی دی وعدہ خلافیاں دا تذکرہ
[سودھو]آپ متعدد تھاںواں اُتے دہلوی دی طرف توں گتفتگو تے مناظرہ دے اصولاں دی رعایت نہ کرنے دا تذکرہ کردے نيں جنہاں دے بارے وچ خود دہلوی نے رعایت کرنے دا وعدہ دتا سی۔ مثلا خود دہلوی انہاں قوانین نوں اپنے اُتے ملزم قرار دیندے نيں:
- اہل سنت دے ہاں ایہ قاعدہ مسلم اے کہ جس حدیثی کتاب دا مصنف اپنے آپ نوں صرف صحیح حادیث دے نقل کرنے اُتے ملزم نہ کرے، اس کتاب دے احادیث قابل اعتبار تے احتجاج نئيں اے۔
- جس حدیث دی وی کوئی سند نہ ہوئے اسنوں اصلا قبول نئيں کيتا جائے گا۔
- شیعاں اُتے اعتراض تے احتجاج کرنے دے لئی خود انہاں دیاں کتاباں توں احادیث دے ذریعے احتجاج کرن گے کیونجے ہر فرقے دے ہاں انہاں دے احاادث معتبر تے حجت اے۔
- اہل سنت دے احادیث دے ذریعے شیعاں اُتے احتجاج جائز نئيں اے۔
لیکن عملا دیکھیا جائے تاں متعدد تھاںواں اُتے دہلوی نے مذکورہ گلاں دے خلاف عمل کيتا اے تے صاحب عبقات نے انہاں موارد دی طرف نشان دہی دی اے۔
مخالفین نوں خود انہاں نوں دے کلام دے ذریعے رد کرنا
[سودھو]صاحب عبقات دہلوی دے مطالب نوں رد کرنے دے لئی کدی کدائيں خود انہاں دے کلمات یا انہاں دے والد یا دوسرے اہل سنت علما دے کلمات توں وی استفادہ کردے سن ۔ ز: بررسی احادیث از همه جوانب صاحب عبقات زمانی که وارد بحث از احادیث میشود آن را از نظر سند، شأن صدور و متن حدیث مورد بررسی قرار میدهد و در هر قسمت با کارشناسی دقیق مباحث لازم را مطرح میکند.
تناقض تے تعارض
[سودھو]آپ اکثر تھاںواں اُتے مخالفین دے استدلال نوں انہاں توں مشابہ مطالب -جن اُتے خود مخالفین اعتماد کردے نيں- دے ذریعے باطل کردے سن ۔ مثلا جدوں دہلوی حدیث غدیر دے جواب وچ کہندا اے کہ: "جے پیغمبر(ص) دا مقصد مسئلہ امامت و خلافت نوں بیان کرنا سی تاں اسنوں کیوں صراحتا بیان نئيں فرمایا تاکہ کوئی اختلاف پیدا نہ ہُندا؟" صاحب عبقات اسنوں حدیث "" جو اہل سنت محدثین نوں وی قابل قبول اے دے ذریعے باطل کردے نيں۔
اس طرح انہاں دے استدلالات دا انہاں دی اپنی کتاباں وچ موجود متضاد مطالب دے ذریعے وی جواب دیندے نيں۔
لذا حدیث "" اُتے دہلوی دے استدلال نوں اہل سنت ہی دیاں کتاباں توں صحابہ دی مذمت وچ موجود موجود احادیث توں جواب دیندے نيں۔
عبقات الانوار علما دی نظر وچ
[سودھو]- علامہ شیخ آقا بزرگ تہرانی اس کتاب دے بارے وچ انہاں لفظاں وچ رطب اللسان نيں :
”ھو اجل ما کتاباں فی ھذا الباب من صدر الاسلام الی الآن“.
یعنی صدر اسلام توں ہن تک امامت دے موضوع اُتے لکھی جانے والی کتاباں وچ ایہ سب توں عظیم الشان کتاب اے۔[۴]
- اک دوسری جگہ اُتے لکھدے نيں :
”عبقات الانوار الذی ما صنف نظیرہ فی جمیع الاعصار“.
یعنی (امامت دے موضوع پر) عبقات الانوار ورگی کتاب ہن تک کسی وی زمانے وچ نئيں لکھی گئی۔[۵]
- علامہ مرزا ابو الفضل تہرانی دے لفظاں ایہ نيں :
” كتاب عبقات الأنوار تصنيف السيد الجليل المحدث العالم نادرۃ الفلك وحسنۃ الھند ومفخرۃ لكھنو وغرۃ العصر خاتم المتكلمين المولوي الأمير حامد حسين المعاصر الھندي اللكھنوي قدس سرہ وضوعف برہ، وإني أدين اللہ بأنہ منذ تأسيس علم الكلام إلی ھذا اليوم حيث أكتب ھذا المختصر، لم يُؤلف في مذہب الشيعۃ مثل ھذا الكتاب المبارك من حيث اتفاق النقل وكثرۃ الاطلاع علی كلمات الأعداء والإحاطۃ بالروايات الواردۃ من طرق الخصوم “. [۶]
- علامہ شیخ عبد الحسین امینی (صاحب کتاب الغدیر) انہاں لفظاں وچ اس کتاب دی تعریف کردے نيں :
”وأمّا كتابہ العبقات فقد فاح أريجہ بين لابتي العالم، وطبق حديثہ المشرق والمغرب، وقد عرف من وقف عليہ أنَّہ ذلك الكتاب المعجز المبين الذي لا يأتيہ الباطل من بين يديہ ولا من خلفہ“. [۷]
- علامہ سید محسن امین عاملی لکھدے نيں :
”عبقات الأنوار في إمامۃ الأئمَّۃ الأطھار بالفارسيَّۃ، لم يُكتب مثلہ في بابہ في السلف والخلف“. [۸]
عبقات الانوار دے معنی
[سودھو]لفظ عبقات، عربی زبان وچ عبقۃ دی جمع اے جس دے معنی نکہت تے خوشبو دے نيں تے انوار ایتھے اُتے نور دی جمع اے (نون دے زبر دے نال)، جس دے معنی غنچہ تے کلی دے نيں ،۔ عبقات الانوار یعنی غنچاں دی خوشبوئاں ـ
لفظ انوار ایتھے اُتے نون دے پیش دے نال نور یعنی روشنی دی جمع نئيں اے ـ [۹][۱۰]
مآخذ و مصادر
[سودھو]- ↑ علامہ عبد الحئی بن فخر الدین،"نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر"، جلد 7، شمارہ 713، "الشیخ قمر الدین دہلوی"- دار ابن حزم، بیروت، لبنان، 1999
- ↑ الذریعۃ الی لکھتاں الشیعۃ، ج: 15، صفحہ: 214
- ↑ http://www.alabaqat.com/download/
- ↑ نقباء البشر في القرن الرابع عشر، ج: 1، صفحہ: 348
- ↑ نقباء البشر في القرن الرابع عشر، ج: 5، صفحہ: 490
- ↑ شفاء الصدور في شرح زيارۃ العاشور، ج: 1، صفحہ : 217
- ↑ الغدير في السنۃ والتاريخ والادب، ج: 1، صفحہ: 157
- ↑ اعيان الشيعۃ، ج: 4، صفحہ: 381
- ↑ المنجد (عربی اردو لغت)
- ↑ سایت اسلام کوئیست (فارسی)