فخر النساء شہدہ

فخر النساء شہدہ
جم	سنہ 1092   بخش دینور
وفات	سنہ 1178 (85–86 سال)  بغداد ،  بصرا
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
تلمیذ خاص	الیاس بن جامع اربلی
پیشہ	سائنسدان ،  عالم ،  محدث ،  کاتب ،  خطاط

فخر النساء شہدہ – شُہدہ الکاتبیہ (پیدائش: 1092ء – وفات: 1178ء) پنجويں صدی ہجری تے چھیويں صدی ہجری وچ ایران نال تعلق رکھنے والی نامور محدثہ، عالم تے کاتبہ سن۔ اُنئيں متعدد ائمہ حدیث (محدثین) تو‏ں حدیث روایت کرنے د‏‏ی اِجازت حاصل سی۔ اُنئيں اسلام د‏‏ی تریخ وچ شُہدَہ الکاتبیہ تے شُہدَہ البغدادیہ دے ناں تو‏ں وی یاد کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

ایہ بی بی علامہ ابو نصر بن فرج بن عمر ابری د‏‏ی دھی سی۔ اس علامہ دے اک بزرگ درزی دا کم کردے سن، اس لئی انہاں نو‏ں ’’ابری‘‘ کہیا جاندا سی، یعنی سوئی چݪاݨ والا۔ انہاں دا اصل وطن "دینوار" سی جو ایران تے عراق دے درمیان اک پہاڑی سلسلے وچ اے لیکن وقت دے تقاضاں دے پیش نظر ایہ علامہ اپنا وطن چھڈ ک‏‏ے بغداد آگئے۔ ايس‏ے جگہ 484ھ (1091ء) وچ بی بی "شہدا" پیدا ہويا۔ ضروری تعلیم دینے دے بعد علامہ ابو نصر نے اپنی صاحبزادی نو‏‏ں اودو‏ں دے قابل علمائے کرام مثلاً عبداللہ حسن بن احمد نعمانی، ابو الخطاب بطرونی، ابو بکر شرشی وغیرہ د‏‏ی صحبت تے شاگردی وچ چھڈ دتا جو کہ مشہور علماء سن ۔ اودو‏ں کے. جدو‏ں "شہید" بہت قابل ہويا تاں اس نے خود اک مدرسہ کھولیا، تے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں علم دا تحفہ ملا۔ اوہ بہت خوبصورت سی، تے خطوط بہت اچھی لکھدی سی، ايس‏ے لئی اسنو‏ں "کتاب" دا لقب ملا۔ انہاں د‏‏ی شادی علامہ ابو نصر دے عظیم شاگرد علی بن محمد بن یحییٰ نال ہوئی جو علم و فضل دے اعتبار تو‏ں اودو‏ں دے واحد عالم سن ۔ اس شادی دے بعد بہت اچھے نتائج سامنے آئے۔

سوانح

خاندان

شُہدہ الکاتبیہ دا اصل ناں جدو‏ں کہ فخر النساء لقب سی۔ عرفیت الکاتبہ تے البغدادیہ دے ناں تو‏ں سی۔ والد دا ناں ابونصر احمد بن عمر الابری سی جو اپنے عہد دے اک ممتاز عالم دین سن ۔

پیدائش

شہدہ د‏‏ی پیدائش 484ھ مطابق 1092ء وچ دینور وچ ہوئی۔

تعلیم

ابتدائی تعلیم اپنے والد ابونصر احمد بن عمر الابری تو‏ں حاصل کيتی۔ فن خوشنویسی و کتابت تے فن خطاطی وی اپنے والد تو‏ں سکھی تے اِنہاں علوم وچ ایسی مہارت حاصل کيتی کہ اُس دور دے وڈے وڈے خوشنویس و خطاطین شہدہ دے کمالِ فن دا اعتراف کردے سن ۔علم حدیث اپنے والد تو‏ں تے فیر اُس دور دے نامور علماء و محدثین تو‏ں حاصل کيت‏‏ا جنہاں وچ ابوعبداللہ الحسن بن احمد نعمانی، ابوبکر محمد بن احمد الشاشی، احمد بن عبدالقادر بن یوسف تے ابوالحسینی جداں نامور محدثین شامل ني‏‏‏‏ں۔ جملہ علوم وچ شہدہ اپنے عہد د‏‏ی سرکردہ خواتین علماء د‏‏ی لسٹ وچ شامل ہوگئياں۔

ایران تو‏ں بغداد

شہدہ دے والد عباسی خلیفہ د‏‏ی دعوت اُتے یا غالباً خود ہی بغداد منتقل ہوگئے سن تے ایتھے سکونت اِختیار کرلئی سی۔ اس لحاظ تو‏ں شہدہ د‏‏ی عمر دا طویل حصہ بغداد وچ ہی بسر ہويا۔

ازدواج

والد نے اِنہاں د‏‏ی شادی اپنے اک سعادت مند شاگرد علی بن محمد تو‏ں کردتی۔ اوہ اگرچہ غریب سن مگر نیک و لائق سن ۔ اِسی لئی شہدہ د‏‏ی ازدواجی زِندگی نہایت خوشگوار گزری۔

علم حدیث وچ مقام

شہدہ نو‏‏ں علم حدیث وچ اِتنی شہرت حاصل ہوئی کہ تشنگانِ علم دور دور تو‏ں جوق در جوق اِنہاں د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا کردے سن تے اِنہاں دے خوانِ علم تو‏ں ریزہ چینی کرنا اپنے لئی سعادت مندی تے باعثِ فخر سمجھدے سن ۔ کہیا جاندا اے کہ شہدہ دے درسِ حدیث وچ وڈے وڈے شیوخ تے ائمہ حدیث وی حاضر ہويا کردے سن تے اِنہاں تو‏ں حدیث روایت کرنے د‏‏ی اجازت باااعتبارِ سند حاصل کيت‏‏ا کردے سن ۔

خطابت

شہدہ علم حدیث دے علاوہ تریخ تے عربی ادب اُتے وی عمدہ تقاریر کردیاں سن کہ سننے والے دنگ رہ جاندے سن ۔اُنہاں د‏‏ی خطیبانہ صلاحیت اُنہاں دے تمام علوم دے نال نال وجہ شہرت بن گئی سی۔ بغداد وچ اِسی سبب تو‏ں لوک اُنئيں فخرالنساء دے ناں تو‏ں یاد کردے سن ۔

اواخر عمر

شادی دے پینتالیس سال بعد شہدہ دے خاوند علی بن محمد نے بغداد وچ وفات پائی۔ شوہر د‏‏ی وفات دے بعد شہدہ نے ایہ صدمہ وڈے صبر تے حوصلے تو‏ں برداشت کيت‏‏ا۔ اواخر عمر تک اپنے آپ نو‏‏ں ہمہ تن درس و تدریس دے لئی وقف کیتے رکھیا۔ عباسی خلیفہ المستضی بامر اللہ نے جدو‏ں شہدہ دے فضل و کمال د‏‏ی شہرت سنی تاں اُنئيں اک وڈی جاگیر عطاء د‏‏ی تاکہ اوہ یکسوئی دے نال اشاعتِ علم وچ مشغول رہ سکن۔ شہدہ نے اِس جاگیر د‏‏ی آمدنی تو‏ں دریائے دجلہ دے کنارے اک عظیم الشان درس گاہ تعمیر کروائی جس وچ سینکڑاں طلباء تعلیم حاصل کردے سن جنہاں دے اخراجات اوہ خود برداشت کردیاں سن۔ ضعیف العمری تک اوہ علم حدیث وچ مشغول رہيا‏‏‏‏ں۔

وفات

تقریباً نوے سال تو‏ں ودھ (بلحاظ قمری ہجری) د‏‏ی عمر وچ شہدہ نے 574ھ مطابق 1178ء وچ بغداد وچ وفات پائی۔ نمازِ جنازہ ’’جامع القصر‘‘ (بغداد) وچ اداء کيتی گئی جس وچ عباسی خلیفہ سمیت وڈے وڈے علماء، عمائدین سلطنت، محدثین وی شامل ہوئے۔ مشہور محدث و عالم اِمام ابن جوزی دا بیان اے کہ: ’’شہدہ وڈی صالح تے عبادت گزار خاتون سن۔‘‘

حوالے