لوری

بچے نوں سون ویلے یا جگان ویلے گائی جان والی نوں لوری کیندے نیں۔ ایدے چ ماں دیاں سدراں تے تانگاں ہوندیاں نیں۔

اک لوری:

الڑ بلڑ باوے دا؟باوا کنک لیاوے گا/ باوی بے کے چھٹے گے/ ماں پونیں وٹے گی/باوی من پکاوے گی/باوا بیٹھا کھاوے گا/کاکا کھڑ کھڑ ہسے گا۔

لوری دا مڈھ

لوری نوں دنیا دا پہلا لوک گیت منیا جاندا اے۔ ایہہ وی دھارنا پرچلت اے کہ جدوں پہلی وار بچے دا جم ہویا ہووےگا تاں ماں نے اپنی خوشی نوں سانجھا کرن لئی کجھ تکاں گنگنائیاں ہونگیاں۔ اتھوں ہی لوری کاو-روپ دا مڈھ بجھیا ہووےگا۔ ہر اک ماں اپنے بچے لئی لوری گاؤندی اے۔ ماں دے پیار، فقراں اتے سپنیاں-سنسیاں نال لبریز لوریاں ہر خطے وچ گائیاں جاندیاں ہن۔

لوریاں اکثر لمکویں اتے دھیمی ہیک وچ گائیاں جاندیاں ہن تاکہ ایہناں نوں سنکے بچے نوں نیند آ جاوے۔

کئی ساریاں بولیاں وچ 'لوری' شبد دی ورتوں کیتی گئی اے۔ ہندی وچ اس نوں'لوری' ہی کیہا جاندا اے۔ مراٹھی بولی وچ لوری لئی 'انگائی گیت' شبد پرچلت اے۔ فارسی وچ لوری لئی 'للتھ بے' اتے 'بالو بالو' شبد پرچلت اے۔

پنجابی اتے ہندی شبد لوری دی اتپتی 'لور' دھاتو توں ہوئی منی جاندی اے۔ 'لور' سنسکرت دے'لور' دے مطلب چنچل،کمبدا ہویا، ہلدا ہویا ہن۔

پربولیاں

مہان کوش مطابق:-

"لوڑی،چاہی۔ بالک دے لعلن سلاؤن لئی سوَر دا الاپ۔"

مہان کوش وچ دتی تشریح وچ لوری دے شبدی مطلب بارے دسیا گیا اے۔ اس وچ لوری دے فوری جسمانی قسماں اتے گاؤن تکنیک دا ذکر کیتا گیا اے۔

ڈاکٹر ناہر سنگھ مطابق:-

"لوری ماں ولوں بچے نوں مخاطب خود مخاطبی؛ سکھد مطلب دا اجیہا پرکارجگت گیت اے جو رمانٹک بمباں نال بھرپور ہندا اے۔ اسدا کوئی مقررہ چھند نہیں پر لما لاڈ اس دا پرمانک لچھن اے۔ اس وچ ہاں واچک خاصیتاں، اسیساں،چمواں نوں جوڑ کے جذبات نوں سنگھنا کیتا جاندا اے۔ ایہہ خاص اتے اسیساں خود تعریفی دھنی وچ اچاریاں جاندیاں ہن۔"

ڈاکٹر۔ناہر سنگھ ولوں دتی تشریح لوری دے اصولی پکھ نوں اگھاڑدی اے۔ ڈاکٹر۔ناہر سنگھ لوری نوں پرکارجگت گیت دے ماتحت رکھدے ہن۔ اس تشریح وچ لوری دے پرمکھ لچھناں،اس وچ وئکت جذبات اتے مختصر روپ وچ لوری دے تہذیبی جذبات دا ذکر کیتا گیا اے۔ ایہناں پربولیاں دے بنیاد تے کیہا جا سکدا اے کہ لوری زبانی روپ وچ بچے نوں پیار نال پرچاؤن،سواؤن اتے کھیڈ لاؤن لئی گایا جان والا اجیہا شعری روپ اے جو خاندانی میمبراں توں علاوہ ہور لوک گروہ ولوں وی گایا جاندا اے۔

پنجاب وچ صرف منڈیاں نوں لوریاں دتیاں جاندیاں ہن۔ بہت گھٹ گنتی اجہیاں لوریاں دی اے جو کڑیاں لئی گائیاں جان۔ منڈے دے جم ویلے خوشی منائی جاندی اے تے کڑی دے جم ویلے سوگ منایا جاندا اے۔

اتہاس

لوری کی تریخی شہادت جو ہن تک دریافت ہوئی اے، اوہ لوری نوں دو ہزار ق م دور تک لے جاندی اے۔ ماہراں دے مطابق دنیا وچ پہلی بار لوری بچیاں نوں سلاؤن لئی ہی گائی گئی سی اتے دو ہزار [ق م]] وچ ایہہ لوری مٹی دے اک چھوٹے ٹکڑے تے تحریر کیتی گئی تھی جو کھدائی دے دوران ملیا اے۔

اس ٹکڑے نوں لندن دے برٹش میوزیم وچ رکھیا گیا اے۔ ہتھیلی وچ سما جانے والے مٹی دے اس ٹکڑے پر موجود تحریر 'کیو نیفارم سکرپٹ' وچ اے جس نوں لکھائی دے پہلے روپاں وچوں اک سمجھیا جاندا اے۔ اس لوری نوں جتھوں تک پڑھیا جا سکیا اے اس دا مطلب ایہہ نکلدا اے کہ:

جد بچا روندا اے، تاں گھراں دا خدا ناراض ہو جاندا اے اتے اس دا نتیجہ خطرناک نکلدا اے

لوری دے موضوع

لوری دے موضوع مختلف دوراں وچ تھوڑھی بہت تبدیلی نال گزرے ہن۔ کجھ دیساں وچ لوری دے اندر خوف اتے ڈر دا عنصر غالب ہندا اے، جنہاں وچ بچے نوں کسے انویکھی چیز جاں جنگلی جانور دا ذکر کرکے ڈرایا جاندا اے۔ اس دی اک مثال کینیا دیاں لوریاں ہن، جنہاں وچ بچیاں نوں لگڑبگے دا ڈر دتا جاندا اے۔ جو پراچینتم لوری منی جاندی اے اس وچ وی بچے نوں دیوتے ولوں ڈرایا جا رہا اے۔ دکھنی ایشیا دیاں لوریاں وچ عامَ طور تے بچے لئی محبت اتے دعا دے بول ملدے ہن، جدوں کہ کجھ اجیہی لوریاں وی ہندیاں ہن جنہاں وچ شبد نہیں ہندے، سگوں صرف آوازاں ہندیاں اے جویں اوں ہوں اوں ہوں جاں آہا آہا وغیرہ۔

لوریاں دی ونڈ

پنجابی سماج وچ لوری شاعری-روپ نوں وکھ-وکھ دھراں ولوں گایا جاندا اے۔ پرمکھ طور تے ایہناں لوریاں نوں گاؤن والی دھر خاندانی میمبراں دی ہندی اے۔ خاندانی میمبر وچ بچے دی ماں،بھین،دادی،نانی ،بھوآ وغیرہ شامل ہندیاں ہن۔ لوریاں نوں پنجابی سنگیت اتے فلماں دے کھیتر وچ وی گایا گیا اے۔ اپروکت لوریاں گاؤن والیاں دھراں دے بنیاد تے پنجابی وچ ملدیاں لوریاں نوں چھ ونڈاں وچ ونڈیا جا سکدا اے۔

1. .خاندانی میمبر ولوں گائیا جان والیاں لوریاں
2. .بازیگراں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں
3. .خسریاں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں
4. .سخی سرور دیاں لوریاں
5. .ساہتی لوریاں
6. .سنگیت اتے فلماں چ مہیا لوریاں

خاندانی میمبر ولوں گائیا جان والیاں لوریاں

ماں،بھین،دادی،نانی،ماسی آدی ولوں بچے نوں وراؤن لئی، روندے نوں چپّ کرواؤن اتے سواؤن لئی ایہہ لوریاں گائیاں جاندیاں ہن۔ اپرلی نظرے دیکھیاں جاوے تاں ایہناں دا مکھ مقصد بچے نوں سواؤن اے پر لوری دے جسمانی اثر توں بناں اس دا بچے اپر نفسیات اتے تہذیبی اثر وی پیدا اے۔ لوری بچے نوں خاندانی رستیاں، اخلاقیات، قدراں-قیمتاں، معاشی اتے سماجی پربندھ توں جانو کرواؤندی اے۔ ماں جہو-جاے اپنے من وچ سپنے بچے لئی بندی اے اوہناں نوں لوریاں راہیں پیش کردی اے۔ سماجی، معاشی پربندھ، تہذیبی بنتراں آدی نوں ماں لوریاں وچ ظاہر کردی اے۔

بازیگراں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں

بازیگراں عورتاں منڈا ہون دی خوشی وچ پروار توں لاگ لین لئی لوریاں گاؤندیاں ہن۔ عامَ طور تے بازیگراں عورتاں پنڈ-پنڈ گھم کے منڈے دے ویاہ اتے منڈے دے جم دی خوشی وچ لوہڑی منگدیاں ہن۔ جس گھر وچ بچے دا جم ہویا ہووے اتھے ایہہ عورتاں پروار دی تعریف کردیاں ہن اتے لاگ لیندیاں ہن۔ بازیگراں عورتاں لوریاں گاؤن ویلے اک ادھ گولے وچ کھڑ جاندیاں ہن۔ عامَ طور تے گدھے دے پڑ دی طرحاں پڑ بنیا جاندا اے۔ اک عورت پڑ چوں اگے آ کے تھوڑھا بہت تر پھر کے لوری گاؤدی اے۔ باقی کورس بول کے اتے تاڑی مار کے اس دا ساتھ دندیاں ہن۔ کئی وار کئی عورتاں ودھ اڈی دی دھمک نال نچدیاں ہن۔ ایہناں دی گنتی 5 جاں 7 ہندی اے۔

خسریاں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں

بازی گر ولوں ‌‌‌گائیاں جان والیاں لوریاں دی طرحاں ایہہ لوریاں وی منڈے دی خوشی وچ ودھائی لین ویلے گائیاں جاندیاں ہن۔ جس گھر وچ منڈا ہویا ہووے اتھے خسریاں نوں بلایا جاندا اے اتے ایہہ نچّ کے لاگ منگدے ہن۔ پنجاب وچ خسرے ڈیریاں دے روپ وچ رہندے ہن۔ خسریاں دے ہر ڈیرے دے ماتحت عامَ طور تے 15 توں 20 پنڈ آؤندے ہن۔ ایہہ خسرے منڈا ہون تے جاں منڈے دے ویاہ دی ودھائی لین آؤندے ہن۔ خسرے ودھائی دے روپ وچ روپئے، کپڑے، کنک دی بوری آدی لیندے ہن۔ ودھائی دے ایہہ روپئے ہزاراں دے روپ وچ ہنندے ہن۔

سخی سرور دیاں لوریاں

سخی سرور دیاں لوریاں بھارتی اتے پاکستانی دوواں پنجاباں وچ گائیاں جاندیاں ہن۔ سخی سرور نوں 'نگاہاں پیر'، 'روہیاں والا پیر' اتے 'لالا والا پیر' دے ناں نال جانیا جاندا اے۔ سخی سرور دی مکھ مزار پاکستان وچ نگاہے دی جگہ تے کوہ سلیمان دے اک درے تے بنی ہوئی اے۔ اتھے ہر سال سخی سرور دا عرس منایا جاندا اے۔ اس عرص موقعے اولاد دی منت منگن والے اتے اولاد دے ہو جان دے بعد شکرانہ کرن والے لوک سخی سرور دی درگاہ تے حاضری دین آؤندے ہن۔ اتھے آ کے لوک لوریاں گاؤندے ہن۔ ایہناں لوریاں وچ بے اولاد لوک سخی سرور توں اولاد دی منگ کردے ہن۔

ساہتی لوریاں

لوریاں اک اجیہا شعری روپ اے جو لوک ساہت دے نال-نال وششٹ ساہت وچ وی ولکھن ستھان رکھدا اے۔ پنجابی ساہت وچ کئیاں ہی اجیاے انسان ہن۔ جہناں نے اس شعری روپ نوں وششٹ ساہت وچ اپنایا اے۔ وششٹ ساہت وچ سبھ توں پہلاں 1931 وچ دیوندر ستیارتھی نے اپنی دھی شاعری لئی 'شاعری سہرے نہیں جاوے گی' سرلیکھ ماتحت لوری دی رچنا کیتی۔ استوں بعد 1966ء وچ نرنجن وچ چیمہ دی 'لوریاں' ناں دی کتاب شائع ہندی اے۔ اس کتاب وچ بچیاں نوں سواؤن جاں پرچاؤن ہتّ لوریاں دی رچنا نہیں کیتی گئی سگوں دیش پیار اتے تعلیم نوں مکھ رکھ کے لوریاں دی سرجنا کیتی گئی اے۔

سنگیت اتے فلماں چ مہیا لوریاں

سنگیت اتے فلمی دنیا دے کھیتر وچ وی گائیاں بہت ساریاں لوریاں ملدی ہن۔ پنجابی سنگیت دے کھیتر وچ کملجیت نیلوں، جسبیر جسی ولوں لوریاں گائیاں ہن۔ کملجیت نیلوں دی آواز وچ بہت سارے گیت ہن۔ 'سو جا ببو آ مانو بلی آئی آ' اس ولوں گائی لوری اے۔ جس وچ بھین اپنے بھرا نوں توتلی آواز وچ لوری دندی اے۔ پنجابی شاعر گربھجن گل ولوں لکھی لوری نوں جسبیر جسی نے گایا اے۔ جدید تکنیکاں دے ترقی یافتہ ہون نال ماں دے گربھ وچ ہی معدہ بھرون نوں مار دتا جاندا اے۔ دھی اپنی ماں نوں ارجوئی کردی ہے-:

مائی نی انجمی دھی نوں، اپنے نالوں وچھڑے جی نوں

جاندی واری مائی اک لوری دے دے۔

ہندی فلمی کھیتر دی پہلی لوری 'سو جا شہزادی اے' جس نوں کے۔ایل۔سہگل ولوں گایا گیا اے۔ لتا منگیشکر نے بہت ساریاں لوریاں گائیاں ہن۔

لوریاں دی گائن تکنیک

بچیاں نوں دتیاں جاندیاں لوریاں رج بھرپور ہندیاں ہن۔ ایہناں وچلی مٹھاس؛ مدھرتا بچے دے بھوکھمئی جیون نوں سنگیتک تنداں نال جوڑدی اے۔ بچہ سبھ توں پہلاں لوریاں راہیں سنگیت نال جڑدا اے۔ لوری نوں سور الپ وی کیہا جاندا اے۔ اج کل‌ بھاویں بچیاں نوں لوریاں گھٹ دتیاں جاندیاں ہن پر بچے نوں سواؤن ویلے اج وی سور الاپ دا سہارا لیا جاندا اے۔ بچے نوں سواؤن لئی ؤ۔.ؤ۔.آ۔.آ۔. آدی دا سور الاپ کیتا جاندا اے۔ خاندانی میمبراں ولوں گائیاں جاندیاں لوریاں وچ سنگیت سور الاپ راہیں پیدا ہندا پر پیشاور ذاتیاں دیاں لوریاں وچ ایہہ سنگیت سازاں راہیں پیدا کیتا جاندا اے۔ خسریاں اتے بازیگراں عورتاں ولوں گائیاں جاندیاں لوریاں وچ تاڑی دی تال اتے اڈی دی دھمک سنگیت پیدا کردی اے۔

ماترک گنتی مطابق خاندانی میمبراں ولوں گائی جاندی اے لوری دی بنتر ہیٹھ لکھے مطابق درسائی جا سکدی اے۔

 
   الڑ بلڑ باوے دا
   باوا کنک لیاویگا
   اماں بیٹھی چھٹیگی
   باوی منّ پاویگی
   باوا بیٹھا کھاویگا
   سوہنی وہوٹی لیاویگا۔

پیشاور ذاتیاں ولوں گائیاں جاندیاں لوریاں دی تکاں دے انت تے وی بہتی وار گرو آؤندا اے۔ ایہناں لوریاں دی چھند چال وی پنجابی چھند ودھان مطابق نہیں اے۔

اداہرن

سونجا کاکا بلی
تیری ماں وجاوے ٹلی
تیرا پیو وجاوے چھینے
تیری وہوٹی پاوے گہنے

1. اللہ تو والی تو دتا ای تے پالیں تو