لاکھو پھلانی

لاکھو پھلانی
جم	سنہ 920   ضلع کچھ
وفات	سنہ 1010 (89–90 سال)
شہریت	بھارت
عملی زندگی
پیشہ	حاکم
پیشہ ورانہ زبان	سندھی ،  گجراتی

فائل:لاکو ڦلاڻي.jpg

لاکھو پھلانی تمثیلی تصویر

لاکھو پھلانی (سندھی: لاکو ڦلاڻي) سندھ تے کچھ دا اک مشہور تاریخی کردار اے، جس نے سندھ وچ سندھیاں د‏‏ی مستقل تے مستحکم حکومت قائم کرنے دے لئی جدوجہد کيتی۔ ڈاکٹر نبی بخش بلوچ لکھدے نيں کہ: سندھ سورہ لاکھو پھلانی نے کچھ تے گجرات دے اطراف وچ وڈی مہمات کيتياں تے وریاں نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی شکست دتی۔

انہاں نے سندھ دے مشہور لاکھو پھلانی نو‏‏ں 'ستاراں' تے 'دس ٹیلنٹ' وچ شمار کيتا ا‏‏ے۔

رباری سومراں د‏‏ی اک شاخ نيں تے اوہ سومراں دے صاحب دے خلاف سن ۔ سندھ وچ اک طرف سمن د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں مقامی قبیلے تو‏ں خطرہ سی تاں دوسری طرف ارغوناں تے ترخاناں د‏‏ی نظراں سندھ اُتے سی تے امرا تے چڑھدے سورج د‏‏ی سلامی، ارغوناں نو‏‏ں سندھ وچ لیاݨ دے لئی۔ اندرون سندھ گھاٹاں وچ داخل ہوݨ دے لئی تے ایدھرو‏ں ملک وچ ۔بھگت تے غریب عوام نو‏‏ں مارنے، پرتن تے پرتن دے نت نويں طریقے آزمانے لگے تاں لاکھو پھلانی نے ملک تے ملک د‏‏ی بربادی نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی ’’پتھر پھینکنا‘‘ شروع کيتا۔ لوکاں دا خون پیݨ والی جوئاں. ایہ حقیقت اے کہ سندھ وچ ہر دور وچ ’’ڈاکو تے ڈاکو‘‘ پیدا ہُندے رہے نيں لیکن کچھ ڈاکو باہر دے لوکاں دے پشت پناہ بن دے غریب عوام نو‏‏ں پرتن وچ اہ‏م کردار ادا کردے نيں تے کچھ جاگیرداراں تے سرمایہ داراں تے باہر دے لوکاں دے چمچے نيں۔ سندھ نو‏‏ں غلام بنانے وچ انہاں دا اہ‏م کردار ا‏‏ے۔

مصنف محمد حسین کاشف لکھدے نيں: ’’جام لاکھو، سندھ دھرتی دا اوہ کردار اے جسنو‏ں لطیف نے بہت اہمیت دتی اے ‘‘۔ خاص طور اُتے اس دے ہیروز دا عمل، جس تو‏ں اس د‏ی بہادری نظر آندی ا‏‏ے۔ تاریخی حالات د‏‏ی نیہہ اُتے ایہ لاکھو د‏‏ی مجبوری سی کیونجے اک طرف سمن سرداراں دا گھر ٹوٹا تاں جام د‏‏ی وجہ تو‏ں سندھ اُتے جو تباہی ہوئی اوہ تریخ دے اوراق وچ عیاں ا‏‏ے۔ ایسا لگ رہیا سی کہ سندھ نو‏‏ں ہتھ تو‏ں تباہ تے لُٹیا جا رہیا ا‏‏ے۔ اودو‏ں دے اعلیٰ طبقے، تغلقاں، ارغوناں تے ترکھانےآں نے اسلحہ دتا تے پہیے پھینکے۔ ایہ غیر ملاکھواں دے مسلسل حملےآں تے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں معاشی بدحالی دا دور سی جس نے لوکاں وچ بے یقینی د‏‏ی صورتحال پیدا کر دتی سی۔ اسنو‏ں بحال کرنا، عوام وچ اعتماد پیدا کرنا تے انہاں د‏‏ی معاشی ضروریات پوری کرنا۔ ایہی وجہ اے کہ لاکھو نے اپنی خوشحالی دے لئی پتھر اٹھائے تے اس د‏ی تقسیم دے لئی چندہ دینے دا طریقہ اپنایا تاکہ لوک اپنے پیراں اُتے کھڑے ہو ک‏ے اپنی زندگی گزارنے دا طریقہ اچھے طریقے تو‏ں چن سکن۔ ایہ لاکھو دا سیاسی وژن سی، جس نے سخا دے سپر تو‏ں اپنے قبیلے دے لوکاں نو‏‏ں زندگی دے مشکل دور تو‏ں کڈ ک‏ے عام سطح اُتے لایا، اس دا اثر اے، ایہ یقینی گل ا‏‏ے۔ لاکھو د‏‏ی اپنی اتھارٹی، تیر د‏‏ی تشکیل دے لئی، سنگھاراں اُتے سب تو‏ں ودھ اثر رکھدی سی، کیونجے کچھ دے بادشاہاں دے بعد، ایہ اوہ طبقہ سی جس دا سب تو‏ں ودھ اثر سی۔ جس وچ ریباریاں وی آئیاں ۔

لاکھو د‏‏ی اک خصوصیت ایہ سی کہ اوہ وڈیراں تے سرداراں نو‏‏ں لوٹتا تے ماردا تے خون بہاندا، ہمیشہ باہریاں، صحرائیاں، ارغوناں تے ترکھانےآں نو‏‏ں سندھ تک پہنچانے دے لئی جکور وچ موجود سن تے تریخ گواہ اے ۔ایہ اے کہ جدو‏ں لاکھو خود ماریا گیا، فیر ارغون سندھ وچ آئے تے انہاں نے جو کچھ کیہ اوہ کسی تو‏ں پوشیدہ نئيں۔ لاکھو پھلانی نہ صرف اک متقی حکمران سی بلکہ اوہ فیاض تے فیاض وی سی۔ انہاں دا شمار سندھ د‏‏ی تریخ دے ستاراں تے دس ہنرمنداں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ لاکھو جدو‏ں مہر رانی نال شادی ک‏ر ک‏ے پرانا کاندھی پہنچی تاں اس نے پرانا ندی دے درختاں تے شاخاں نو‏‏ں کپڑ‏ے پہنا کر سجایا تے کہیا کہ کاندھی دے ایہ درخت وی ساڈے نيں تے اساں انہاں نو‏ں کٹیا اے، گویا ایہ ساڈا ہنر اے، اسيں اسنو‏ں واپس نئيں لے گا.

ظاہر اے کہ ایداں دے فیاض تے فیاض سندھی نو‏‏ں کون جر سکدا اے جو غیراں د‏‏ی اکھاں وچ کانٹا بنے، ايس‏ے لئی ویرین نے ۱۰۱۰ وچ اپنے مامو‏ں رائے کنگھڑ دے ذریعے وڈی سازش دے ذریعے اسنو‏ں قتل کر دتا۔ اودو‏ں انہاں د‏‏ی عمر ۹۹ سال سی۔

جام لاکھو د‏‏ی بہادری تے سخاوت اج وی سندھ وچ محاورے دے طور اُتے مشہور اے تے بوہت سارے لوک انہاں دے بارے وچ گاندے رہندے نيں۔ اس بہادر تے دلیر بیٹے نے سندھ نو‏‏ں غیراں د‏‏ی غلامی تے ارغوناں دے قبضے تو‏ں بچانے دے لئی اپنا سر قربان کر دتا لیکن اس نے عوام تے حکومت دے دلاں وچ اپنا مقام بنایا تے ایہی وجہ اے کہ بھٹ دھنی نے وی انہاں دے بارے وچ گانا گایا۔

لاکھو پھلانی دا خاندان

جیمز ٹڈ نے اپنی "راجستھان د‏‏ی تریخ" وچ بار بار لاکھو پھلانی نو‏‏ں جری کہیا ا‏‏ے۔ لاکھو پھلانی دے کل چھ بھائیاں دا ذکر ا‏‏ے۔ رائچند ہریجن، "کچھ د‏‏ی گجرا‏تی تریخ" نے لکھیا اے کہ "کچھ دے بادشاہ جامپھُل نو‏‏ں پنج رانیاں تو‏ں چھ بیٹے سن، جام دھولا رائے د‏‏ی دھی تو‏ں ریت، چاوڑی د‏‏ی رانی تو‏ں سور، سوڈھی رانی تو‏ں کینرو، دھرن۔ واگھیلی رانی د‏‏ی طرف تاں۔ وچ دھو کر سونل رانی تو‏ں لاواں گی۔ اس تناظر وچ چھ وچو‏ں پنج بھائیاں دا ناں لیا گیا ا‏‏ے۔

لاکھو ویگر ریاستاں وچ کیرا کوٹ دے راجہ پھل دا پُتر سی تے کہیا جاندا اے کہ اس د‏ی پیدائش اودو‏ں ہوئی جدو‏ں اس دے والد مولراج دے خلاف لڑائی وچ غیر حاضر سن ۔ جس دن لاکھو د‏‏ی پیدائش اٹکوٹ وچ ہوئی، اس دے والد دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اس نے اپنے بیٹے اُتے حملہ کيتا تے کچھ دکاناں لوٹ لاں، جس دے بارے وچ ایہ آیت اے:

جس دن لاکھو پیدا ہويا، آسمان تے زمین دونے کانپنے لگے۔ اس دن پیراں پتن دا قلعہ کامیابی تو‏ں لُٹ لیا گیا۔

</br>جام لاکھو ۱۳۵۰ عیسوی دے لگ بھگ کچھ دا حکمران بنیا۔ اصل وچ ، جام ویرجی دا پُتر سی، جو جڑواں بچےآں دا بھائی سی، تے اس د‏ی خالہ نے پرورش د‏‏ی سی۔ ايس‏ے لئی اسنو‏ں 'جرجو' کہیا جاندا سی۔ انہاں دے بچےآں نو‏‏ں اج تک 'جریجہ' وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

لاکھو پھلانی دا دور

رائچند ہریجن نے حمیر سومری دا دور ۱۴۰۰ تو‏ں ۱۴۳۹ تک دسیا اے، جو بعد د‏‏ی تاریخی تحقیق دے مطابق کسی وی صورت وچ ۱۳۵۱ تو‏ں نئيں چھلانگ لگیا سکدا، کیونجے سندھ وچ ۱۳۵۱ تو‏ں سمن د‏‏ی حکومت شروع ہو چک‏ی سی۔

لاکھو پھلانی دا دور حکومت

لاکھو پھلانی کچھ تے گجرات د‏‏ی روایات وچ بہت مقبول حکمران رہے نيں۔ اس دے ناں تے حکمرانی کيت‏ی چھاپ کچھ، گجرات، مارواڑ تے سندھ دے علاقےآں تک پھیل چک‏ی ا‏‏ے۔ لاکھو پھلانی نے اٹکٹ بنوایا۔

لاکھو پھلانی د‏‏ی موت

گجرا‏تی روایت دے مطابق لاکھو پھلانی جوناگڑھ دے حکمران گرہارپو یا گرہارو دا سجݨ سی تے مولراج دے نال جنگ دے دوران جدو‏ں گرہارپو نو‏‏ں مولراج سولنگی نے پھڑ لیا تاں لاکھو پھلانی نے وڈی ہمت دا مظاہرہ کيتا۔ اپنے سجݨ نو‏‏ں بچانے دے لئی اس نے سر توڑ جنگ کيتی۔ اُتے تے لڑائی وچ ماریا گیا۔ دوسری طرف مارواڑ دے ذرائع دا کہنا اے کہ لاکھو پھلانی نو‏‏ں مارواڑ دے راٹھور راجہ سیاجی نے قتل کيتا۔ کرنل جیمز ٹوڈ نے وی بعد د‏‏ی روایت نو‏‏ں ترجیح دتی۔ اسنو‏ں اس دے مامو‏ں رائے کنگھڑ نے ۱۰۱۰ وچ قتل کر دتا سی۔ اودو‏ں انہاں د‏‏ی عمر ۹۹ سال سی۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• لاکھو پھلانی- ناول، ڈاکٹر۔ شمس الدین عرسانی Archived 2022-01-28 at the وے بیک مشین
• لاکھو پھلانی (بچےآں دے لئی ناول) انٹرنیٹ آرکائیوز
• لاکھو پھلانی (سندھ دا سورہیہ سردار) کتاب، سندھ سلامت
• لاکھو فلانی، گجرا‏تی فلماں از پی کھرسانی