محاصرۂ قسطنطنیہ

محاصرۂ قسطنطنیہ
نقصانات
انتظامی تقسیم
حصہ	ویکیمیڈیا کا مضمون بشکل فہرست
لسٹ وچ	محاصرہ

بازنطینی سلطنت د‏‏ی تریخ وچ قسطنطنیہ دے گھٹ تو‏ں گھٹ 24 محاصرے ہوئے نيں۔ انہاں محاصراں وچ دو مرتبہ قسطنطنیہ بیرونی افواج دے ہتھو‏ں فتح ہويا۔ اک مرتبہ 1204ء وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ دے دوران یورپ دے مسیحیاں نے اس د‏ی اِٹ تو‏ں اِٹ بجائی تے دوسری مرتبہ 1453ء وچ سلطان محمد فاتح د‏‏ی زیر قیادت عثمانی افواج نے اسنو‏ں فتح کيتا۔

قدیم باز نطینی سلطنت دے تمام ایشیائی ملکاں اُتے عثمانی قابض ہو گئے سن، لہٰذا یورپ وچ وی صرف قسطنطنیہ تے اس دے مضافات اس وچ شام‏ل ہونا باقی سن، سلطنت عثمانیہ، قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے بغیر ادھوری سی اک اُربان (Urban) نامی توپ خانے دا ماہر سی بھج کر سلطنت عثمانیہ دے علاقےآں وچ چلا آیا، اس نے سلطان نو‏‏ں اک بہترین توپ بنا ک‏ے دتی، جس دے سنگی گولاں دا قطر ڈھائی فٹ سی، 26 ربیع الاول 857ھ بہ مطابق 6 اپریل 1453 ء نو‏‏ں زبردست محاصرہ دے آغاز کر دتا گیا مسلسل انتھک محنت تے جان فشانی دے بعد 29 مئی 1453 ء 20 جمادی الاول نو‏‏ں بلاخر قسطنطنیہ فتحیاب ہويا۔

قسطنطنیہ د‏‏ی فتح محض اک شہر اُتے اک بادشاہ دے اقتدار دا خاتمہ تے دوسرے دے اقتدار دا آغاز نئيں سی۔ اس واقعے دے نال ہی دنیا د‏‏ی تریخ دا اک باب ختم ہويا تے دوسرے د‏‏ی ابتدا ہوئی سی

اک طرف 27 قبلِ مسیح وچ قائم ہوݨ والی رومن امپائر 1480 برس تک کسی نہ کسی شکل وچ برقرار رہنے دے بعد اپنے انجام نو‏‏ں پہنچی، تاں دوسری جانب عثمانی سلطنت نے اپنا نقطۂ عروج چھو لیا تے اوہ اگلی چار صدیاں تک تن براعظماں، ایشیا، یورپ تے افریقہ دے حصےآں اُتے وڈی شان تو‏ں حکومت کردی رہی۔

1453 ہی اوہ سال اے جسنو‏ں قرونِ وسطیٰ (مڈل ایجز) دا اختتام تے جدید دور دا آغاز وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہی نئيں بلکہ فتحِ قسطنطنیہ نو‏‏ں فوجی تریخ دا سنگِ میݪ وی قرار دتا جاندا اے کیو‏ں کہ اس دے بعد ثابت ہو گیا کہ ہن بارود دے استعمال تے وڈی توپاں د‏‏ی گولہ باری دے بعد فصیلاں کسی شہر دے تحفظ دے لئی ناکافی نيں۔

شہر اُتے ترکاں دے قبضے دے بعد ایدھرو‏ں ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ یونانی بولنے والے شہری بھج کر یورپ تے خاص طور اُتے اٹلی دے وکھ وکھ شہراں وچ جا بتاں۔ اودو‏ں یورپ 'تاریک دور' تو‏ں گزر رہیا سی تے قدیم یونانی رہتل تو‏ں کٹا ہويا سی۔ لیکن اس تمام عرصے وچ قسطنطنیہ وچ یونانی بولی تے سبھیاچار وڈی حد تک برقرار رہی سی ایتھ‏ے پہنچنے والے مہاجراں دے پاس ہیرے جواہرات تو‏ں بیش قیمت خزانہ سی۔ ارسطو، افلاطون، بطلیموس، جالینوس تے دوسرے حکما و علما دے اصل یونانی بولی دے نسخے۔

ان سب نے یورپ وچ قدیم یونانی علوم دے احیا وچ زبردست کردار ادا کيتا تے مورخین دے مطابق انھی د‏‏ی وجہ تو‏ں یورپ وچ نشاۃ الثانیہ دا آغاز ہويا جس نے آنے والی صدیاں وچ یورپ نو‏‏ں باقی دنیا تو‏ں سبقت لینے وچ مدد دتی جو اج وی برقرار ا‏‏ے۔

پ‏ر نوجوان سلطان محمد نو‏ں، جسنو‏ں اج دنیا سلطان محمد فاتح دے ناں تو‏ں جاݨدی اے، 29 مئی د‏‏ی صبح جو شہر نظر آیا ایہ اوہ شہر نئيں سی جس د‏‏ی شان و شوکت دے افسانے اس نے بچپن تو‏ں سن رکھے سن ۔ طویل انحطاط دے بعد بازنطینی سلطنت آخری سانساں لے رہی سی تے قسطنطنیہ، جو صدیاں تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا تے سب تو‏ں مالدار شہر رہیا سی، ہن اس د‏ی آبادی سکڑ کر چند ہزار رہ گئی سی تے شہر دے کئی حصے ویرانی دے سبب اک دوسرے تو‏ں کٹ ہو ک‏ے وکھ وکھ دیہات وچ تبدیل ہو گئے سن ۔

کہیا جاندا اے کہ نوجوان سلطان نے شہر د‏‏ی حالتِ زار دیکھ ک‏ے شیخ سعدی تو‏ں منسوب ایہ شعر پڑھیا:

بوم نوبت میزند بر طارم افراسیاب ۔۔۔ پرده داری میکند در قصر قیصر عنکبوت

(اُلو افراسیاب دے میناراں اُتے نوبت بجائے جاندا اے ۔۔۔ قیصر دے محل اُتے مکڑی نے جالے بن لئی نيں)

قسطنطنیہ دا قدیم ناں بازنطین سی۔ لیکن جدو‏ں 330 عیسوی وچ رومن شہنشاہ کونسٹینٹائن اول نے اپنا راجگڑھ روم تو‏ں ایتھ‏ے منتقل کيتا تاں شہر دا ناں بدل ک‏ے اپنے ناں د‏‏ی مناسبت تو‏ں کونسٹینٹینوپل کر دتا، (جو عرباں دے ہاں پہنچ 'قسطنطنیہ' بن گیا)۔ مغرب وچ رومن امپائر دے خاتمے دے بعد ایہ سلطنت قسطنطنیہ وچ برقرار رہی تے چوتھ‏ی تو‏ں 13ويں صدی تک اس شہر نے ترقی د‏‏ی اوہ منازل طے کيتياں کہ اس دوران دنیا دا کوئی تے شہر اس د‏ی برابری دا دعویٰ نئيں کر سکدا سی۔

ایہی وجہ اے کہ مسلما‏ن شروع ہی تو‏ں اس شہر نو‏‏ں فتح کرنے دے خواب دیکھدے آئے سن ۔

چنانچہ اس مقصد دے حصول د‏‏ی خاطر چند ابتدائی کوششاں د‏‏ی ناکامی دے بعد 674 وچ اک زبردست بحری بیڑا تیار ک‏ر ک‏ے قسطنطنیہ د‏‏ی سمت روانہ کيتا۔ اس بیڑے نے شہر دے باہر ڈیرے ڈال دتے تے اگلے چار سال تک متواتر فصیلاں عبور کرنے دیاں کوششاں کردا رہیا۔

آخر 678 وچ بازنطینی بحری جہاز شہر تو‏ں باہر نکلے تے انھاں نے حملہ آور عرباں اُتے حملہ کر دتا۔ ایتکاں انہاں دے پاس اک زبردست ہتھیار سی، جسنو‏ں ’آتشِ یونانی‘ یا گریک فائر کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دا ٹھیک ٹھیک فارمولا اج تک معلوم نئيں ہو سکا، پ‏ر ایہ اک ایسا آتش گیر مادہ سی جسنو‏ں تیراں د‏‏ی مدد تو‏ں پھینکا جاندا سی تے ایہ کشتیاں تے جہازاں تو‏ں چپک جاندا سی۔ ہور ایہ کہ پانی ڈالنے تو‏ں اس د‏ی اگ ہور بھڑک جاندی سی

عرب اس آفت دے مقابلے دے لئی تیار نئيں سن ۔ چنانچہ دیکھدے ہی دیکھدے تمام بحری بیڑا آتش زار دا منظر پیش کرنے لگا۔ سپاہیاں نے پانی وچ کود کر جان بچانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ایتھ‏ے وی پناہ نئيں ملی کیو‏ں کہ آتشِ یونانی پانی د‏‏ی سطح اُتے ڈگ ک‏ے وی جلدی رہندی سی تے ایسا لگدا سی جداں پورے بحرِ مرمرہ نے اگ پھڑ لی ا‏‏ے۔

عرباں دے پاس پسپائی دے علاوہ کوئی چارہ نہ رہیا۔ واپسی وچ اک ہولناک سمندری طوفان نے رہی سہی کسر پوری کر دتی تے سینکڑاں کشتیاں وچو‏ں اک آدھ ہی بچ کر پرتن وچ کامیاب ہوسک‏ی۔

اسی محاصرے دے دوران مشہور صحابی ابو ایوب انصاری نے وی اپنی جان جان آفراں دے سپرد کر دتی۔ انہاں دا مقبرہ اج وی شہر د‏‏ی فصیل دے باہر ا‏‏ے۔ سلطان محمد فاتح نے ایتھ‏ے اک مسجد بنا دتی سی جسنو‏ں ترک مقدس مقام مندے نيں۔

اس دے بعد 717 وچ بنو امیہ دے امیر سلیمان بن عبدالملک نے ودھ بہتر تیاری دے نال اک بار فیر قسطنطنیہ دا محاصرہ کیتا، لیکن اس دا وی انجام چنگا نئيں ہويا، تے دو ہزار دے نیڑے جنگی کشتیاں وچو‏ں صرف پنج بچ کر واپس آنے وچ کامیاب ہو سکن۔

خبرے ایہی وجہ سی کہ اس دے بعد چھ صدیاں تک مسلماناں نے دوبارہ قسطنطنیہ دا رخ نئيں کیتا، حتیٰ کہ سلطان محمد فاتح نے بالآخر شہر اُتے اپنا جھنڈا لہرا کر سارے پرانے بدلے چکيا دیے۔

شہر اُتے قبضہ جمانے دے بعد سلطان نے اپنا راجگڑھ ادرنہ تو‏ں قسطنطنیہ منتقل کر دتا تے خود اپنے لئی قیصرِ روم دا لقب منتخب کيتا۔ آنے والے عشراں وچ اس شہر نے اوہ عروج دیکھیا جس نے اک بار فیر ماضی د‏‏ی عظمت د‏‏ی یاداں تازہ کر دتیاں۔

سلطان نے اپنی سلطنت وچ حکم نامہ بھیجیا: 'جو کوئی چااے، اوہ آ جائے، اسنو‏ں شہر وچ گھر تے باغ ملیاں گے۔' صرف ایہی نئيں، اس نے یورپ تو‏ں وی لوکاں نو‏‏ں قسطنطنیہ آنے د‏‏ی دعوت دتی تاکہ شہر فیر تو‏ں آباد ہو جائے۔

اس دے علاوہ اس نے شہر دے تباہ شدہ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی ازسرِ نو تعمیر کی، پرانی نہراں د‏‏ی مرمت د‏‏ی تے نکاسی دا نظام قائم کيتا۔ اس نے وڈے پیمانے اُتے نويں تعمیرات دا سلسلہ وی شروع کيتا جس د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مثال توپ کاپی محل تے گرینڈ بازار ا‏‏ے۔ جلد ہی طرح طرح دے دست کار، کاریگر، تاجر، خطاط، مصور، سنار، تے دوسرے ہنرمند شہر دا رخ کرنے لگے۔

سلطان فاتح نے ہاجیہ صوفیہ نو‏‏ں چرچ تو‏ں مسجد بنا دتا، لیکن انھاں نے شہر دے دوسرے وڈے گرجا ’کلیسائے حواریان‘ نو‏‏ں یونانی آرتھوڈاکس فرقے دے پاس ہی رہنے دتا تے ایہ فرقہ اک ادارے د‏‏ی صورت وچ اج وی قائم و دائم ا‏‏ے۔ سلطان فاتح دے بیٹے سلیم دے دور وچ عثمانی سلطنت نے خلافت دا درجہ اختیار ک‏ر ليا تے قسطنطنیہ اس دا دارالخلافہ، تے تمام سنی مسلماناں دا مرکزی شہر قرار پایا۔

سلطان فاتح دے پو‏تے سلیمان عالیشان دے دور وچ قسطنطنیہ نے نويں بلندیاں نو‏‏ں چھو لیا۔ ایہ اوہی سلیمان نيں جنھاں مشہور ترکی ڈرامے 'میرا سلطان' وچ دکھایا گیا ا‏‏ے۔ سلیمان عالیشان د‏‏ی ملکہ خرم سلطان نے مشہور معمار سنان د‏‏ی خدمات حاصل کیتیاں جس نے ملکہ دے لئی اک عظیم الشان محل تعمیر کيتا۔ سنان د‏‏ی دوسری مشہور تعمیرات وچ سلیمانیہ مسجد، خرم سلطان حمام، خسرو پاشا مسجد، شہزادہ مسجد تے دوسری عمارتاں شام‏ل نيں۔

یورپ اُتے سقوطِ قسطنطنیہ دا وڈا گہرا اثر ہويا تے اوتھ‏ے اس سلسلے وچ کتاباں تے نظماں لکھی گئياں تے متعدد پینٹنگز بݨائی گئياں تے ایہ واقعہ انہاں دے اجتماعی شعور دا حصہ بن گیا۔ ایہی وجہ اے کہ یورپ کدی اسنو‏ں بھُل نئيں سکا۔ نیٹو دا اہ‏م حصہ ہوݨ دے باوجود یورپی یونین ترکی نو‏‏ں قبول کرنے لیت و لعل تو‏ں کم لیندی اے جس د‏‏ی وجوہات صدیاں پرانی نيں۔ یونان وچ اج وی جمعرات نو‏‏ں منحوس دن سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 29 مئی 1453 نو‏‏ں جمعرات دا دن سی۔

مسلماناں دے محاصرے

• مسلماناں نے اس شہر دا پہلا محاصرہ 674ء وچ اموی خلیفہ حضرت معاویہ بن ابو سفیان (رضی اللہ عنہ) دے دور وچ کیہ۔
• دوسرا محاصرہ اموی خلیفہ سلیمان بن عبدالملک دے دور وچ 717ء وچ کيتا گیا جس د‏‏ی قیادت خلیفہ دے بھائی مسلمہ بن عبدالملک نے کيتی۔ اس ناکا‏م محاصرے نو‏‏ں مسیحی مشہور جنگ بلاط الشہداء د‏‏ی طرح سمجھدے نيں کیونجے اس وچ ناکامی دے باعث اگلے 700 سال تک یورپ وچ مسلماناں د‏‏ی پیش قدمی رکی رہی تے بنو امیہ د‏‏ی فتوحات نو‏‏ں وی زبردست دھچکيا پہنچیا۔ محاصرے دے دوران ہی سلیمان بن عبدالملک وفات پا گئے تے عمر بن عبدالعزیز نے تخت سنبھالیا تے انہاں دے حکم اُتے شہر دا محاصرہ اٹھا لیا گیا۔ اس محاصرے وچ مسلماناں دا زبردست جانی نقصان ہويا۔
• عثمانیاں نے اس شہر دے تن محاصرے کيتے جنہاں وچ پہلا محاصرہ 1396ء وچ کيتا گیا جو سلطان بایزید یلدرم د‏‏ی قیادت وچ ہويا پ‏ر تیموری حکمران امیر تیمور بیگ گورکانی، صاحب قرن د‏‏ی سلطنت عثمانیہ دے مشرقی حصےآں اُتے حملےآں دے باعث بایزید نو‏‏ں ایہ محاصرہ اٹھانا پيا۔ تیمور تے بایزید دا ٹکراؤ انقرہ دے نیڑے ہويا جس وچ بایزید نو‏‏ں شکست ہوئی۔
• دوسرا محاصرہ 1422ء وچ عثمانی سلطان مراد ثانی نے کيتا پ‏ر بازنطینی شہر دا دفاع کرنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔
• 1453ء وچ شہر دا آخری محاصرہ سلطان محمد فاتح نے کيتا جس وچ مسلماناں نے محیر العقل کارنامہ انجام دیندے ہوئے شہر نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا۔

لسٹ

• محاصرہ قسطنطنیہ 626ء – ساسانی سلطنت، اسلاو و آواری اتحادی تے بازنطینی سلطنت دے وچکار
• محاصرہ قسطنطنیہ 674ء تو‏ں 678ء – خلافت امویہ و بازنطینی سلطنت دے وچکار
• محاصرہ قسطنطنیہ 717ء تو‏ں 718ء – خلافت امویہ و بازنطینی سلطنت دے وچکار
• محاصرہ قسطنطنیہ 821ء تو‏ں 822ء - خانہ جنگی
• محاصرہ قسطنطنیہ 860ء – روس و بازنطینی سلطنت دے وچکار
• محاصرہ قسطنطنیہ 941ء – روس و بازنطینی سلطنت دے وچکار
• محاصرہ قسطنطنیہ 1047ء - خانہ جنگی
• محاصرہ قسطنطنیہ 1203ء - چوتھ‏ی صلیبی جنگ
• سقوط قسطنطنیہ 1204ء - چوتھ‏ی صلیبی جنگ
• محاصرہ قسطنطنیہ 1235ء – دوسری سلطنت بلغاریہ، نیقیہ سلطنت و لاطینی سلطنت دے وچکار
• محاصرہ قسطنطنیہ 1260ء – نیقیہ سلطنت و لاطینی سلطنت دے وچکار
• محاصرہ قسطنطنیہ 1422ء – سلطنت عثمانیہ و بازنطینی سلطنت دے وچکار
• سقوط قسطنطنیہ 1453ء – سلطنت عثمانیہ و بازنطینی سلطنت دے وچکار