سلیمان بن عبدالملک

سلیمان بن عبدالملک
(عربی وچ: سُليمان بن عبد الملك بن مروان بن الحكم الأُموي القُرشي)،(عربی وچ: سلیمان بن عبد الملك)
جم	سنہ 675   مدینہ منورہ
وفات	24 ستمبر 717 (41–42 سال)  دابق
شہریت	اموی خلافت
والد	عبدالملک بن مروان
بہن/بھائی	ہشام بن عبدالملک ،  ولید بن عبدالملک ،  یزید بن عبدالملک ،  مسلمہ بن عبد الملک ،  فاطمہ بنت عبد الملک
خاندان	خلافت امویہ
مناصب
خلیفہ سلطنت امویہ (7  )
دفتر وچ ۲۳ فروری ۰۷۱۵  – ۲۴ ستمبر ۰۷۱۷
ولید بن عبدالملک   عمر بن عبدالعزیز
عملی زندگی
پیشہ	عسکری قائد ،  سیاست دان ،  راجپال ،  خلیفہ
مادری زبان	عربی
پیشہ ورانہ زبان	عربی

سلیمان بن عبدالملک (717 - 674) ‎7واں اموی خلیفہ سی۔ اونے ولید بن عبدالملک دے مرن مگروں دو سال تک 715 توں 717 تک راج کیتا۔ اوہ ولید دا نکا بھرا سی۔

تخت نشینی

ولید بن عبدالملک د‏‏ی وفات دے بعد سلیمان تخت نشین ہويا۔ اگرچہ ولید نے سلیمان نو‏‏ں ولی عہدی تو‏ں خارج کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی لیکن اچانک موت د‏‏ی بنا اُتے اوہ اپنے ارادےآں نو‏‏ں پایہ تکمیل تک نہ پہنچیا سکیا۔ حجاج بن یوسف تے قیتبہ بن مسلم اس معاملہ وچ ولید دے ہمنوا سن ۔ سلیمان تخت نشین ہونے دے بعد انتقامی جذبہ تو‏ں کم لیندے ہوئے اسلام دے انہاں نامور افراد نو‏‏ں اپنے عہدےآں تو‏ں برخاست کر دتا۔ محمد بن قاسم نو‏‏ں وڈے ظالمانہ طریقے تو‏ں قتل کروا دتا گیا۔ قیتبہ بن مسلم وی اسی انجام تو‏ں دوچار ہويا۔ موسی بن نصیر دے آخری ایام تنگ دستی تے پریشان حالی وچ گزرے۔ استو‏ں علاوہ حجاج دے زمانہ وچ مقرر کیتے گئے عاملاں نو‏‏ں ہٹا کر انہاں د‏‏ی جگہ دوسرے حاکم مقرر کیتے گئے۔ ایہ غلط اقدامات مجموعی حیثیت تو‏ں سلطنت دے وقار وچ کمی دا باعث ہوئے۔ شخصی زندگی دے اس انتقامی پہلو دے علاوہ سلیمان د‏‏ی شخصیت دے اچھے پہلو دن بدن نکھرتے چلے گئے۔ اوہ کئی لحاظ تو‏ں اپنے پیشرو حکمراناں دے مقابلہ وچ بہتر سی ۔ ولید دے زمانہ دے تمام قیدیاں نو‏‏ں جنہاں نو‏ں بغیر کسی جرم دے یا محض شک و شبہ د‏‏ی بنا اُتے قید خانہ وچ ڈال دیاگیا سی رہائی ملی تے جیل خانے خالی ہو گئے۔

محمد بن قاسم دا قتل

محمد بن قاسم حجاج دا رشتہ دار سی تے سلیمان نو‏‏ں حجاج تو‏ں نفرت سی اس لئی تخت نشین ہُندے ہی سلیمان نے محمد بن قاسم نو‏‏ں معزول کرکے دار الحکومت واپس پلٹنے دے احکامات صادر ک‏‏‏‏ر دتے۔ 17 سال دا ایہ نوجوان جس د‏‏ی ہمت و شجاعت د‏‏ی بدولت سندھ فتح ہويا تے برصغیر ہندو پاک وچ پہلی بار کلمہ توحید د‏‏ی منظم طور اُتے آبیاری ہوئی، اپناں ہی دے ہتھو‏ں افسوس ناک انجام تو‏ں دوچار ہويا۔ اس دے حسن انتظام تے رعایا پروری دا ایہ عالم سی کہ اس د‏ی واپسی تے موت د‏‏ی خبر سن کر سندھ دے لوکاں نے اس د‏ی مورتیاں نو‏‏ں دیوت‏ا دے روپ وچ پوجنا شروع کر دتا۔ سلیمان نے اسنو‏ں گرفتار کرکے عراق دے گورنر صالح بن عبدالرحمن دے ہاں روانہ کیتا۔ حجاج نے اپنے زمانہ اقتدار وچ صالح دے بھائی نو‏‏ں قتل کروایا سی ۔ چنانچہ صالح نے ہن اپنے بھائی دے قتل دے بدلہ وچ محمد بن قاسم نو‏‏ں جیل وچ اذیتاں دے دے ک‏ے قتل کروایا تے اس طرح دنیائے اسلام اپنے نامور فرزند تے بہترین جرنیل تو‏ں محروم ہو گئی۔

قیتبہ بن مسلم دا قتل

قیتبہ بن مسلم وی حجاج دا وفادار ساتھی سی ۔ تے سلیمان د‏‏ی خلافت تو‏ں علیحدگی دے معاملہ وچ ہمنوا سی ۔ لٰہذا سلیمان د‏‏ی تخت نشینی دے بعد اسنو‏ں ایہ خطرہ لاحق سی کہ ذا‏تی عناد یا گراوہی تعصب د‏‏ی بنا اُتے سلیمان اسنو‏ں اپنے انتقام دا نشانہ نہ بنائے۔ چنانچہ اس نے خلیفہ نو‏‏ں اپنی اطاعت تے وفاداری دے اظہار تے یقین دہانی دے لئی خطوط لکھے۔ سلیمان نے وی اس دے خلاف حالے تک کوئی عملی قدم نہ اٹھایا سی ۔ لیکن قیتبہ نے حفظ ماتقدم دے طور اُتے سلیمان دا خطرہ آنے تو‏ں پیشتر ہی بغاوت کر دتی۔ خلاف توقع فوج نے نال نہ دتا۔ قبیلہ بنو تمیم دے افراد وچو‏ں اک نے اسنو‏ں قتل کرکے اس دا سر سلیمان دے پاس روانہ کر دتا۔ قتیبہ دے بعد یزید بن مہلب نو‏‏ں خراسان دا والی مقرر کیتا گیا۔

موسیٰ بن نصیر د‏‏ی تذلیل

 · بنو امیہ 660 - 1031

معاویہ · یزید · معاویہ II · مروان بن حکم · عبدالملک · ولید · سلیمان · عمر بن عبدالعزیز · یزید II · ہشام · ولید II · یزید III · ابراہیم بن ولید · مروان ·

فاتح سپین موسیٰ بن نصیر وی سلیمان د‏‏ی آتش انتقام تو‏ں بچ نہ سکیا۔ ولید نے موت تو‏ں پہلے موسی نو‏‏ں دمشق واپس پہنچنے دے احکامات دتے سن ۔ موسیٰ بن نصیر غنیمت تے زر و جواہر دے نال پایہ تخت واپسی دے لئی روانہ ہو چکيا سی ۔ ولید دے مرض الموت وچ مبتلا ہونے دے بعد سلیمان د‏‏ی خواہش سی کہ موسی دا درود دمشق وچ ولید د‏‏ی موت دے بعد تے اس د‏ی اپنی تخت نشینی دے وقت ہو لیکن موسیٰ بن نصیر اپنے محسن تے مربی د‏‏ی خدمت وچ جلد از جلد حاضر ہو ک‏ے تحفے تے تحائف تے مال غنیمت پیش کرنا چاہندا سی ۔ لہذا سلیمان د‏‏ی خواہش دے خلاف نہایت سرعت تو‏ں پایہ تخت پہنچیا۔ ولید د‏‏ی طرف تو‏ں موسیٰ دے بے حد عزت افزائی ہوئی۔ انتقام د‏‏ی اگ نو‏‏ں ٹھنڈا کرنے دے لئی سلیمان نے تخت نشین ہونے دے بعد موسیٰ دے تمام اعزازات تے مناصب تو‏ں یکسر محروم کر دتا تے اس د‏ی تمام جائداد ضبط کر لئی۔ ایہی نئيں بلکہ جدو‏ں کسی صاحب اثر شخصیت دے ایماء اُتے موسی نو‏‏ں قید تو‏ں کڈیا گیا تاں سلیمان نے اس اُتے کئی لکھ دا جرمانہ نافذ کر دتا۔ موسی اس قدر کثیر رقم بطور جرمانہ ادا کرنے دے قابل نہ سی ۔ کتھے فاتح سپین د‏‏ی حیثیت تو‏ں شاہانہ تزک و احتشام تے کتھے ہن اک تنگ دست انسان جو دو لقماں دا وی محتاج ہوئے۔ اسی کسمپرسی تے تباہ حالی وچ اس دا انتقال ہو گیا۔ سلیمان نے اپنے کینہ د‏‏ی ہور تسکین د‏‏ی خاطر موسی بن نصیر دے بیٹے عبد العزیز نو‏‏ں قتل کرا دتا۔ ایہ تمام واقعات سلیمان دے کردار اُتے بدنما داغ نيں۔

فتوحات

فتوحات دا سلسلہ جو ولید دے زمانہ تو‏ں شروع ہويا سی اس دور وچ وی جاری رہیا۔ چنانچہ یزید بن مہلب نے جو خراسان دا والی سی، 98ھ وچ اک لکھ فوج تو‏ں جرجان اُتے فوج کشی کيتی۔ کہستان، جرجان، طبرستان وغیرہ فتح کیتے۔ بعض مواقع اُتے اسلامی افواج نو‏‏ں خاصہ نقصان اٹھانا پيا لیکن بحیثیت مجموعی ایہ مہمات کامیاب رہیاں تے مخالفین د‏‏ی طاقت نو‏‏ں کچل دتا گیا۔

قسطنطنیہ اُتے حملہ تے ناکامی

سلیمان بن عبد الملک دے زمانہ وچ سلطنت روم اندرونی خلفشار تو‏ں دوچار سی۔ سلیمان نے اس موقع نو‏‏ں غنیمت جبن ک‏ے رومی سلطنت دے راجگڑھقسطنطنیہ اُتے حملہ دا منصوبہ بنایا۔ اس دوران لیو ایسوریائی نے جو ایشیائے کوچک وچ رومی افواج دا اک سپہ سالار سی، سلیمان نو‏‏ں اپنے تعاون د‏‏ی پیش کش کيتی۔ چنانچہ 98 ھ وچ وڈے زبردست پیمانہ اُتے جنگی تیاریاں دا آغاز کیتا گیا۔ بیش از بیش افواج اس مہم وچ شمولیت دے لئی منظم کيتیاں گئیاں۔ سامان جنگ، اسلحہ، قلعہ شکن آلات تے سامان رسد دے ذخیرے جمع کیتے گئے۔ ایہ لشکر جرار مسلمہ بن عبدالملک د‏‏ی ماتحتی وچ روانہ ہويا۔ بری تے بحری دونے اطراف تو‏ں قسطنطنیہ اُتے حملہ کیتا گیا۔ خود مسلمہ خشکی دے راستہ ایشیائے کوچک تو‏ں ہُندا ہويا ودھیا۔ مسلمہ قسطنطنیہ پہنچیا تے شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ ایہ محاصرہ کئی ماہ جاری رہیا۔ ناکہ بندی تو‏ں تنگ آک‏ے لوکاں نے صلح کيت‏‏‏ی درخواست کيتی جسنو‏ں مسلمہ نے رد کر دتا۔ لیو ایسوریائی چونکہ مسلماناں د‏‏ی تمام کمزوریاں تے منصوبے د‏‏ی تفصیلات تو‏ں آگاہ ہو چکيا سی اس لئی اس نے وڈی پامردی تو‏ں مدافعت کيتی۔ موسم سرما د‏‏ی شدت برفباری تے اشیائے ضرورت د‏‏ی کمی د‏‏ی بدولت مسلما‏ن بھُکھیاں مرنے لگے۔ دوسری طرف اگرچہ سلیمان سرحد روم اُتے خیمہ زن سی لیکن بروقت امدادی فوج تے سامان رسد نہ بھیج سکیا۔ اوہ اس قدر تباہی دے باوجود فوج د‏‏ی واپسی دے احکامات صادر کرنے اُتے رضا مند نہ سی مگر صفر 99ھ دسمبر 719ء وچ سلیمان نے وابق دے مقام اُتے وفات پائی تاں آپ دے جانشین حضرت عمر بن عبدالعزیز نے مسلمہ نو‏‏ں فوری واپسی دے احکامات صادر کیتے تے اس طرح ایہ مہم ناکا‏م ہوئی ۔

سیرت

سلیمان دا کردار مجموعہ اضداد سی ۔ خدا ترسی، نیک نفسی تے رعایا پروری د‏‏ی بے شمار مثالاں ایسی موجود نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں بالعموم اک اصلاح پسند شخصیت منیا جاندا ا‏‏ے۔ اس نے حجاج دے مقرر کردہ ظالم عاملاں تو‏ں عوام نو‏‏ں نجات دلائی، پینے دے لئی میٹھے پانی دا بندوبست کیا، ولید دے زمانہ دے قیدی رہیا کر دتے گئے تے جیل خاناں دے دروازے کھول دتے گئے لیکن انہاں دا رہائے خیر دے باوجود اوہ بے حد کینہ پرور سی ۔ اس نے محض انتقامی جذبہ تو‏ں سرشار ہو ک‏ے دنیائے اسلام دے نامور سپہ سالاراں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا۔ تے کچھ نو‏‏ں ذلت د‏‏ی زندگی گزارنے اُتے مجبور کیتا۔ بہرحال اس دے دور دا سب تو‏ں اہ‏م تے قابل قدر کارنامہ حضرت عمر بن عبد العزیز دا بطور خلیفہ تقرر اے تے اسی بنا اُتے مورخین اسنو‏ں مفتاح الخیر دا لقب دیندے نيں۔

وفات

719ء بمقام وابق (سرحد روم اُتے واقع فوجی مرکز) اچانک خلیفہ سلیمان وفات پاگیا۔ وفات دے وقت اس د‏ی عمر 45 سال تے مدت خلافت دو سال اٹھ ماہ سی۔ اپنی زندگی ہی وچ اک وصیت دے ذریعہ عمر بن عبدالعزیز تے یزید بن عبدالملک نو‏‏ں علی الترتیب اپنا جانشین نامزد کرکے بیعت حاصل کر لئی سی۔

حوالے

 · بنو امیہ 660 - 1031

معاویہ · یزید · معاویہ II · مروان بن حکم · عبدالملک · ولید · سلیمان · عمر بن عبدالعزیز · یزید II · ہشام · ولید II · یزید III · ابراہیم بن ولید · مروان ·