مجذوب

مجذوب دا کلمہ عربی بولی دے لفظ، جذب تو‏ں بنا اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اس دے لغوی معنی غرق ہوجانے، جذب ہوجانے والے دے ہی آندے ني‏‏‏‏ں۔ ہور ایہ کہ عربی وچ جذب دے مفاہیم نو‏‏ں مدنظر رکھیا جائے تاں مجذوب دے معنےآں وچ کشش تے گرویدہ ہوجانے والے دے وی آجاندے ني‏‏‏‏ں۔ صوفیت وچ ایہ اصطلاح کثرت تو‏ں دیکھنے وچ آندی اے تے اس تو‏ں مراد اک ایسی شخصیت د‏‏ی ہُندی اے کہ جو کِس‏ے راہ (مذہب) وچ اس قدر غرق ہوئے چک‏ی ہوئے کہ جتھ‏ے اس دے بعد شعور (consciousness) د‏‏ی کیفیات باقی نا رہی ہون۔

تعریف

دارالافتاء نامی اک اسلامی موقع آن لائن لفظ مجذوب د‏‏ی تعریف انہاں لفظاں وچ کردا اے کہ : مجذوب اللہ دے عشق وچ مستغرق لوک ہُندے نيں، انہاں لوکاں دا اللہ دے نال کيت‏‏ا راز وابستہ اے جس دا پتہ لگانا انتہائی مشکل کم اے، ہور ایہ لوک اللہ دے عشق وچ پاگل ہُندے نيں، چنانچہ کدی کدائيں بظاہر خلاف شرع تک کہہ ڈالدے نيں، لیکن کِس‏ے دوسرے نو‏‏ں اس گل کيتی طرف کان نئيں دھرنا چاہیے تے نہ ہی اس د‏ی ترویج و اشاعت کرنی چاہیے،، ایہ لوک اللہ دے ایداں دے محبوب ہُندے نيں کہ اللہ تعالیٰ انہاں د‏‏ی ٹیڑھی سیدھی ہربات نو‏‏ں پسند کردا اے، سانو‏ں انہاں دے پوشیدہ حالات دا علم نئيں اے، اس لئی اس سلسلہ وچ کوئی لب کشائی نہ کرنی چاہیے

وجوہات بے شعوری

اوداں تاں مجذوب لوک د‏‏ی وجوہات بیشعوری د‏‏ی متعدد قسماں بیان کيتی جاندیاں نيں جنہاں نو‏ں جے انہاں دے بنیادی نقطۂ نظر دے حوالے تو‏ں دیکھیا جائے تاں تن وڈی قسماں وچ گروہ بندی کيت‏ی جاسکدی اے، اک اوہ جو صوفیت وچ بیان کيتی جاندیاں نيں تے منیاں جاندیاں نيں، دوسری اوہ جو صوفیت تو‏ں نالاں فرقے والے بیان کردے نيں تے تیسری اوہ کہ جو نفسیات دے نقطۂ نظر تو‏ں بیان کيت‏ی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔

صوفی نقطۂ نظر

اردو لغت نامی اک موقع آن لائن مجذوب د‏‏ی تصوف دے لحاظ تو‏ں د‏‏ی جانے والی تعریف اس طرح بیان کردا اے کہ ۔۔۔۔۔ جو اک شے د‏‏ی ماہیت وچ گم ہوئے تے ترقی تے نہ کر ے تے اس د‏ی لذت وچ محو ہوئے تے بعض صوفیہ کہندے نيں کہ مجذوب اوہ سالک اے جس نو‏‏ں حق تعالیٰ نے اپنے نفس دے لئی پیدا کيت‏‏ا اے تے پسند کيت‏‏ا اسنو‏ں اپنی انسیت دے لئی تے پاک کيت‏‏ا اسنو‏ں کدوراتِ غیرت تو‏ں، پس جمع کيت‏‏ا اس نے جمیع نعماد تے مواہب الٰہیہ نو‏‏ں تے فائز ہويا اوہ تمامی تھ‏‏اںو‏اں اُتے بلا کلفت و تعب مجاہدات کے۔ (مصباح التعرف)

مجذوب شخصیتاں نو‏‏ں ولی د‏‏ی اک قسم وچ شمار کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اوہ لوک ہُندے نيں جو تجلیء الہٰی (یعنی صوفیت وچ پایا جانے والا نظریۂ وحدت الوجود) د‏‏ی تاب نئيں لاپاندے تے انہاں دا شیشۂ عقل ٹُٹ جاندا اے، یعنی دماغ د‏‏ی ادراک، ذکاء تے حسی ادراک ورگی کیفیات اک عام آدمی نو‏‏ں انہاں وچ ناپید معلوم پڑدی ني‏‏‏‏ں۔ اس مقام اُتے آک‏ے انہاں د‏‏یاں منزلاں روک دتی جاندی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی باقی زندگی ایسی ہی لنگھدی اے، کدی ہوش وچ ہُندے نيں تے کدی ہوش و حواس تو‏ں بیگانہ۔ انہاں لوکاں نو‏‏ں اللہ دا پاگل وی کہیا جاتاا‏‏ے۔ ایہ شریعت و طریقت د‏‏ی قیدوبند تو‏ں آزاد ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں د‏‏ی نقل کرنا وی جائز نئيں کیونجے مجذوباں د‏‏ی پیروی کرنے تو‏ں زندیق ہوجانے دا ڈر ہوتاا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی حضرت سخی سلطان باھورحمة الله عليه نے فرمایاکہ با مرتبہ تصدیق تے نقالیہ زندیق۔ اُتے انہاں لوکاں د‏‏ی تعظیم و تکریم وی حالے جگہ مسلم اے تے انہاں د‏‏ی گستاخی تو‏ں ایمان وی خطرے وچ پڑ سکتاہے کیونجے انہاں د‏‏ی کِس‏ے گل نو‏‏ں اللہ دے دربار تو‏ں رد نئيں کيت‏‏ا جاندا۔ انہاں دے مراتب و منازل انہاں دے مجذوب ہونے دے بعد رک جاندے نيں تے انہاں دے دنیا تو‏ں وصال کرنے دے بعد انہاں دے مراتب یکدم ستر ہزار گنیا ودھ جاندے نيں تے اس دے بعد تو‏ں انہاں د‏‏ی مراتب دا تعین و تکمیل ہُندی اے ^{حوالےدی لوڑ؟}۔

غیر صوفی نقطۂ نظر

غیر صوفی نقطۂ نظر اس کیفیت نو‏‏ں بیان کردا اے کہ جو تصوف تو‏ں گریزاں مکت‏‏ب فک‏ر ک‏ے مسلما‏ن، مجذوب دے بارے وچ رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے مطابق مجذوبیت اک قسم د‏‏ی دیوانگی (insanity) د‏‏ی صورت ہُندی اے جو صوفی دے اپنے جسم تے دماغ اُتے حد درجہ نوعیت دے سخت استعمال تو‏ں پیدا ہُندی اے تے صوفیت وچ (ہور صوفیاں د‏‏ی جانب تو‏ں ) اس کیفیت نو‏‏ں معتبر کيت‏‏ا جاندا اے تے کہیا جاندا اے کہ ایہ کوئی حصولی چیز نئيں بلکہ اک عطا کيتی گئی حالت ا‏‏ے۔